با پیشرفت علوم و به کارگیری آن درجوامع،بهره مندشدن ازتسهیلات زندگی و
افزایش بهداشت عمومی سبب افزایش روزافزون جمعیت و به دنبال آن بهره وری
هرچه بیشتر ازطبیعت شده است.
ازجمله این منابع مورداستفاده، آب(طلای شفاف) بوده است. دربرخی نقاط جهان
منابع آب زیرزمینی تنها منبع تأمین آب شرب و کشاورزی جهان سوم می باشد.
بهره مندی ازآبهای زیرزمینی اگربراساس شناخت اجزای آن صورت نگیرد،
دیری نخواهدپایید که این منابع ارزشمند که دربرخی ازمناطق تنها منابع آبی
محسوب می شوند ازحیزانتفاح خارج می شود.
میزان کل آب مصرفی جهان که در بخش های کشاورزی،صنعتی و مسکونی
مورداستفاده قرارمیگیرد،برابر3240میلیاردمترمکعب می باشد و سالانه 300
کیلومتر مکعب آب آلوده می شود.پیش بینی میشوددر سال 2025جمعیت جهان به
8میلیاردنفربرسدکه عمده این جمعیت درشهرها سکونت خواهندداشت که دوسوم
این جمعیت دچارکمبودآب خواهند بود.
بر اساس آمارهای منتشرشده توسط سازمانهای بین المللی هم اکنون2/1میلیارد
نفراز جمعیت کره زمین ازحداقل آب شرب محروم میباشند.براساس گزارشات
سازمان بهداشت جهانی80 درصد مرگ و میرها درجهان سوم براثربیماریهای
ناشی ازآب بوده است.درحال حاضر24 کشوردرخاورمیانه و شمال آفریقا به مرز
تنش آبی رسیده اند. تا50 سال آینده60,000 کیلومترمکعب ازسفره های آب
زیرزمینی آلوده خواهند شد. به منظوراستفاده ازآبهای زیرزمینی سالم ضروری
است نسبت به حیات آن توجه خاص داشت زیرا که موجودات نقش اساسی
درپالایش آب زیرزمینی ایفا می کنند.
تاکنون درخصوص آبهای زیرزمینی عمدتاً به جنبه های فیزیکی محیط و شیمی
آب توجه شده، لیکن جنبه های زیستی و اکولوژی آن به طور بسیار محدودی
مدنظربوده است که درحال حاضرشناخت عوامل گوناگون مؤثردر حیات آبهای
زیرزمینی، اهمیت موجودات این اکوسیستم، چگونگی آلودگی، روشهای تصفیه،
گروههای مختلف حاضر در آبهای زیرزمینی و روشهای نمونه برداری و
چگونگی پژوهش مدنظر می باشد و به آن اشاره میشود.
کلیات
آبهای زیرزمینی :(Ground Watwr)
عبارت است ازآبی که زیرسطح زمین یافت شده، تمام فضاهای خالی زمین را
به صورت اشباع اشغال کند،این آب به صورتهای مختلف و از راه خلل و فرج
داخل زمین شده و منابع و سفره های زیرزمینی را تشکیل میدهند.
گردش آب در طبیعت :(Hydrolic Cycle)
جریان آب در طبیعت به صورت یک حرکت دائمی مانند حرکت دردستگاه
تقطیربا تفاوت مقیاس می باشد.
آب ازطریق نزولات گوناگون (بخار، باران، تگرگ، برف) از اتمسفروارد
سطح زمین شده،به صورت جریانهای سطحی و زیرزمینی درآمده، منابع آبی را
تشکیل داده، درنهایت ازطریق تبخیر بخشهای مختلف خاک ومنابع آبی (رودخانه،
تالاب و دریاچه و...) مجدداً به اتمسفر برمیگردد. حرکت آب زیرزمینی براساس
اختلاف بارموجود دردومنطقه، به عبارتی از منطقه با باربیشتربه منطقه با بار
کمترصورت میگیرد.
حرکت آبهای زیرزمینی (G.W.motion) :
حرکت آب زیرزمینی براساس اختلاف بارموجود در دومنطقه به عبارتی
ازمنطقه با باربیشتر به منطقه با بارکمترصورت می گیرد. ارتفاعی که آب می
تواند خودرا از یک سطح مبنا یا سطح مقایسه بالا بکشد بارنامیده شده و با واحد
متراندازه گیری می شود که بیانگرمقدارانرژی ذخیره شده می باشد. قانون دارسی
یک قانون تجربی حرکت آب دربخشهای زیرین زمین می باشد.
قانون دارسی برپایه این رابطه استواراست: Q=kA h1
L
مکانهای تشکیل آبهای زیرزمینی:
1- درتشکیلات زمین شناسی غیرسخت که دارای شکاف ودرزهستند مانند شن
و ماسه
2- درتشکیلات سخت ازقبیل سنگ آهک که دارای درزها و کانال های بزرگ
می باشند مانند غارها
سفره آب:(Aquifer)
لایه هایی ازتشکیلات زمین شناسی که تخلخل و نفوذپذیری آنها بحدی باشد که
بتواند مقادیرقابل توجهی ازآب را نفوذ و انتقال دهند، سفره گویند که بصورتهای
زیراست:
1- خلل و فرج دار: شن و ماسه
2- شکستگی(درزهای کوچک)
3- کارست: حفره و کانال های عریض دربین طبقات سخت سنگ آهک و توده
های آتشفشانی
پس ازطرح کلیاتی درباره آبهای زیرزمینی، حال به بحث درمورد اکولوژی آنها
می پردازیم.
اکولوژی آبهای زیرزمینی
گرایشهای امروزی نسبت به اکولوژی آبهای زیرزمینی:
دو دلیل اساسی برای توجه و علاقه به اکولوژی این آبها میتوان ارائه کرد:
1- اکوسیستم آبهای زیرزمینی بطورمستقیم درارتباط با سایراکوسیستم های آبی
بوده و درباروری بیولوژیکی دارای نقش ارزنده ای می باشند. برای مثال
بخشی از حاصلخیزی بیولوژیکی آبهای رونده از لایه های سطحی
رسوبات رودخانه ای که بوسیله آب زیرزمینی تغذیه شده، تأمین می گردد.
2- افزایش روزافزون نیاز جوامع انسانی به آب آشامیدنی، مطالعه فرایندهای
فیزیکی و بیولوژیکی آبهای فیلترشده و خودپالایی آنها ازطریق رسوبات را
ضروری می سازد.