استان گیلان یکی از استان های سرسبز شمالی ایران به مرکزیت شهر رشت، و با مساحت 14711 کیلومتر مربع می باشد. این استان در 36 درجه و 34 دقیقه تا 38 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 53 دقیقه تا 50 درجه و 34 دقیقه طول شرقی از نصف النهار قرار گرفته است.
درازای آن از شمال باختری به جنوب خاوری، 235 کیلومتر و پهنای آن، از 25 تا 105 کیلومتر تغییر می کند. رشته کوههای البرز با ارتفاع متوسط 3000 متر، همانند دیواری در باختر و جنوب گیلان کشیده شده و این منطقه جز از راه دره منجیل، راه شوسه دیگری به فلات ایران ندارد. کمترین فاصله کوه از دریای خزر (در بخش حویق از شهرستان تالش) نزدیک به 3 کیلومتر و بیشترین فاصله آن از دریا (در امام زاده هاشم، مسیر جاده رشت- قزوین) حدود 50 کیلومتر است.
این استان، از شمال به دریای خزر و کشورهای مستقل آسیای میانه، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می گردد.
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، تا پایان شهریور سال 1383، استان گیلان دارای 16 شهرستان، 48 شهر و 43 بخش، 109 دهستان و 2892 آبادی (2690 آبادی دارای سکنه و 202 آبادی خالی از سکنه ) می باشد.
رده های کشاورزی استان گیلان
نام دارترین فراورده‌های کشاورزی این استان برنج و چای و زیتون می باشند.
گویش های استان گیلان
زبان گفتاری مردم این استان گیلکی است، در نواحی باختری و شمال باختری استان که تالش نشین است گویش تالشی، و در جنوب گیلان (به ویژه در شهرستان رودبار) که کردنشین است کردی و نیز لری و در ناحیه های دیلم نشین شهرستان رودبار دیلمی در کنار فارسی گپ زده می شوند.
زبان دیلمی
زبان مردم کوهستان جنوب گیلان ، دیلمی است.
نامهای مختلفی که بر آن نهاده اند:
• دیلمی: که به اصالت این زبان بر می گردد . کل گسترده این زبان در زمانهای گذشته دروازه دیلم نامیده می شد که از کوه درفک تا کوههای بابل را در بر می گرفت. و در اصطلاح کنونی به این سرزمین که غالبا کوهستانی است، دیلمستان گفته می شود.
• تاتی: این نام به غلط توسط ترکان وارد شده است.
• مادی: پروفسور احسان یارشاطر این زبان را به نام باستانی آن یعنی مادی می خواند.
زبان دیلمی از شمال تا سراوان رشت ، از جنوب تا الموت قزوین ، از شرق تا دیلمان ، خورگام ، اشکور و کوههای غرب مازندران و از غرب تا کوههای تالش گسترده است. زبان دیلمی در مناطق دیلمان و اشکور به علت مراودات چندین‌ساله مردم با مناطق جلگه‌ای و گیلک‌نشین، لهجه گیلکی به خود گرفته است و همین مساله در مناطق دیلم‌نشین مازندران نیز به چشم می‌خورد. زبان واقعی و گویش درست و اصلی گیلکی فعلی در حال حاضر در کل صومعه‌سرا و انزلی و قسمت‌هایی از فومن و رشت صحبت می‌شود.
سیمای جغرافیایی گیلان
استان گیلان با مساحتی حدود 14000 کیلومتر مربع، شامل قسمتی از ارتفاعات شمالی ایران و مناطق جنگلی جنوب و جنوب غربی دریای خزر است که از رود آستارا در شمال تا حاشیه ی رودخانه ی شاهرود در جنوب، از قله ی بقرو داغ تالش در غرب تا مرزهای غربی مازندران در شرق ، امتداد دارد . این استان در شرق با مازندران، در جنوب با قزروین و زنجان و در غرب با اردبیل مرز مشترک دارد.
استان گیلان دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی کم نظیری ست . جنگل های انبوه، شالیزار های وسیع، زیستگاه های پرندگان، آبگیر ها ، رود ها و سواحل چشم نواز دریای خزر، پارک ها و انواع گیاهان زیبا و کم یاب از جاذبه های ارزشمند طبیعی این استان است.
گیلان سرزمینی ست سرشار از حیات که طبیعت سحر انگیز آن الهام بخش ، آرامش بخش و مایه ی افزایش توان جسمی و روحی ست.
وجه تسمیه و پیشینه ی تاریخی گیلان
نام گیلان برگرفته از نام قوم گیل است که پیش از مهاجرت آریایی ها به همراه قوم دیلم در این منطقه می زیسته اند. تاریخ گیلان تا شش قرن پیش از میلاد، تاریک و مبهم است آثار بدست آمده از کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که سرزمین های سواحل جنوب دریای خزر به دوره ی پیش از تاریخ یخبندان ( بین 50 تا 150 هزار سال پیش) تعلق دارد . با مهاجرت آریایی ها و دیگر اقوام به این سرزمین و از آمیزش مهاجران با ساکنان بومی، اقوام جدیدی پدید آمدند که دو قوم گیل و دیلم اکثریت را داشته اند.
گیلانیان در طول تاریخ از آزادی کامل برخوردار بودند و هیچگاه در برابر بیگانگان تسلیم نشده اند حتی به اطاعت از دولت ماد نیز درنیامدند و در قرن ششم با کوروش هخامنشی متحد شده و دولت ماد را سرنگون کردند پس از پیروزی اعراب مسلمان بر ایرانیان، گیلان مامن علویان تبدیل شد. فاتحان مغول در قرن هفتم اغلب خاک ایران را تصرف کردند اما اولجایتو نتوانست گیلان را برای مدتی درازی زیر سلطه داشته باشد.
تاریخ این منطقه با رخداد ها و فراز و نشیب هایش نشان از روحیه ی آزادگی مردم این منطقه دارد.
جاذبه های فرهنگی گیلان
صنایع دستی در گیلان از قدمت زیادی برخوردار است که با پرورش کرم ابریشم در عهد باستان آغاز شده و تا کنون در شاخه های مختلف مانند : عروسک سازی، سفالگری ، مجسمه سازی، چوش دوزی، چاروق دوزی، نمد مالی، حصیر بافی ، صنایع چوبی ، تولیدات تکه دوزی ، انواع بافته های دستی از قبیل گلیم ، چادر شب و ... ادامه دارد. این استان مرکز تهیه و بافت مرغوب ترین پارچه های ابریشمی و صدور آن از طریق روسیه به اروپا بوده و داد و ستد در بسیار از کاروانسراهای آن رواج داشته است .
مردم این سرزمین به گویش گیلکی تکلم می کنند . این زبان در غرب و شرق گیلان با دو گویش متفاوت با نام های بیه پیش و بیه پس رواج دارد.