ابوالحسن صبا
دریغا که با صدهوی هوس گذشتیم بر خاک بسیار کس
کسانیکه از ما به راه اندرند بیایند و بر خاک ما بگذرند
بسی تیر و دیماه و اردیبهشت بیاید که ما خاک باشیم و خشت
در سال 1281 در خاندانی اهل دانش و هنر کودکی زاده شد که نامش را ابوالحسن نهادند پدر او را به رموز موسیقی آشنا کرد. در کودک ذوق هنری سرشاری نهفته بود. سه تار را نزد میرزا عبدالله و درویش خان سنتور را در محضر علی اکبر شاهی ضرب را از حاجی خان کمانچه را از حسین خان اسمعیل زاده فلوت را از اکبرخان هنگ آفرین و ویلن را از حسین خان هنگ آفرین فرا گرفت. ولی پس از طی همه این مراحل بی گمشده ای می گشت که پس از بازگشت استاد کلنل علینقی وزیری از اروپا و تاسیس مدرسه عالی موسیقی در سال 1302 مقصود خود را در سن 21 سالگی یافت و با فروتنی تام به خوشه چینی از خرمن ذوق و هنر آن استاد یگانه مشغول شد.
به زودی بهترین نوازنده مدرسه به شمار آمد و حتی یکی از کلاسها را نیز شخصا اداره می کرد. در فروردین 1306 به اتفاق وزیری وارکستر مدرسه به گیلان رفت و رئیس مدرسه صنایع ظریفه رشت شد.
و در مدت دو سال و چند ماه که در ساحل دریای مازندران بود با شنیدن نی شبانان و ترانه های روستایی گیلان توشه ای پر ارج از نواهای محلی گیلان را به دست آورد و برای اولین بار در تاریخ موسیقی ایران به گرد آوردن این ترانه ها و نواختن آنها به سبکی بسیار دلپذیر آغاز کرد.
دیلمان امیری مازندران زرد ملیجه در قفس و رقص چوبی قاسم آباد از همان آهنگهاست که می نواخت و آنها را در کتابهای ارزشمندش برای آیندگان به یادگار گذاشت.
سال 1310 به تهران آمد و خود کلاس موسیقی دائر کرد. ردیف های موسیقی را به تدریج در سه جلد کتاب نوشت و به چاپ رسانید.
وی از آن هنرمندانی بود که عمر خود را وقف جامعه کرد و آنچه می دانست نوشت و برای جویندگان هنر باقی گذاشت. شاگردان بسیار تربیت کرد که بسیاری از آنها از برجسته ترین نوازندگان این دوره اند.
آنها یادگارهای پرارزشی از استاد خود هستند که نام صبا را جاوید کرده اند.
صبا دوبار به خارج از ایران یعنی به بیروت و شام سفر کرد و صفحاتی از خود به یادگار گذاشت. از اولین روز تاسیس رادیو در اردیبهشت 1319 بارادیو همکاری داشت گاه نوازنده و گاه سرپرست ارکستر بود.
نغمات دل انگیز ویلن صبا در نوارهای بسیار گردآمده که یادگاری پربها از آن هنرمند گرامی است.
در سال 1320 استاد ویلن کلاسهای شبانه هنرستان عالی موسیقی و در 1328 استاد ویلن دبیرستان موسیقی ملی شد و در آنجا نیز شاگردان هنرمندی تربیت کرد.
صبا به همه سازها آشنا بود علاوه بر ویلن که ساز تخصصیش بود به سه تار و سنتور هم بسیار علاقه داشت. صبا مردم دوست بود چنان با دردمندانه همدردی می کرد که گویی او نیز دردی جز درد آنان نداشت. هرگز کسی را از خود آزرده نساخت. بسیار تیزبین و نکته سنج بود طبعی شوخ و بذله گو داشت مرگ صبا در سن 55 سالگی در29 آذر ماه 1336 بسیار جانگداز بود. درگذشت او برای موسیقی ملی ایران سانحه ای بس بزرگ به شمار آمد.
صبا به تنها نور محفل انس خاصان بود بلکه روشنایی جانش خانه های دل ملت ایران را فروز زندگی بخشید. درود بر روان او که بزرگترین استاد معاصر موسیقی ایران بود و یادش همیشه در دل و خصائلش همواره ذکر محافل صاحب نظران است.
صبا با نگرشی دگر
این گفتار به مناسبت یکی از سالگردهای تاسیس رادیو از این رسانه پخش شده است :
ملت ایران نمی تواند آن کسانی را که با هنر خود روزگاری آرامش بخش روانش بوده اند ازیاد ببرد. رادیو ایران نیز وظیفه دارد به پاس خدماتی که این برگزیدگان اجتماع در ارتقا و پیشرفت برنامه های هنری این سازمان مبذول داشته اند حرمتشان را نگاه دارد و هر سال در جشن تاسیس رادیو یادی از آنها بنماید.
این گفتار که به سمع تان می رسد به همین نیت فراهم آمده و درباره نوازنده چیره دستی است که روزگاری ستاره درخشان کشور ما به ویژه رادیو ایران بوده است. نامش ابوالحسن و کنیه اش صبا است. حالا مختصری از زندگی هنری صبا را از زبان خودش می شنوید :
- استاد ممکن است بفرمایید رویهم رفته چند سال است در رشته موسیقی کار می کنید ؟
بایستی عرض کنم پدر من علاقه مفرطی به موسیقی داشت یعنی خودش هم آشنا به سازه های ایرانی بود و از کودکی یعنی شش سالگی مرا نزد اساتید موسیقی وقت راهنمایی کرد.
- ممکن است بفرمایید غیر از ساز تخصصی خودتان که ویلن است با چه سازهایی آشنایی دارید ؟
قبل از اینکه شروع به مشق ویلن بکنم به سازهای ایرانی از قبیل سه تار ، تار ، سنتور ، ضرب آشنا شدم حتی قدری هم کمانچه زدم. بعدا اطلاعات خودم را به ویلن انتقال دادم و تقریبا یک مکتب مخصوصی برای ویلن ایجاد شد. کتابهایی در این خصوص نوشته و انتشار دادم.
- ممکن است بفرمایید تقریبا چند آهنگ در مایه های ایرانی ساخته اید ؟
عرض کنم آنچه آهنگ ساخته ام در کتابهای خودم ثبت شده و اغلب پایه های چهار مضراب ساخت اینجانب است که شاگردانم از آنها اقتباس کرده و ملاک و مبنا برای ساختن چهار مضرابهای خود قرار داده اند.
- باز هم اجازه بدهید از شما سئوال کنم که تا به حال چند نفر موزیسین تربیت کرده اید و با استعداد ترین و باذوق ترین آنها به نظر شما چه کسانی بوده اند؟
البته این سوال را نمی توانم به طور تحقیق عرض کنم همین قدر از خرید کتاب دوره اول ویولونم که تقریبا سه هزار جلد بوده به نظر می رسد که سه هزار نفر نزد اینجانب تحصیل کرده اند ولی ناگفته نگذارم که این عده بعضیشان به توسط شاگردان خودم موفق شده اند تحصیل کنند.
- راجع به با استعداد ترین و با ذوق ترین شاگردانتان چیزی نفرمودید ؟
راجع به این قسمت نمی توانم عرضی کنم ولی البته خود جامعه این قسمت را تشخیص می دهد.
وقتی استاد وزیری به سال 1302 مدرسه عالی موسیقی را تاسیس کرد صبا از نخستین شاگردانی بود که در این مدرسه نامنویسی کرد. در این هنگام صبا 21 سال داشت و به موسیقی ایرانی خوب آشنا بود و ویلن را با ملاحت می نواخت.