دانلود مقاله شعر حجم شعر حرف های قشنگ نیست

شعر حجم شعر حرف های قشنگ نیست
متن بیانیه « شعر حجم » با امضای یدالله رویایی ، پرویز اسلام پور ، بهرام اردبیلی و 000
شعر حجم از سالهای 46 و 47 رسما” موجودیت خود را اعلام کرد و یدالله رویایی و تنی چند از شاعران در آن سالها بیانیه شعر حجم را نوشتند که برای نخستین بار در نشریه ادبی بارو( 1348 ) منتشر شد .
یدالله رویایی در این باره می نویسد : به دنبال سه ماه بحث و گفت و گو و نشستن های مدیری که در کافه نکیسا ، خانه رویایی ، خانه اردبیلی ، خانه اسلام پور و خانه نصیبی صورت گرفت ، سرانجام در آخرین و طولانی ترین جلسه خود در منزل اسلام پور « بیانیه شعر حجم » تایید و امضاء شد .
در آن ایام این نام ها شرکت داشته اند : پرویز اسلام پور ( شاعر ) ، محمود شجاعی ( شاعر و نمایشنامه نویس ) ، بهرام اردبیلی ( شاعر ) فیروز ناجی ( شاعر ) ، هوشنگ آزادی ور ( شاعر و سینماگر ) ، فریدون رهنما ‌( شاعر و سینماگر ) ، نصیب نصیبی ( سینماگر ) ، پرویز زاهدی ( نویسنده ) ، محمدرضا اصلانی ( شاعر و سینماگر ) ، علی مراد فدایی نیا ( قصه نویس ) ، یدالله رویایی ( شاعر ) و 000
از میان شاعرانی که قرار بود آن بیانیه را امضا کنند و نکردند ، محمدرضا اصلانی بدون تایید امضا نکرد و فریدون رهنما با تایید بیانیه مخالف اصل امضا کردن بود .

بیژن الهی و هوشنگ چالنگی در آن زمان در سفر بودند و بعد از انتشار آن به اصرار الهی به تعویق افتاد ، پی گیری اخذ امضا متوقف ماند .
اما متن این بیانیه به شکل زیر تنظیم شده است :
حجم گرایی ( Espacementalisme)
حجم گرایی آنهایی را گروه می کند که در ماوراء واقعیت ها ، به جستجوی دریافت های مطلق و فوری و بی تسکین اند .
مطلق است برای آن که از حکمت وجودی واقعیت و از علت غایبی آن برخاسته است و ، در تظاهر خود ، خویش را با واقعیت مادر آشنا نمی کند .

فوری است برای آنکه شاعر در رسیدن به دریافت ، از حجمی که بین آن دریافت و واقعیت مادر بوده است ، نه از طول ، به سرعت پریده است بی آنکه جای پایی و علامتی به جا گذارد .
بی تسکین است برای آنکه ، به جستجوی کشف حجمی برای پریدن ، جذبه حجم های دیگری است که عطش کشف و جهیدن می دهد .
 حجم گرایی نه خودکاری است ، نه اختیاری ،‌ جذبه هایی ارادی است یا اراده ای مجذوب است .

جذبه اش از زیبایی است .

از زیباشناسی است .

اراده اش از شور و از شعور است .
 نه هوس است ، نه تفنن ، تپشی است خشن و عصبی .
 شعر حجم شعر حرف های قشنگ نیست .

شعر کمال است .
 عتیقه نیست ولی از بوی باستان بیدار می شود .
 کار شعر ، گفتن نیست ، خلق یک قطعه است ، یعنی شعر باید خودش موضوع خودش باشد .
 شعر حجم از دروغ ایدئولوژی و از حجره تعهد می گیرد و اگر مسئول است مسئول کار خویش و درون خویش است .
 حجم گرایی سبک شعر دیگر ایران است .

صفت عصر است و خطابی جهانی دارد و چون صفت عصر است ، نقاشی ، تئاتر ، قصه و سینما و موسیقی را به خود می گیرد .
حجم گرایی سبک شعر دیگر ایران است .

صفت عصر است و خطابی جهانی دارد و چون صفت عصر است ، نقاشی ، تئاتر ، قصه و سینما و موسیقی را به خود می گیرد .

گزیده حرفهایی درباره بیانیه شعر حجم : از حرفهای یدالله رویایی : گفتیم که حجم گرایی نه تقلید طبیعت است ، نه تغییر جا دادن واقعیت و نه حتی استحاله واقعیت ، بلکه « حکمت وجودی » یک واقعیت را جستجو می کند و وقتی علت غایی آن را یافت ، در همانجا در فاصله ای دور از واقعیت می نشیند ، این علت غایبی چیست ؟

تا آنجا که هنر تقلید طبیعت است ، طبیعی است ، یعنی دعوت شکل طبیعی اشیاء ، این خیلی قدیمی و خیلی کلاسیک است .

ولی امروز با تراکم کارهای مدرن که این خیال را تصحیح می کند ، یک جور دیگری به این هنر باید فکر کرد .

پس از کلاسیک که بگذریم و جلوتر بیاییم ، یعنی از تقلید واقعیت و دعوت شکل طبیعی شیء می رسیم به آنجا که شاعر و هنرمند واقعیت را تغییر می دهند و در آن تصرف می کنند .

مثلا” در کار کوبیست ها تغییر دادن واقعیت ها مطرح می شود : یک شیء که معمولا” جایش روی میز است بر روی پرده معنای دیگر می دهد .

برگ درخت اگر بر بازو بروید ، جای طبیعی اش تغییر کرده است و در مقام جدیدش پیامی دیگر دارد .

و این « تغییر جا دادن واقعیت » در کار کوبیست ها تا آنجا است که حتی اگر یک کاغذ رنگ شده را از زمین بردارند و روی تابلو بچسبانند ، به هر حال جایش تغییر کرده و در مقام دیگر معنای دیگر می دهد ، اما این کار ، عوض شدن شکل شیء نیست ، استحاله واقعیت نیست .

سورنالیست ها با تصرف در شکل شیء و گاه در حالت شیء به سوررئال می رسند ، به ماوراء واقعیت بطوری که خواننده می تواند از آن ماوراء با عبور از یک خط به واقعیت مادر برسد .

اما حجم گرا به تصرفی اینگونه در شیء بس نمی کند بلکه به جستجوی علت غایی است .

او بدوا” از واقعیت یک عبور ذهنی (Mental) دارد ، به طوری که وقتی از آن سوی واقعیت بیرون می آید با یک تجربه و با یک واحد بیرون می آید .

اگر کار شعر فقط گفتن باشد در تاریخ ادبیات ، انبوه شاعر داریم .

اگر کار شعر هیجان آنچه برای گفتن داریم و خلق طرز بیان آن هیجان باشد تا زمان نیما فقط حافظ و مولوی داریم .

اگر کار شعر دیگر گفتن چیزی نباشد ، ولی ساختن یک قطعه باشد تا زمان نیما و کیا شاعر نداریم .

حجم گرایی متعلق به هیچ مکتب نیست و مکتب نیست ، نه مربوط به زمان خاصی است و نه مربوط به سرزمین های خاص .

حجم گرایی مربوط به فرهنگ بشریت است .

کلیدی است برای رویت های بی مرز و دریچه ای برای طرز تفکرهای خاص .

شاعر حجم گرا شاعر سرعت های مدید و شاعر ساختمان های سریع است .

تصویری که می خواهد به تاریکی برود می گذرد تا برود ، اما دم درگاه می گیردش ، خیلی راحت است که بگذرد رد بشود ، اما طبیعت حضور او تمام در آستانه تاریکی است .

شعر تعقیب حقیقت است از بیراهه و که این مذهب رابطه ها است .

در شعر « تشریح پیاز » که شعر خودش هست می گوید : بی مغز ، در عوض / تودرتو / مغز اما چیست / جز روابط توبه ها ؟/ گشودن دوایر بی مرکز / آشفتن رابطه ها است / و مد بینایی .

قراردادی را پذیرفتن در نپذیرفتن هیچ قراردادی یک حرکت عرفانی است .

این حرکت یک حرکت ایرانی است ، همان طور که عرفانیت ، ایرانی است .

سیری در چگونگی شکل گیری و تدوین بیانیه « شعر حجم » و دیدگاههایی از محمد شمس لنگرودی ، یدالله رویایی و داریوش اسدی کیارس .

محمد شمس لنگرودی شعر حجم را شکل سازمان یافته و پالایش شده موج نو می داند که احمد رضا احمدی در سال 1341 با کتاب « طرح » بنیانش را ریخته است .

لنگرودی در این کتاب در بررسی سیری در چگونگی شکل گیری و تدوین بیانیه به شعر حجم این گونه می نویسد : در سال 1345 ، وقتی که « زبان طرح احمدی » ( موج نو ) همه گیر شد و قریب به اتفاق نشریات شعر موج نو چاپ کردند و جوانان زیادی به دنبال اینگونه شعر کشیده شدند .

چند تن از فعال ترین شعرای موج نو و چند نقاش و سینماگر و فیلمنامه نویس ( طبق پیشنهاد یدالله رویایی ) دور هم جمع می شوند و پس از مدت ها گفتگو ، در زمستان سال 1348 بیانیه یی صادر می کنند که « بیانیه شعر حجم » نام می گیرد .

اما وقتی که دو سال بعد ( در شهریور 1350 ) خانم شهین حنانه از آقای یدالله رویایی می پرسند : « در مورد شاعران موج نو چه نظری دارید ؟

آیا اصولا” شما موج نو را به عنوان یک پدیده تازه شعر قبول دارید یا خیر ؟

» ایشان پاسخ می دهند : « در حال حاضر موج نو در شعر نمی بینم جز آنکه اگر حرکتی نو مطرح باشد حرکت شاعران حجم گراست و آنچه در سالهای پیش به نام موج نو نام گرفت پدیده یی خام بود که ناپخته ماند و ناپخته رفت .

اما یکی از شاعران امضاء کننده بیانیه شعر حجم پرویز اسلام پور با چهار مجموعه « وصلت در منحنی سوم » ، « نمک و حرکت وربد » ، « سطح شبح در سفر پاک » و « پس حس خداوند نجاتم می دهد » است که یدالله رویایی در باره او می گوید : در دوره های مختلف شیوه های بیانی مختلفی را تجربه می کند و در بعضی موفق و راحت و در بعضی دیگر لجوج و جستجوگرپیش می رود .

خود اسلامپور در باره تأثیرپذیری ها و دلبستگی های ادبی اش از مولوی ، یدالله رویایی ، فریدون رهنما و بهمن فرسی نام برده است .

برخی شعرا او را از شعر تمام شاعران این گروه و حتی از شعر خود رویایی هم پیچیده تر می دانند و به علاه او در پرداختن به شخصیت اساطیری داستان های شاهنامه ، همانند بهرام اردبیلی ،‌ هوشنگ چالنگی و محمود شجاعی تاکید می کنند ، از کسانی هم که تحت تأثیر اسلامپور قرار گرفته اند به هوشنگ صهبا و احمدرضا چه کنی اشاره شده است .

در مقاله ای به قلم داریوش اسدی کیارس در روزنامه عصر مردم شیراز آمده است : عده ای او ( پرویز اسلامپور ) را شاعر شعر حجم می خوانند ، به خاطر امضاء کردن مانیفست حجم ، اما واقعیت این است که او شاعر شعر حجم نیست و آن امضاء را به خاطر مساله مادی و مالی زیر مانیفست آقای رویایی آورده است .

وی معتقد است : پرویز هر چند تحت حمایت مالی و اقتصادی آقای رویایی جزو امضاء کنندگان مانیفست شعر حجم شد ، اما خاستگاه شعری اش به حجم ربط ندارد .

حرکت های حجمی ای که نزد رویایی در طول سفر اتفاق می افتد در نزد اسلامپور عمق شعرند ، حجمی که عمق را می کارود و پشت کلمه در سطر را می سوزاند .

در مقاله دیگری در این روزنامه هادی محیط نیز می نویسد : بعد از نیما شاخه ها و جریان جوراجوری در شعر ما پدید آمد .

یکی از این جریان ها ،‌ جریان شعر دیگر است که خود از دل جریان دیگری به نام موج نو شکل گرفت .

بعضی از شاعران شعر دیگر موج نو مثل بیژن الهی ، هوشنگ چالنگی ، بهرام اردبیلی ، پرویز اسلامپور و 000 را شاید از برخی جنبه های شعری بتوان مدرن ترین و تکامل یافته ترین شکل شعر نیما دانست .

گفت و گوهایی با جواد مجابی ، علی باباچاهی و محمد آرزم در باره « شعر جم » « شعر حجم به خود رویایی ختم شده است » .

تعریف شعر حجم ، صدور مانیفست برای شعر ، وضعیت امروز شعر حجم و دشواری های آن ، موضوع هایی هستند که در گفت و گوهای خبرنگار بخش ادب خبرگزاری دانشجویان ایران ( ایسنا ) با جواد مجابی ، علی باباچاهی و محمد آرزم مطرح شدند .

جواد مجابی که از نخستین کسانی است که نقدی را بر « شعر حجم » - در زمان مسئولیتش در بخش ادبی روزنامه اطلاعات – منتشر کرده است و نقدش هم آن زمان با استقبال رویایی مواجه شد ، در این باره گفت :‌ بعدها که کار پیش رفت به این نتیجه رسیدم که گاهی سرسلسله یک نهضت ادبی ، شعر خودش را تعریف می کند : نه شعر یک گروه را .

یعنی مانند شعر موج نو که بیشتر با احمد رضا احمدی و اسماعیل نوری علاء مطرح می شود .

در شعر حجم هم فقط خود رویایی بود که توانست رشد کند و کار را ادامه بدهد ، همانطور که رضا براهنی نیز در نوع کارش عده زیادی را گمراه کرد ، اما خودش را نجات داد .

مجابی ، این شاعر و نویسنده در باره برداشتش از شعر حجم متذکر شد : شعر حجم بیشتر یک نوع معماری بیرونی است ، یعنی کمتر به احساسات میدان می دهد و ساخت در آن اهمیت پیدا می کند .

مجابی در ادامه با بیان اینکه شعر ، صدایی نادر و یگانه است ، گفت : با صدور مانیفست در حوزه شعر موافق نیستم ، هر چند موج سازی و گروه سازی پیش می آید ، ولی اصالت ندارد و به سرسلسله ها محدود می شود .

اما علی باباچاهی در باره مانیفست شعر حجم معتقد است : مانیفست شعر حجم به نوعی می خواهد ارجاع ادبی را بر ارجاع موقعیتی ترجیح دهد .

در اینجا ارجاع ادبی بیشتر به تصویرگرایی شکلیت شکل و نوعی ایجاز نظامی ( گنجه یی ) وار ، کلامات قصار یا قصارگونگی محدود می شود باباچاهی در عین حال تصریح کرد : اما نکته قابل تذکر این است که بر خلاف تصور رویایی شعر بعد از انقلاب با اشراف بر وجود مطلوب شعر حجم ، هیچگونه سنخیت و میل به فرمان پذیری از شعر حجم ندارد و شعر حجم مدتهاست که آنتی تز خود را در خود پرورانده است .

بنابراین می توان گفت که تجربه شعر حجم ، همچون سایر جریان های شعری ، جذب بد نه شعر شعر معاصر شده است .

در حال حاضر بخش فعالی از شعر معاصر در وضعیتی به سر می برد که از مطلقیت های شعر حجم یا شعر رویایی فاصله محسوسی گرفته است ، شعرهایی که من آن را به عنوان « شعر در وضعیت دیگر » قرار می دهم .

این شاعر و منتقد با بیان اینکه حجم با همه ابهامی که مانیفست آن دارد ، در خود رویایی به اوج و اشباع می رسد ، در باره اعتقادش به صدور مانیفست گفت : سوررئالیست ها و دادائیست ها مانیفست داشتند و حتی خود نیما هم به نوعی مانیفست داشت .

او البته چیزی به این نام منتشر نکرد اما نیاز به توضیح و تبیین را حس می کرد و تلویحا” مانیفستش را منتشر می کرد .

محمد آزرم نز در باره ارزشیابی از شعر حجم و بیانیه آن گفت : بیانیه شعر حجم به دلیل چشم انداز اشتباهاتش به شعر و نگاه پدیدار شناسانه به آن ، امروز محل انتقاد است .

اما شعرهایی که تحت عنوان شعر حجم گفته می شود اکثرا” خوبند و از بیانیه ای که می خواسته آنها را توضیح دهد ، خیلی جلوترند .

او با بیان اینکه از منظر زبان به مفهوم تقلیل ناپذیرش ، شعر حجم بخشی از همان پروژه از شعر زبانی است ، یادآور شد : شعر حجم این امکان را دارد که نو شود ، اما چیزی که می خواهد آن را توضیح دهد ، توانایی اش را ندارد .

آزرم در تعریف شعر حجم متذکر شد : این شعر مجموعه ای از تصویرهای زبانی کدگذاری شده است که سعی می کند یک فکر و حرف فلسفی را بیان کند و از طرفی چون خیلی به فرم شعر فکر می کند ، به این نزدیک می شود که ایژه و سوژه شعر بر هم منطبق شوند و شعر حجم شاید اولین حرکت در این جهت باشد .

و همچنین خاطر نشان کرد : هدف شاعران شعر حجم از امضای بیانیه این نبوده که سبک واحدی را دنبال کنند و مثل رویایی شعر بنویسند ،‌ چنانکه معتقدم بیژن الهی و بهرام اردبیلی ، بعضی جاها از رویایی هم فراتر رفته اند .

اما در مجموع ، شعر حجم این امکان را برای شعر فارسی ایجاد کرده است تا به سمت اجرا برود ، آنچه که اتفاقا” خیلی دغدغه رویایی نیست .

او سپس در باره مفهوم پرسش در شعر حجم گفت : شاعر با شعر حجم اسکله ای می سازد و می خواهد دست مخاطب را هم بگیرد و او را با خود در یک پرسش ذهنی همراه کند .

شاعران حجم تاکید می کنند که از واقعیت مادر که در طبیعت و بیرون است ، فراتر می روند و حتی پرسش شان مثل سوررئالیست ها طولی نیست ، بلکه از سه جهت است که البته این تلقی اشتباه است این شاعر کدگذاری در شعر حجم را وجه اشتراک آن با کار عارفان دانست که به زبان اشاره حرف می زدند و افزود : شعر رویایی اتفاقا” از 10 ، 15 سال پیش به بعد آسان شده است و اگر کسی نمی تواند با شعر او و شعر حجم ارتباط برقرار کند ، دانش شعری اش به روز نیست .

او با بیان اینکه برای شاعر امروز ، گذراندن یک پروسه شعر حجم ضروری است ، گفت : مخاطب اتفاقا” همیشه جلوتر از شاعر است و برعکس اعتقاد شاعران حجم گرا مخاطب است که اسکله را می سازد و شعر را به جهتی می برد که شاعر باورش نمی شود .

یکی از تفاوت های شعر ما ( شعر متفاوت ) با شعر حجم همین است که آنها مؤلف محورند ، اما ما به شراکت مخاطب درخواند شدن شعر بها می دهیم .