چکیده معدن سرب نخلک یکی از قدیمی ترین معادن ایران می باشد . تجهیزاتی که در معدن مورد استفاده قرار می گیرند همگی از نوع ابتدایی بوده و کار با آنها بسیار مشکل می باشد . معدن سرب نخلک از دو قست عمده زیرزمینی و کارخانه تغلیظ تشکیل شده است . در معدن زیرزمینی طی چند سال اخیر ، اخراج رگه های با صرفه مد نظر بوده و راه اندازی و احداث طبقات دیگر معدن از دستور کار حذف شده اند. بخش زیرزمینی از 6 حلقه چاه تشکیل شده است . چاه شماره 6 برای تهویه ، چاه شماره 5 برای اسکیپ و انتقال مود و چاه شماره 4 جهت آسانسور و رفت و آمد افراد تعبیه شده اند در طبقه 50- متری استخراج به روش انباره ای و در سایر طبقات به روش پر شونده استخراج می شود . در طبقه 200- متری چاه فرعی به عمق 40 متر جهت آبکشی حفر شده است . آب توسط دو پمپ کف کش به طبقه 200- متری و از آنجا توسط 2 پمپ سانتریفوژ به سطح زمین منتقل می شود که آب کارخانه تغلیظ از این راه به دست می آید. تهویه معدن طبیعی ، آتشباری بوسیله دینامیت و چالزنی با دستگاه پرفراتور انجام می شود . ترابری در کارگاه استخراج بوسیله فرغون و بیل و در تونل های باربری اصلی توسط واگن انجام می شود . کارخانه تغلیظ در نزدیکی معدن قرار دارد . محصول شامل دو قسمت است . محصول جیک با عیار 54 % و محصول فلوتاسیون با عیار 65 % است که در پایان با هم مخلوط شده و به عنوان کنسانتره با عیار حدود 60 % انبار می شود . مقدمه حمد و سپاس پروردگاری را سزد که ستایشگران ، وصف کمالش نتوانند و مردمان در شمارش نعماتش در نقصانند . پروردگاری که مرغ دور پرواز «اندیشه» را نیروی پر گشودن به قاف «قربتش» نیست . نه افق کرانه ناپیدای شناخت صفاتش را انجامی است ؛ و نه توصیف ذات پاکش را فرجامی . و درود بیکران بر رسول رحمت ، حبیب امجد ، که قفل بسته دلهای آدمیان را به مفتاح «محبت» گشود ؛ و طریق هدایت و سلامت را بر گم شدگان دریای ضلالت و گمراهی نمود . و سلام بی پایان بر ولی و حجت خدا ، علی مرتضی و اولاد اطهر او ، که گم شدگان ظلمات خود پرستی تنها به «مصباح» هدایت ایشان ره می جویند و غرق شدگان دریای معاصی و طغیان تنها بر «سفینه» ایشان نجات می یابند . و اما بعد ، آنچه پیش رو دارید ، گزیده ای ز مشاهداتم در معدن سرب نخلک می باشد . هدف از نوشتن این مطالب ، درج کلیه مشاهدات ، دیده ها ، شنیده ها و تجربیات در مورد معدن سرب نخلک می باشد قبل از ارائه مطالب بطور مفصل ، از زحمات خالصانه همه پرسنل معدن که بی شک آموخته هایم را در این دوره به ایشان مدیونم تشکر می کنم . و توفیق روز افزون ایشان را از خداوند سبحان آرزومندم . فصل اول: اکتشاف و زمین شناسی 1-1 تاریخچه و موقعیت جغرافیایی معدن سرب نخلک در فاصله 120 کیلومتری شمال شرقی نائین و 50 کیلومتری شمال شرقی انارک در حاشیه کویر مرکزی ایران واقع شده است . در بخش شرقی یک رشته کوه منفرد و با طول و عرض جغرافیایی'50 ،053 و '34 ،033 قرار دارد . آب و هوای منطقه گرم و خشک می باشد که درجه حرارت در تابستان در سایه به 048 و در زمستان گاهی تا014-می رسد . بلندترین قله آن بنام کوه قلعه بزرگ حدود 1440 متر از سطح دریا ارتفاع دارد . لیکن عملیات استخراج عمدتاً در بخش شمال شرقی معدن در ارتفاع حدود 1000 متر از سطح زمین تا 815 متر طبقه 240- متری صورت می گیرد . معدن با شهرستان نائین بوسیله یک جاده آسفالته ارتباط دارد . بر طبق نظریه کارشناسان قدیمی و جدید ، معدن سرب نخلک از 2000 سال قبل مورد بهره برداری قرار گرفته و این موضوع با کشف ابزار آلات ابتدایی سنگی و آهنی در کارگاههای قدیمی تایید می شود . تعداد این کارگاههای قدیمی حدود 300 عدد می باشد که این تعداد زیاد ، نشان دهنده شدت عملیات استخراجی در گذشته می باشد . کارهای سطحی قدیمی به عنوان یک قاعده دارای شکل شیار مانندی هستند و معمولاً در امتداد قسمت های پر عیار رگه ها کنده شده اند ، در حالیکه رگه های کم عیار و کانه های پراکنده در دیوارها و ستون ها به صورت دست نخورده باقی مانده اند شدت استخراج در نواحی جنوبی چاه شماره 1 که قسمت های پر عیار مواد معدنی بر اثر فرسایش عریان شده ، بیشترین حد را داشته است . در حال حاضر در معدن نخلک 6 حلقه چاه موجود می باشد . تعداد زیادی کارهای قدیمی در فاصله چاههای شماره 1 تا 5 و نیز نواحی شمال غربی چاه 5 وجود دارد . چاه شماره 4 مخصوص آسانسور و رفت و آمد افراد ، چاه شماره 5 جهت اسکیپ و چاه شماره 6 جهت تهویه تعبیه شده اند . تقریباً تمام مواد معدنی پر عیار در این ناحیه از سطح خورده شده و تعدادی از کازگاهها به شکل سینوس و یا عرض کم تا طبقه 125- متری نیز ادامه یافته است . بر طبق اطلاعات موجود کانی سازی تا عمق قابل توجهی گسترش یافته است . در مناطق جنوبی تعداد کارگاههای قدیمی کم است . تعدادی از رگه ها در تپه های کم ارتفاع شمالی در ناحیه کلاه نمدی وجود داشته که استخراج شده است . در دهه های گذشته کانسار از طریق چاه ها و تونل ها شدیداً مورد استخراج قرار گرفته است . تا سال 1332 معدن در اختیار شرکت خصوصی مولد بوده است ولی هیچگونه اطلاعات زمین شناسی در مورد کانسار در دوره مذکور در دست نمی باشد . قبل از دولتی شدن معدن ، احتمالاً رگه های موجود در بین چاه های یک و سه بیشتر بوده که توسط بخش خصوصی استخراج شده است . بر اساس مطالعات بنه در سال 1929 در معدن سرب نخلک ، حدود 53 سال قبل بهره برداری مشاهده شده است که البته با در نظر گرفتن امکانات و وضعیت آن زمان که تا سال 1332 ادامه داشته است ، از آن پس شرکت سرب نخلک به شرکت سهامی کل معادن ایران واگذار گردیده است که از آن تاریخ تاکنون مراحل کارهاهی استخراج و ذوب به شرح زیر می باشد : از سال 1332 تا پایان سال 1349 مراحل ا کتشاف و استخراج رگه های معدنی همراه با ذوب سرب بوسیله سه کوره ذوب سنتی در معدن نخلک ادامه داشته است و کارهای استخراجی عمدتاً در افق های معدنی در طبقه 125- و 137- متری و کمی هم در طبقات 137- متری و کمی هم در طبقات سطحی صورت گرفته است . از سال 1349 به علت عدم رعایت اصول ایمنی در کوره های ذوب سرب که باعث آلودگی هوای منطقه ، خصوصاً هوای معدن شده ، همچنین مصرف بی رویه چوبهای جنگلی جهت گرم کردن کوره ها که خود در این منطقه کویری باعث نابودی درختان شده است ، همچنین مقرون به صرفه نبودن عمل ذوب در کوره های سنتی ، ادامه کار در کوره های مذکور متوقف گردید . در حال حاضر معدن سرب نخلک با تعداد 239 نفر کارگر و کارمند ، سالیانه در حدود 2000 تن سنگ معدن با عیار متوسط 7 % و نقره حدود 80 گرم در تن استخراج و به کارخانهه تغلیظ فصلی حل می شود . در کارخانه تغلیظ مرحله پر عیار کردن انجام می شود و محصول بدست آمده در حال حاضر سالیانه حدود 1200 تن کنسانتره سرب با عیار 64-62 درصد سرب و حدود 65 گرم نقره در تن می باشد . صادرات محصول کنسانتره از معدن به کشور روسیه انجام می گیرد . خاطر نشان می شود که سرب به علت رادیو اکتیو بودن جایگاه خود را در صنعت به تدریج از دست می دهد و محصول کنسانتره فقط به علت داشتن نقره با ارزش می شود .