مقدمه :
پایان نامه های کارشناسی ارشد و رساله های دکترای تخصصی ، مدارکی هستندکه در فرایند تحصیل دراین مقاطع و درنتیجه همکاری میان دانشجویان واستادان و با پشتیبانی مؤسسه های آموزش عالی پدید می آیند . داده های مجموعه این مدارک درکنار هم به خودی خود و همچنین درمقایسه با داده های منابع دیگر، می توانند اطلاعات جدیدی را فراهم آورند . چنین اطلاعاتی از مرتب سازی ، دسته بندی ، اولویت بندی و مرتبط سازی داده ها وشکل دادن به آنها درالگوهای جدید و یکپارچه حاصل می شود . هرپایان نامه یا رساله به خودی خود حاوی داده هایی است که برخی از مهمترین آنها درشکل 1- نشان داده شده اند .
شکل 1 . داده های یک پایان نامه / رساله
داده های مجموعه پایان نامه ها و رساله ها را می توان براساس هریک ازاین داده ها و همچنین درمقایسه با یکدیگرتحلیل کرد این تحلیل کرد این تحلیل برای هردسته از دادهها
در طول زمان ، روندهای تغییرآنها را نیزظاهرمی سازد . درصورتی که داده های منابع دیگر را نیزوارد این فرایندکنیم ، دامنه تحلیل افزایش می یابد . ( شکل 2 )
شکل 2 . منابع تحلیل اطلاعات پایان نامه و رساله ها
بنابراین ، تحلیل اطلاعات پایان نامه و رساله ها می تواند براساس داده هایی انجام شود که از منابع گوناگون فراهم می شوند . برای تحلیل این مدارک با هدف های گوناگون، تاکنون پژوهش ها و مطالعات زیادی انجام شده است اما بررسی آنها نشان می دهدکه مدلی که ابعادگوناگون این مدارک راپوشش دهد ، ارائه نشده است . ازاین رو، نمی توان براساس هریک ازپژوهش های پیشین ، الگویی را استخراج کرد وتعمیم دادکه مبنای توصیف وتحلیل پایان نامه ها ورساله ها درمقیاسی بزرگ ، به ویژه درسطح ملی قرار گیرد به این منظورلازم است الگویی طراحی شودکه تمامی ابعاد پایان نامه ها ورساله ها را دربر گیرد .برای طراحی چنین الگویی ، اولین گام بررسی پژوهش ها ومطالعات پیشین و
شناخت ابعاد واقلامی است که برای توصیف و تحلیل پایان نامه ها و رساله ها به کار رفته است . به همین دلیل ، دراین مقاله با مرور نوشتجات ، ابعاد تحلیل پایان نامه ها ورساله ها درپژوهش ها و مطالعات پیشین استخراج ودسته بندی می شوند .
تحلیل اطلاعات و فنون آن
پایان نامه ورساله که گزارش پژوهش در دوره های کارشناسی ارشد ودکترای تخصصی هستند ( 16 ؛ 17 ) برای انتفال اطلاعات به مخاطبان خود تدوین می شوند وازاین رو نوعی مدرک 1به شمارمی روند ( 39 : 804- 809 ؛ 74 ) .
از نظردایشارت 2مدرک ظرفی 3از اطلاعات است که برای انتقال پیام بین یک نویسنده و یک خواننده به کارمی رود .بنابراین ، صرفنظرازگونه های متعدد مدارکی که وجود دارند همه مدارک دارای یک ویژگی مشترک هستند و آن انتقال اطلاعات است ( 48 : 8 ). شکل 3 این تعریف را نشان می دهد .
شکل 3 . ارتباط بین نویسنده و خواننده از طریق مدرک ( 48 : 8 )
هرمدرک افزون براینکه برای خواننده آن مدرک خاص دارای اطلاعاتی است ، هنگامی که درکنارمدارک مشابه دیگرقرارگیرد ، اطلاعات جدیدی را فراهم می سازدکه امکان تحلیل سطح بالاتری را فراهم می آورد این اطلاعات جدید ، مخاطبان جدیدی نیزدارد (شکل 4 ) .
تولید اطلاعات جدید از اطلاعات موجود درمدارک ، دربحث های مربوط به مراکز تحلیل اطلاعات 1 مطرح می شود ویلهلمی وبراون 2 به خدمات تحلیلی 3به عنوان مهم ترین ویژگی این گونه مراکز اشاره می کنند واین خروجی ها را برای آن برمی شمارند :
1- چکیده گزارش های آخرین پیشرفت ها 4
2- شناخت شکاف ها 5 دردانش موجود
3- توصیه هایی برای برنامه های پژوهشی وفرمول بندی سیاست ها
4- مدیریت اطلاعات برای کمک به تصمیم گیری و
5- ساخت ( سنتز) ایده های جدید ازدانش موجود ( 82 : 106- 109 ) .
منابع دیگرنیزکارکردهای مشابهی را برای این مراکز از مطالعه نوشتجات یافته اند. از جمله کارکردهایی که به موضوع این مقاله مربوط می شوند می توان به این موارد اشاره کرد: