دانلود مقاله پدیده‌ی خشکی

مفهوم خشکی باید بدانیم که خشکی چیست و چه عواملی باعث بروز آن می‌شود محیطهای خشک از نظر شکل زمین ، خاک ، گونه‌های گیاهی و جانوری ، بیلان آبی و فعالیت‌های انسانی بسیار متنوع‌اند به همین علت نمی‌توان تعریف دقیقی بیان کرد به طور کلی خشکی پدیده‌ای است که در نتیجه کمبود باران حادث می‌شود .اگر چه کمبود باران عامل اصلی خشکی است ولی اگر مدتی باران نبارد و شبنم موجود نباشد تا حدودی مانع از خشکی می‌شود و ممکن است در منطقه‌ای باران باشد ولی احساس خشکی کرد که به آن تبخیر و تعرق می‌گویند .
1/ تبخیر : Evaporation
متصاعد شدن رطوبت زمین و منابع آبی را و همچنین در ایام بارندگی متصاعد شدن رطوبت از سطح گیاهان را تبخیر می‌گویند .
2/ تعرق : Transpiration
به مقدار رطوبتی که گیاهان از زمین می‌گیرند و در فضا متصاعد می‌کنند تعرق گفته می شود .
3/ تبخیر و تعرق : Evopotransipiration
تبخیر و تعرق باعث می گردد که بخشی ازمیزان کل بارش توسط آن از محیط خارج شود .

هر چه میزان آن بیشتر باشد شدت نسبی خشکی بییشتر است.

بنابراین نتیجه می‌شود که خشکی را نباید صرفاً براساس بارندگی سنجید بلکه باید در چهارچوب رابطه ی بارندگی و تبخیر و تعرق محاسبه کرد .

تبخیر و تعرق به دو عامل حرارت و باد بستگی دارد .

هر چه حرارت بیشتر شود تبخیر و تعرق افزایش می‌یابد معمولاً در حالت سکون هوا تبخیر و تعرق ابری اطراف گیاه ایجاد می‌نماید که مانع از تبخیر و تعرق بیشتر می‌شود روابط متعددی برای سنجیدن خشکی وجود دارد خشکی معمولاً تابعی از دما و بارندگی است که شاخص خشکی penman شاخص مناسبی برای خشکی اقلیمی است .

و از رابطه‌ی زیر به دست می آید .

Ai=Aridity index
بارندگی = P = Ai شاخص خشکی
تبخیر و تعرق ETP

این شاخص با در نظر گرفتن رطوبت هوا ،‌تشعشع خورشید و میزان سرعت باد محاسبه می شود به وسیله‌ی این شاخص مناطق خشک را به سه دسته زیر تقسیم میکنند .
1) خیلی خشک Hyper - Arid
اگر ضریب خشکی کمتر از 05/0 باشد به آن منطقه خیلی خشک اطلاق می شود .

2/4 درصد کل زمین‌های خشک دنیا را در بر می‌گیرد .

مناطقی هستند فاقد پوشش گیاهی ،‌میزان بارش سالیانه .
در این مناطق کمتر از 100 میلی‌متر است میزان بارش بسیار نامنظم است به طوری که در دوره‌های طولانی بارندگی در حد صفر است و بعضاً درختچه‌های پراکنده در آن مشاهده می‌شود و گاهاً زندگی شبانی در آن مشاهده می شود .
2) خشک Arid
ضریب خشکی بین 05/0 تا 2/0 است .
6/14 درصد کل زمینهای خشک دنیا را در بر می گیرد .

پوشش گیاهی طبیعی به طور پراکنده وجود دارد .
کشاورزی با آبیاری در آن امکان پذیر است .
میزان بارندگی 250 تا 100 میلی‌متر است .
3) نیمه خشک Semi – Arid
ضریب خشکی بین 2/0 تا 5/0 است .
2/12 درصد کل زمین‌های خشک دنیا را در بر می‌گیرد .
میزان بارندگی 250 تا 400 میلی‌متر است .
دارای پوشش گیاهی درختی ،درختچه‌ای ، بوته‌ای ، علفی است .
کشاورزی در آن امکا‌ن‌پذیر است دامپروری و زندگی ساکن شهری در آن دیده می‌شود .

به طور کلی اراضی دنیا جزء اراضی خشک محسوب می‌شود .
اقالیم مناطق خشک :
ویژگی‌های مناطق خشک
گرمای شدید و بارندگی پراکنده و ناکافی است در واقع یک نوع ناهمگونی در آب و هوا به چشم می‌خورد .

که در نتیجه‌ی اختلاف درجه‌ی حرارت فصل بارندگی و درجه‌ی خشکی پدید می آید .

اقالیم مناطق خشک شامل سه دسته
1/ اقلیم مدیترانه‌ای Mediterranean
2/ اقلیم گرمسیری ( استوایی ) Tropical
3/ اقلیم قاره‌ای continental

اقلیم مدیترانه‌ای :
بارندگی در زمستان انجام می‌پذیرد ، تابستان گرم و خشک است و در تابستان بارندگی وجود ندارد طول مدت خشکی متجاوز از 5 ماه است .

گیاهان دارای برگهای گوشتی یا اسکلروفیلی sclerophily و دارای ریشه‌ی عمیق هستند تا ضمن کاهش تعرق آب اعماق زمین را جذب کنند آتش سوزی با رعد و برق در مناطق با اقلیم مدیترانه‌ای وجود دارد زیرا گیاهان خود قادر به زاد آوری نیستند و آتش می گیرند و دوباره به وجود می آیند با پراکندگی بذر که تجدید حیات است .

اقلیم گرمسیری (‌استوایی )
بارندگی در طول سال و هر روز متجاوز از mm100 وجود دارد در این مناطق فصل وجود ندارد گونه‌ها اعم از پهن برگ و سوزنی برگ همیشه سبز هستند در ناحیه‌ی نیمه گرمسیری باران‌های موسمی وجود دارد .

هر چه از مناطق استوا دورتر می شویم فصل بارندگی کمتر می‌شود و زمستان‌ها طولانی‌تر می شود .

اقلیم قاره‌ای
معمولاً پراکنش بارندگی در تمام طول سال یکنواخت و کم است به همین علت فصل رشد در تمام طول سال ادامه دارد .

علل خشکی :
1/ بارندگی کم 2/ باد در خشکی نقش اساسی دارد .
عوامل موثر در خشکی متعدد است .
1- طولانی شدن کمبود بارندگی به مرور یک منطقه را می‌تواند به بیابان تبدیل کند .
2- نحوه‌ی توزیع بارندگی در خشکی یک منطقه تاثیر فراوان دارد به آن رژیم بارندگی می‌گویند اگر این توزیع در تمام طول سال حالت یکنواخت داشته باشد وضع هوا و سیمای طبیعی متفاوت خواهد بود .
3- از تابش نور خورشید زاویه‌ی تابش اشعه‌ی خورشید اهمیت بسیار دارد در استوا اشعه‌ی خورشید عمود به سطح زمین میتابد و گرمای بیشتری تولید می‌کند در نتیجه تبخیر و تعرق بیشتر می‌شود هر چه از این منطقه به قطب شمال و جنوب نزدیک شویم اشعه افقی‌تر می‌تابد و گرما کمتر و تبخیر و تعرق نیز کمتر می‌شود .
4- گردش زمین به دور خورشید نیز در ایجاد خشکی موثر است حرکت زمین سبب بروز جریان‌های هوایی در روی کره‌ی زمین می‌گردد که باعث می شود مراکز فشار هوا ریزش باران در خارج از مدار 15 تا 45 درجه‌ی شمال استوا و در خارج 20 تا 35 درجه‌ی جنوب استوا ببارد .

و مناطق خشکی در این مناطق ظاهر شود .

5- بادها باعث می‌شود که هوای مطلوب از روی مناطق خشک عبور کرده و بعضاً باعث بارندگی می شوند ضمن این که در تبخیر و تعرق نیز نقش اساسی دارند .
6- دوری از اقیانوس‌ها و دریاها رطوبت هوای بالای اقیانوس‌ها معمولاً در اقیانوس‌ها و خشکی ‌های اطراف آن می‌ریزند .

و کمتر به مناطقی عمیق‌تر نفوذ می‌کنند .
7- وجود ارتفاعات اغلب مانع نفوذ هوا و عبور آن می‌شود و ابرها به علت سردی مناطق کوهستانی جذب آن شده به صورت برف می ریزند مانند سلسله جبال البرز که رطوبت خزر را می‌گیرد و سلسله جبال آند در آمریکای جنوبی باعث تشکیل صحرای پاتاگونی می‌شود سلسله جبال هیمالیا در آسیا باعث تشکیل صحرای قره قوم و قزل قوم می‌گردد .

پوشش گیاهی مناطق خشک :
بسیار محدود و پراکنده است .

با وجود این دارای سه فرم گیاهی زیر است :
1/ گیاهان یکساله با دوره‌ی رشد کوتاه Ephemerals annuals
2/ گیاهان گوشتی چند ساله Succulants perennials
3/ گیاهان غیر گوشتی چند ساله none succulents perennials

گیاهان یکساله با دوره‌ی رشد کوتاه :
این گیاهان بعد از بارندگی و مناسب شدن شرایط از نظر رطوبت حرارت و میزان شوری بستر ظاهر می‌شوند .

و دوره‌ی زیست آن‌ها کوتاه است و در یک فصل مراحل رشد خود را انجام می‌دهند .

این گیاهان در دوران خشکسالی که ممکن است چندین سال طول بکشد به شکل بذر زندگی می‌کنند .

گیاهان گوشتی چند ساله :
این گیاهان قادرند آب را در اندام‌های خود ذخیره کنند این ویژگی به علت تکثیر و توسعه بافت پارانشیمی ساقه و برگ‌ها و خصوصیات فیزیولوژیکی آنهاست که میزان تعرق کمتری دارند مانند کاکتوس‌ها .


گیاهان غیر گوشتی چند ساله :
این گونه‌ها بیشترین تنوع را در میان گونه‌های مناطق خشک دارا هستند و به شرایط نامساعد مقاوم هستند و شامل انواع گراس‌ها ، بوته‌ها ،‌درختان و درختچه‌ها می باشند روش این گیاهان به سه شکل زیر ظاهر می شود .
1/ همیشه سبز در تمام طول سال گیاه سبز و از نظر بیولو‍ژیک فعال می باشد .

مانند زیتون olea europea کهور prosopis spicigera
2/ خزان کننده در فصل خشک
کنارchirsti ziziphus spina از نظر بیولوژیکی گیاه جهت جلوگیری از تبخیر و تعرق در فصل خشک در خواب به سرمی‌برد و به خزان می رود .
3/ خزان کننده در فصل سرد
این گیاهان جهت جلوگیری از یخ زدگی در زمستان خزان می‌کنند مانند
اقاقیا Robinia pseudaacacea

ویژگی‌های گیاهان خشک پسند :
گیاهان مناطق خشک جهت مقابله با شرایط خشکی منطقه از نظر فیزیولوژی و مورفولوژی و سیستم فتوسنتز از خصوصیات خاصی برخوردارند که بتوانند شرایط خشکی را تحمل کنند و در برابر آن بر دباری نشان دهند .
در زیر به تعدادی از این خصوصیات اشاره می‌شود :
توسعه سیستم ریشه‌ای
رشد اصلی ریشه‌ها می‌تواند به صورت عمودی ، افقی یا به هر دو صورت باشد و ارتباط زیادی به شرایط خاک منطقه دارد .

نفوذ ریشه تا عمق بیش از 15 متر برای بسیاری از گونه‌ها غیر عادی نیست مانند گونه‌ی کهور Haloxilon , prosopis در خاکهای کم عمق ریشه‌ها به طور افقی در زیر خاک رشد می‌کنند .

بعضی از گونه‌های خشکی پسند یا خشکی گرا در پاسخ به بارندگی کم و یا درخلال دوره‌های تشکیل شبنم در زیر سطح خاک ریشه‌های سطحی تولید می‌کنند .

برخی از گونه‌ها زمانی که در معرض هجوم تپه‌های شنی قرار می گیرند تولید ریشه از ساقه‌های مدفون شده در زیر شن نموده و حداکثر استفاده را از شرایط ایجاد شده می‌برند مانند کلیر (cappais decidva) و یا اسکبنیل calligonum بعضی از گیاهان نیز دارای ریشه‌های غده‌ای بوده و در آن آب و مواد غذایی ذخیره می‌کنند از این گیاهان که در مناطق استوایی در معرض آتش سوزی قرار می گیرند و زنده می‌مانند به عنوان مثال Venoniade serterum را می‌توان نام برد .

به ریشه این گیاه xylopodium گفته می‌شود در بعضی از گونه‌های مناطق خشک همانند دم گاوی smirnovia که بر روی تپه‌های شنی می‌رویند برای مقابله با فرسایش بادی و جلوگیری از ریشه کن شدن گیاه دارای سیستم ریشه‌ای مشبک می‌شوند که مانند کلافی دانه‌های شن را در بر می گیرند و به حفاظت خاک کمک می‌کنند.
نسبت ریشه به ساقه
رشد جوانه ها به وسعت رشد ریشه‌ها نبوده و نسبت ساقه به ریشه یک به سه ونیم تا یک به شش و گاهی بیشتر است .
کاهش سطح تعرق
کاهش سطح تعرق در اثر ریزش و یا لوله شدن برگ‌ها صورت می گیرد و یا برگ‌ها به شکل خار در می‌آ‌یند .
کاهش فعلی سطح تعرق گیاه
زمانی که محیط خشک می شود و میزان تعرق بالا می‌رود این گیاهان قادرند با ریزش برگ‌های خود باعث کاهش میزان اتلاف آب از گیاه شوند .
سازگاری خاص در گونه‌های همیشه سبز
چرمی بودن برگها و براق بودن بعضی از برگ‌ها باعث انعکاس نور شده و از گرم شدن زیاد سطح برگ جلوگیری می‌کنند .
بعضی از گیاهان از لایه‌ی ضخیم مومی شکل پوشیده می‌شوند به این گیاهان اسکلروفیلی می‌گویند که خاص مناطق مدیترانه‌ای است مانند : olea europea زیتون Quercus suber بلوط چوب پنبه‌ای .
کوتیکولی شدن Cuticularization تشکیل لایه مشمع مانند در سطح برگها از جنس کوتین .
کوتینی شدن برگ‌ها cutinization اشباع سازی دیوارهای سلولی از ماده‌ی کوتین که یک لایه‌ی ضد آب با تارهای موئین فراوان ایجاد می کند .
فرم خاص روزنه‌ها
تو رفتگی آن‌ها در شیارهایی که از کرک و مو پوشیده شده است که مانع از تبخیر می‌گردد.

سیستم فتوسنتز برگ‌ها
گیاهان مناطق خشک جهت مقابله با گرمای شدید و خشکی محیط دارای سیستم فتوسنتزی خاص می شوند تا در روزهای گرم بتوانند روزنه‌های خود را بسته نگه دارند تا از تغییر و تعرق جلوگیری به عمل آورند و رطوبت را در خود حفظ کنند .

مثلاً گیاهان برای انجام عمل فتوسنتز صبح عمل می‌کنند .

مقاومت در مقابل آتش سوزی برخی درختان در مناطق مدیترانه‌ای دارای سیستم دفاعی در مقابل آتش می شوند که عبارتند از چرمی بودن برگ‌ها ، ضخیم بودن پوست و پوشیده شدن آن از یک لایه‌ی چوب پنبه‌ای و دارا بودن سیستم ذخیره سازی آب مانند کاکتوس‌ها و همچنین دارا بودن قدرت جست زایی .

درختان و درختچه‌های خشکی گرایی مناطق خشک : اطلاق صفت خشکی گرا به برخی درختان و درختچه‌های جنگلی به معنی آن است که این گونه‌ها یا به صورت طبیعی در محل‌هایی با محدودیت‌های شدید آبی و رطوبتی می رویند و تحمل خشکی یا مقاومت به خشکی از صفات ذاتی آن است و یا گونه‌هایی هستند که از مناطقی با شرایط بهتر به این مناطق انتقال یافته‌اند وتوانسته‌اند از خود مقاومت نشان دهند و رشد کنند بدون اینکه از رشد و تولیدشان کم شود به این گونه‌ها اصطلاحاً گونه‌های با نرمش اکولوژیک میگویند .

اگر گونه‌ای که منشاء خارجی دارد و یا چند منظوره است که درصدد کاشت آن در مناطق خشک هستیم باید با تحقیقات گسترده به سازگاری آن اقدام کنیم و سپس به کشت آن‌ها اقدام نمائیم .

کشت این گونه‌ها در غالب سیستمی به نام جنگلداری تلفیقی یا Agroforestry مرسوم است.

تا نیازمندی‌های مردم بومی را در هر ابعاد تامین نماید که از جمله این نیازمندیها می‌توان به 1 تولید چوب جهت تامین انرژی زغال و هیزم 2/ تولید چوب جهت تامین تیر ، پایه ، تخته ‌ی جعبه ،چوب معدن و ساختمان 3/ استفاده از برگ جهت تعلیف دام 4/ امکان استفاده از میوه جهت خوراک دام و انسان.5/ ایجاد سایه جهت حمایت از زراعت و در مقابل سرما و گرمای شدید .

6/ استفاده از گل جهت پرورش زنبور عسل 7/ حفاظت از خاک و فرسایش بادی که در مناطق خشک وجود دارد.

8/ تولید صمغ مازوج 9/ کمربند سبز و پرچین سبز جهت جلوگیری از ورود دام به مزارع.

نیاز نوری درختان و درختچه‌ها: نیاز نوری درگونه‌های جنگلی در مراحل مختلف زندگی متفاوت است .

به همین علت گیاهان را فقط از نظر نیاز نوری به دو دسته کلی روشنی پسند و سایه پسند تقسیم می‌کنند .

1/ گونه‌های سایه پسند shade demonding 2/ گونه‌های نور پسند Light demonding 3/ گونه‌های سایه پسند 4/ مانند شمشاد Boxus hyrcanus و راش fagus orientalis گونه‌های نور پسند: مانند کهور prosopis spicigera و کنار ziziphus spina chrsti البته در بین گونه‌ها حالت بینابینی هم وجود دارد .

مانند نیمه سایه پسند و نیمه نور پسند .

نیاز آبی درختان ودرختچه‌های جنگلی : اگر چه نیاز آبی درختان و درختچه‌ها در مناطق خشک باافزایش سن و ابعاد درخت افزایش می‌یابد اما به همان نسبت مقاومت به خشکی نیز در قیاس با نهال بیشتر می شود چرا که از سیستم ریشه‌ای توسعه یافته‌ای برخوردار است .

که می‌تواند آب را از اعماق مختلف زمین دریافت کند و در شرایط خشکی مقاومت نماید بنابراین درگونه‌های مختلف نیاز آبی در شرایط مساوی متفاوت است نیاز آبی برخی بیشتر و بعضی کمتر است به همین علت گیاهان را از نظر نقطه نظر آبی به صورت زیر طبقه‌بندی می‌کنند .

1/درختان و درختچه‌های آبدوست: Hydrophilous مانند حرا Avicenica officinolis دار تالاب یا سرو تاس Taxodium distiehum 2/ درختان و درختچه‌های نم پسند ، Hy grophilaus مانند : توسکا Alnus glutinosa 3/ درختان و درختچه‌های خشکی گرا، xerophilous مانند آیلان ( عرعر Alianthus Altissima مانند سرو نقره‌ای cupressus arizonica 4/ درختان و درختچه‌های با نیاز متوسط : Mesophilous مانند زرین cupressus sempervirens var horizontalis اگر به عللی در اثر خشکسالی آب در دسترس گونه‌های آب دوست و نم پسند کاهش یابد بیشتر از گونه‌های خشکی گرا صدمه می بیند بنابراین گونه‌ها نسبت به خشکی از خود مقاومت‌های متفاوت نشان می‌دهند و این نکته‌ای است که باید در انتخاب گونه‌ها در مناطق خشک به آن توجه شود ولی برخی تصور می کنند که اگر آب کافی در دسترس آن‌ها باشد درختان مناطق خشک رشد بیشتری خواهند داشت و تولید بیشتری عاید‌شان می‌شود و در این خصوص نیز گیاهان خشکی گرا به دودسته تقیسم می‌کنند .

1/ آبیاری بیشتر باعث رشد بیشتر گونه‌های خشکی گرا می‌شود .

اکالیپتوس Eucalyptus camaldu lenis 2/ آبیاری بیشتر باعث رشد آن‌ها نمی شود و به همه آنها صدمه نیز وارد می‌سازد .

مانند کاج Pinus eldarica در شرایط رطوبتی شمال کشور به شدت صدمه می‌بیند و دچار آفت می شود از طرفی دیده شده است گونه‌هایی که در شرایط مبدأ (origin) رطوبت پسند هستند در شرایط جدید به خشکی از خود مقاومت نشان می‌دهند و رشد وگسترش می‌یابند مانند گونه‌ی اقاقیا Robina pseudoacacia که از شرایط مرطوب کوههای آپالاش در آمریکا به ایران آورده شده و در اغلب مناطق خشک ایران به خوبی رشد می‌کنند .

کلیاتی پیرامون شناخت برخی ویژگی‌های درختان و درختچه‌ها : 1/ تعریف درخت به گیاه چوبی با تنه‌ی مشخص واحد و عاری از شاخه‌ که 7متر یا بیش از 7 متر ارتفاع داشته باشد که شامل سه نوع زیر است .

الف – درخت بلند بیش از 25 متر ارتفاع دارد .

مانند راش fagus orientalis و (بلوط) بلند مازو Quercus castanifolia ب- درخت متوسط بین 10 تا 25 متر ارتفاع دارد .

آزاد Zelkova carpinifolia و گرک pterocaria fraxinifolia ج - درخت کوتاه بین 7 تا 10 متر ارتفاع دارد .

گلابی وحشیpyrus globra و لیلکی Gledetsia caspica 2- تعریف درختچه ارتفاع آن بین یک متر تا هفت متر است.

برگ بو Laerus nobilis و ازگیل Mespilus germanica 3- تعریف بوته نباتی است که ارتفاع آن کمتر از یک متر باشد .

گون Astrayalus sp و زرد تاغ Haloxylon persicum فرم تاج درختان : درختان دارای تاج متفاوت هستند که به شناسایی آن‌ها کمک می کند شامل انواع زیر است : 1/ کروی مانند: بلوط ویرجینیا Quercus virginiana 2/ گسترده : چنار platanus orientalis 3/ مخروطی کاج picea abies 4/ مجنون : بید مجنون salix babylonica 5/ چتری : اکاسیا (چش ) Acacia nilotica 6/ ستونی : سروشیراز cupressus fastigiatal 7/ نامنظم Albizia Juliboissin 8/ سر تخت Acacia Tortollis شکل برگ : برگ‌ها نقش اساسی در تشخصیص گونه‌ها دارند و به دو گروه تقسیم می شوند : 1/ برگ ساده : دارای یک پهنک مثل راش 2/ برگ مرکب :دارای چندین برچه است مانند زبان گنجشک Fraxinus excelsior برگ‌های مرکب : در این حالت برگ‌ها تعدادی زیادی برچه دارند دارای انواع زیر هستند .

1/ برگ‌های مرکب پنجه‌ای :چندین برچه از انتهای دمبرگ خارج می‌شود .

پنج انگشت vitex agnus castus 2/ برگ‌های مرکب تک شانه‌ای :در این حالت برچه‌ها مستقیماً در اطراف دمبرگ قرار می گیرند و خود به دو دسته تقسیم می‌شوند .

برگ‌های مرکب تک شانه‌ای فرد: در انتهای محور اصلی برگ یک برچه وجود دارد .

مانند اقاقیا ، گردو، لرگ .

برگ‌های مرکب تک شانه‌ای زوج : انتهای محور اصلی برگ فاقد برچه است و لذا مجموع برگ‌ ها زوج است .

مانند ceratonia silicyua خرلوب برگ‌های مرکب دوشانه‌ای : در این حالت برچه‌ها روی محور فرعی که به محور اصلی هستند قرار دارند این نوع برگ‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند : الف – دو شانه‌ای فرد :هر یک از محورهای فرعی در انتهای خود دارای یک برچه است لذا مجموع برچه‌های هر محور فرعی فرد می باشد .

مانند : زیتون تلخ Melia azedarach وسنجد elaeagnus angustifolia محورهای فرعی فاقد برچه در انتها می‌باشد و لذا مجموع برچه‌ها زوج است .

مانند برهان Albizia lebbeck کهور prosopis spicigera اثر ساختمان خاک بر روی گیاه : وارمینگ و شامپر (Warming & Schimper) به توصیف گیاهانی پرداختند که توزیع آنها وابسته به ترکیب شیمیایی خاصی از خاک است و از آن جمله می‌توان به خاکهای کربناته ، شور ، سرپانتینی ، خاکهای حاوی روی و غیره اشاره نمود .

تاکید وارمینگ بر فاکتورهایی از خاک است که بر نحوه توزیع گیاهان تاثیر دارند .

وی اصطلاحاتی را ابداع نمود که امروزه از آنها در توصیف ارتباط بین ویژگیهای گونه‌های مختلف گیاهی و شرایط حاکم بر خاک استفاده می‌شود از جمله این اصطلاحات می‌توان به halophyte ( گیاه آب شور ) ، hydrophyte (‌گیاه آبزی ) یا xerophyte (‌گیاه خشکی زی ) و....

اشاره نمود .

خاکهای شنی بیش از اراضی رسی نفوذپذیر و متخلخل می باشند و لذا ریشه نباتات ، خصوصاً ریشه نباتات چند ساله ، بهتر به داخل آنها رخنه می کنند ، اگر ریشه دو فرد از یک گونه نبات مثلاً ریشه دو نهال ذرت یا پیاز را که یکی در خاک شنی و دیگری در خاک رسی روئیده است با هم مقایسه کنیم خواهیم دید که ریشه آنها در خاک شنی به اعماق زمین فرو رفته و انشعابات بیشتری تولید نموده است.

اهمیت این مسئله در مناطقی که دارای فصول خشک و طولانی هستند ، بیشتر است زیرا ریشه نبات که در اعماق خاک داخل می‌شود ، از خشکی تابستان کمتر صدمه می‌بیند خاکهای رسی و متراکم معمولاً مانع نمو نباتات می ‌گردند و فعالیت باکتریها در درون آنها مختل می‌گردد .

نباتات معرف اراضی شنی : هر چند در سواحل دریای خزر ، رو به روی شنهای ساحلی شمال ، نباتات بسیار می‌روید ، با این حال همه آنها را نمی‌توان به عنوان معرف اراضی شنی محسوب نمود : مثلاً درختچه‌های برگ بو Ligustrum vulgaris ، انار punica granatum ،‌آلوچه prunus caspica ، سیاه تلو paliurus Spaina – Christi و یا نباتات Trifolium arvense , Trifolium campestris و Cynodon dactylon , Senecio vernalis, Salsola kali , Trifolium fragiferum , Lippia , nudiflora , Oryganum hyrcanum Hypericum perforatum و غیره ، هم بر روی شنهای متحرک شمال و هم در سایر خاکها می رویند ولی فقط معدودی از آنها را می‌توان به عنوان معرف اراضی شنهای ساحلی نام برد که از اینقرارند : Tournefortia arguzia , Cutandia sp., Medicago tribuloides var.

minimaConvolvulus persicus , Convolvulus cantabrica, Wilmettia tuberosa , Daucus littoralis, Crepis fotida var.

maritime , Arenaria serpilifolia?

Plantago arenaria Maresia sp.

Sedum pallidum.

بعضی ازاینها در مدار خاصی از سواحل دریای خزر می‌‌رویند .

مثلاٌ مداری را Daucus , Tournefortia اشغال کرده و مدار دیگری را Convolvulus persicus پوشانیده‌ است .

ضمناً از بین نباتات پست ، قارچ کلاه دار psamites candolei را می‌توان جزو نباتات فوق نام برد .

ولی تعیین نباتات معرف شن‌های متحرک بیابانی محتاج مطالعات بیشتری می‌باشد .

در نواحی خیلی خشک ، مانند کویرهای مرکزی ، ریشه نباتات به اعماق خاک فرو می رود تا بتواند از رطوبت خاکهای نرم که در فصول بارندگی در آنها ذخیره شده است استفاده نماید .

در ابوزید آباد کاشان ،بارندگی سالیانه جزئی است و تعداد دفعات بارندگی معدود است و بنابراین فصل خشک و طولانی ، حیات نباتات آن محیط را تهدید می‌کند ، ولی در زیر شن‌های متحرک آن ناحیه یک طبقه خاک رس مرطوب دیده می‌شود و از اینرو نباتاتی مانند پلاس مورچه Cressa cretica و یا درخت پده که معمولاً اختصاص به شنهای متحرک ندارند ، در آن ناحیه می روید و ریشه آنها از رطوبت خاک رسی زمین استفاده می‌نماید.

موطن اصلی و قدمت زیتون: زیتون تقریباً از 3000 سال قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرارمی‌گرفته است این گیاه از نواحی گرم و نیمه گرم می‌باشد و موطن اصلی آن را در سوریه و جنوب ترکیه می‌دانند و از این نقاط به سایر نواحی که دارای آب و هوای مدیترانه‌ای هستند برده شد و اکنون از دامنه‌های غربی هیمالیا در شرق تا سواحل اقیانوس اطلس در مغرب و در دو طرف دریای مدیترانه درخت زیتون کاشته می‌شود علاوه بر نواحی نامبرده در امریکای شمالی و آمریکای جنوبی و استرالیا این محصول را نیز می‌کارند و مورد استفاده قرار می دهند .

زیتون درختی همیشه سبز با نام علمی olea europaea و از خانواده oleaceae واز قدیمیترین گیاهان منطقه مدیترانه و بویژه خاورمیانه است و ساکنین مناطق حاشیه دریای مدیترانه و خاورمیانه و ایران بیش از هزاران سال است که با این درخت آشنایی دارند و در طی زمان با پیشرفت فن و تکنولوژی از لحاظ غذایی و دارویی از آن استفاده می‌کنند و درحال حاضر در سطح دنیا تهیه و خرید و فروش روغن زیتون و دیگر فرآورده‌های آن در اقتصادی کشورهای تولید کننده عمده از جمله اسپانیا ،ایتالیا ، فرانسه ، یونان ، تونس و ترکیه نقش بزرگی بازی میکند و در کشور ما دارای قدمت چندین هزار ساله می‌باشد و هم اکنون در بیشتر استانهای کشور کاشته می شود .

زیتون در اکثر استانهای کشور کاشته می شود و هم اکنون سطح زیر کشت آن در کشور حدود یکصد هزار هکتار می‌باشد و در استان در 12 شهرستان اقدام به کشت زیتون گردیده که تا پایان سال 83 سطحی حدود 1500 هکتار اراضی استان به کشت زیتون اختصاص یافته است .

مشخصات گیاه شناسی درخت زیتون : برگ درخت زیتون متقابل و باریک و سبز تیره و دائمی و همیشه سبز است .

برگ نسبتاً ضخیم بوده و در قسمت فوقانی یعنی روی سطح برگ کاملاً صاف و صیقلی است در صورتی که در سطح زیرین آن دسته‌های متفرق کرک مشاهده می شود .

این کرکها در اطراف روزنه قرار دارند و نقش آنها جلوگیری از تبخیر در موقع گرما و خشکی‌ هوا می باشد .

جوانه گل زیتون در اواخر تابستان بین برگ و ساقه جوان همان سال ظاهر می‌شود ولی به حال رکود باقی می‌ماند تا بهار سال بعد که این جوانه رشد کرده و شاخه تولید می کند گل زیتون دارای چهارگلبرگ و دو پرچم است و گل آذین آن خوشه‌ای است .

جوانه گل روی شاخه همان سال ظاهر می شود ولی میوه زیتون روی شاخه سال قبل قرار دارد .

تعداد گل در هر خوشه و بنابراین در تمام درخت خیلی زیاد است لذا مقدار دانه گرده نیز زیاد می باشد ولی تمام گلهای یک درخت تبدیل به میوه نمی شوند شکل تنه درخت زیتون خیلی نامنظم است یعنی تنه درخت صاف و عمودی رشد نمی‌کند و اغلب برجستگیها و غده‌هایی روی تنه و شاخه‌های آن مشاهده می شود .

روی ریشه درخت زیتون نیز مجموعه‌ای از جوانه‌ها ساقه هوایی فشرده به یکدیگر به شکل غده که اندازه آن به درشتی یک تخم غاز است مشاهده می شود.

زیتون گیاهی نیمه گرمسیری می‌باشد و در مناطقی که خطر یخبندانهای شدید زمستانه وجود نداشته باشد می‌توان اقدام به کاشت آن نمود .

همیشه سبز بوده و برگهای آن هر 2 تا 4 سال یکبار خزان می‌کنند در صورتی که همه ساله برگهای جوان روی شاخه ظاهر می‌گردند .

برگها سبز تیره متقابل و ابعاد آنها در واریته‌های مختلف متفاوت می‌باشد رنگ سطح فوقانی برگ‌ها سبز تیره و پوشیده از یک لایه بافت مومی و در سطح تحتانی کرکهای ستاره‌ای نقره‌ای وجود دارد که دو عامل فوق موجب کاهش تبخیر رطوبت و افزایش توان مقاومت در مقابل خشکی و گرما می‌شوند .

گلهای زیتون معمولاً دیرتر از گلهای سایر درختان میوه شکوفا می شوند گلها خوشه‌ای و هر خوشه از خوشه‌چه‌های تشکیل یافته و دارای 8 تا 25 گل است رنگ گلها سفید صدفی و دارای چهار گلبرگ و چهار کاسبرگ 2 پرچم و مادگی 2 خانه‌ای هستند گلها بر دو نوعند .

گلهای کامل که دارای اندامهای نر و ماده هستند و گلهای ناقص که فقط اندام نر دارند تعداد گلها فوق العاده زیاد است و در صورتی که 1 تا 3 درصد گلها به میوه تبدیل گردد باردهی مناسب و اقتصادی خواهد بود تلقیح توسط باد و حشرات انجام می گیرد .

عدم سازگاری گرده‌ها با مادگی از مهمترین عوامل شناخته شده دگر باروری در زیتون است .

میوه زیتون گوشتی و هسته‌دار است که در وایته‌های مختلف به اشکال گرد ، بیضی ، گلوله‌ای ،دراز ، نوکدار و دارای انحناء در یک طرف دیده می‌شوند .

وزن میوه از یک تا دوازده گرم متفاوت می باشد میوه زیتون شفت ،پوست آن صاف و براق ،‌گوشت نرم و بسیار تلخ و رنگ گوشت ابتدا سبز که در نهایت به بنفش تغییر رنگ میدهد گوشت معمولاً چسبیده به هسته می باشد .

قسمت هسته میوه چوبی و مغز آن گوشتی می‌باشد .

آب و هوای مطلوب درخت زیتون : درخت زیتون یکی از گیاهان مناطق مدیترانه‌ای یعنی مناطقی که دارای هوای گرم و مرطوب که معمولاً در زمستان درجه حرارت هیچگاه به صفر نمی‌رود می‌باشد .

مع هذا در نواحی خشک اگر زیتون در فصل تابستان باغ را آبیاری کرد درخت زیتون کاملاً رشد کرده محصول قابل ملاحظه‌ای می‌دهد از نظر درجه حرارت نیز درخت زیتون که گیاه گرمسیری می‌باشد تا اندازه‌ای نسبتاً زیاد تحمل سرما را می‌کند یعنی درختان جوان تا 9 درجه سرما و درختان مسن و بارور تا 12 درجه زیر صفر را تحمل می‌کنند .

سرمای شدید در درخت زیتون باعث شکاف خوردن پوست درخت شده و در محل شکاف باکتریهای مخصوص تولید برآمدگی می کنند و کم کم تعداد این گره‌ها زیاد شده تا بالاخره باعث خشک شدن درخت می‌گردد .

سرما به برگها صدمه قابل ملاحظه‌ای نمی‌زند و میوه‌های سرما زده که پلاسیده و کوچک بمانند فقط برای تهیه روغن زیتون قابل استفاده می‌باشند .

احتیاجات آب و هوایی : دما : زیتون در مناطقی بهترین عملکرد و بهترین کیفیت را خواهد داشت که دارای زمستانهای معتدل و تابستانهای گرم و خشک و طولانی می‌باشند در این شرایط میوه‌ها امکان رسیدن پیدا می‌کنند .

زیتون درختی نیمه گرمسیری بوده بنابراین به یخبندانهای شدید حساس است .

دمای این حساسیت در دوره‌های مختلف رشد گیاه فرق میکند اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گیاه بتدریج کاهش یابد حتی اگر به 13- درجه سانتیگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همین زمان درجه حرارت بطور ناگهانی کاهش یابد ممکن است به نابودی گیاه منجر گردد.

همچنین شاخه‌های بارده درخت در درجه‌حرارت 5- سانتیگراد ممکن است از بین برود .

اولویت بندی سازگاری زیتون با دما نور : محصول رضایت بخش و اقتصادی زیتون در مناطقی که بیش از 1500 ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست می آید در مناطق کم نور رشد رویشی درخت بیشتر بوده و شاخه‌ها در همدیگر فرو رفته تولید محصول را کم می‌نماید .

خاک : زیتون معمولاً در اغلب خاکها محصول می دهد اما بهترین خاک برای زیتون کاری خاک سبک رسی ، شنی با زهکش کافی و عمیق می باشد و بهترین PH برای درخت زیتون در محدوده 8-7 می‌باشد .

اولویت بندی سازگاری زیتون با عوامل محیطی آب : زیتون را گیاهی کم توقع و مقاوم به خشکی می‌شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادی در صورتی حاصل می شود که برای هر هکتار زبتون بطور خالص حدود 4000 متر مکعب آب تامین شود این میزان در مناطقی که میزان تبخیر و تعرق زیاد است به 5500 تا 6000 متر مکعب می رسد .

کاشت دیم زیتون نیز در مناطقی که بین 400 تا 600 میلی متر بارندگی سالیانه با پراکنش مناسب داشته باشد عملی خواهد بود .

خاک مطلوب درخت زیتون : درخت زیتون را در هر نوع زمین می‌توان کاشت ولی مقدار محصول همیشه مناسب با درجه حاصلخیزی و مرغوبی خاک می‌باشد برای برداشت محصول کافی و مرغوب باید درخت زیتون را در زمینهای عمیق و حاصلخیز کاشت در زمینهایی که سطوح الارضی که عمق می‌تـوان زیتون کاری کرد .

از کاشت این درخت در اراضی مرطوب و یا زمینهای شور باید خودداری شود .

ازدیاد درخت زیتون : درخت زیتون را می‌توان به طرق مختلف زیاد کرد بعضی از کلیه وسایل تکثیر مانند کاشت هسته ، قلمه ،خوباندن شاخه و پیوند پایه بذری می‌توان استفاده کرد .

بین طرق مختلف تکثیر بیشتر از کاشت هسته برای تهیه پایه و پیوند و قلمه خشبی و یا نیمه خشبی استفاده می‌کنند .