دانلود تحقیق پیمان سعد آباد

در تاریخ ایران ما شاهد تحولات، رویدادها و اتفاقات مختلفی در عرصه روابط داخلی و نیز روابط خارجی بوده ایم.

برخی از این رویدادها و تحولات در جامعه ایران تأثیرات بسزایی گذاشته است و به تبع آن توانسته تغییراتی را در ساختار تصمیم گیری و در روند مختلف آن به جای گذارد.

سرزمین ایران بدین لحاظ تجارب بی شماری را پشت سر گذاشته و از رهگذر حوادث و اتفاقات ایجاد شده، توشه‌هایی برای خود برداشته است.

در این راستا از تحولات برجسته و منحصر به فردی چون انقلاب مشروطه ایران و همچنین ملّی شدن صنعت نفت می توان نام برد.

نقش آفرینی ایران در این وقایع قابل ارزیابی است و قاعدتاً این پدیده ها و اتفاقات نه تنها در سطح داخلی و منطقه ای بلکه در سطح جهان، تأثیرات شگرفی داشته است و این مسئله نشان می دهد که ایران در مقاطعی از تاریخ، نقش پیشتاز و تعیین کننده ای در منطقه خاورمیانه و در سطح جهانی داشته است و نمی توان این نقش ها را انکار کرد.

در این راستا، یکی از نقش هایی که تا به حال مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است، نقش ایران در همکاری های منطقه ای و در ایجاد صلح و ثبات و برقراری آرامش و امنیت در منطقه بوده است و این نقش در انعقاد پیمان سعدآباد ظهور و بروز پیدا می کند.

در این راستا، دولت ایران تلاش نمود که بحث همکاری های منطقه ای با مشارکت دول همسایه را از طریق عقد پیمانی دنبال کند که بتواند به این اهداف جامه عمل بپوشاند.

بدین جهت با پیشنهاد ایران و مشارکت کشورهای همسایه، پیمان سعدآباد در تاریخ 17 تیر ماه 1316 برابر با 8 ژوئیه 1937 منعقد شد و هدف اصلی ایران از پیشنهاد پیمان سعدآباد، تأمین صلح و ثبات منطقه ای و جلوگیری از کشمکش های بین المللی به منطقه خاورمیانه از طریق ایجاد موازنه میان دول منطقه با دول قدرتمند جهانی بوده است و مقصود آن بوده است که ایجاد موازنه و تأمین صلح و امنیت منطقه از طریق همکاری های منطقه ای صورت گیرد.

در هر حال، پیمان سعدآباد با اهداف و آرمان هایی که در ذهن دولتمردان ایران قرار داشت، شکل عملی به خود گرفت و دولتهای منطقه را وادار کرد که در تأمین صلح و ثبات منطقه ای با یکدیگر تشریک مساعی کنند، تا در پرتو همفکری و همبستگی میان دول عضو پیمان، همکاریهای منطقه ای را گسترش داده و در این راستا، ضمن تأمین اهداف منطقه ای به ایجاد صلح جهانی نیز دست پیدا کنند و از رسوخ اختلافات و کشمکش های بین المللی میان دول قدرتمند آن زمان یعنی انگلستان، روسیه و همچنین آلمان به این منطقه جلوگیری به عمل آورند و مانع گسترش این اختلافات به منطقه خاورمیانه شوند.
پیمان سعدآباد با حضور دول ایران، عراق، افغانستان و ترکیه شکل گرفت.

دولت ایران به عنوان مبتکر این پیمان، آن را به کشورهای همسایه پیشنهاد داد و اهداف آن را تشریح کرد و با موافقت این دول، پیمان سعدآباد میان نمایندگان دول چهارگانه ایران و افغانستان، عراق و ترکیه در سال 1937 م به امضاء رسید؛ تا از این طریق دول عضو بتوانند به اهداف پیمان سعدآباد که همانا در راستای منافع ملی تک تک این دول قرار می گرفت، تحقق بخشند و آن را در اولویت سیاست خارجی خود قرار دهند و با تمسک به پیمان سعدآباد بتوانند در عرصه روابط خارجی و بین المللی، تصمیمات خود را اجرایی کنند.

اینجاست که به اهمیت این پیمان و تأثیراتی که می توانست در منطقه خاورمیانه و حتی در عرصه جهانی داشته باشد، پی می بریم.

این پیمان از جنبه سیاست خارجی برای ایران دارای اهمیت فوق‌العاده ای بود.

دولت ایران مایل بود از سیاست سنتی خود در قبال سایر کشورها دست برداردو سیاست خارجی جدیدی را اتخاذ کند.

قاعدتاً اتخاذ این سیاست جدید، با اهداف جدید تعریف می شد.

حل اختلافات همسایگی میان کشورهای منطقه ای و ایجاد تفاهم با آنان برای رسیدن به اهداف مشترک، از مسائل مورد علاقه ایران بود.

در این راستا، ایران سعی کرد با دول همسایه، روابط حسنه و دوستانه ای را برقرار کند که اساس و پایه آن بر روی استقلال ملل مشرق زمین و‌ آزادی از یوغ استعمارگران و همکاری و مشارکت سیاسی در امور منطقه ای و بین المللی باشد تا بدین وسیله به صلح پایدار در منطقه و در نظام بین المللی دست پیدا کنند.

این اهداف، از اهداف باارزشی بود که تا قبل از انعقاد پیمان سعدآباد، معنا و مفهوم واقعی و حقیقی نداشت.

اگر تا قبل از آن، کشورهای منطقه ای به صورت دو جانبه با یکدیگر قرارداد می بستند؛ ولی از این تاریخ به بعد، قراردادهای دوجانبه به قراردادهای چندجانبه سوق داده شد.

شاید مواد و متن پیمان سعدآباد، حاوی مطالب جدیدی نباشد و آن خواسته هایی بود که در قراردادهای دوجانبه گذشته، ما بین دول منطقه ای مطرح شده بود.

ولی پیمان سعدآباد، جزء اولین پیمانهای منطقه ای بود که این خواستها و تقاضاها را در زیر سایه یک ائتلاف جمع کرد و کشورهای منطقه ای را در یک گروه برای رسیدن به اهداف مورد نظرشان، قرار داد.

به عبارت دیگر اصول مورد نظر در پیمان سعدآباد شامل عدم تجاوز، برابری، عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر و… اصولی بودند که در پیمانهای مختلف به صورت دوجانبه بین ایران و کشورهای همسایه منعقد شده بود.

اما پیمان سعدآباد اولین توافق منطقه ای بود که بیشتر این اصول را در خود جای داده بود.

پیمان سعدآباد را می توان به لحاظ مصادف شدن با وقوع جنگ جهانی دوم نیز مورد ارزیابی قرار داد.

وقوع این جنگ، تأثیرات زیادی را در عرصه روابط بین الملل ایجاد کرد و به تبع آن پیمان سعدآبد نیز از این مقوله بی تأثیر نماند.

به نحوی که می توان ادعا کرد، جنگ مورد نظر، سیاستهای پیمان سعدآباد را تحت تأثیر قرار داد و باعث دگرگونی در جهت گیریهای پیمان شد.

و به دلیل عدم اتخاذ سیاست یکسان و مشترک مابین اعضای این پیمان و در نهایت با تشتّتی که در بین اعضای پیمان سعدآباد ایجادشد، این پیمان از هم فرو پاشید.
بنابراین ما در این تحقیق برآن هستیم که پیمان سعدآباد را از زوایای مختلف و گوناگونی، مورد توجه و بررسی قرار دهیم.

پیمان سعدآباد چه بود؟

چه اهدافی را دنبال می کرد؟

چگونه این پیمان شکل گرفت و نقش ایران در این پیمان چه بود؟

و اینکه این پیمان چه نقشی را در همکاری های منطقه ای در خاورمیانه ایفا کرد و به تبع آن چه تأثیراتی را در عرصه بین المللی ایجاد کرد و به نوبه خود نظام بین الملل و وقوع جنگ جهانی چه تغییراتی را در ساختار پیمان مورد نظر به وجود آورد؟

و در نهایت چه عواملی در فروپاشی پیمان سعدآباد نقش داشتند و دلایل فروپاشی چه بود؟

همه اینها سؤالاتی هستند که در این تحقیق به دنبال پاسخ های آن می باشیم.

طرح مسأله و تعریف موضوع تحقیق:
سیاست حسن روابط با همسایگان از جانب ایران با امضاء طرح یک قرارداد در قالب عهد نامه عدم تعرض و حل اختلافات فی مابین به صورت مسالمت آمیز میان نمایندگان ایران، ترکیه، عراق به نتیجه رسید و با ایجاد یک پیمان منطقه ای که دیگر دولتهای مستقل خاورمیانه را هم در برگیرد، با مشارکت ایران، افغانستان، عراق و ترکیه معاهده ای به امضاء رسید که به پیمان سعدآباد(1316 ش) معروف گردید.

همان گونه که از سؤال تحقیق پیداست، دغدغه اصلی نگارنده، بررسی پیمان سعدآباد و نقش آن در همکاری های منطقه ای می باشد.

و اثبات این مسئله که پیمان سعدآباد یک پیمان منطقه ای با مشارکت کشورهای منطقه ای برای ایجاد همکاری و نزدیکی میان کشورها و تأمین صلح، امنیت، ثبات و آرامش در منطقه خاورمیانه طراحی شده بود.

پیمان سعدآ‎باد در سال 1937م در خاورمیانه شکل گرفت و چهار کشور این منطقه به امضای آن مبادرت کردند.

در عین حال، این امکان برای سایر کشورهای منطقه نیز وجود داشت که برای تحقق اهداف پیمان مذکور، به جمع این چهار کشور ملحق شوند و از طریق پیوند میان این کشورها،‌بتوانند منافع ملی خود را تأمین کنند و به تبع آن، در پرتو همکاری و هماهنگی مواضع و دیدگاهها در مورد تحولات، حوادث و اتفاقات پیش رو، بتوانند با حل اختلافات مرزی و ارضی میان خود، صلح و ثبات را در منطقه تضمین کنند و در ادامه خدمتی به صلح بشریت کرده باشند.

این انگیزه ها و اهداف باعث شد، کشورهای منطقه ای به ویژه کشورهای مورد نظر با پیدا کردن راه حل مناسب و منطقی، این اختلافات را حل و فصل کنند و موانعی را که برای ایجاد نزدیکی و همکاری میان این کشورها وجود داشت، برطرف ساخته و به یک دیدگاه مشترک و یکسان در قبال مسایل بین المللی دست یابند و در مواضع و سیاست گذاریهایشان، از روش هماهنگی پیروی کنند تا بدین طریق به هماهنگی و همبستگی در مسایل مختلف منطقه ای و جهانی از طریق همکاری های منطقه ای دست یابند.
این پیمان از آن جهت حائز اهمیت بسیار است که اولاً به ابتکار یکی از کشورهای منطقه ای - یعنی ایران – بوجود آمد و با توجه به نفوذ و دخالتی که در آن زمان، قدرتهای بزرگ جهانی در سایر کشورهای دنیا اعمال می کردند، جزء معدود پیمانهایی بود که در انعقاد آن دخالت بیگانگان، محلی از اعراب نداشت و هیچ تأثیر گذاری و نقشی در ایجاد پیمان سعدآباد از طرف دول قدرتمند انگلستان و روسیه صورت نگرفت و ثانیاً تا آن زمان انعقاد چنین پیمانی با اهداف مورد نظر، بی سابقه بود.

زیرا ایجاد و همچنین حفظ و بقای چنین پیمانی منوط به کمک و مساعدت هیچ کشور قدرتمند برون منطقه ای نبود و اگر تا آن زمان پیمانی منعقد می شد که به طور مستقیم یا غیر مستقیم، کشورهای قدرتمند در آن نفوذ و مداخله داشتند، این پیمان عاری از این دخالت بود.

در مجموع هدف این است تا با بررسی ابعاد و زوایای مختلف پیمان سعدآباد و دقت و غور در مواد آن و اهداف و انگیزه هایی که به دنبال داشته و همچنین نقش و تأثیر گذاری پیمان چه در حوزه منطقه ای و چه در خارج از منطقه، به دیدی روشن و شفاف در رابطه با پیمان مذکور دست یابیم و در این مورد به شناخت مناسبی از وجوه مختلف پیمان سعدآباد برسیم.

اهداف تحقیق:
باید گفت ایران نقش مهمی در تحولات منطقه ای قرن بیستم داشته است و در سیاست خارجی ایران، منطقه خاورمیانه از اولویت ویژه ای برخوردار بوده است و ارتباط و ایجاد دوستی و برادری، رفع اختلافات میان کشورهای منطقه و نزدیکی و صمیمیت بیشتر میان دول همسایه مورد توجه و اهتمام ایران قرار داشته است و ایران برای تحکیم روابط خود با کشورهای منطقه و تأمین منافع ملی خود و در راستای سیاست های متخذّه که دارای تأثیرات مهمی در سطح جهانی و بین المللی داشته است، ایجاد این پیمان را پیشنهاد می دهد.

این پیمان با اهداف مستقل ایران در عرصه سیاست خارجی ارتباط تنگاتنگی دارد و می توان ارزشمندترین دستاورد این پیمان را که در بطن پیمان سعدآباد، مورد توجه قرار گرفته است، همانا تأکید بر استقلال و تمامیت ارضی این کشورها و همچنین سایر دول منطقه ای دانست.

زیرا این پیمان با هدف تأمین استقلال میان کشورهای منطقه از طریق پیوند میان این کشورها و همکاری در صحنه بین المللی و جهانی شکل گرفت.

به عبارت دیگر پیمان سعدآباد یک پیمان منطقه ای بود که با مشارکت کشورهای منطقه ای برای ایجاد همکاری و نزدیکی میان این کشورها، طراحی شد.

نکته با اهمیت در مورد این پیمان آن است که باید گفت به لحاظ انگیزه انعقاد چنین پیمانی، عده ای آن را ساخته و پرداخته انگلستان دانسته اند و گروهی نیز دست شوروی را در انعقاد آن مشاهده کرده اند.

تا الان بررسی های مختصر انجام شده از جنبه نفوذ و دخالت بیگانگان بوده است.

ولی در این تحقیق می خواهیم آن را از جنبه مستقل و با استفاده از دیدگاهها و نظریات مطروحه در علوم سیاسی و روابط بین الملل مورد بررسی قرار دهیم.

به عبارت دیگر بررسی پیمان سعدآباد و اهداف و مقاصد آن و نقشی که این پیمان می توانسته در سطح منطقه‌ای و همچنین در سطح جهانی ایفا کند، در راستای تحقیق حاضر می باشد و هدفمان آن است که نقش مهم ایران را در صحنه روابط منطقه ای و بین المللی در گذشته روشن کنیم و ابهامات و ساده انگاری هایی که در مورد وقایع و تحولات تاریخی بوده است، دریابیم و آن را در چارچوب نظریه های علوم سیاسی و روابط بین الملل نه به صورت توصیفی صرف مورد ملاحظه قرار دهیم و اینکه با توجه به این نکته، امروزه چگونه می توان از ابتکارات سیاست خارجی ایران در آن دوران به عنوان الگویی برای زمان حال و آینده و تأمین منافع ملی خود استفاده کنیم.

اهمیت تحقیق:
همان طور که عنوان شد، منطقه خاورمیانه در سیاست خارجی ایران از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است و قاعدتاً ارتباط و دوستی و پیوند میان کشورهای منطقه ای، برای ایران مهم ارزیابی می شد و طبیعی بود که ایران تمایل داشته باشد با کشورهای منطقه ای و همسایه خود، روابط خود را تحکیم و تثبیت کند.

در هر حال اتخاذ این عملکرد در راستای منافع ملی کشورها قرار می گرفت.

با توجه به این مسئله، دولت ایران تصمیم گرفت پیمانی را با مشارکت کشورهای همسایه شکل دهد تا بتواند در راستای سیاستهای متخذه ایران در عرصه سیاست خارجی گام بردارد و منافع ملی کشورهای عضو با پیوند میان یکدیگر، تأمین و تضمین گردد.

در این راستا باید گفت نقش ایران و تأثیرگذاری اش بر تحولات منطقه ای قابل توجه و مهم ارزیابی می‌شد.

علاوه بر نقش ارزنده ایران در انعقاد این پیمان، دولت ایران و جامعه ایرانی در مقاطع مختلف تاریخی و در سیر تحولات و حوادث گوناگون، نقش مهمی ایفا کرده اند.

انقلاب مشروطه ایران در این راستا قرار می گیرد.

همچنین تأثیرات شگرفی که ایران به واسطه ملی کردن صنعت نفت خود و کوتاه کردن دست بیگانگان و قدرتهای اروپایی از ذخایر ملی ایران بر کشورهای منطقه و به تبع آن در سطح جهان گذاشت، غیرقابل انکار می‌باشد.

این امور نشان دهنده نقش پیشتاز ایران، در مقاطعی از تاریخ در منطقه خاورمیانه بوده است.

در این راستا یکی از نقش های ناشناخته ای که مورد توجه و بررسی قرار گرفته است، نقش ایران در همکاری های منطقه ای و در ایجاد صلح و ثبات در منطقه بوده است و این نقش در قالب پیمان سعدآباد، قابل ارزیابی است.

بنابراین لازم است پیرامون این موضوع، بررسی مناسبی صورت پذیرد و تحقیق پیش رو در راستای پاسخگویی به این نیاز صورت پذیرفته است، تا بدین وسیله، بتوان با بررسی پیمان سعدآباد و اهدافی را که ایران مدنظر داشته است، از ابتکارات سیاست خارجی ایران در آن دوران به عنوان الگویی برای زمان حال و آینده استفاده کنیم و در راستای اهداف ومنافع ملی خود حرکت کنیم.
سؤال اصلی:
چرا ایران پیمان سعدآباد را در سال 1937 م.

پیشنهاد داد؟

و چگونه این پیمان در چارچوب نظریه های روابط بین الملل نظیر همگرایی، همکاری منطقه ای و اتحاد و ائتلاف قابل تحلیل است؟
سؤالات فرعی:
1- به عنوان مهمترین سؤال، این پرسش مطرح می شود که علل شکست و به بن بست رسیدن این پیمان چه بوده است؟
2- چگونه می توان پیمان منطقه ای سعدآباد را در چارچوب نظریات علوم سیاسی و روابط بین الملل با تأکید بر نظریه های همکاری و همگرایی منطقه ای در نظر گرفت؟

3- این حرکت یک اقدام بومی بوده یا حرکتی از بیرون؟

و آیا تشکیل پیمان سعدآباد با تشویق قدرتهای بزرگ شکل گرفته است؟
فرضیه اصلی:
هدف اصلی ایران از پیشنهاد پیمان سعدآباد، تأمین صلح و امنیت منطقه ای و جلوگیری از گسترش کشمکش های بین المللی به منطقه خاورمیانه از طریق همکارهای منطقه ای بوده است.
فرضیه های فرعی:
1-به نظر می رسد، این پیمان بیشتر با نظریه همکاری های منطقه ای تطابق دارد تا همگرایی منطقه ای.

2- این پیمان بیشتر با اهداف مستقل ایران در کشورهای منطقه ای ارتباط دارد و قاعدتاً یک حرکت بومی تلقی می شود و برخلاف تصور رایج سیاسی، پیمان سعدآباد به ابتکار قدرتهای بزرگ به وجود نیامده است.

تعریف متغیرها، مفاهیم وعملیاتی:


روش تحقیق:
روش تحقیقی ما روش تجزیه و تحلیل اسنادی بر اساس گزارشات دیپلماتیک وزارت امور خارجه ایران می باشد و روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق، مبتنی بر روش کتابخانه ای و با استفاده از آرشیو و بایگانی اسناد وزارت امور خارجه بوده است و با عنایت به اتکای تحقیق به روش کتابخانه ای و استفاده از اسناد، ابزار گردآوری اطلاعات نیز مبتنی بر فیش برداری بوده است و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده های تحقیق برای پاسخ به مسأله اصلی تحقیق و اثبات یا رد فرضیات بر روش علی و معلولی اتکا خواهند داشت.

موانع، مشکلات و محدودیت های تحقیق:
این نکته واضح و روشن است که در انجام کارهای تحقیقی، وجود مشکلات و محدودیتهایی در این راه، غیر قابل انکار است و تحقیق اینجانب نیز از این مسئله مستثنی نبوده است.

با توجه به روشی که در این تحقیق بکار رفته است، استفاده از اسناد از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است و پایه اصلی این تحقیق بر گردآوری اسناد مربوط به موضوع تحقیق استوار بوده است و در این راستا، تلاش محقق در این مسیر بوده که به جمع آوری کلیه گزارشات و اسناد مربوط به پیمان سعدآباد و سایر اسنادی که به نوعی در ارتباط با پیمان سعدآباد می باشد، پرداخته و از آنها در طول کار تحقیقی استفاده نماید.

با توجه به این نکته، معلوم می شود که داشتن نگاه مهربانانه و توأم با صبوری برای استفاده از این اسناد، امری ضروری و لازم است.

به این دلیل که قاعدتاً اسنادی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است؛ به لحاظ زمانی متعلق به هفتاد الی هشتاد سال گذشته است و همچنین به علّت کهنگی اوراق و اسناد مربوطه، بهره برداری از آن دقت نظر و ظرافت بیشتری را می طلبد و قاعدتاً در این راستا، وقت طولانی تری را برای مطالعه و استفاده از آن می طلبد.

مسئله دیگر بحث ناخوانا بودن برخی از این اسناد هست.

با توجه به این مطلب که برخی از این اسناد، چون دستنویس هستند و تایپ ماشینی نشده اند و همچنین به دلیل کهنگی این اسناد، مطالعه اوراق را برای محقق دشوار می سازد و گاهی اوقات به دلیل این مشکل برخی از قسمتهای یک اسناد به طور کلی غیر قابل استفاده می شود و امکان خواندن آنها وجود ندارد.

همچنین گاهی اوقات این مسئله پیش می آید که با توجه به موضوع تحقیق، پرونده هایی که ممکن است به موضوع تحقیق مان ارتباط پیدا کند؛ از آرشیو اسناد تقاضا می کنیم.

با توجه به اینکه لیست و فهرست این پرونده ها درج شده است.

ولی با مراجعه به آرشیو، این پرونده ها به دلایل مختلف، موجود نمی باشد و قاعدتاً استفاده از این پرونده ها را برای محقق غیر ممکن می سازد.

فصل سوم: تاریخچه پیمان سعدآباد قبل از اینکه به ذکر زمینه های انعقاد پیمان سعدآباد بپردازیم، لازم است ابتدائاً مختصری در باب تحولات درونی کشورهای عضو پیمان و همچنین اختلافاتی که مابین این کشورها وجود داشت، توضیحاتی ارائه دهیم.

زیرا وجود اختلافات مرزی و همسایگی میان این کشورها، خود دلیل دوری، کدورت و دشمنی میان این دول بوده است.کما اینکه در مقاطعی هم به سبب وجود چنین مشکلاتی، انعقاد پیمان ها و قراردادهایی که این دول به انعقاد آن تمایل داشتند، به تعویق و تأخیر افتاده است.

از جمله خود پیمان سعدآباد بود که به دلیل مشکلات ارضی و اختلافات مرزی به ویژه میان ایران و عراق، باعث شده بود که امضای نهایی این پیمان به مدت دو سال به تأخیر بیفتد.

ابتدا توضیحاتی مختصر در مورد تحولات درونی افغانستان ارائه می دهیم: از زمانی که ناپلئون برای حمله به هندوستان با روس ها، اتفاق کرد، انگلیسی ها به این فکر افتادند که افغانستان را به عنوان جزئی از کمربند امنیتی خود، تحت الحمایه سازند و از آنجا که این کشور با همسایه غربی اش – ایران- درگیر اختلافات مرزی بود، انگلیسی ها سعی کردند که از این نقطه ضعف استفاده کرده، مرتباً در پی تغییر اوضاع و احوال، به تضعیف و یا تقویت آن بپردازند.

لذا این سرزمین به صحنه ای برای رویارویی حریفان و رقابت رقیبان بدل شد و به خصوص بعد از مرگ «دوست محمدخان» این تشنج ها شدت گرفت.

امیر سیدعلی، یعقوب خان، عبدالرحمن، حبیب اله خان و نصراله خان پادشاهانی بودند که از دهه 1870 تا سال 1919 م یکدیگر را کنار زدند و بر تخت سلطنت جلوس کردند.

حتی امان اله خان که در 27 فوریه 1919 بر تخت سلطنت افغانستان نشست، عمویش نصراله خان را به اتهام شرکت در قتل پدرش، حبیب اله خان محکوم و اعدم نمود و سرمست از قدرت بر علیه انگلیسی ها اعلام جهاد داد.

امّا جنگ سوم افغانستان نیز چیزی جز فضاحت و شکست برای امان اله خان به ارمغان نیاورد.

ولی از آنجا که انگلیسی ها در پی قراردادی که در 8 اوت 1919م با پادشاه افغانستان منعقد کردند، از افغانستان بیرون رفتند، امان اله خان توانست که خود را فاتح جلوه دهد.

هنگامی که در سال 1921 م استقلال کامل افغانستان اعلام شد.

دولت ایران بلافاصله این دولت هم کیش و هم زبان را به رسمیت شناخت و در کابل سفارت تأسیس کرد.

بدین ترتیب مرحله جدیدی در روابط ایران و افغانستان آغاز گشت.

در 22 ژوئن 1921 م بین ایران ، ترکیه و افغانستان پیمان دوستی بسته شد و بدین ترتیب درهای کشور افغانستان بر روی افسران، کارشناسان و معلمین ترک گشوده شد.

این عهدنامه به خصوص ضمن آن که دوستی و بی طرفی ایران را جلب و موافقت امان اله خان را در خاورمیانه مستحکم می کرد، دلیلی نیز بر شناسائی مرزها و سرحدات افغان مستقل به شمار می آمد.

به دنبال این استراتژی،امان اله خان در 22 نوامبر 1921م یک مسیون انگلیسی را در کابل پذیرفت و پیمانی منعقد ساخت که به موجب آن دولت انگلیس، استقلال کامل افغانستان و سرحدات آن را به رسمیت می‌شناخت و بین دو کشور نماینده سیاسی رد و بدل می گردید.

در 27 نوامبر 1927 (16آذر 1306) عهدنامه ودادیه و تأمینیه ایران و افغانستان به همراه دو پروتکل و مراسله ضمیمه آن، در کابل به امضاء رسید و در همین سال بود که سفر هفت ماهه امان اله خان به اتفاق همسرش ثریا آغاز گشت.

او مستقیماً به بمبئی رفت و از آنجا عازم ایتالیا، آلمان، فرانسه و انگلیس شد و سپس از راه روسیه، ترکیه و ایران به کشورش بازگشت.

در حالی که تصمیم گرفته بود، الگوهای آتاتورک و رضاشاه را در کشورش پیاده کند.

شاه افغانستان در 15 ژوئن 1928 م (25 خرداد 1307 ش) موفق شد، دو قرارداد دیگر نیز در تهران به امضاء برساند.

یکی مربوط به پروتکل منضمه عهدنامه ودادیه و تأمینیه و دیگری نیز راجع به استرداد مجرمین و متهمین به جرم بود.

اصلاحات امان اله خان با ویرانیهایی نیز توأم بود که افغان ها را برای شورش بنیادی آماده می کرد.

هنگامی که در 7 ژانویه 1929 م این شورش به اوج خود رسید، غلام نبی خان فرستاده شوروی ها، هم نتوانست کمکی به شاه فراری نماید.

سپس بچه سقا که توانسته بود، کابل را متصرف شود، بر تخت نشست.

تا اینکه چند ماه بعد، محمدنادر خان، وزیر مختار افغانستان در فرانسه به اتفاق سه برادر خود، رهبری مبارزه با شورشیان را در دست گرفت و توانست با کمک انگلیسی‌ها در اکتبر 1929 بر تخت بنشیند.

دولت ایران نیز بلافاصله حکومت جدید را به رسمیت شناخت و در فوریه 1930 (بهمن 1308) سفارت خود را در کابل به درجه سفارت کبری ‌ارتقا داد.

سلطنت نادرشاه موجبات خشم شوروی ها را برانگیخت.

به طوری که او را آلت دست انگلیسی ها خواندند.

نادر توانست ظرف قریب چهار سال سلطنت خود، قانون اساسی افغانستان را به تصویب برساند و نظم و آرامش نسبی را به کشورش برگرداند.

پس از مرگش هم ظاهر شاه پسرش از این فرصت استفاده کرد و توانست با راهنمائی‌های عموی خود، سیاست محافظه کارانه ای را پیش بگیرد که به عمر حکومتش بسیار کمک کرد.

ظاهرشاه توانست در تاریخ 17 مارس 1934 (27 اسفند 1312) پروتکلی درباره قبول رأی حکمیت ترکیه راجع به تحدید حدود ایران و افغانستان به امضاء رساند.

لذا اختلافات مرزی بین دو کشور ایران و افغانستان در نواحی خراسان و سیستان، حل و فصل گردید و روابط دو کشور رو به بهبود رفت.عهدنامه های مختلفی بین دو کشور منعقد شده است.

مهمترین این عهدنامه ها که بعد از جنگ جهانی اول منعقد گردیده است، عبارتند از: - عهدنامه مودت بین ایران و افغانستان در 12 ماده با سه فصل الحاقیه در 22 ژوئن 1921.

- عهدنامه و دادیه و تأمینیه ایران و افغانستان در 9ماده با یک پروتکل و دو مراسله به تاریخ 29 آذر 1306 برابر با 25 نوامبر 1927م.

- پروتکل راجع به اعاده مجرمین و متهمین بین ایران و افغانستان 25 خرداد 1307 برابر ژوئن 1928 م و مراسلات راجع به کمیسرهای سرحدی به تاریخ 6 تیر 1307 ش برابر 25 ژوئن 1928.

- قرارداد تعیین خط سرحدی بین ایران و افغانستان به حکمیت دولت ترکیه به تاریخ 16 اسفند 1312 برابر مارس 1934.

- موافقتنامه ایجاد روابط پستی بین ایران و افغانستان در 19 ماده به تاریخ 39 تیر 1316 برابر ژوئیه 1937.

- قرارداد تلگرافی - بی سیم و با سیم- بین ایران و افغانستان در 14 ماده به تاریخ 17 دی 1317 برابر ژانویه 1939 که در کابل امضاء شد.

- قرارداد تقسیم آب رود هیرمند بین ایران و افغانستان به تاریخ 6 بهمن 1317 برابر ژانویه 1939 م.

- قرارداد کمیساران سرحدی بین ایران و افغانستان 5 تیرماه 1335 برابر با 26 ژوئن 1956 م.

حال به گذشته مختصری از سیر تحولات در کشور ترکیه می‌پردازیم: هنگامی که زمامداران عثمانی در سال 1914 م متحد آلمان شدند؛ بر این باور بودند که بتوانند امپراطوری پوشالی شان را حیاتی دوباره بخشند و بر این تدبیر بودند که چند صباحی نیز در زیر سایه عقاب که بر پرچم قیصر‌آلمان نقش شده بود، عملکرد حکومت خود را طولانی تر کنند و ظاهراً این اقدام با توجه به گرایش ها و شعارهای جدیدی که تحت عنوان های مختلف برای آلمانها ساخته بودند، عملی بود.

ولی با اوجگیری آتش جنگ و پایین آمدن توان امپراطوری، علائم از هم پاشیدگی این نظام پوسیده ظاهر گشت.

لذا شالوده آن قبل از پایان یافتن جنگ از هم گسیخت.

در سال 1916 م، به دنبال اعلامیه شریف مکه برای اتحاد علیه ترک‌ها، دنیای عرب خود را برای جنگهای استقلال آماده کرد.

ولی احتیاجی به آن نبود.

زیرا در همان مراحل اولیه معلوم شد که اعراب از پیکره عثمانی، جداشدنی هستند.

شریف مکه بر تخت سلطنت نشست و در دسامبر 1916 (1295 هـ.

.

ش) به عنوان پادشاه حجاز از طرف دولت انگلستان به رسمیت شناخته شد.

فیصل پسر او و لاوارنس عربستان برای دستیابی به فلسطین و سوریه رهسپار شدند و انگلستان نیز با اشغال بغداد در مارس 1917 م به هدف دیرینه خود که تصرف بین النهرین باشد، جامه عمل پوشانید و بین النهرین را به تصرف خود درآورد و این سرزمین را با مرزهای جدیدش به نام عراق نامگذاری کرد.

ظهور مصطفی کمال در ترکیه آشوب زده، بی شباهت به وضعیت ناپلئون در اوضاع و احوال فرانسه پس از انقلاب کبیر نبود.

شاید بتوان زمینه های ظهور قدرتش را چیزی مابین امپراتور فرانسه و رضاخان سردار سپه تعیین نمود.

به هر حال این نظامی بی باک در عین حال به شدت از شعار «ترکیه برای ترک ها» دفاع می کرد، خواستار یک صلح شرافتمندانه بود.

مصطفی کمال که بعدها خود را آتاتورک نامید، توانست در اول نوامبر 1922م مجلس کبیر ملّی ترکیه را وادار نماید که به اتفاق آراء الغاء سلطنت را اعلام نمایند.

اقدامات برای کسب قدرت، تقریباً در مراحل پایانی خود بود.

رفعت پاشا که بعدها فرمانده قوای ترک در تراس شد، با موافقت متفقین جهت ساقط نمودن سلطان و کابینه اش، راه پایتخت را پیش گرفت.

پس از اینکه پایتخت، تحت کنترل ملیّون درآمد و ترتیبات تبعید سلطان معیدالدین به اتمام رسید (18 نوامبر 1922/ 26آبان 1301 ش) مجلس ملی، پسر عمویش عبدالمجید، یکی از فرزندان سلطان عبدالعزیز را به شرط اینکه قدرت وی فقط مذهبی و روحانی باشد، به عنوان خلیفه مسلمین و امیرالمؤمنین تعیین کرد.

در نتیجه حکومت جمهوری و حکومت نوین ترکیه که پایه اش نه بر روی قاعده خلافت اسلامی آل عثمان بلکه بر روی وحدت ملی قوم ترک قائم و استوار بود، بوجود آمد.

از آن تاریخ دولت ترکیه یک واحد مستقل سیاسی، هم در خاورمیانه و هم در بالکان (اروپا) گردید که جنبه مذهبی قدیم را به کلی ترک گفته و در جرگه ملل اروپا خود را یک مملکت غیر مذهبی معرفی کرد.

هنگامی که شلیک صدویک تیرتوپ، تولد ترکیه جدید را در 29 اکتبر 1923 (7 آبان 1302 ش) اعلام کرد، مصطفی کمال توانسته بود به اتفاق آراء جمهوریت را در ترکیه به تصویب رسانده و برای خودش به عنوان رئیس جمهور ترکیه رأی بگیرد.

با تشکیل جمهوری ترکیه، رضاخان تبریکات صمیمانه خود را ضمن اهداء یک جلد کلام ا… مجید و یک قبضه شمشیر مرصع جهت رهبر ترکیه جدید تقدیم داشت.

بدین ترتیب زمینه های دوستی دو کشور آغاز گردید.

در آوریل 1926 م، عهدنامه مودت بین دو کشور منعقد گردید و قرار شد که مذاکرات مربوط به عهدنامه های تجاری، قضائی، گمرکی و غیره نیز به دنبال آن آغاز شود.

ولی مسئله شورش کردها در کردستان که چندی قبل آغاز شده بود، مانع از اقدامات بعدی شد.

به خصوص که دولت ترکیه، ایران را به اتهام همکاری با کردها محکوم کرده بود.

ولی از آنجا که دو کشور در جستجوی بهبود روابط بودند و برای ترک ها نیز حسن نیّت ایران معلوم شد، مقدمات مذاکرات بعدی فراهم گشت.

روابط ایران و ترکیه در ژوئن 1930 (خرداد 1309) با امضاء یک موافقتنامه گمرکی تجدید شد.

در 23 ژانویه 1932 (2 بهمن 1310) عهدنامه ای به منظور حکمیت و تسویه اختلافات قضائی امضاء شد.

در همین تاریخ، قراردادی برای تعیین سرحدات مبادله شد که به موجب آن قسمتی از اراضی مجاور کوه آرارات به ترک ها واگذار شد و درمقابل قطعه زمین بزرگی در کردستان به ایران داده شد.

حدود یازده ماه بعد، دو عهدنامه موّدت و عهدنامه امنیت و بی طرفی و همکاری اقتصادی متقابل در 5 نوامبر 1932 (14 آبان 1311) در انکارا به امضاء رسید.

مسافرت رسمی رضاشاه که به دعوت مصطفی کمال در دوم ژوئن 1934 (خرداد 1313) انجام گرفت، آغازگر مرحله تازه ای از روابط دو کشور بود.مسافرت شاه ایران به کشور ترک ها از نظر سیاسی بی اندازه شایان اهمیت بود و دولت و مردم ترکیه، مقدم شاهنشاه را با آغوش باز استقبال کردند و از هیچ گونه تجلیلی فروگذار ننمودند.

با مراجعه به برنامه تشریفات و گزارش های نمایندگان سیاسی ایران در ترکیه، عظمت و اهمیت این مسافرت به خوبی ثابت و روشن می شود.

در جریان ضیافت رسمی رضاشاه که به افتخار آتاتورک در انکارا برگزار شد.

(29 خرداد 1313) بین رؤسای دو کشور، گفتگوهایی حول مسائل سیاسی ردوبدل شد و سران دو کشور ایران و ترک، توانستند به توافقهایی دست یابند.

سرلشگر حسن ارفع، آجودان نظامی رضاشاه در جریان این ضیافت از قول آتاتورک خطاب به رضاشاه جمله ای را نقل می کند که بد نیست نظر به اهمیت آن در بحث روابط دو کشور، اشاره ای به آن داشته باشیم، او می نویسد: