دانلود مقاله پایانه مسافربری بندرعباس

1-1.

کلیات موضوع
زندگی انسان در عصر حاضر، بیش از هر چیز، پیوندهایی تنگاتنگ با حرکت، جابجایی،‌انتقال و تبادل در اشکال مختلف و متنوع آن دارد.

تبادل و جابجایی در این سالها گاهی در شکل انتقال الکترونیکی‌ داده‌ها و اطلاعات با استفاده از فن‌اوریهای نوین رسانه‌ای و رایانه‌ای و گاهی نیز در شکل جابجایی کالا و مسافر نمود می‌یابد.

آمار و ارقام موجود، حکایت از آن دارد که هر سال میلیاردها تن کالا بین کشورهای مختلف جهان برای تامین انواع نیازهای مردم جابجا می شود و ساکنان نقاط مختلف جهان نیز میلیاردها بار با اهداف مختلف بین شهرها و حتی کشورها تردد می‌کنند و با توجه به این حجم از جابجایی کالا ومسافر در جهان، اهمیت و حساسیت روشها ، ساز و کارها و وسایلی که بسترساز این جابجایی هستند، ناگفته پیداست.

هر چند درسالهای اخیر فن آوری حمل و نقل ریلی و هوایی رشد چشمگیری داشته‌اند، اما هنوز هم حمل و نقل جاده‌ای به سبب ویژگیهای منحصر بفردی چون قابلیت دسترسی سریع، حوزه وسیع و گسترده فعالیت و انعطاف پذیری قابل توجه و صرفه اقتصادی، سهم عمده‌ای در جابجایی کالا و مسافر در جهان دارد.

شهر بندرعباس واقع در مرکز ثقل خلیج فارس و دریای عمان دارای ویژگیهای استراتژیکی اقتصادی و نظامی خاص می‌باشد به شکلی که در دهانه خلیج فارس واقع شده و از نظر بازرگانی در بهترین نقطه از نظر امکانات ارتباطی و دسترسی قرار گرفته است.

ارتباط مناسب با تنگه هرمز و مسیرهای دریایی بین المللی، دارا بودن فرودگاه
بین المللی و راه آهن و جاده دسترسی مناسب و همچنین دارا بودن زمینه‌های فرهنگی و تجاری این شهر را از سایر مناطق کشور متمایز ساخته و وجود یک پایانه مسافربری جدید با امکانات کافی و برخورداری از دانش و فن آوری روز را ایجاب می‌کند.

1-2.

سیر وسفر در ایران
در سنت‌های قدیم مسافرت وایاب و ذهاب به چند نوع صورت میگرفت:
توسط چهارپایان شخصی:
یعنی هر فرد توانگر چهارپایی جهت ایاب و ذهاب خود داشت که بیشتر از همه الاغ بود.

گاریهای تجارتی:
که چهاررخه‌ای با اتاق مثلثی شبیه کرجی و طاقی با پوششی از تسمه‌های چوبی و سیم گازی و خلاصه کالسکه و درشکه و دلیجان.

در ایران، اتوبوس همه گیرترین وسیله نقلیه عمومی برای سفرهای بین شهری است از همین رو رانندگان اتوبوس در جابجائی مسافرین نقش حساس و پراهمیتی بر عهده دارند.

واگن اسبی:
اطاق چرخداری بود که توسط دو راس اسب روی ریل راه آهن حرکت می‌کرد و تا پنجاه، شصت مسافر نشسته و ایستاده را راه میبرد.

اولین اتومبیلهائیکه به ایران وارد شدند سواریهای فرد کروکی کلاچی با لاستیک توپر بودند که تا ساعتی(40) کیلومتر حرکت میکردند و چون گیربکس و جعبه دنده ای برای کم و زیاد کردن روز موتور نداشتند مانند همان گاریهای سلف که جانشین آنها شده بودند در سربالائی ها وا می‌ماندند و باید با هل دادن کمکشان می کردند.

قیمت هر اتومبیل اندکی اختلاف بین سیصد و پنجاه تومان بود که با پنجاه تومان پیش قسط ماهانه میشد تهیه کرد.

تنها جاده‌ مناسب برای حرکت اتومبیل در ایران جاده شوسه تهران ، کرج، رشت وانزلی بود.

پس از ورود اتوبوس به شبکه مسافربری عبور حمل و نقل مسافری به کمک گاراژداران اداره می‌شد در آن زمان افراد معدودی که در زمینه حمل و نقل سررشته داشتند با فراهم آوردن امکاناتی برای تجمع چند اتوبوس در داخل شهر وتهیه دفتر کاری برای جذب مسافر نسبت به ارائه سرویسهای حمل ونقل برون شهری اقدام می‌کردند.

1-3.

تعریف ترمینال
ترمینال دارای تعاریف گوناگونی است.

ترمینال به مکانی گفته می شود که سفری در آنجا پایان و سفری دیگر آغاز میگردد.

و یا مکانی که در ابتدا یا انتهای یک مسیر قرار گرفته باشد.

و با توجه به این تعریف بدیهی است که با تعیین جهت حرکت وسیله نقلیه مزبور هم می‌تواند یک نقطه ابتدائی و هم یک نقطه انتهائی تلقی گردد.

به طور کلی ترمینال مکانی است که امکان دستیابی به یک دسته وسیله نقلیه و نیز امکان تعویض وسیله نقلیه از یک نوع به نوع دیگر جهت جابجایی مسافر و کالا وجود داشته باشد.

یعنی تسهیلاتی در جهت دسترسی به وسایل نقلیه و امکان تعویض آن را فراهم آورد.

موارد فوق صرفا پاره‌ای از عمده ترین ویژگیهای یک ترمینال بشمار می‌رود ولی محدود به آنها نیست و موارد دیگر از قبیل طبقه بندی کالا بارگیری و تخلیه بار، تامین نیاز به سفرهای بین شهری مسافران و غیره را در بر میگیرد.

در این رابطه تا رسیدن زمان تعیین شده برای حرکت، مسافران برای سوار شدن به وسیله نقلیه در یک نقطه ( ایستگاه و ترمینال) تجمع می‌کنند که این مسئله باعث بوجود آ‌وردن تسهیلات رفاهی گوناگون از قبیل دستشوئی، رستوران وغیره میشود که چگونگی آن با توجه به موقعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی آ‌ن مکان ساخته میشود.

به طور مثال اگر نقطه مزبور مسافران بین المللی را پذیرش کند بهتر است از تجهیزات خدماتی بیشتری برخوردار باشند.

1-4.

نقش ترمینال در شهر ( پایانه)
ترمینال ( پایانه ) به معنی نقطه‌ای است که در ابتدا و یا انتهای مسیر باشد، پس با در نظر گرفتن جهت تردد وسیله نقلیه مورد نظر پایانه نیز میتواند دارای نقاط ابتدائی و هم انتهائی باشد.

از طرفی چون ترمینال محل جابجائی افراد و کالاها میباشد ( با وسیله نقلیه) پس ترمینال باید دارای شرایط زیر باشد:
1- امکان دسترسی
2- تسهیلات لازم جهت نگهداری افراد و کالا تا زمان حرکت
3- امکان تعویض وسیله نقلیه
4- مسائل اقتصادی
5- مسائل رفاهی
از طرفی باید گفت که تنها موارد فوق نیست که در ترمینال وجود دارد، بلکه مسائل گوناگون دیگری نیز در ترمینال وجود دارد که دامنه نوسان آن بسیار بزرگ میباشد مانند ایستگاههای قطارهای بین المللی بندرگاههای بزرگ ( آمستردام، نیویورک و...

) فرودگاههای عظیم و ترمینال‌های کوچک بار مسافر.

با در نظر گرفتن وسعت و تحرک آنها، ناگفته نماند که درباره حمل کالا و مسافر مسائل با یکدیگر مختلف و متفاوت اند، چون مسافر میتواند خود را به وسیله نقلیه مورد نظر برساند، ولی کالا و بار را باید بوسیله رساند.

در اینجا از لحاظ اجتماعی و اقتصادی مدت زمان حرکت انسان از مبدا تا ترمینال مورد بحث میباشد و کوتاهی راه و زمان خود از مسائل حائز اهمیت می‌باشد.

و حال آنکه حمل و نقل کالا معمولا با مواردی از قبیل انبار، ترخیص، هزینه‌های مختلف و قوانین و ضوابط گمرکی و سایر مسائل روبروست که در چنین مواردی برنامه ریزی دقیق نیاز دارد تا کارآئی را بالا ببرد.

پس میتوان چنین نتیجه گرفت که فضای کافی ، کاربری، آینده نگری از موارد اصلی برنامه ریزی ترمینال میباشد.

و همچنین توسعه ترمینال در برنامه ریزی را باید مد نظر داشت تا در آینده با توجه به حجم و فعالیت کار وترافیک بصورت معلول و از کار افتاده باقی نماند بلکه باید بتواند همیشه مانند عضوی فعال از یک جامعه متحرک به رشد و فعالیت و تحرک خویش سالم ادامه دهد.

1-4-1.

تقسیم بندی ترمینالها
با توجه به توضیحات کلی در مورد ترمینالها میتوان آنها را به دو دسته ترمینالهای مسافربری و ترمینالهای باربری تقسیم نمود که البته در بسیاری از موار عملاً تلفیق این دو دسته مورد استفاده قرار میگیرد.

به طور کلی در هر ترمینال با تغییر وسیله و یا تغییر جهت سفر صورت میگیرد و یا هر دو عمل با هم بدین صورت میتوان از ترمینالهای بسیار ساده تا ترمینالهای فوق العاده پیچیده‌ای را مدنظر قرار داد.

از ساده‌ترین ترمینالها یک ایستگاه اتوبوس درون شهری را میتوان نام برد و نیز پیچیده ترین آن ترکیب کاملی از یک مرکز مسافربری و باربری توسط اتوبوس، ترن هواپیما است که در این چنین مرکزی میتوان از تمامی طرق سفر و به تمامی مسیرها با بار و یا بدون بار سفر کرد.

به طور کلی ترمینالهای باربری زمینی در محل انبار کالا بنگاه باربری و ترمینال باربری دریائی بصورت اسکله‌های باربری و نفتی و ترمینال باری هوائی به شکل فرودگاه و غالبا فرودگاههای نظامی است.

در صورتیکه ترمینالهای مسافربری زمینی بصورت ترمینال اتوبوسهای بین شهری، دریائی بصورت بندرگاهها و اسکله‌های مسافربری و هوائی بوسیله فرودگاههای غیر نظامی انجام میشود.

با توجه به انواع ترمینالهائی که ذکر شد هر یک از نظر عملکرد و مسیر نیز متفاوت است و دارای محاسن و معایبی می‌باشد.

بطور مثال استفاده از فرودگاه و سفر با هواپیما در قبال سرعت جابجائی و راحتی آن از گرانی هزینه برخوردار است و یا در قبال ارزانی و جایگیری بسیار زیاد کشتی، با کندی حرکت و خستگی طولانی شدن سفر همراه میباشد و البته ترن یک وسیله متوسط و نسبتا امن در تمام فصول سال در میان دو وسیله نقلیه ذکر شده از راحتی و سرعت متوسط برخوردار است.

در سه نوع وسیله نقلیه ذکر شده هر کدام از نظر مسیر اختصاصی بوده وسیله دیگر را راهی بدان نمی باشد ولذا استفاده از مسیر خود آنهاست و فقط در ترمینال و توقف گاههای هر کدام ازدحام بوجود می‌آید.

در میان وسایل حمل و نقل مورد بررسی اتوبوس یک وسیله نسبتاً راحت و با رعایت سرعت مجاز و بار مجاز از امنیت نسبی برخوردار میباشد.

و از نظر مسیر اختصاصی نمی‌باشد.

و به هر مقصدی که جاده‌ای ماشین رو وجود داشته باشد میتواند مسافر را حمل نماید و در مسیر خود با وسایل نقلیه باربری مثل کامیون، و ...

و وسایل نقلیه شخصی مشترک میباشد بنابراین مسیرهای احداثی در این جهت باید کشش ترافیک وارد شده در مسیر را داشته باشد تا باعث کندی در امر عبور و مرور نشود.

با توجه به آنچه که گفته شد و با در نظر گرفتن نیازهای اولیه جامعه ایران و استفاده اکثریت مسافرین ایرانی بعنوان وسیله سفری که اقصی کشور را تحت پوشش خود دارد و همچنین گسترش شهر بندرعباس که اعم سفرهای بین شهری از آنجا آغاز و یا پایان میرسد.

بررسی لزوم و جایگزینی ترمینالی برای شهر بندرعباس بعنوان مرکز تولید و جذب بیشترین سفرهای تولید شده در سطح کشور را لازم میدانیم.

1-4-2.

انواع ترمینالها:
1- ایستگاههای درون شهری: اتوبوس شهری، راه آهن شهری ( مترو)
2- ترمینالهای مسافربری: اتوبوس، مینی بوس
3- ترمینالهای مسافربری دریائی: بندرگاه و اسکله، کشتی مسافربری، کشتی باربری
4- ترمینالهای باربری زمینی : کامیون، تریلر، قطار
5- ترمینالهای هوائی: هواپیمائی مسافربری، هواپیمائی نظامی، هواپیمائی باربری
1-5.اصول کلی مکان یابی، فونکسیون و عمل ترمینال و چگونگی طرح یک ترمینال
1-5-1.

مکان یابی
از نظر موقعیت محلی ایجاد ترمینال اتوبوس به چند عامل بستگی دارد:
1- نقشه تعیین شده برای ایجاد ترمینال در محلی ازشهر قرار گیرد که ساکنین شهر از نقطه نظر دسترسی به آن در رسیدن به محل دچار اشکال نگردند.

از یک طرف به مرکز شهر نزدیک باشد و از طرف دیگر در نقاط پر رفت و آمد شهری قرار نگیرد که باعث مختل شدن امر ترافیک گردد.

هدف این است که مکان ترمینال با دسترسی حداقل زمان و هزینه به مراکز شهری مربوط می‌شود.

2- امر رفت و آمد اتومبیلهای شهری و تاکسی به این منطقه از این نظر حائز اهمیت است که چون تعداد بسیار زیادی وسیله نقلیه چه شخصی و چه تاکسی به طرف این مرکز در حرکتند پس باید محلی را در نظر گرفت که بر سر راه خیابانهای اصلی شهر و یا بزرگراهها قرار گیرد و مکان ترمینال به شبکه‌های درجه یک درون شهری به سهولت مربوط می‌شود.

3- اتوبوسهائی که از خارج به این محل وارد میشوند باید مسیر کوتاهی را طی کنند تا به مرکز خود برسند.

همینطور اتومبیلهائی که به طور ترانزیت به این منطقه وارد میشوند باید برای عبور خود مسیری را در نظر بگیرند که خیابانهای عریض را طی کرده و مزاحم ترافیک محل عبور نشوند.

اتوبوسها برای رسیدن به ترمینال از محورهای وسیع ورود و خروج شهری استفاده نمایند.

4- اگر شهر مجهز به سیستم مترو باشد نزدیک بودن ترمینال به ایستگاههای مترو ضرروی است.

به طور خلاصه همچنانکه گفته شد از نقطه نظر مهندسی حمل و نقل مناسبترین محل جهت احداث ترمینال اتوبوسهای بین شهری مکانی است که دسترسی به آن توسط کلیه سیستمهای حمل و نقل به ویژه حمل و نقل عمومی به سهولت انجام گیرد.

در اکثر شهرهای بزرگ دنیا که شهرسازی بر پایه اصول برنامه ریزی شهری توسعه پیدا کرده ترمینال اتوبوسهای بین شهری در مراکز شهرها قرار گرفته است.

در صورتی که خیابانهای مرکزی و شبکه‌های دسترسی به مرکز شهر دارای عرض ناکافی بوده و علاوه بر ‌آن از دیدگاه کاربری اراضی مرکز شهر بصورتی باشد که امکان اختصاص ترمینال به شکلی که درآینده نیز قابل توسعه نباشد، مرکز شهر برای احداث ترمینال اتوبوسهای بین شهری جای مطلوبی نمی‌باشد.

در اینگونه موارد که ویژگیهای بافت شهری و مشکلات ارتباطی باعث میشود که مرکز شهر فاقد شرایط کافی برای احداث ترمینال در مرکز باشد.

بدیهی است که با احداث یک ترمینال نمیتوان تسهیلات ارتباطی یکسانی برای پاسخگوئی به تقاضاهای کلیه سفرهای بین شهری بوجود آورد.

در چنین شرایطی ضابطه کلی برای تعیین موقعیت ترمینالها آمار میزان جذب و تولید سفرهای بین شهری نقاط مختلف شهر میباشد.

با استفاده از آمار مبداء و مقصد نقاط تراکم تولید سفر مشخص میشود و با در نظر گرفتن کاربری اراضی و شبکه‌های دسترسی اقدام به تعیین محل ترمینال میشود.

طبعا تعداد ترمینالها در صورتی که از سیستم مرکزی استفاده نشود.

2 و یا بیشتر از 2 ترمینال خواهد بود.

1-5-2.

فونکسیون و عملکرد ترمینال ترمینال اتوبوس از چند نظر باید مورد مطالعه قرار گیرد.

ایجاد شرایطی که مسافران در کوتاهترین مدت به ماشینهای خود رسیده و پس از سوار شدن آنجا را ترک نمایند الزامی است.

برای این منظور باید عملی را که یک مسافر از موقعی که وارد سالن میشود تا وقتی که از آن خارج میشود را مورد مطالعه قرار دهد.

1- اگر قبلا مسافر بلیط تهیه کرد وبایستی سریع خود را به محل سوار شدن اتوبوس برساند پس در کوتاهترین مسیر به پای سکو برسد.

پس باید درب ورودی و خروجی مقابل هم و در عرض سالن قرار گیرد.

2- ممکن است مسافر بخواهد بلیط تهیه کند و بارش را تحویل داده و سوار شود برای این منظور نزدیک ورودی گیشه‌هائی برای تهیه بلیط باید تعبیه شده که مسافر فورا بلیط تهیه کرده سوار شود.

3- مسافر ممکن است زودتر از موعد مقرر رسیده باشد و در این صورت یا در سالن انتظار می‌نشیند و یا به رستوران و یا قهوه خانه میرود و یا به کار خرید سوغات می‌پردازد.

در محوطه ترمینال آرایشگاه و واکسی نیز باید در نظر گرفته شود که مسافر در موقع مقرر بتواند از اینگونه خدمات استفاده نماید.

1-5-3.

چگونگی طرح یک ترمینال اتوبوس یادآوری نیازهای ضروری یک مسافر خطوط اصلی فضاهای لازم برای طراحی را نشان خواهد داد.

یک ترمینال اتوبوس بایستی دارای انواع وسایل راحت و تسهیلات عملی برای یک مسافر باشد.

فرض کنیم شخصی میخواهد از شهر مورد نظر ( بندرعباس) به یک شهر دیگر سفر کند قبل از هرکار میتواند تمام ترتیبات مربوط به سفر را با تلفن به شرکت مسافربری دلخواه خود انجام دهد.

هر شرکت نماینده‌ای در این ترمینال خواهد داشت و پس از درخواست تلفنی مسافر جا برای وی رزرو خواهد کرد و یا در صورتی که تلفنی بلیط تهیه نشود مسافر به ترمینال آ‌مده و از آنجا بلیط تهیه میکند.

بنابراین تلفن یک وسیله بسیار خوب در ترمینال میباشد و مسافر می‌تواند در هر لحظه که بخواهد با تلفن جا رزرو و یا آن را باطل کند.

این امر در صورتی که به شکل گسترده صورت گیرد و تعداد تلفنها زیاد شود به مقدار زیادی از ترافیک داخلی شهر خواهد کاست.

زیرا برای تهیه بلیط دیگر لازم نیست که به ترمینال مراجعه و سپس به مبدا سفر بازگشت.

( در صورتی که حداقل 4 ساعت قبل از سفر بلیط تهیه شود) .

بنابراین اصلی اساسی که هم در رفع ترافیک موثر است و هم در رفاه و تسهیلات مسافر شبکه تلفن و فضای لازم در طراحی ترمینال برای آن است بعضی از مسافران اثاثیه زیادی با خود به سفر می‌برند به طوریکه روز قبل از سفر آن را به ترمینال آورده و قسمت انبار و یا گاراژ تحویل میدهند تا در روز سفر با همان ماشین حمل شود.

بنابراین انبار از فضاهای اساسی ترمینال میباشد.

اگر بار مسافر زیاد نباشد و مسافر همراه خود حمل کند هنگام سوار شدن لازم است که بر روی چمدان و ساک خود بر چسب شناسائی بیاویزد بنابراین فضای مورد نیاز برای این عمل نیز باید در نظر گرفته شود.

معمولا مسافر مدتی قبل ازحرکت خود را به ترمینال می‌رساند و برای رساندن پیام خود که ممکن است به مقصد باشد ( برای اطلاع دادن از ساعت حرکت و یا رساندن خبر و گرفتن اطلاع از مقصد) همچنین احیانا دادن خبر به منزل و یا سایر دوستان تلفن عمومی در داخل ترمینال لازم است که علاوه بر ارتباط راه دور ( مقصد) بتواند در شهر مبدا نیز مکالمه برقرار کند.

بنابراین در تاسیسات ترمینال این گونه سرویس دهی لازم ا ست.

شاید مسافر بخواهد غذای مختصری بخورد بنابراین یک رستوران سرپائی جهت غذای مختصر و فوری و با قهوه خانه لازم است که در صورت تراکم مسافرین میتوان از چند رستوران استفاده کرد.

بنابراین در نظر گرفتن فضا برای رستوران باید مورد توجه قرار گیرد.

از دیگر فضاهای لازم در رابطه با غذاخوری رستورانهای بزرگ است که در صورتی مسافر گرسنه باشد و نه تشنه وکار لازمی ندارد میتواند روی نیمکت بنشیند و تلویزیون تماشا کند و با روزنامه و کتاب مطالعه کند.

بنابراین فضای لازم برای اینگونه خدمات را باید درمحاسبات طراحی منظور داشت.

نمازخانه و بالطبع وضوخانه و سرویس بهداشتی به تعداد کافی از دیگر الزامات می‌باشد.

برای مسافرینی که از سایر نقاط به شهر مورد نظر وارد میشوند علاوه بر تسهیلات فوق باید حتی المقدور جایگاهی جهت استراحت چند ساعته در نظر گرفت.

زیرا چه بسیار مسافرینی که چندین ساعت قبل از طلوع آفتاب وارد ترمینال میشوند و یا شب وارد شهر میشوند و برای تهیه جا و مکان استراحت دچار مضیقه هستند بنابراین اگر از هدفهای احداث ترمینال را رفاه مسافر بدانیم در نظر گرفتن محل استراحت به صورت هتل و یا استراحتگاه عمومی بسیار لازم است.

از دیگر نیازهای مسافر تاکسی و یا اتوبوس میباشد( مسافر وارد شده ) که بتوانند در اسرع وقت خود را به محل مورد نظر برساند.

فضاهائی که در فوق به آن اشاره شد صرفا در رابطه با مسافر بوده وسیله نقلیه، رانندگان و کارکنان ترمینال نیز دارای احتیاجاتی هستند که توجه به آنها از اصول طراحی وبا در نظر گرفتن فضای لازم برای ترمینال است.

وسایل نقلیه احتیاج به سرویس شستشو دارند و احیاناً رسیدگی به روغن و بادگیری و پنچرگیری، بنابراین فضای لازم برای کارواش و تعویض روغن و پنچرگیری و پمپ بنزین باید در نظر گرفته شود.

اطاقهای لازم با وسایل بهداشتی و دوش حمام برای استراحت رانندگان و خدمه اتوبوس نیز باید در نظر گرفته شود.

ضمن اینکه دفاتر فروش بلیط ودفتر مدیریت برای هر یک از شرکتهای مسافربری مستقر در ترمینال لازم است فضای لازم برای بانک جایگاه پلیس انتظامات ترمینال، درمانگاه سرپائی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

در رابطه با محوطه ترمینال فضای لازم برای پارکینگ اتوبوسها، پارکینگ وسایل نقلیه‌ای که مسافر را به داخل شهر می‌برد و یا به ترمینال می آورد نیز باید در نظر گرفته شود.

جایگاه تبلیغات جهت اعلام ساعات حرکت اتوبوسها، راهنمائی، پارکینگ وسایل نقلیه‌ای که مسافر را به داخل شهر می‌برد و یا به ترمینال می آورد نیز باید در نظر گرفته شود.

علاوه بر اینکه پلیس راه برگه معاینه را از راننده می‌خواهد لازم است برای جلوگیری از ضایعات و تصادفات بین جاده ها از طرف مدیریت ترمینال واحدی جهت بازرسی فنی اتوبوسها تاسیس و از رفت و آمد اتوبوسهای فرسوده و یا غیر مطمئن جلوگیری به عمل آید.

1-6.

تاریخچه ترمینال در ایران هر چند در ایران در سال 1354 اولین ترمینال مسافربری زمینی در شهر تبریز مورد بهره برداری قرار گرفت، اما تا اوایل انقلاب پیشرفت محسوسی در این زمینه و در دیگر نقاط کشور به چشم نمی‌خورد و تنها محدوده‌های جغرافیائی سه ترمینال غرب، شرق، جنوب تهران مشخص شده بود.

اگر چه تا سال 1359 به سبب پراکندگی گاراژها و شرکتهای مسافربری در نقاط مختلف و در محدوده مرکزی شهر تهران، این شهر رشد یابنده گرفتار مسائل بیشماری شده بود، که از آن جمله: تراکم رفت و آمد، عدم هماهنگی در سرویس‌ها و نرخ بلیط، سرگردانی مسافر در تهیه بلیط، جاماندن مسافران از اتوبوس به دلیل ناآشنائی با محل گاراژ، وجود تبعیض در بین گاراژهای بزرگ و کوچک، حوادث و تصادفات زیاد ، آلودگی محیط زیست ، تاخیر در ساعت حرکتها و درزمان مسافرت، اولین ترمینال مسافربری تهران بنام ترمینال جنوب تاسیس گردید.

ترمینال برای ایرانیان نامی تازه آشنا است و تنها بیش از 20 سال از افتتاح نخستین ترمینال تهران میگذرد.

در گذشته تعدادی بنگاه مسافربری که غالباً در مرکز شهر قرار داشتند، مسافران بین شهری را جابجا میکردند و به عنوان مثال در سال 1350 حدود 54 بنگاه هر روز قریب به 18 هزار نفر مسافر را با (700) دستکاه اتوبوس از تهران به دیگر نقاط کشور حمل می‌کردند.

قدیمی‌ترین گاراژهای تهران گاراژهای رمضانی واقع در خیابان ری و گاراژ قم متعلق به حاج غلامحسین نامی بود که به مرور زمان مسئولین آن زمان به فکر احداث ترمینال به سبک ممالک اروپائی در تهران افتادند و گفتنی است که این امر از مرحله طرح و نقشه تا اجرا 35 سال طول کشید.

لزوم احداث ترمینال در تهران به تدریج از سال 1328 مطرح شده و در بیستم مردادماه 1353 شهرداری تهران اعلام کرد که سرانجام پس از 25 سال مقاومت طرح ساختمان بزرگ آماده شده و نخستین کلنگ آن طی مراسمی که در آن حتی یک نفر از نمایندگان مذکور حضور نداشت به زمین زده شده است.

گفتنی است که ابتدا قرار بود این ترمینال در میدان سپه سابق که امروز میدان امام خمینی است ساخته شود که بعد به لحاظ مسائل شهری و فنی اراضی خزانه برای این کار در نظر گرفته شد.

کلیه موسسات مسافربری در این زمان ملزم شدند که دفاتر خود را به ترمینالهای تهران منتقل کنند پس از این اقدام به مدت سه ماه تا فراهم شدن دفاتر داخلی در محوطه ترمینالها، موقتا دفاتر فروش بلیط دایره شده بود.

در همان اوایل انتقال دادگاه ویژه انقلاب که در ترمینال مستقر بودند شماره حساب بانکی برای تعاونیها باز کردند، از ادغام (64) مسافربری (17) شرکت تعاونی مسافربری بوجود آمد.

به حال احداث اولین ترمینال در تهران سالهای پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت و عاقبت در تیرماه سال 1359 رسما افتتاح شد و تحت عنوان ترمینال جنوب و یا ترمینال خزانه مورد بهره برداری قرار گرفت.

انتظار میرود احداث ترمینالهای اساسی غرب و شرق که دردنباله کسب تجربه و شناخت نارسائیها و جمع آوری اطلاعات مرتبط به ارائه بهترین خدمات به شهروندان و مراجعین میلیونی ترمینالها ( رجوع شود به بخش آمار تردد مراجعین و مسافرین به ترمینالها و تعداد سرویسهای رفت و برگشت از ترمینالها و به ترمینالها) میتواند پس از اتمام عملیات ساختمانی مکمل ادامه خط مقدماتی شهرداری تهران و شاید که جمهوری اسلامی ایران باشد از حال توقف خارج و مورد بهره برداری قرار گیرد.

1-7.

پایانه مسافری ، یک مکان معماری معماری بناهای مورد استفاده مسافران می‌بایست علاوه بر تامین اهداف عملکرد، موجبات رفاه ونشاط مسافران را فراهم آورد.

سیستم حمل و نقل باید دارای آداب و رسوم خاص خود باشد.

مسافرت امری مهم است و لحظات آغازین و پایانی سفر از لحاظ روانشناسی اهمیت زیادی دارد.

ما در اینجا با معماری و رابطه آن با ابتدا و انتهای حرکت سر و کار داریم.

از زمانهای بسیار دور محل‌های شروع و پایان سفر به نحود بیاد ماندنی و با شکوه ساخته میشده است.

مهمانپذیرها و کاروانسراها از دوران باستان و قرون وسطی همواره بخشی از تاریخ را تشکیل داده‌اند.

مهمانخانه‌های دوره رنسانس از مهمانسرای صومعه الهام گرفته بود.

با ماشینی شدن بیش از پیش سفر، عزیمت، رسیدن و استراحت مسافران، یکپارچگی کمتری پیدا کرد.

جان راسکین که همزمان با دوران سفرهای کالسکه‌ای و پس از آن لوکوموتیوهای بخار زندگی میکردند معتقد بود: در سیستم سفر با راه آهن مردم عجله دارند و آرامش ندارند مسافران حکم بسته های زنده‌ای دارند که باید به مقصد برسد.

راسکین ناگزیر این استنباط را داشت که حمل و نقل ماشینی پدیده‌ای مطلوب و انسانی نبوده و باور داشت که ترمینالها باید تا حد امکان ساده باشند.

توصیف راسکین از مسافرت و تشبیه وی به یک بسته زنده امروزه نیز صحت دارد.

در ترمینالها، تنها تردد و حرکت کافی نیست.

التهاب و شتاب همگانی در ترمینالهای امروزی، جائی برای معماری و هنر و آرامش باقی نمی گذارد.

انتقادی که امروزه به روند ساخت و ساز مراکز حمل و نقل مسافری وارد است روند استاندارد سازی و یکنواختی بناها می‌باشد به نحوی که عناصر منحصر به فرد و دارای نشانه‌های محلی و ملی از معماری این بنها حذف میشود.

لذا برای مقابله با این روند به ساختمانهائی نیاز داریم که دارای هویت بوده و به ما بگویند که در هر لحظه در کجای این سیاره قرار داریم.

این بناها در واقع آستانه‌ای ورود مسافران به زندگی روزمره و خروج آنها از فضای سفر خواهند بود.

با این دیدگاه، پایانه‌ها به عنوان یکی از فضاهای دنیا مدرن، نیاز به قابلیت های زیادی جهت تبدیل شدن به یک معماری را دارند.

در این بخش، با استفاده از نظریات افراد متخصص در امر طراحی پایانه و تصاویری از فضاهای پایانه، سعی در رسیدن به اصولی جهت ارتقاء کیفی فضاهای آن ( فارغ از نوع وسیله حمل و نقل ) شده است.

به طور سنتی، ساختمان‌هائی که برای مسافرت ( ترمینالها) ساخته میشده، معمولا بعنوان نقاط و مکان‌سهای استراحت بین فواصل مسافرت بوده است.

شرایط جغرافیائی جهان در حال حاضر دیگر بر اساس مکان‌ها و نقاط مختلف جهان نیست.

بلکه بر اساس فضای در جریان است.

حدفاصل بین این فضاهای جریانات خود متحرک است نه ساکن، یعنی فواصلی که در آن فعالیت مداوم است.

1-7-1.

جستجوی مکان در طراحی ترمینال پایانه‌های مدرن چنان وسیع‌اند که نمی‌توان فی البداهه در کشان کرد، مراکز خرید و باغ‌های درون پایانه این امکان را میدهد که مسافران حسن مکان و جهت را دریابند.

اما هندسه فضائی و هندسه شکلی کفایت نمی‌کند، حجم‌هائی که آفریده میشوند بایستی از بیان واضح برخوردار باشند.

در اینجا ساختار نقش ایفا میکند.

ستون‌ها، تیرهای سقف، قوس‌ها و درگاه ها فضا را زنده می‌کند و برای مسافر این امکان را فراهم می‌آورد که حسن جهت و سرعت حرکت درون پایانه و کارکرد سلسله مراتبی موجود را دریابند.

فضا وساختار تواما از اجزای مهم طرح پایانه به شمار می‌روند.

اما نور خصوصا نور سفید خورشید و پرتو سایه روشن آن در طول زمان، یکی دیگر از مجموعه‌های ابزارهای طرح است.

در پایانه های آینده روشنائی بعنوان مصالحی قابل لمس بکار گرفته خواهد شد و به گونه‌ای شکل داده خواهد شد تا راهنمای مسافران برای درک محل‌های نشیمن و مراکز خرید باشد.

یگانه جلوه‌ای که نسل دوم پایانه‌ها را از نسل نخستین متمایز خواهد کرد، آوردن نور طبیعی به مرکز پایانه خواهد بود.

هر چه پایانه بزرگتر میشود روشنایی نقش مهم‌تری ایفا میکند.

پایانه‌های اولیه از ساختمان‌های یک یا دو طبقه تشکیل میشدند، اما پایانه های امروز چهار طبقه ارتفاع دارند و پایانه های آینده قرار است تقریبا دو برابر اینها باشند.

جلوه دیگر پایانه آینده، تمایز شکلی میان بخش‌های کلیدی ساختمان است در پایانه های اولیه تفاوت معماری اندکی میان مبادی کنترل ورود،‌سالن انتظار عمومی ومحل دروازه‌ها وجود داشت.

در هر حال با گسترش پیوندهای تبادلی و نیز کاهش تمایز میان مسافران و مشابعت کنندگان و مستقبلین، پایانه به ناچار به سه بخش تقسیم شده است.

مرکز حمل و نقل ، محل اجتماعات عمومی و محل انتظار در برابر دروازه ها، اولی شامل قطار، اتوبوس و تراموااست.

دومی، شامل مراکز خرید، سینما و تسهیلات تجاری و سومی شامل بار و فروشگاههای بدون عوارض برای کسانی که قصد حرکت دارند.

1-7-2.آشتی فن آوری و بوم شناسی آنچه در نهایت پایانه آینده بیان میکند در اینجا موازنه میان طبیعت و فن آوری نهفته است.

پایانه قرن بیست و یکم همراه بوم شناسی خواهد بود نه در مقابل ‌آن.

سیستم‌های زیست محیطی و سیستم‌های ساختمانی وسیع هم موج عمل خواهند کرد.

یعنی بعنوان مثال: پایانه در برابر نیروهای طبیعت سبز برنخواهد داشت.

بلکه با نرمش به باد و باران و آفتاب پاسخ خواهد داد.

قانون‌های طبیعت و فیزیک به طور مستقیم شکل و کارکرد ساختمان را معین خواهد کرد.

سقف‌های مواج و پیچ وتاب‌دار جریان های طبیعی هوا را به قسمت‌های مختلف و ساختمان های فرعی هدایت میکنند.

بی آن که به سیستم های تهویه مطبوع که تخریب کننده هوا است نیازی باشد.

در صورت بروز آتش سوزی خروج دود را تسهیل می‌کنند و اجازه میدهند ساختمان پایانه در تلاطم شدیدترین جریانات هوا نیز آسوده بیارامد.

فضای سبز داخل پایانه نیز پاکیزگی هوا و کنترل رطوبت که از اهمیت زیادی برخوردار است خدمت خواهد کرد.

غرس درخت، هم در داخل و هم در خارج پایانه، حفاظتی است در برابر تابش آفتاب و در ضمن آرامش مورد نیاز برای مقابله با تنش را فراهم می آورد.

پایانه آینده، زنده خواهد کرد.

حرکت خواهد کرد و همچون موجود زنده غول آسائی نفس خواهد کشید و بازوان زندگی را به محیطی گسترده‌تر خواهد گشود.

1-7-3.

پایانه‌های آخر خط یان ریچی به ندرت این طور فکر کرده‌ام که ایستگاههای حمل و نقل مکان‌هائی باشند که عزیمت یا رسیدن مسافر در آن صورت می‌پذیرد.

مکان‌هائی که برای خیلی ها، آخر خط معنی میدهد عبارت آخر خطر، معادلی است برای واژه Terninus که در دوره ویکتوریا و با راه آهن باب شد.

زمان سفر عاملی است که در چگونگی حالات احساس مسافر در مواجه با مسافرت موثر است.

معمولا در سفرهائی که رسیدن به مقصد طولانی میشود و یا هنگامی که زمان برگشت به خانه طولانی میشود امکان تجربه حسن عزیمت و یا رسیدن به مقصد فراهم میشود و اینجاست که معماری نقل و انتقال مرا تحت تاثیر قرار میدهد.

حتی بزرگترین ایستگاهها نیز جائی برای ماندن نیست.

باید هر چه سریعتر از آنها عبور کرد و بر امکانات ریز و درشتی که پیش چشم می‌گسترند و در هر جای دیگری هم پیدا میشود ، چشم پوشید.

شین تاک ماتسو ایستگاههای حمل و نقل مکانهائی به شمار میروند که مردم در آنجا فرهنگ، زبان و اطلاعات مربوط به تحولات خاص خود را مبادله می‌کنند یعنی جایگاه برخورد عقاید و آراست.

بعنوان معمار اعتقادم این است که مهمترین نکته در اختصاص فضای باز هر چه بیشتر به رفت و آمد نهفته است، به عبارت دیگر بایستی فضائی ایجاد کرد که به تحول در فرهنگ و زبان و ارزش‌های یاری رساند و در نتیجه آمد و رشد را تسهیل کند.

بازسازی تغییر ( وان بر کل و کارولین بوس) امروزه مسافرت کردن به معنای مشارکت در تجربه‌ای فشرده از زندگی شهری است و به معنای حضور در فضائی آکنده ازچیزهائی که حواس ما را به خود جلب و ازخودمان دور می‌کنند.

کاری که فقط عملکرد تلفن و تلویزیون با آن قابل قیاس است.

پل آندرو پل آندرو که بعنوان یکی از متخصصین فرودگاه سازی شناخته شده است، در مصاحبه‌های خود به نکاتی حائز اهمیت در رابطه با فضای ترمینال قابل توجه است.

مدرنترین مکان ازنظر من همیشه فرودگاه است.

در فرودگاه با تحول یافته‌ترین چیزها سر و کار داریم.

فرودگاه پژوهشگاهی درباره فرآینده و فرمهاست.

معماری باید قابلیت نفوذ در روح و روان را داشته باشد.

معماری باید به طور استعاری فضائی باز خلق کند.

خصیصه پایانه محل گذر بودن آن است که برای رفتن از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر.

جائی نیست که کسی مدت زیادی در آن بنماند.

همه از آن می‌گذرند و از همین رو مبین نوعی تغییر مکان از دنیایی به دنیای دیگر است .

در طراحی پایانه ها، اولین مسئله کارائی آن است.

به گونه‌ای که بتواند مسافران را به وسیله نقلیه مربوط برساند و بتواند خدمات درستی انجام دهد.

علاوه بر کارائی حسن مکان یا فرهنگ محلی مقوله بعدی است .