کمال‌الدین بهزاد.
بزرگترین و مشهورترین نقاش مینیاتورساز ایرانی در قرن دهم هجرى.
تاریخ تولد و وفاتش معلوم نیست، بقولى در۹۴۲ ه .
ق.
درگذشت.
استاد او بقولى امیر روح‌الله معروف به میرک نقاش هراتى کتابدار سلطان حسین بایقرا، و بقول دیگر پیر سید احمد تبریزى بود؛ و کسان دیگرى را نیز نام برده‌اند.
چیزى نگذشت که نزد علیشیر نوایی‌امیر علیشیر نوایی و سپس در دربار سلطان حسین بایقرا در هرات تقرب یافت.
و پس از برافتادن تیموریان‌سلسلهٔ تیموریان خراسان بدست محمد شیبانی‌شیبک‌خان ازبک همچنان در هرات ماند و بعد از استیلاى شاه اسماعیل اول صفوى بر ازبکان، همراه وى به تبریز رفت.
و در ۹۲۸ ه .
به ریاست کتابخانهٔ سلطنتى منصوب گردید.
در دورهٔ شاه طهماسب صفوى نیز در کمال عزت و احترام میزیست، و سرانجام در تبریز درگذشت.
و در همانجا در جوار کمال‌الدین خجندی شاعر مدفون شد.
و نیز گفته‌اند که در هرات درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
آثار بهزاد
نظر به شهرت بهزاد طى قرنها کسان بسیارى کارهاى او را تقلید کرده‌اند و نامش را بر تصویرهاى بیشمار گذاشته‌اند از اینرو تمیز دادن تصویرهاى اصلى او کار دشوارى است.
این تحقیقات مخصوصاً پس از برپا شدن نمایشگاه هنر ایرانى در لندن (۱۹۳۱ م.) تا حدى به نتیجه رسیده است.
اساس اطلاعاتى که از کار او در دست است تصویرهایى است که با امضاى اصیل او در نسخه‌اى از بوستان سعدى نقش شده.
و اینک در کتابخانهٔ ملى قاهره مخزون است.
شیوهٔ بکار بردن رنگهاى گوناگون و درخشان تصویرها از حساسیت عمیق بهزاد نسبت به رنگها حکایت میکند
نظر به شهرت بهزاد طى قرنها کسان بسیارى کارهاى او را تقلید کرده‌اند و نامش را بر تصویرهاى بیشمار گذاشته‌اند از اینرو تمیز دادن تصویرهاى اصلى او کار دشوارى است.
شیوهٔ بکار بردن رنگهاى گوناگون و درخشان تصویرها از حساسیت عمیق بهزاد نسبت به رنگها حکایت میکند.
از این تصویرها چنین برمى‌آید که بهزاد بیشتر برنگهاى به اصطلاح «سرد» (مایه‌هاى گوناگون سبز و آبى) تمایل داشته، اما در همه جا با قرار دادن رنگهاى «گرم» (بخصوص نارنجى تند) در کنار آنها، به آنها تعادل بخشیده است.
تناسب یک یک اجزاى هر تصویر با مجموعهء آن تصویر شگفت‌انگیز است.
شاخه‌هاى پرشکوفه و نقش کاشیها و فرشهاى پرزیور زمینهء تصویرها نمودار ذوق تزیینى و ظرافت بى‌حساب بهزاد است.
اما بیش از هر چیز واقع‌بینى اوست که کارهایش را از آثار نقاشان پیش از او متمایز ساخته است.
این واقع‌بینى بخصوص در تصویرهایى بچشم میخورد که صرفاً جنبهء دربارى ندارد و نشان‌دهندهٔ زندگى عادى و مردم معمولى است (شیر دادن مادیانها به کره‌ها در مزرعه، تنبیه کسى که به حریم دیگرى تجاوز کرده، خدمتکارانى که خوراک مى‌آورند، روستائیان در کشتزار و غیره).
دیگر اینکه صورت آدمها به صورت عروسک‌وار و یکنواخت نقاشیهاى پیش از بهزاد شبیه نیست.
بلکه هر صورتى نمودار شخصیتى است و حرکت و زندگى در آن دیده میشود.
آدمها در حال استراحت نیز شکل و حالاتى طبیعى دارند.
بر کارهاى دیگرى که به بهزاد منسوب است امضاى مطمئنى دیده میشود.
به این جهت، تنها سبک تصویرها (ترکیب بیمانند نقشهاى تزئینى با صحنه‌هاى واقعى) میتواند راهنمائى براى تمیز دادن کارهاى اصیل او بشمار آید.
در میان تصویرهاى بیشمارى که در کتابها یا جداگانه بنام بهزاد موجود است اختلاف عقیده میان خبرگان بسیار است.
اما بهرحال بسیارى از این کارها اگر ازآن خود استاد نباشند وابسته به مکتب او هستند.
برخى از کتابهایى که با تصویرهاى منسوب به بهزاد مزین‌اند ازین قرارند: خمسهء امیر علیشیر نوائى (مورخ ۸۹۰ ه .
ق.، در کتابخانهٔ بودلیان).
گلستان (مورخ ۸۹۱ ه .
جزء مجموعهٔ روچیلد پاریس).
خمسهء نظامى (مورخ ۸۴۶ ه .
موزهٔ بریتانیائى).
نفوذ بهزاد بیش از هر چیزى در کار شاگردان او دیده میشود.
برخى از شاگردانش، مانند قاسم‌على و آقا میرک، در کار خود بیش و کم به پاى استاد رسیدند.
با آنکه در زمان صفویه سبک مینیاتورسازى بار دیگر دچار تحول شد، نزدیک نیم قرن پس از بهزاد نفوذ او در کار نقاشان بچشم میخورد.
نقاشان هراتى سبک بهزاد را به بخارا بردند و آنرا در دربار خاندان شیبانى پرورش دادند.
کتابى بنام مهر و مشترى که در ۹۲۶ ه .
در بخارا استنساخ شده نمودار آن است که سبک بهزاد در بخارا بهتر از تبریز حفظ شده است.
مهاجرت برخى از نقاشان سبب اشاعهء سبک بهزاد در هندوستان نیز گردید.
*** در اوایل دوران هنری بهزاد وی سوژه های تاریخ و حماسی را انتخاب مینمود ولی در سالهای نهم و دهم قرن پانزده به بعد در آثار وی موضوعات عشقی بشتری را انتخاب میکرده وی خمسه نظامی لیلی مجنون امیر خسرو دهلوی و منطق الطیر عطار و غیره را آرایش داده و در آنها صحنه های جذاب عشقی را به تصویر کشیده در این اثار طبیعت مقام برجسته ای دارد در تصاویر عشاق در دامن کوهستانها بین حیوانات وحشی مصور یافته اند که این نمایانگر نشاط عشق شادمانی و همزیستی است ـ سبک مکتب بهزاد در هرات سمرقند بخارا تبریز هندوستان و کشور های عربی و سرتاسر خراسان دیروز پیروان زیادی پیدا کرد او بود بنیهاد گذار مکتب نوین هنر نقاشی هرات که تا قرنها از آن مکتب پیروی کردن و میکنند ـ اثر های بهزاد نه تنها نمونه ء کم نظیر هنرخراسان قدیم بلکه یکی از پایه های بلند هنر شرق در جهان بشمار میرود ـ بهزاد در سرودن شعر هم علاقه وافری داشته که کم و بیش آثاری از اشعار وی موجود میباشد.
نفوذ و تاثیر کمال الدین بهزاد در نقاشان بعد از او به طوری است که گاهی شناخت آثار او را دشوار می سازد.
اکثر نقاشان معروف و سرشناس دوران صفوی ها در زمره شاگردان بهزاد بوده اند.
یکی از شاگردان او بنام آقا میرک است که شیوه کار بهزاد را پیروی می کرد.
از نقاشی ها و آثار مهم آقا میرک منجمله تصاویر کتاب معروف خمسۀ نظامی گنجوی است که در بین آن ها تصویر مراسم تاج پوشی خسرو پرویز، پادشاه ساسانی می باشد که خیلی شهرت دارد.
بهزاد تنها یک تصویرگر نبود.
آشنایى با خوشنویسى و قرار دادن مناسب ترین جاى ممکن براى نوشته مورد نظر و تناسب اجزاى حروف، مهارت در فن تصویر سازى و نقاشى، به کاربردن فضاهاى تیره و روشن، توانایى تنظیم عناصر مرتبط با هم و ایجاد ترکیبى خوشایند و بسیارى ظرایف دیگرمى تواند باعث شود تا یک نقاش مصور ساز از سایر هنرمندان متمایز شود.
آرامگاه استاد کمال الدین بهزاد ملقب به مانی ثانی در دامنۀ یک تپه در شهر باستانی هرات قرار دارد و روی قبر با یک نوع سنگ مرمر تیره رنگ پوشیده شده و نوشته هایی شبیه به سبک معروف هفت قلم کندن کاری شده که یکی از آثار با اهمیت ولایت هرات محسوب می شود.