به آخرین قسمت از سه قسمتی ادبیات روسیه رسیدم .
میخاییل بولگاکف (1891-1940)
آثار: برف سیاه – گارد سفید – دل سگ و مرشد و مارگاریتا .....
...
او در ماه فوریه ی 1940 پشت آخرین عکسش که در آن عینک دودی به چشم دارد نوشت :
به همسرم النا سرگیوونابوگاکووا
من این عکس را تنها به تو دوست و همراهم تقدیم
می کنم.
غمگین نباش که چشمانم چنین تاریک اند
آنها همواره توانستند حقیقت را از دروغ باز شناسند.
خوب بولگاکف را کمتر از آنکه باید می شناسیم .
مردی که عمرش را در نبرد با سانسور سپری کرد .
فرض کنید شما به جای او بودید .
نویسنده اید و بیست سال از عمرتان را صرف نوشتن یک داستان کرده اید .
شما مطمئن هستید که اثرتان یک شاهکار تمام عیار است .
اثری که می تواند دنیا را تسخیر کند .
این آخرین کتاب زندگی شماست .
آخرین صفحه هایی که با آنها زندگی کرده اید و حالا کمترین خواسته شما این است که چاپش کنید .
اما حکومتی وجود دارد که ذاتا مخالف است .
تفتیش آنقدر آنجا ریشه دوانده است که حتی خیال نیز ممنوع اعلام می شود .
در این ادبیات جایی ندارد .
حالا چه کار باید بکنید .
نسخه ی دستنویس کتابتان را در بخاری دیواری بیاندازید و بنشینید و به همه چیز دنیا از شیطان گرفته تا آدم بخندید .
این کاری است که بولگاکف انجام داد .
او آخرین اثرش مرشد و مارگاریتا را که بعدا به اعتقاد خیلی از چیز بلدها و منتقدین به عنوان شگفت انگیزترین اثر ادبی جهان معرفی شد و همه ی زبان های مرده و زنده دنیا آنرا پذیرای ترجمه شدند ، داخل آتش انداخت .
بعد از مرگش زنش نسخه ای از آن کتاب را که برای خودش نگه داشته بود چاپ کرد .
در تمام مدت زندگی بولگاکف این شعر سهراب سپهری مصداق داشت که میگوید : پس چه باید بکنم / من که در لخت ترین موسم بی چهچه سال/ تشنه زمزه ام .
بی شک اگر بولگاکف در فرانسه زندگی می کرد الان از دوما خیلی مشهورتر بود .
بولگاکف را آنقدر تحت فشار گذاشتند تا یاد گرفت چطور با طنز انتقام بگیرد اصلا خاصیت نظام های دیکتاتوری همین است .
نویسندگانش یا برده میشوند و آرام یا سرکش و شهر آشوب .
بردگی اش مدح است و سرکشی اش طنز .
به زحمت می توان اثری پیدا کرد که هم یک کمدی تمام عیار باشد هم یک تراژدی بی نقص و هم یک اثر کاملا به روز و سیاسی .
آثار بولگاکف جمع این هر سه است .
در دل سگ همه ی انها یک جا هست .
در برف سیاه هم همینطور .
مرشد و مارگاریتا را تا نخوانی ندانی !
شیطان فاوست گوته مدرن تر شده کت و شلوار می پوشد و مثل یک پروفسور خارجی در خیابان های مسکو قدم می زند .
شیطان آمده است که انتقام بگیرد .
از کمونیست هانی که با نفی وجود خدا منکر وجود او هم شده اند .
نه نترسید ، شیطان مرشد و مارگاریتا اهل حال است .
از آن شیطان های وحشتناک آدم خوار فیلم های هالیوودی نیست .
او هم مثل بقیه بنده ی خداست و ترجیح می دهد انتقامش را با خنده از همه بگیرد .
چنین خیال انگیزی ، شخصیت پردازی و داستان سازی ، رعایت همه چیز : طنز ، ادب ، غم ، درد و ...
تنها از عهده یک نفر بر می آید .
یک روسی به نام میخاییل بولگاکف .
بولگاکف پزشکی را رها کرد و به عنوان یک نمایش نامه نویس شروع به کار کرد .
اما همه آثارش یا سانسور شدند یا بی مجوز اکران ماندند.
در دومین اکران گارد سفید او صفی به طول چندین هزار نفر پشت در عمارت تئاتر مرکزی مسکو تشکیل شد .
واستالین وقتی از موضوع آن نمایش ( نمایش در مورد جنگ گارد سلطنتی روسیه وگارد سرخ انقلابی که کمونیسم را روی کار آورد بود ) مطلع شد سریعا دستور لغو آنرا صادر کرد .
بقیه آثار او هم سرنوشتی مشابه داشت .
آخرین رمان نویس کلاسیک روسی که می توان او را در خیل کسانی چون داستایوسکی قرار داد بولگاکف بود .
او هیچ وقت تسلیم نشد و همانطور که در آغاز این نوشته آمده است .
چشمانش همیشه کاشف حقیقت بوده اند .
ادبیات روسیه (قسمت2)شاید پرداختن اینگونه به ادبیات بزرگ و ارجمند روسیه ظلم باشد .
چون من این جا از تمام نویسندگان و شاعران روسیه فقط سه نفر را انتخاب کرده ام .
ولی آنچه که برای من مهم است مثل هر خواننده ی دیگری سهم " من" از این ادبیات است .
نمی شود گفت آثار چخوف ، پوشکین یا تلستوی ارج کمتری از آثار داستایوسکی دارند .این قضاوت اشتباه محض است .
من فقط در این جا به آنچه خودم پسندیده ام پرداخته ام .
امروز : ایوان تورگنیف(1883-1818) آثار: رودین(1855) – آشیانه نجبا (1858) – قبل از ماجرا(1859) – پدران و فرزندان(1861) - یادداشتهای یک شکارچی و زمین بکر(1868) برخی تورگنیف را با اخلاق ترین نویسنده روسیه می دانند .
او یک نجیب زاده بود .
نجیب زاده ای که قلم می زد و به همین خاطر پایبندی به اخلاق همواره در همه ی داستان هایش نمود واضح دارد .
حتی در جای هایی از داستان که قلم محتاج پرده دری ست او چنان مهار قلم را در دست می کشد که بدون لطمه خوردن به داستان حرمت های اخلاقی کاملا رعایت می شود .
عشقی که در داستان او مطرح می شود کاملا دور از زمین و کاملا خدایی است .
آنچنان که در قبل ماجرا ما با عشقی مواجه می شویم که کاملا خواننده را متحیر می کند .
عشقی جذاب شیرین و در عین حال پاک و ساده .
تورگنیف اگر نجیب زاده بود ولی همواره به عنوان یکی از مخالفان اختلاف طیقاتی نظام روسیه تزاری به شمار می رفت .
خاطرات یک شکارچی نمود بارز این اعتراض به شمار می رود .
در این کتاب آنچنان به درد های طبقه ی فرودست و بی تفاوتی طبقه فرادست پرداخته شده است که اگر نگوییم تکان دهنده است ،بسیار تاثیر گذار است .
در مجموع اگر دوران تبعید را از زندگی تورگنیف حذف کنیم میتوان گفت که او زندگی آرامی را داشته است.
داستایوسکی درباره او می نویسد : " شاعر ، با استعداد ، نجیب زاده ، ثروتمند، زیرک و بافرهنگ من نمی دانم که طبیعت چه چیزی را از او دریغ داشته است .
" اما نکته جالب اینجاست که ائ با همه ی این اوصاف هیچوقت عشق نویسندگی را با هوس نویسندگی عوض نکرده است .
اگر نویسنده شده است به خاطر عشقش بوده نه هوسش .
از تورگنیف چیز زیادی نمی دانم ولی خوب می دانم آنچه در کتاب های وی بارز و مشخص است صداقت و پاکی مطلب است .
صداقت در بیان و پاکی در فکر .
برخی او را فیلسوف می دانند .
حتی جایی خواندم که پدران و فرزندان نخستین اثر اگزیستانسیالیستی عصر نوین به شمار می رود .
اما آنچه واضح است این است که ادبیات بالاتر از فلسفه و سیاست برای تورگنیف مطرح بوده و او پیش از آنکه بخواهد کتابی فلسفی تحول دهد یک رمان نوشته است .
ادبیات روسیه (قسمب اول)می خواهم کمی به ادبیات روسیه بپردازم .
ادبیاتی پر جان و پر مایه که به تعبیر شخصی من اثر گذارترین ادبیات دو سده ی اخیر جهان بوده است .
از این بین سه نویسنده را که بیشتر می پسندمشان انتخاب کرده ام و از هر کدام چند خطی می نویسم : فئودور داستایوسکی ایوان تورگنیف میخاییل بولگاکف در قسمت اول می پردازم به : فئودور داستایوسکی(1821-1881 مسکو) شماری ازآثار او : برادران کارامازوف – جنایت و مکافات – قمارباز – ابله – خاطرات خانه ی اموات و ....
داستایوسکی را قبل از آنکه نویسنده بدانم ، انسان شناسی می دانم که انگار تمام زندگی اش را وقف شناخت بشر کرده است .
این امر در نگاه موشکافانه ی او به انسان و زندگی اش در یکایک داستان های او شفاف و روشن پیداست .
فئودور داستایوسکی که با مرگ به طورکاملا جدی در 22 سالگی مواجه شد و تقدیر مرگ با چوبه ی دار حکومت پترزبورگ را در آخرین لحظات با 5 سال زندگی در سیبری برایش معاوضه کرد .
خوب فهمید مرگ و زندگی یعنی چه !
و این معرفت او را بدان جا رساند تا بی تمسک به کذب و ریا و فحشا ، آثاری بنویسد که هم در زمره ی اخلاقی ترین آثار ادبی جهان قرار گیرد و هم در حیطه ی جذاب ترین آنها و از این حیث می توان او را در زمره مردان و زنانی دانست که راه پیامبران را در عصر نوین ادامه دادند ، بدین خاطر است که داستان های داستایوسکی گرچه گاهی دور می افتد از اصل خویش ولی همواره هسته ای دارد که دعوتی است به جانب حقیقت و راستی .
اما قهرمانان داستایوسکی همه شمه ای دارند از شخصیت های پیدا و پنهان خود او .
مردی چون داستایوسکی را اگر دارای شخصیتی ثابت بدانیم اشتباهی فاحش را مرتکب شده ایم .
رذیلت ها و فضیلت های او مجموعه ای می سازد که در بازه ی " راسکلنیکوف " قاتل داستان جنایت و مکافات و" آلیوشا " شبه قدیس کتاب برادران کارامازوف ، قرار می گیرد و شاید این تضاد و دو پارگی شخصیت او را و داستانهایش را چنین سخت بار آورده ، سخت هم در معنای مشکل و هم در معنای قوی .
خود داستایوسکی معتقد است که انسان ها هر چه بیشتر رنج کشیده باشند ، خوبتر اند و این حقیقتی است که هر کس رنج کشیده باشد به راستی بر آن واقف است .
او می گوید سرمایه ی انسان رنج هایی است که کشیده است و این است که می بینیم اکثر قهرمانان او آنقدر سرمایه ی رنج در کوله بار خود دارند که با همه ی فقر ظاهری استغنای باطنی را لحظه ای از کف نمی دهند .
شاهزاده میشکین قهرمان اصلی ابله نمومه بارز این قهرمانان است .
داستایوسکی بشر را همواره بر لبه ی تیغی می بیند که بین رستگاری و عذاب کشیده شده داستان او نیز همچون نمایش نامه های شکسپیر بیان کننده ی این قانون لا یتغیر هستی است که گندم از گندم بروید ، جو ز جو .
از لحاظ ادبی می توان او را نابغه ای در ارتباط بخشیدن بین تراژدی و کمدی دانست .
-تحمل تراژدی را من کمی هم از داستایوسکی یاد گرفتم .- او غیر از این در شخصیت سازی ، بیان روحیات بشری و نحوه شرح و بسط وقایع استاد مسلم است .
ولی توصیف را چندان رعایت نکرده است .
در مجموع میتوان داستایوسکی را یکی از بزرگترین نویسندگان روسیه و تبعا جهان دانست .
اگر کتابی از او نخوانده اید حتما بخوانید .