دانلود مقاله تهران

نام تهران در حدود اواخر صده دوم پیش از میلاد ، برای اولین بار در برخی از نوشته های تیودیس یونانی آمده است .

ابو اسعد سمعانی در کتاب خود از شخصی به نام ابو عبدالله محبدابن حامد تهرانی رازی نام برد که اهل تهران بوده و در سال 261ه.ق چشم از جهان فرو می بندد و لذا این کتاب قدیمی ترین سندی است که به موجودیت تهران قبل از صده سوم هجری قمری اشاره می کند.ابن حوقل در سال 331هجری قمری تهران را شهری سرسبز و دارای باغهای فراوان ذکر می کند که میوه های فراوانی داشته و ساکنان آن بیشتر در زیر زمین زندگی می کردند.

استخری در سال 340هجری قمری در مورد تهران به تفضیل در کتاب خود (المسالک الممالک )ذکر کرده است .

ابن بلخی نیز در فارسنامه حدود سالهای 500هجری قمری از آثار تهران سخن به میان آورده است .

یاقوت حموی در کتاب خود
المعجم البلدان به سال 620هجری قمری تهران را قریه ای از قرا ری می داند که اکثر آن زیر زمین ساخته شده و شامل دوازده محله است و اطراف آن باغهای زیادی است که به هم راه دارند.

ذکریای قزوینی در کتاب آثارالبلاد (674هجری قمری )که تقریبا 70 سال بعد از یاقوت حموی نوشته شده درباره تهران چنین می نویسد: تهران شهری است زیرزمینی مانند لانه مورچه که اهالی آن به محض حمله دشمن در زیرزمین ها مخفی می شدند.

حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب خود به سال 740 هجری قمری تهران را اینطور تشریح می کند: تهران یکی از ییلاقات ری بوده و آب و هوایی گوارا و سالم دارد و دارای باغهای میوه فراوانی است و جمعیت زیادی هم داشته است .رونق تهران بس از حمله مغول به سبب مهاجرت اهالی ری به تهران بیشتر شد.

بعدها پای جهانگردان نیز به این قسمت رسید و احتمالا اولین جهانگردی که به تهران سفر کرد روی کونثالث دکلاویخو نماینده هانری سوم پادشاه اسپانیا در دربار امیرتیمور بود که در سال 806هجری قمری به تهران آمد.

وی درسفرنامه خود از باغها و میوه های فراوان ، آب زیاد و آب و هوای ناسالم تهران نوشته است .

شهرت تهران با روی کار آمدن سلسله صفویه بیشتر شد و رونق آن با به قدرت رسیدن شاه طهماسب آغاز کردید.

به دلیل وجود آب فراروان و باغهای زیاد و شکارگاه های متنوع شاه طهماسب به تهران علاقه ای وافر نشان می داد و اقامتهای طولانی در آن داشته است و حتی در سال 961هجری قمری دستور دادحصاری دور شهر بنا کنند که 4 دروازه و 114برج داشت(برابر با سوره های قرآن) و طول آن حدود 6000قدم بود.

شاه عباس صفوی نیز به پیروی از شاه طهماسب تا مد تها به آبادی تهران پرداخت و حتی باغی به نام چهارباغ احداث کرده و در ان عمارتی برای اقامت موقتی خاندان سلطنت بناکرد.

سرتوماس هربرت در سال 1308هجری قمری در مورد تهران می- نویسد:
تهران در میان جلگه قرار کرفته است و دارای 3000خانه و چند بازار است که از آجر ساخته شده اند و بازارهای آن بطوری بناشده که فاقد سقف می باشند.

و چشمه ها و تاکستان ها، باغها و جویبارهای زیبایی دارد.

شاه سلیمان صفوی نیز تا اندازه ای در آبادی تهران سهم داشته و نخستین کا بدستور او بنا شد.

در دوره حمله افاغنه تهران سقوط کرد و به دست آنان افتاد و به دستور اشرف افغان تمامی باغها و تاکستان ها تبدیل به ویرانه شد با ظهور نادرشاه و شکست اشرف افغان در دامغان 1141هجری قمری آنها بزرگان تهران را کشته و راهی اصفهان شدند و اشرف افغان نیز از ورامین رانده شد.

در زمان نادرشاه افشار تهران جانی تازه گرفت .

وی رهبران بزرگ شیعه راجمع کرد و از آنان خواستار رفع اختلاف شیعه و سنی و اتحاد اسلام شد.

در سال 1154هجری قمری شهر را به فرزندش رضا قلی میرزا سپرده که به علت عدم کفایت توسط خود نادرشاه کورشد.

با انقراض خاندان افشاریه تهران به دست سلسله قاجاریه که رقیب کریمخان زند بودند افتاد.

در جنکی که بین خاندان قاجار و خاندان زند(محمد حسن خان ) برپا شد خان قاجار شکست خورده و کریم خان چون تهران را جایی مناسب برای خود یافته بود به تهران عزیمت کرد و دستور بنای عمارت ایوانی و حرمخانه را داد و کویی قصد داشت تهران را پایتخت قرار دهد.

ولی با کشته شدن محمد حسن خان قاجار و اسارت پسرش آغا محمدخان آسایش خیال پیدا کرده و راهی شیراز شد.

پس از مرگ کریمخان زند آقامحمدخان فرصت را مغتنم شمرده و از شیراز فرار کرده و با تنی چند از بستکان خود راهی تهران شد و با همت ایل قاجار و همراهان خود موفق به تصرف تهران شد و در روز یکشنبه 11جمادی الثانی سال 1200 هجری قمری که مصادف با نوروز بود در تهران جلوس کرد و از آن تاریخ تهران دارالخلافه خوانده شد و به عنوان پایتخت قاجاریه انتخاب کردید و به ساختن عمارت تخت مرمر که تنها یادگار آن عهد است اکتفا کرد.

ولی در زمان فتحعلیشاه ساختمانهای تازه ای احداث شد که از آن جمله می توان مسجد امام خمینی (مسجدشاه)، مسجد سیدعزیزالله ،درسه مروی ، قصر قاجار، نگارستان و لاله زار نام برد.

در آن زمان طبق گفته ژنرال گاردان فرانسوی تهران حدود 50000 نفر جمعیت داشت (سال 1222هجری قمری ) در زمان به سلطنت رسیدن محمد شاه قاجار رونق و رشد تهران ادامه یافت .

باغ داودیه ، مسجد جمعه وبازار بین الحرمین در زمان سلطنت وی احداث شد.

در همین دوره به دستور میرزاآقاسی دو محله به نامهای عباس آباد و محمدیه به محله های تهران اضافه شد.

علاوه بر این مهاجرت اهالی قفقاز که به علت جنگ روس و ایران صورت گرفت هم در رونق و رشد تهران موثر بوده است ، چرا که اکثرا در تهران سکونت گزیدند .

در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به همت میرزا تقی خان امیرکبیر بناهای زیادی احداث شد.

از جمله آنها می توان از مدرسه دارالفنون ، بازار امیر، بازار کفاشها و سرای امیر نام برد.

جمعیت تهران نیزدر این زمان بسیار زیاد شده و به 150هزار نفر رسیده بود.

لذا میرزا یوسف مستوفی الممالک (صدر اعظم) و میرزا عیسی (وزیر) مامور شدند تا محدوده جدید شهر را تعیین کنند و از آنجایی که این مهم نیازمند نقشه بود در سال 1275هجری قمری گروهی به سربرستی علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه و با همکاری موسیوکرشیش سرتیب و معلم توپخانه و دستیاری چند نفر از شاگردان مدرسه برای اولین بار از تهران نقشه برداری کردند و در سال 1284 هجری قمری با همکاری مهندس بوهلر فرانسوی و جمعی از مهندسان و معماران نقشه جدیدی از تهران تهیه کرده و اراضی وسیعی را داخل محدوده شهر وارد کردند و شهر را باخندق ها و باروهای جدید (به شکل هشت ضلعی) محدود ساختند.

ارتباط شهر نیز با خارج از طریق 12 دروازه به نامهای : شمیران ، دولت ، یوسف آباد، دوشان تبه ، دولاب ،خراسان ، باغشاه ، قزوین ، گمرک ، حضرت عبدالعظیم ، غار و خانی آباد امکان پذیر بود.

در سال 1305 هجری قمری مهندس عبدالغفار نجم الملک معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با کمک عده ای از معلمان دیگر و بیست نفر از شاگردان مدرسه مزبور از تهران جدید با مقیاس 1:2000 نقشه برداری کردند .

بر اساس همین عملیات محیط شهر را 19200 متر محاسبه کردند و جمعیت تهران راهم 250 هزار نفر سرشماری کردند.

این هیئت برای تهیه نقشه حدود 4 سال وقت صرف کردند و بالاخره در سال 1309 هجری قمری نقشه تهران جدید به پای جاب رسید که در مقایسه با نقشه موسیو کرشیش از دقت بالایی برخوردار بود.

از دیگر بناهای مهم دوره سلطنت ناصرالدین شاه می توان باغ گلستان ، باغ و قصر سلطنت آباد، مدرسه و مسجد شهید مطهری (سپهسالار) ، باغ فردوس ، میدان امین السلطان ، شمس العماره و...

را نام برد.

در این دوره جند محله نیز با نامهای سنگلج ، خانی آباد، قنات آباد، پاچنار، گود زنبورکخانه و بازار بزرک به محله های تهران اضافه شد.

اینها مربوط به تحولاتی بود که تا قبل از سال 1300هجری شمسی بوقوع پیوست ولی تحول اساسی و نوین سازی تهران از سال 1300 هجری شمسی به بعد انجام شد .

تحولات بعد از 1300هجری شمسی را میتوان به 4 دوره تقسیم نمود: در دوره اول (سالهای 1300 تا 1320): تقریبا تمامی خندقها و دروازه ها از میان رفت و کوچه ها و معابر قدیمی اصلاح شد و چهره شهر شکل منظم هندسی به خود گرفت.

جمعیت تهران هم در این سده افزایش چشمگیری پیدا کرد به نحوی که طی دو سرشماری در سالهای 1310و1319 هجری شمسی از 300 هزار نفر(سرشماری اول) به540 هزار نفر(سرشماری دوم ) رسید.

از ساختمان ها و تاسیسات مهم این دوره می توان بانک ملی ایران ،وزارت امورخارجه ، شهربانی کل کشور، ایستگاه راه آهن تهران ، دانشگاه تهران ، ایستگاه فرستنده رادیویی تهران ، باشگاه افسران و چند بیمارستان نام برد.

دوره دوم (سالهای 1320 تا 1332) : این دوره مصادف با بروز جنگ جهانی دوم بود لذا تغییرات زیادی انجام نشد و تنها شهر از اطراف اندکی توسعه یافت .

جمعیت تهران در این دوره مطابق آمار رسمی سال 1325 حدود 880 هزار نفر بود.

دوره سوم (سالهای 1332 تا 1357ه.ش ) در این دوره به علت احداث بزرگراهها، خیابانها و بلوارها ، شهرکهای جدید، ساختمان های بزرگ ، تهران رشد چشمگیری داشته و از هر سو گسترش پیدا کرده بود به نحوی که یکی از شهرهای بزرگ قاره آسیا محسوب می شد.

جمعیت آن نیز به سرعت افزایش پیدا کرده بود و از یک میلون و هشتصد هزار نفر 1335 به چهارمیلیون و پانصد و سی هزار نفر در سال 1355 (طی 20 سال ) رسید.

دوره چهارم از سال 1357 تا کنون : در این دوره که مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی و سالهای بعد از آن است تهران رشد چشمگیری داشته و از هر سو گسترده شده است.

علت این امر را می توان بروز جنگ تحمیلی عراق بر ایران و پدیده مهاجرت ، اختصاص باره ای از اراضی به تعاونی ها برای خانه سازی و بالاخره ایجاد خانه های ارزان قیمت دانست .

بر اساس آمار سال 1371 جمعیت تهران بالغ بر 6620461 نفر می باشد و اکنون از مرز 8500000 نفر گذشته است .

با توجه به اینکه تهران مساحتی حدود 1200 کیلومتر مربع دارد ، لذا تراکم جمعیت آن به حدود 5518 نفر در کیلومتر مربع یا18 /55 نفر در هکتار می رسد که نشانگر یکی از متراکم ترین شهرها جهان است .

تهران کنونی از طریق یک فرودگاه بین المللی (مهر آباد) با خارج از کشور ارتباط دارد.

در این رابطه باید خاطر نشان ساخت که تعداد خطوط هوایی که تهران را به نقاط مختلف دنیا مرتبط می کند در چند سال اخیر افزایش پیدا کرده است ، در ضمن فرودکاه بین المللی امام (7تیر) نیز دردست احداث است .

این فرودگاه وسعتی بالغ بر 15 کیلومتر مربع دارد و در 35 کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده است و بزودی با ظرفیت 5/7 میلیون مسافر در سال آغاز بکار خواهد کرد.

محور ارتباطی دیکر راه آهن می باشد.

که از نظر حجم مسافر درصد بالایی را به خود اختصاص می دهد.

خطوط سراسری تهران اروبا نیز از مبدا تهران فعالیت گسترده ای دارد.

علاوه بر آن مترو هم در دست احداث است که دو مسیر آن خط روگذر بوده (خط سریع السیر تهران -کرج و خط سریع السیر تهران -بهشت زهرا و بقیه زیر گذر است و شامل 4 خط عمده شمالی -جنوبی و شرقی - غربی می باشد.

علاوه بر خطوط هوایی و راه آهن ، راههای آسفالته بخصوص اتوبانها و بزرگراهها از اهمیت ویزه المعجم البلدان به سال 620هجری قمری تهران را قریه ای از قرا ری می داند که اکثر آن زیر زمین ساخته شده و شامل دوازده محله است و اطراف آن باغهای زیادی است که به هم راه دارند.

المعجم البلدان به سال 620هجری قمری تهران را قریه ای از قرا ری می داند که اکثر آن زیر زمین ساخته شده و شامل دوازده محله است و اطراف آن باغهای زیادی است که به هم راه دارند.

در ارتباط تهران با سایر نقاط برخوردار است .

تهران امروزه دارای بزرگراهها و اتوبانهای متعددی می باشد که ارتباط قسمتهای مختلف را باهم و نیز حاشیه و اطراف آن امکان پذیر می سازد.

یکی دیگر از طرحهای اجرایی جهت سرعت بخشیدن به حمل و نقل مسافر ایجاد خطوط اتوبوس برقی است که در حال حاضر دو خط آن فعال می باشد: میدان امام حسین -سه راه تهرانبارس ، میدان امام حسین- میدان خراسان .طرح خط ویژه هم گام موثری در حمل و نقل مسافر در محدوده مرکزی شهر می باشد.

طرح جامع دیگری در کاهش بار ترافیک اجرای ((طرح ترافیک )) می- باشد.

این طرح از 1358 به اجرا درآمد و امروزه با تغییراتی در حدود 4 صبح لغایت 5 بعد از ظهر قابل اجراست .

برپایی نمایشگاههای بین المللی و داخلی با موضوع های مختلف علمی ، فرهنگی ،هنری و تجاری و ...

خود به اهمیت تهران به عنوان یک مرکز ثقل می افزاید و همه ساله شاهد شکوفایی و رشد بیشتر این نمایشگاه ها از نظر کمی و کیفی هستیم .

تهران دارای گردشگاهها و تفرجگاههای بسیار است که برای گذراندن اوقات فراقت اقشار مختلف مناسب بوده و توانایی جذب عده زیادی را هم دارد از جمله این مراکز: شمشمک ، دیزین ، آبعلی ، توچال ،دربند، درکه ، کولکچال ،گلابدره ، پارک ارم ،شهر بازی ، مینی سیتی ، سد کرج و سد لتیان را می توان نام برد که بخصوص در روزهای آخر هفته پذیرای عده زیادی از مردم می باشند.

علاوه بر اینها پارکها و پارکهای جنگلی نیز در پر کردن اوقات فراقت شهروندان نقش ویژه ای دارد و تهران از این نظر شهر غنی بوده و دارای پارک جنگلی سرخه حصار، پارک جنگلی غزال ، پارک جنگلی تلو، پارک جنگلی لویزان ، پارک جنگلی قوچک ، پارک جنگلی لتیان ، پارک جنگلی چیتگر ،پارک جنگلی خرگوش دره را نام برد.

وجود تالارها و فرهنگسراها نیز گام بزرگی در اشاعه فرهنگ و هنر بوده و در گسترش آن نیز بسیار کوشش شده است .

و در این مبحث می- توان فرهنگسرای بهمن که در سال 1370 شروع به کار کرد و همچنین مجموعه فرهنگی گلستان که در سال 1377 شروع به کار کرد نام برد.

موزه های متعدد و مختلفی هم اکنون در تهران فعالیت دارند بخصوص چند سال اخیر چند موزه مهم و دیدنی کشایش یافته که موزه تاری طبیعی ایران و موزه باغ فردوس از آن جمله می باشند.

تهران مرکز کلیه وزارتخانه ها وادارات ومراکزعلمی کشور می باشدو بیش از 80 سفارتخانه در آن وجود دارد.

آشنایی با بازارهای معروف استان تهران: بازار تهران مجموعه بازار تاریخی تهران در ضلع جنوبی خیابان 15 خرداد و حد فاصل آن با خیابان مولوی ، خیام و 17 شهریور ، در بافت قدیمی و تاریخی شهر واقع شده و چون گذشته مهمترین مرکز تجاری و بازرگانی است.

بازار تهران همراه دیگر بناهای تاریخی محدود خود مانند مسجد امام ، مسجد جامع و....

از مجموعه های مهم تاریخی و هنری شهر تهران محسوب می شود.

با توجه به مدارک و شواهد موجود ، بنای اولیه بازار به دوره شاه تهماسب صفوی و هم زمان با ساخت برج و بارو و دروازه های شهر تهران در حدود سال های 948- 930 هـ.

ق تعلق دارد.

ظاهراً چهار بازار لباف ها ، گرجی دوزها ، سراج ( بافنده ) ها و نعل چی ها ، قدیمی ترین بخش بازار تهران است.

بخش های قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایی آنها از روزنه های تعبیه شده در گنبدهای آجری آن تأمین می شود.

به نوشته صنیع الدوله ، چهار سوی بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد.

در این زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه یافت، به طوری که به تدریج حد فاصل بین ارگ و مسجد جامع به بخش پر رونق بازار تبدیل شد و معروف ترین و معتبرترین سراها و تیمچه ها در این محدوده فعال شدند.

در دوره ناصرالدین شاه بر تعداد راسته ها و رسته های بازار افزوده شد و تعدادی سرا و تیمچه معتبر ساخته شد.

مانند دیگر مجموعه بازارهای تاریخی ، هر کدام از راسته ها ، رسته ها ، سراها و تیمچه های بازار تهران به صنف و فعالیت خاصی اختصاص داشت.

در این دوره بخش های اصلی عبارت بود از : بازار کفاشان ، بازار فرش فروشان ، بازار عباس آباد ، بازار امیر ، بازار زرگرها ، بازار ساعت فروشان ، بازار بین الحرمین ( سلطان جعفری ) ، بازار چهار سوق بزرگ ، مسجد جامع ، بازار چهار سوق کوچک ، بازار چهل تن ( که از قدیمی ترین بخش های بازار و مربوط به دوره فتحعلی شاه است ) ، بازار آهنگران ، بازار مسگران و بازار پاچنار .

علاوه بر این در نقاط دور و نزدیک بازار ، بازارچه هایی ساخته شد که محلات مختلف شهر را تغذیه می کرد از جمله بازارچه معیـّر و قوام الدوله که به «بازارچه دوقلو» مشهور بودند.

از بازار کربلایی عباس علی کمرگچی ، بازارچه نایب السلطنه و ...

فقط نامی باقی مانده است.

در خیابان ناصرخسرو ، نزدیک مجموعه اصلی بازار نیز بازارچه ها و تیمچه هایی وجود داشت که امروزه بقایای برخی از آنها مانند بازارچه مروی از دوره فتحعلی شاه ، و تیمچه صدر اعظم باقی است.

رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران ، معماری سنتی بازار را دچار آشفتگی بسیار کرد .

به طوری که بخش های زیادی از بازار نوسازی یا بازسازی شد و تناسب موجود میان بخش های مختلف آن از میان رفت.

هم اکنون بخش های قدیمی و جالب توجه بازار عبارت اند از: سردر بازار در سمت سبزه میدان ، بازار امیر ، چهار سوق بزرگ ، تیمچه های حاجب الدوله ، علاء الدوله ، قیصریه و مهدیه و همچنین بخش هایی از بازار که در ارتباط با مسجد امام، مسجد جامع و بناهای تاریخی دیگر قرار دارد.

بنای اولیه سبزه میدان در سمت شمالی مجموعه بازار مربوط به اوایل دوره صفویه است اما در دوره قاجاریه و سال 1268 هـ.

ق به دستور امیرکبیر ، «حاج علی خان مقدم مراغه ای» ( حاجب الدوله) تغییرات عمده ای در وضع سبزه میدان داد.

این میدان در دوره های مختلف یکی از مراکز مهم مذهبی ، اجتماعی و سیاسی تهران بود و در آن انواع مراسم مذهبی و سیاسی اجرا می شد.

در ضلع جنوبی سبزه میدان ، سردر زیبایی وجود دارد که به راسته های مختلف بازار راه می یابد.

این سردر از دهانه های اطراف که به مغازه ها اختصاص دارد، وسیع تر و پرکارتر است.

اما بخش های صدمه دیده یا جدید بازار با مصالح جدید و موقتی پوشش یافته و فاقد معماری در خور توجهی است.

چهار سوق بزرگ که در بازاری به همین نام قرار گرفته ، فضایی هشت ضلعی است که با گنبد مدور نسبتاً کوتاهی پوشش شده و سطح داخل آن دارای گچکاری است.

این بنا در سال 1222 هـ.

ق ساخته شده است.

بازار و سرای امیر از دیگر بخش های جالب توجه مجموعه است که در حدود سال های 68- 1267 هـ .

ق از اموال میرزا تقی خان امیرکبیر ، توسط شیخ عبدالحسین ( شیخ العراقین ) به همراه مسجد و مدرسه ای – معروف به شیخ عبدالحسین – ساخته شده و عواید آن وقف مسجد و مدرسه شده است.

تیمچه حاجب الدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از با ارزش ترین بناهای بازار است که در دوره ناصرالدین شاه توسط « حاج علی خان حاجب الدوله » ساخته شده است.

در دوره اخیر در فضای داخلی این بنا ، مجموعه تجاری جدیدی ساخته اند که اصالت و صورت قدیمی بنا را دگرگون کرده است.

از بناهای دیگر بازار ، تیمچه مهدیه در ابتدای بازار امیر ( کفاشان) است که دارای پوشش عظیم ضربی و یزدی بندی عالی است.

جاذبه های تاریخی و معماری استان تهران: استان تهران از بناهای تاریخی متعدد و با ارزشی در اطراف خود برخوردار ست.( شهر تهران پایتخت جمهوری اسلامی ایران) به دلیل سابقه بیش از 200 ساله خود در مرکزیت ایران، بیش ترین بناهای تاریخی، اماکن تفریحی، موزه ها و امکانات گردشگری را در خود جای داده است.

سایر شهرستان های این استان از جمله شهرستان ری نیز به واسطه قدمت طولانی خود؛ قدیمی ترین و معروف ترین جاذبه های تاریخی و مذهبی این منطقه را در برگرفته اند.

تهران به عنوان مهم ترین شهرستان منطقه؛ از آثار تاریخی مشهور، متعدد و با ارزشی برخوردار است.

عمارت ها و کاخ های زیادی در تهران وجود دارند که بیش ترین آن ها به دوره های صفویه و قاجاریه تعلق دارند.

مدرسه های تاریخی و قدیمی که اغلب دارای مسجد نیز هستند، امام زاده ها و کلیساهای مختلف که هر یک از ارزش های خاصی برخوردارند، عمارت ها و برج های معروف به همراه بازارهای قدیمی بخشی از دیدنی های تاریخی شهرستان تهران است.

کاخ گلستان؛ عمارت باشکوهی است که در منطقه شمیرانات واقع شده وغنیمت معروف نادرشاه از هند (تخت طاووس) در این کاخ قرار گرفته و امروزه به گنجینه ای برای بازدید همه مردم تبدیل شده است.

کاخ صاحبقرانیه که در شمیرانات واقع شده از بناهای متعلق به دوره قاجار است و بخش های مختلف آن دیدنی و جالب توجه است.

بنای مشهور شمس العماره که در دوره قاجاریه و به دستور ناصرالدین شاه ساخته شده، در شهر تهران واقع شده و علاوه بر شهرت خاص خود از جاذبه های منحصر به فرد معماری نیز به شمار می آید.

امام زاده داوود یکی از مشهورترین امام زاده های اطراف تهران است که در کوهستان های شمال باختری تهران واقع شده و مدرسه و مسجد سپهسالار از مدارس بزرگ و زیبای قرن سیزدهم هـجری قمری است که در مرکز شهر تهران واقع شده است.

کلیسای طاطاووس از قدیمی ترین کلیساهای تهران بوده و به یقین اولین نشانه حضور متشکل ارامنــه در شهر تهــران است.

برج میدان آزادی یکی از بناهای معروف تهران است که نماد سیاسی ایران در جهان بوده و تصویر آن معرف پایتخت جمهوری اسلامی ایران است.

عمارت دارالفنون که از بناهای به یادگار مانده امیرکبیر( وزیربا کفایت ناصرالدین شاه قاجار) است و بنای بلند و باشکوه سردرب باغ ملی در مدخل میدان مشق سابق و بازار تهران که در زمان فتح علی شاه قاجار شکل گرفته از دیگر جاذبه های گردشگری – تاریخی استان تهران به شمار می آیند.

ری مهم ترین منطقه باستانی استان تهران است که قدمت طولانی و سابقه کهن آن سبب شده که آثار تاریخی زیادی مانند باروی ری برین که به سده های قبل از میلاد مربوط می شود، در این شهر وجود داشته باشد.

آستان مقدس حضرت شاه عبدالعظیم حسنی مهم ترین اثر مذهبی - تاریخی استان تهران است که در ری واقع شده و همواره پذیرای زایران زیادی از مناطق مختلف است.

آثار تاریخی و فرهنگی موجود در شهرستان دماوند نیز نمایش گر قدمت تاریخی این منطقه از استان تهران است.

برج و مقبره شبلی که مربوط به قرن 5 هجری قمری است، معروف ترین بنای تاریخی ناحیه بوده و قلعه باستانی گل خندان که در دوره ساسانی ساخته شده، از دیگر آثار تاریخی شهرستان دماوند است.

مساجد، امام زاده ها و بقعه ها که به سده های مختلف تعلق دارند، نیز در قسمت های مختلف شهرستان دماوند پراکنده شده اند و از جمله آثار تاریخی استان تهران به شمارمی آیند.

آثارتاریخی و فرهنگی متعددی نیز درشهرستان فیروز کوه قرار گرفته که قدمت تاریخی این منطقه را می نمایاند.

نقش برجسته تنگ واشی که به دوره قاجاریه تعلق دارد، کاروان سراها و قلعه های قدیمی، قبرستان های تاریخی و کهن به همراه بقعه امام زاده های متعددی که در این شهرستان وجود دارند، از جاذبه های تاریخی شهرستان فیروز کوه به شمار می آیند.

تخت رستم آتشکده سنگی که بنای آن به زمان اشکانیان و ساسانیان باز می گردد و عمارت کاخ سلیمانیه که به دوران قاجار مربوط است، از دیدنی های شهرستان کرج است و تپه های باستانی که قدمت آن ها به دوره های باستانی و اسلامی می رسند، از جمله مهم ترین دیدنی های شهرستان اسلام شهر به شمار می روند.

استان تهران علاوه بر جاذبه های طبیعی و تاریخی زیادی که دارد، از مراکز تفریحی و گردشگری، موزه های متعدد، نگارخانه ها، گالری ها، پارک های بازی, نمایشگاه های دایمی، سالن های سینمایی، مراکزمجلل اقامتی، مراکز بازی و تفریح، فرهنگ سراها، سالن های مجهز ورزشی و استخرهای مدرن و...

نیز برخوردار است که مشخصات آن ها در قسمت خدمات به طور کامل آورده شده است.

جاذبه های تاریخی آورده شده در بالا در تمام شهرستان های استان تهران پراکنده هستند و مجموع آن ها جذابیت خاصی به این استان بخشیده و استان تهران را به یکی از مهم ترین مناطق گردشگری جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده است.

کاخ گلستان و شمس العماره : بناهای زیبا و اصیل تهران قدیم که به سرعت جای خود را به برجهای بلند و بدشکل امروزی میدهند، روز به روز در حال کاهش هستند و اگر نیاز سینما و تلویزیون به خانه های قدیمی با حوض و پنج دری و درهای کلون دار نبود، تا کنون اثری از این منازل باقی نمانده بود.

اما در میان آثار معماری تهران قدیم، عمارتهایی وجود دارند که بنا به وابستیگهای تاریی همچنان پابرجا بوده و تبدیل به موزه شده یا در زمره بناهای حفاظت شده قرار گرفته اند.

عمارت شمس العماره که روزی زیباترین و بلندترین ساختمان تهران به شمار می آمد، از این جمله است.

این عمارت در مجموعه تاریخی کاخ گلستان واقع شده است که به جا مانده از ارگ تاریخی تهران و محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهنترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است.

اندکی از سابقه کاخ گلستان : سابقه تاریخی ارگ سلطنتی به روزگار صفویه باز می گردد.

شاه طهماسب اول صفوی (930-984) نخستین پادشاهی بود که در سفرهای خود به قصد زیارت مقبره حضرت عبدالعظیم دستور داد بارویی به طول یک فرسخ به دور قصبه تهران احداث شود.

پس از او شاه عباس صفوی در قسمت شمالی حصار طهماسبی چهار باغ و چنارستانی احداث نمود که بعدها دیوار بلندی گرد آن بنا کرده و عمارات مقر سلطنتی را در داخل آن ساخته، ارگ نامیدند.

در اواخر عهد صفوی تهران گاهی مقر موقت در بار شاهان صفوی قرار می گرفت و حتی شاه سلیمان (1077-1105) کاخی در این شهر برای خود بنا نهاد.

ولی امروز اثری از بناهای دوره صفوی باقی نمانده است .

کهن ترین بناهای باقی مانده در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است.

پس از مرگ کریمخان زند در 1193 آقا محمد خان قاجار در 1200 تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشکر کشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می برد، و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت .

تا آنکه فتحعلی شاه در سال 1211 بر تخت سلطنت ایران نشست، از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران و به خصوص در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار احداث شد .

ارگ تهران در زمان ناصرالدین شاه ، شامل محوطه ای بود که امروزه محدوده بین ضلع جنوبی میدان توپخانه (امام خمینی کنونی ) و قسمتی از خیابان سپه یا مریضخانه (امام خمینی کنونی ) ، بخشی از خیابان جباخانه یا بوذرجمهری (پانزده خرداد کنونی ) تا چهارراه گلوبندک، خیابان ناصریه ( ناصرخسرو کنونی ) و خیابان جلیل آباد ( خیام کنونی ) از گلوبندک تا خیابان سپه یا مریضخانه (امام خمینی کنونی ) را در بر می گیرد.

در دوران رضا شاه پهلوی، بخشهای بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سردر باب عالی، ساختمان دفتر استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمانهای اندرونی تخریب شد.

محل سکونت شاه به سعدآباد و سپس در دوران محمد رضا شاه پهلوی به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل گردید.

پس از انقلاب مجموعه گلستان هم چون اغلب عمارات سلطنتی دیگر بصورت موزه در آمد.

ناصرالدین شاه پس از اولین سفر خود به اروپا و تحت تاثیر ساختمانهای بلند فرنگی به فکر احداث بنایی بلند در تهران افتاد.

طرح و نقشه این بنا از"دوستعلی خان معیر الممالک" و معماری آن بر عهده استاد "علی محمد کاشی" بود.

شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از نظر آرایش داخلی ، یکی از بناهای تاریخی و زیبای تهران است.

آینه کاریها، نقاشی ها و گچبری های این عمارت از نظر نمایش شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی در ایران ، بی نظیر است و ساخت آن که از سال 1282 هجری قمری آغاز شد، دو سال به طول انجامید.

ارتفاع این بنا بدون احتساب کلاه فرنگی 25 متر و با کلاه فرنگی 30 متر است که تا آن زمان در تهران بی سابقه بوده است.

شمس العماره بلندترین بنای مجموعه کاخ گلستان نیز هست و خصوصا آن زمان که هوا پاکیزه و بدون دود بوده است، شاه و همراهانش می توانستند با نشستن در عمارت کلاه فرنگی تمام تهران را در دید خود داشته باشند.

مصالحی که در ساختن شمس العماره از آن استفاده شده است عبارتند از آجر، خشت، کاه گل و ساروج.

( ساروج: نوعی ملاط ترکیبی از گرد آهک خالص _ خاکستر _ ماسه بادی و مقدار کمی لویی (گل نی) بوده که بسیار محکم و شاید به استحکام سیمان بوده است.) از دیگر مصالح استفاده شده در این بنا چوب است که حتی برای اتصال دیوارها نیز از چوب استفاده شده است.

روی پوشش ها از ورق فلزی استفاده می کردند که از مس بوده و آن را با کوبیدن فلز مورد نظر تهیه میکردند.

همه اسباب و وسایل موجود در این عمارت بسیار نفیس است و هم‌چنین ساعت بزرگی در بالای برج آن موجود است که در قدیم صدای زنگ آن در اکثر مواقع شنیده می‌شد و پس از اعتراضات متعدد اهالی و نارضایتی خود شاه از این صدا، برای کاستن از صدای ساعت تعمیراتی انجام گرفت که ساعت را به کلی از کارانداخت .

شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از لحاظ آرایش داخلی و آینه کاری‌ها، نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها، ازاره‌ها، دیوار و سقفهای آن و هم از حیث نمایش شیوه‌های مختلف و متنوع تزیینات داخلی بنا در ایران بی نظیر است و در واقع نمونه‌ای کامل از معماری و تزیینات داخلی آن دوره از تاریخ ایران به حساب می آید.

برای ساخت و تزیین آن در آن زمان (بیش از 140 سال قبل) بالغ بر ۴۰ هزار تومان خرج شده است‌.

نمای بیرونی دارای کاشی کاری‌های منحصر به فرد و هر دیوار دارای طرح و رنگ آمیزی خاصی است‌.

در این کاشی کاری‌ها بیش‌تر از رنگ‌های زرد و سیاه استفاده شده که شاخصه رنگ‌های جدید کاشی کاری در این دوران است‌.

سبک این بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است که استاد کریم پیرنیا از استادان برجسته معماری سنتی ایران و پایه گذار نگرش نوین به فرهنگ و تاریخ معماری ایرانی ـ اسلامی، آن را سبک تهرانی نامیده است.