دانلود مقاله خلاصه مقالات اولین کنفرانس بین المللی تاریخ ترکمن

خلاصه مقالات اولین کنفرانس بین المللی تاریخ ترکمن ترکمن های سالر در دوره معاصر سالرها یکی از اقوام بسیار مهم ترکمن ها در طول تاریخ بشمار می روندعلاوه بر نقش آنان در هنر ترکمن در کشمکش های سیاسی نیز ایفای نقش کرده اندو اما در دوره قاجاریه و سپس حاکمیت بلشویسم در آن طرف مرزهای ایران وضعیت آنان بشدت متزلزل گردید .

سالرها از دست بلشویکهای تندرو راهی افغانستان و ایران شدند.

سالراز ناشناخته ترین طایفه های ترکمن است و تفاوت های قابل توجهی با دیگر ترکمن ها دارد نه تنها از نوع پوشاک، گویش می توان مهمترین آن مربوط به اسکان این طایفه در ایران که یک قرن نمی شود اشاره کرد.

به گذشته ی سالرها باز گردیم و دفتر خاطرات آنها را با هم ورق بزنیم.

در گذشته در شوروی سابق (ترکمنستان امروزی) می زیستند اما با سلطه بلشویکیها در ترکمنستان که مصادف است با صنعتی شدن اتحادیه های روسیه شامل: دستگیری اقلیت های ثروتمند در آن زمان در روسیه بیش از 20 اقلیت مختلف وجود داشته است، گرفتن اراضی کشاورزی از مردم برای پیشرفت صنعتی، بهترین کشتارها و غارت ها، کارکردن زنان در عرضه های مختلف اجتماعی که تطابقی با فرهنگ سالر و دیگر اقوام متعصب نداشته و پذیرفتن آن نه تنها برای سالرها بلکه برای هر قدم غیرتمند بسیار مشکل بوده و در این شرایط در ذهن سالرها جز آینده ای تاریک و پلید خطور نمی کرد.

گروهی از آنها شبانه دور از چشم افسران روس با فرار از میان کوهها، دشتها و رود تجن وارد سرخس و توابع آن می شوند ولی آن دسته از سالرهایی که مجال فرار نمی یابند به دلایل مختلف در ترکمنستان ماندگار می شوند و بدین ترتیب سالرها به دو دسته تقسیم می شوند اما آن دسته از سالرهایی که وارد ایران می شوند در مکانی به نام باغباغو واقع در خراسان رضوی و توابع سرخس سکنی می گزینند.

ولی دیری نمی گذرد که مرگ به سوی ایل سالر آمده و بیماری ابتدا حیوانات و سپس بقیه ی افراد را از پای در می آورد.

بسیاری از کودکان و زنان یتیم و بیوه شدند و دیگر افراد به جای مانده بی خانمان می شوند بعد از این کشتار عجیب رضاخان دستور می دهد آنها به سوی سرزمین خود بازکردند ولی سالرها نپذیرفتند و به امید زندگی بهتر کمر همت را بسته و در برابر بازی روزگار خم به ابرو نیاورده و راهی شهرهای: تربت جام، مشهد، سرخس و روستاهای: جان آباد، صالح آباد، موسی آباد، یکه پسته، (سنگ) درازو، و تعدادی دیگر روانه ترکمن صحرا می شوند آنها به خواسته ی خودشان روانه ی مکان های نامبرده نمی شوند زیرا هیچ پیوستگی فرهنگی، ملی، قومی، زبانی با سالرها نداشته و تنها حفظ اصالت آنها را وادار به این کار کرده و دلیل دیگر اینکه سالرها امید برگشت به سرزمین مادری را داشتند و به همین دلیل به سوی دیگر نواحی ترکمن نشین ایران حرکت نمی کنند و می توان گفت که با گذشت سالیان دراز سالرها هنوز هم اصالت و بافت عشیره ای خود را حفظ کرده اند.

دولت های نالایق روس و ایران آن زمان نه تنها نتوانستند به یاری ایل سالر بشتابند بلکه درصدد تار و ماج کردن فرهنگ غنی سالر شدند اما به برکت انقلاب اسلامی همچنان که تحولی عجیب در جامعه ی ایران بوجدو آورد این دگرگونی شامل ترکمن ها و بخصوص سالرها شد و آنها توانستند با گذشت سالها روابط خود را با سالرهای ترکمنستان برقرار کنند.

ترکمنها در عصر پهلوی مایسا ایری * رضاخان برای خلع سلاح ترکمنها، اقدامات وحشیانه ای در ترکمن صحرا اجرا کرد، کشتار اهالی و سوزاندن روستاها مثل آتش زدن روستای سلاخ که مردم آن نواحی را از طرف خوجه نفس به توپ بستند.

در سراسر ترکمن صحرا حکومتهای نظامی برقرار گردید .

در طی یک اعلامیه که پس از شکست جنبش خطاب به ترکمن ها صادر شد ، رفت و آمد به ترکمن صحرا را با کسب اجازه نامه مخصوص از سوی فرماندار نظامی گرگان و یا پادگانهای محلی مجاز اعلام می کند .

غصب زمین از ناحیه ترکمن صحرای غربی آغاز گردید و چون اندازه گیری توسط «نی» انجام می گرفت، این عمل اداره املاک را ترکمن ها (نای لاما) می گفتند.

غصب زمینهای منطقه گنبد و آی درویش (حومه کلاله) اقدامات بعدی سرسپردگان رضاخان بود.

رضا شاه در 26 مرداد 1305 شخصاً از طریق ترکمن صحرا و دشت گرگان وارد بجنورد شد و عده ای از اعضای پادگان مراوه تپه را به جرم ایجاد بلوا اعدام نمود.

ستون جان محمد خان نیز از راه بجنورد حمله به ترکمنهای گوگلان را آغاز نمودند.

در نهایت این چهار ستون 12 آبان ماه در گنبد قابوس به هم رسیدند و پیروزی شان را جشن گرفتند.

خلع سلاح ترکمنها به پایان رسید و سرتاسر ترکمن صحرا به فرماندهی سرتیپ عبدالله توماچ حکومت نظامی اعلام گردید.

بعدها اختلاف بین دو طایفه بزگ ترکمن یعنی جعفربای و آتابای و تزلزل رهبران ترکمن از جمله عثمان آخوند موجب موفقیت رضاشاه در سرکوب آنها گردید.

نقش ترکمانان در به قدرت رسیدن قاجار در تاریخ ایران در تحولات تاریخ ایران، ایلات و عشایر نقش بسیار مهمی را ایفا کردند.

به جرأت می توان گفت ایلات و عشایر قرنها از عوامل مهم و موثر در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران بودند.

اینان طی قرنها مانند مهره های شطرنج در صحنه بازیهای سیاسی و مبارزه ها و کشمکش های داخلی ایران شرکت موثر داشته و عنصر فعال و گاهی محور اصلی تحولات سیاسی بوده اند.

بصورت تقریبی می توان ادعا کردکه بیش از دوسوم حکومتهای ایران و نزدیک به هشتاد در صد ادوار حکمرانی کشور، دراختیار جماعات ایلاتی قرار داشته است.

و بسیاری از جریانهای سیاسی سه قرن اخیر و غالب کشمکش ها و مبارزه ها و جنگها و منازات داخلی ایران معلول وجود ایلات و طرز زندگی و روحیه و امتیازات طبقاتی آنان بوده است بطوریکه از یک لحاظ تاریخ سه قرن اخیر را می توان تاریخ نهضت و جنبش های نظامی و سیاسی ایلات و عشایر دانست.

یکی از این ایلات مهم در تاریخ این سرزمین، ترکمنها بودند که اینان در طول تاریخ ایران خود بانی حکومتهایی چون سلجوقیان و ترکمانان آق قوینلو و قراقونیلو بودند و مضافاّ بر اینکه در طلوع و غروب بسیاری ازحکومتها در طول تاریخ ایران نقش بسزایی داشتند.

مثال بارز این مطلب در تاریخ معاصر ایران نقش و کمک ترکمانان در برپایی حکومت قاجارها می باشد.

ایل قاجار که مدتها در عرصه شطرنج سیاست ایران سرباز پیاده ای بیش نبود، بواسطه اتحاد با ترکمانان از اواخر عهد صفوی آنچنان بر قدرت و نفوذ خود در منطقه استرآباد افزودند، بحدی که برای تصاحب قدرت در ایران امیدوارتر و مصمم تر شدند .

در این دوران نقش ترکمنها از دو نظر حائز اهمیت است.

اولاَ: اتحاد ایلات ترکمن بخصوص یموتها با ایل قاجار موجب افزایش قدرت نظامی قاجارها شد که این اتحاد تا زمان تثبیت پادشاهی آقا محمد خان قاجار دوام داشت .ثانیاّ : منطقه ترکمن صحرا مامن و پناهگاه مطمئنی برای سران قاجاربود که در هنگامه شکستها و یا احساس خطر جان بدانجا پناه می بردند و با رفع خطر درفرصتی مناسب به یاری ترکمانان به تکاپوهای بعدی خود می پرداختند.

نتیجه مهم اتحاد قاجارها با ترکمانان تاسیس سلسه ای درایران بنام قاجاریه بود.

اما این اتحاد و همکاری چندین دهه قاجار و ترکمن با تاسیس و تثبیت حکومت قاجارها به پایان رسید چراکه آقا محمد خان موسس حکومت به پاس، آن همه جانفشانیها، حمایت ها و پناه دادنهای ترکمانان به خانواده قاجار در طول سالیان گذشته، بزرگترین پاداش خود را به متحدان قدیمی خود با بر پا کردن مناره ها از سرترکمانان داد.

در این باره آرمینیوس وامبری سیاح اهل مجار در سیاحتنامه خود اینچنین می نویسد : «اگر شمشیرترکمنها نبود آغا محمد خان هرگز موفق نمی شد خاندان خود را برقرار کند چادر نشینان ‌[ترکمانان] این مطلب را بخوبی می دانند و غالباً از بی وفایی قاجار ها که از زمان فتحعلیشاه به کلی آنها را رها نموده و حتی مستمری قانونی سالیانه بعضی از روسای آنها را قطع کرده اند شکایت دارند».

حال با این مقدمات به حوادث تاریخی سه قرن اخیر که یکی از بحرانی ترین دوران تاریخ ایران می باشد می پردازیم ، دورانی که سراسر رقابت ، جنگ و ستیز بین ایلات مختلف افغان ، افشار، زند، قاجار و ترکمن ...

بود .

در این بین قاجارها حرص ولع بیشتری جهت کسب قدرت در ایران از خود نشان می دادند.

و همچنین در این مقاله نقش تاثیر گذار دشت ترکمن و ایلات ترکمن در ارتباط با قاجارها را در این مقطع از تاریخ ایران مورد بررسی قرار می دهیم .

پیرامون قیام سال 1916 در مناطق گرگان و تجن عظیم قلی بغده * در این مقاله به قیام سال 1916در مناطق گرگان و تجن با ذکر منابع خارجی پرداخته شده و به علل و انگیزه بروز یک چنین قیام مردمی در این مناطق اشاره گردیده است.

در مقاله از برداشتهای ضد و نقیض که از این قیام وسیله تاریخ شناسان ترکمنستان و نمایندگان آکادمی علوم شوروی (سابق) و آسیای میانه آورده شده یاد می کند و ضمن مثبت خواندن مورد اظهار نظرشان پیرامون ویژگیهای قیام سال 1916 در استان ماوراءخزر ، این نظر آنها که قیام یک امر ارتجاعی بوده را مورد توجه قرار می دهد و از قول آکادمیسین م.آنانپسف در سال 1922 آورده است : ارزیابی پیشین از قیام که آنرا ارتجاعی می داند، ارزیابی یکجانبه از جنبش ملی و آزادیبخش ، برای خوشنودی دستگاههای مردمی ایدئولوژیک حاکم است.

نویسنده مقاله سپس وضعیت وحشتناک و اسف بار ترکمن های استان ماوراءخزر بالاخص یموتهای دوتابعیتی را از جمله زمینه های نا آرامی مردمی در آن عصر می داند و علل بوجود آمدن چنین شرایطی را بدلایل چند از قبیل فرمان 25 ژوئن 1916 تزار در خصوص سربازگیری اجباری برای پشت جبهه ها و سیاست چپاولگرانه حاکمیت تزاری و ضبط اراضی کارنده یا استیجاری ترکمنها به بهانه بهره برداری بهتر و واگذاری این اراضی به روسهای مهاجر به مقدار 220440 دسیاتین معرفی می کند و یادآور می شود که در ادامه این تحریکات می توان به مسئله تشویق به مهاجرت روسها به منطقه و ایجاد صندوق های ویژه و دادن امتیازهای بیشتر به آنان اشاره کرد.

مقاله در این راستا به گزارش کنت ک.ک.پالن در جریان بازدیدش از ترکستان پرداخته و از قول وی آورده است: تعداد زیادی شکوائیه از بابت ضبط قطعات اراضی برای مهاجران از طرف ارگانهای حکومتی و اشغال خودسرانه اراضی ارزشمند به دست وی رسید.

از طرفی براساس این مقاله در سال 1911 در مناطق کراسنودسک ، آسخ آباد ، مرو و تجن 30 واحد آبادی روس نشین در بهترین اراضی ضبط شده در مساحت 14214 دسیاتین ساخته شدند و در تأکید این ادعا به این یادداشت ن- گرودکف در سال 1883 استناد شده که معتقد بود بهترین چراگاههای یموت و گوکلان برای ساختن آبادی مهاجرنشین ....ضبط شد.

در رابطه با قیام در استان استرآباد نویسنده خاطرنشان می سازد که بگفته پ.و.بزسونف محقق روسی ، بهر یک از مهاجران روسی حدود 60 هکتار اراضی متعلق به ترکمنها داده شده بود و آبهای قابل ماهیگیری ترکمنها در سواحل جنوب شرقی دریای خزر ضبط و تا سال 1929 به لیانوزف نامی واگذار گردید.

آنگاه نویسنده از قول محقق روسی موانع و مشکلات اجتماعی نظیر محدودیت در ازدواج ، در خواست مالیات ، ارجاع تکالیف متعدد را بار سنگینی بر دوش دهقانان دانسته و از سوئی دیگر فشار وارده برآنان (دهقانان) و وابسته کردن آنها به انحصار گران صنایع نساجی و کشت بی رویه پنبه و استفاده ناهماهنگ از آب را از دیگر فشارهای وارده معرفی می نماید و معتقد است حتی در سال 1908 زد و خوردی شدید بین مردم بومی و اجاره نشین های خصوصی بر سر آب رخ می دهد.

مواردی که اشاره شد چگونگی بوجود آمدن ناآرامی ها و کاستی ها را تا قبل از جنگ جهانی اول سال 1914 بیان می دارد.

براساس این مقاله با بروز جنگ وضعیت اقتصادی و اجتماعی دهقانان و عشایر ترکمن وخیم تر از پیش شد.

بعلاوه در سال 1915 وضع مالیات ویژه نظامی و افزایش کرایه چراگاهها ، ضربه شدیدی را به یموتهای دوتابعیتی وارد کرد و تا تابستان 1916 ترکستان از جمله استان ماوراءخزر بمنزله بشکه باروتی برای انفجار درآورد .

مردم برای مبارزه مسلحانه و قبل از همه یموتها در 15- 16 اگوست 1916 دست به قیام زدند.

در فاصله ماههای اگوست و سپتامبر 1916 بیش از 2 هزار خیمه یموت از کراسنودسک به گرگان انتقال یافت و در آنجا بود که جنگ سختی با ارتش تزار و مهاجرین درگرفت و ترکمنها آبادیهای روسی سر راه خود را ویران کردند.

قیام مسلحانه تجن نیز در 6 اکتبر 1916 روی داد و ترکمنها سعی کردند به کمک دهقانان متوسط الحال به تجن حمله کنند ولی با سخن چینی یکی از افراد روسها از حمله ترکمنها باخبر شدند .

نویسنده مقاله در پایان چنین نتیجه می گیرد که ترکمن های تجن و کراسنودسک که از حاکمیت تزارها بیش از حد متضررشده بودند مجبور شدند برای کسب حقوق حیاتی خود دست به قیام مسلحانه بزنند .

قیام در استان ماوراءخزر نیز علی رغم شکست آن پایان حاکمیت تزاری را که ترکمنها فقط در افکار باطنی خود می توانستند آرزویش را بکنند نزدیک تر کرد.

ترکمن های عشایر در دوره پهلوی اول دکتر اراز محمد سارلی * این مقاله به وضعیت ترکمن های کوچ رو در نواحی مرزی ایران و ترکمنستان در دو دهه اول قرن حاضر می پردازند که مقارن با حکومت رضاشاه پهلوی بود.

ترکمن های نوار مرزی در سرحدات شمال ایران دوره قاجاریه را با تناسب معیشت خود به دامپروری گذرانیده اند و در این دوره بود به کوچهای مداوم ترکمن ها بوقوع پیوسته است.

ترک ایلات ترکمن در ابتدا به نیات اقتصادی از جمله پیدا کردن چراگاههای بهتر انجام می شده است.

ییلاق و قشلاق فصلی نیز جزئی از این اهداف را تشکیل می دهد.

از طرفی محققانی چون ویلیام آیرونز که تحقیقات مفصلی پیرامون انگیزه کوچ های ترکمن داشته ؛ جنبه سیاسی کوچ را قویتر از جنبه اقتصادی و سازگاری دام برای تولید بیشتر می داند.

در سال 1304 دولت مرکزی بمنظور تخته قاپو کردن ترکمن ها لشکرکشی خود را آغاز نمود.

سردار سپه فرماندهی لشکر شرق را به سرتیپ جان محمدخان سپرد .

اعمال خشونت بار و کشتار بیرحمانه او موجب شد تا ترکمن های ساکن در حوزه کلاله از جمله مراوه تپه را تخلیه و به سمت صحرای ترکمن و سواحل اترک پراکنده شدند.

در همان سال خلع سلاح نیرو های پراکنده در اطراف چات ، قیزلر ، داش برون، اینچه برون، تنگلی، ادامه یافت.

برخی از یموتها به ترکمنستان کنونی متواری شدند تا اینکه در 1309 محدودیت های تردد ایجاد گردید تا اینکه در سال 1311 مسیر تردد بسته شد.

دامنه کوچ محدود و کوتاه تر گردید .

در این سالها بخش اعظم قلمرو یموتها جزو املاک سلطنتی رضاشاه گردید.

و این آغاز گرفتاری ترکمن ها بشمار می رود.

در کنار آن برخوردهای فرهنگی از جمله کشف حجاب و بکار گیری زنان در اعمال بیگاری موجب اعتراض و شورش گردید که در نهایت افراد سرشناس ترکمن به ورامین تبعید گردیدند.

در آخرین دهه حکومت پهلوی اول وضعیت اقتصادی ترکمن به اسف بار ترین حالت رسیده بود.

در مجموع می توان نتیجه گرفت اقدامات رضاشاه در این دوره تنها به منظور تسلط بر شریانهای اقتصادی و کنترل سیاسی و ترویج فرهنگ غربی صورت گرفته است و مقاومت ترکمن را با تکیه برآموزه های سنتی استمرار یافته و به سختی با وضعیت جدید سازگار شده اند.

هردوت و تاریخ ترکمن دکتر همراه یوسف اف * اثر ارزشمند هردوت مطالب سودمندی درباره تاریخ ترکمن ها دارد .

او در کتاب سوم خود به نام «تالییا» از رودخانه های مانند آق- آقه س و دره های آسیای مرکزی نام برده است.

رودخانه اخیر الذکر در منابع همان آمودریا ذکر شده است.

درباره جلگه های مربوط به سرزمین خوارزم دارد.

او بطور مشروح در این رابطه خوارزمیان ، هیرکانیان ، پارفیا ، سارانفلار و فامانه یله ها را توصیف نموده است.

اثر مکتوب هردوت درباره اقوام ساکن در خوارزم نیز اطلاعات مفیدی را دربرگرفته است.

او اقوام ساکن در ناحیه چپ و راست آمودریا را برشمرده است در واقع می توان دریافت که آمودریا خط فاصل حوزه مالکیت حکام محلی بوده است.

حکومت ترکمن های تونق دریالی در دوره اغوزخان قرون یازده و سیزده قبل از میلاد پیشه دامداری دوره طلائی خود را سپری کرده است.

آنان عرابه های دارای دو چرخ را اختراع کرده اند.

براساس نوشته هردوت در قرن 5 قبل از میلاد با پادشاهان ایران سرزمین های زیادی را در اختیار داشتند.

در این زمان ترکمن های تونق در نواحی ترکمنستان کنونی به ظهور رسیده اند اما حکومت ترکمنهای تونق یا قاراقوملی در شمال ترکمنستان کنونی اگرچه با تکیه بر دامپروری پایه ریزی گردید.

در مقابل اقتدار آنان موجب گردید تا در برابر هجوم بیگانگان انسجام و وحدت کامل خود را نشان دهند.

حکومت تونق ها یکی از قدیمی ترین حکومت ترکمن در کنار دریای خزر بشمار می رود.

یلقی بان و نقش او در تاریخ ترکمن در سال 517 پیش از میلاد در جنبش قاراقوم یلقی چوپان نقش مهمی ایفا نموده است او در کناره های آمودریا جهت استخلاص قوم خود جانش را فدا نمود.

حرکت سیاسی او متأثر از اوضاع آن دوره می باشد .

کوروش کبیر در این دوره در برابر جنبش قاراقوم بیرحمانه وارد عمل گردید و کلیه اهالی قاراقوم را از دم شمشیر گذراند .

یلقی بان در پاسخ به حملات تلافی جویانه متوسل گردید.

او توانست ایلات را دور خود جمع نموده قدرتی فراهم کند.

بدین ترتیب در برابر هخامنشیان قد علم کرده اند.

تاریخ شهر گنبد قابوس ابراهیم کلته * بررسی تاریخ شهر گنبد قابوس بایستی به دو دوره ی مجزا بپردازیم : اول تاریخ شهر قدیمی گرگان یا هیرکانیا که بعدها توسط اعراب جرجان نامیده شد و دوم شهر جدید گنبد قابوس که از دوره ی رضاخان بنیانگذاری گردید.

از زمان دقیق بنیانگذاری شهر گرگان اطلاع دقیقی در دسترس نیست.

گیرشمن از فتح ایالت گرگان توسط کوروش و حاکمیت و شتاسب ( پدر داریوش ) بر آن صحبت کرده است.

بعد از آن نیروهای اسکندر و اشکانیان بر گرگان حاکم بوده و برای مدتی نیز این شهر دارای استقلال بوده است.

اهمیت شهر گرگان از دوره ساسانیان آغاز شد و دیوار گرگان در این دوره احداث گردید.

گرگان یکبار توسط سعید بن عثمان فتح ولی سپس طغیان نموده و تا اینکه در 98 هـ.ق توسط ابن مهلب ا فتح گردید.

اوج شکوفایی گرگان (جرجان) مربوط به دوره ی آل زیار است.

در بخشی از دوره ی حکومت قابوس ابن وشمگیر که مربوط به دوره ی آل زیار است که بخشی از آن به عنوان پایتخت بوده است.

در دوره ی طغرل ، جرجان به دست سلجوقیان افتاد و در زمان پسر زاده ی ملکشاه سلجوقی تجدید بنای آن صورت گرفت.

ولی بعد از آن در دوره ی مغولان همانند سایر شهرهای ایران تخریب گشت و اگرچه بعد از آن دوره های متعددی را دید ولی هیچگاه به سان قبلی آباد نگردید تا اینکه در اثر زلزله ی شدید تخریب گردیده و برای صدها سال بلامسکون گردید.

دوره ی جدید حیات شهر گرگان پس از یک دوره فترت 500 ساله در نیمه دوم قرن سیزدهم هـ.ق و این بار با نام گنبدقابوس آغاز گردید.

در سال 1299 هـ.ق (1261 هـ.ق) جهت نظارت بر گمرکات و ایجاد امنیت در منقطه ی گنبد ، کنسول روسیه در استر آباد یک نمایندگی در بالای برج قابوس ایجاد کرد که به نام کمیسیون معروف گردید.

بعد از آن بتدریج بازاری در مجاورت کمیسیون تشکیل شد که در آن گروهی از ترکمن های قان یوقماز و قوجق جعفربای و تجار غیر ترکمن فعالیت داشتند.

در سال 1304 قوای رضاخان گنبد را فتح و بعد از آن طراحی جدید شهر گنبد توسط آلمانی ها صورت گرفت.

اجرای طرح اسکان اجباری ترکمن ها و پس از آن مناسبات جدید ارضی به گسترش شهر جدید گنبد مساعدت نمود.

بررسی تغییرات کالبدی شهر مرو تا پایان حکومت تیمورلنگ ابراهیم کلته * درباره ی تاریخ بنای شهر مرو عقاید متفاوتی وجود دارد و نظر غالب این است که اسکندر بانی این شهر است.

در حدود سال 280 هـ.م صحراگردان سکایی مرو را ویران نمودند ولی پادشا سلوکی پس از بیرون راندن آنها کهندژ مرو را بازسازی و بارویی به دور واحه ی مرو ساخت.

مرو در آن زمان برای ایران اهمیتی استراتژیک داشت که باعث رونق این شهر می گردید.

مرو آخرین سنگر پادشاهان ساسانی در مقابل سپاه اسلام بود و در سال 22هـ.ق سقوط کرد ولی چندین بار در آن شورش شده و تا اینکه توسط یک سردار به نام قطیبه به طور قطعی به فتح مسلمانان درآمد.

بعد از آن در مرو فضاهای جدیدی ایجاد می شود که مساجد و حوزه های علمیه از جمله آنهاست.

در دوره تسلط سیاه جامگان در مرو، مسجد جامع، دارالاماره و بازار ایجاد می شود.

در این دوره تا زمان حکومت طاهریان، مرو به عنوان مرکز خراسان بزرگ بوده و این امر باعث شکوفایی آن می گردد.

ولی در اواخر حکومت طاهریان با انتقال پایتخت به نیشابور مرو از رونق افتاد.

در دوره ی سلاحقه بویژه در دوره ی ملکشاه سلجوقی و تلاشهای نظام الملک (وزیر ملکشاه) مجدداً این شهر رونق گرفت و حتی عنوان ام القرای خراسان را به خود اختصاص می دهد.

در عصر حمله ی مغول، مرو دارای رونق بسیار و به گفته ی یاقوت، دارای دو مسجد بوده است.

ولی حمله ی مغول ضربه ی بسیار شدیدی بر پیکر شهر وارد کرد.

شهر در چندین نوبت غارت و مردم آن قتل عام شدند.

مغولان شهر را آتش زده و سد مرغاب را شکستند .

صنعتگران را با خود به مغولستان بردند و اندک مردمی که از قتل عام مانده بودند به نقاط دیگر مهاجرت کردند.

جانشینان چنگیز به مرمت شهر مرو همت گماشتند و بویژه در زمان حکومت شاهرخ (پسر تیمورلنگ) به این شهر توجه خاصی شد ولی مرو هرگز عظمت گذشته ی خود را که به گفته ی برخی از مورخان به عنوان لنگرگاه تمدن اسلامی بوده است، بازنیافت.

جغرافیای تاریخی شهرهای کهن ترکمنستان امید محرری و فرزانه سعادتی فر * آسیای مرکزی از کهن ترین مناطق تمدن ساز بشری است.

ترکمنستان نیز از قبل از تاریخ دارای زندگی بوده و ساکنان اولیه این سرزمین ، قبایلی چون ماساژت ها بوده اند.

بعدها این سرزمین ، تاریخ مشترکی با ایران پیدا کرد و امپراتوری های هخامنشی ، اشکانی و ساسانی تا قبل از اسلام بر آن حکمرانی داشتند و در قرن هفتم میلادی نیز با ورود مسلمانان ، قسمتی از خلافت اسلامی می شود.

اما از قرن پنجم هجری قمری (یازدهم میلادی) ، قبایل ترک اغوز به این سرزمین می آیند و این کشور به ترتیب تحت حکومت سلجوقیان و خوارزمشاهیان ، ایلخانان مغول و تیموریان قرار می گیرد.

در زمان صفویان ، جنوب آن در کنترل ایشان ولی شمال تحت حکومت خانات خیوه و ازبکان قرار دارد.

در زمان نادر، بار دیگر ترکمنستان توسط او فتح و به ایران می پیوندد و اما پس از سقوط روسیه تزاری ، یکی از جمهوری های تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی است و با فروپاشی شوروی در سال 1991 م ، کشوری مستقل می شود.

از شهرهای مهم این سرزمین که سابقه تاریخی دارند ؛ مرو ، ابیورد ، نسا و ...

هستند.

هر کدام در دوران تمدن اسلامی از مراکز فرهنگی ، علمی ، اقتصادی و گاهی سیاسی نیز بوده اند ، امروزه مرو یکی از مراکز استان های ترکمنستان است اما شهرهای عشق آباد ، چارجو و داش حوض ، مراکز جمعیتی و سیاسی اقتصادی این کشور هستند.

ابیورد از جمله شهرهای این سرزمین است که از قبل از اسلام اهمیت داشته و آثار باستانی زیادی را در خود جای داده است و در دوران اسلامی هم شهرت بخصوصی داشته و بخشی از خراسان بزرگ به شمار می رفته است.

اما مشهورترین شهر تاریخی این سرزمین ، مرو است که یکی از ربع های چهارگانه خراسان بزرگ بوده است.

بنای این شهر را به اسکندر نسبت می دهند.

مأمون عباسی که با برادرش امین در نبرد بود ، مرو را پایتخت خود قرار داد و در همین شهر بود که پس از پیروزی بر امین به خلافت رسید و امام رضا(ع) را برای پذیرفتن ولایت عهدی به آنجا آورد.

به دلیل قدمت تاریخی مرو ، بناها و امارت های زیادی در آن موجود استو این شهر آنقدر بزرگ بوده که سه مسجد جامع داشته است.

شهر مرو همچنین مرکز مهمی در علوم و معارف اسلامی بوده اگرچه پس از حمله مغول ، آسیب سختی می بیند.

آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی نیز در مرو قرار دارد.

مرو فعلی در فاصله بیست کیلومتری خرابه های مرو قدیم بنا شده است.

نسا ، نیز از جمله شهرهای تاریخی ترکمنستان است که سابقه آن به قبل از اسلام می رسد.

در دوران خلافتهای اموی و عباسی و حکومتهای سامانی و غزنوی و سلجوقی ، شهر مهم و باعظمتی بوده اما با حمله مغول و سپس تیمور، رو به ویرانی نهاده و رونق خود را از دست می دهند.

و یرانه های شهر باستانی نسا در پانزده کیلومتری شهر عشق آباد قرار دارد.

حکومت خاندان ترکمن «آرتقی» (آرتیق اوغول لاری =آل آرتیق) در آناطولی (811 - 495 هجری = 1048 – 1101 میلادی) ملاعاشور قاضی- مریم شرعی * «آل آرتیق» سلسله ای ترکمن است که به سال 1101 میلادی توسط نبیره های ترکمن های سلجوقی در آناطولی تأسیس می شود و حدود سه قرن دوام می یابد.

نام این سلسله ، مآخوذ از نام نیای آن یعنی امیری ترکمن به نام آرتیق بن اگسیک/ Artuk b.Eksuk است که از دوران ملکشاه در امپراطوری سلجوقی خدمات شایسته ای از خود نشان داده بود.

پدر آرتیق بگ یعنی «اگسیک» ( اکسوک/ Eksuk ) لقب سالار و سردار را داشته است و این امر دال بر اینست که وی شخص معمولی نبوده است.

خاندان «آرتیقی» در میان ترکمن ها صاحب مقام والایی بودند.

مورخی «آرتیقی ها» را جزو دو خاندان معروف ترکمن (دیگری سلجوقیان) ذکر می کند.

عناوینی چون « اینانچ بیلگه بیگو (یابغو) قوتلوق بگ » و « آلپ قوتلوق بگ پاولاق » در حکومت آرتیقی ها به کار می رفته است .

از آرتیقی ها سه شعبه به حکومت رسیدند که عبارتند از 1) «شعبه حصن کیفا» و آمد/ که به سال 495 هجری (1101 میلادی) توسط «معین الدوله سوقمان اول» تأسیس می شود و تا سال 628 هجری (1231 میلادی) تداوم می یابد.

2) شعبه «ماردین» که به سال 502 هجری (1108 میلادی) توسط «نجم الدین ایلغاری اول» پایه گذاری می شود و تا سال 812 هجری (1409 میلادی) ادامه می یابد.

3) شعبه خارپوت یا خرتابرت Harput / Hartabirt که به سال 581 هجری (1185 میلادی) توسط «عمادالدین ابوبکر بن قرا ارسلان» تأسیس می شود و تا سال 631 هجری (1233 میلادی) دوام می یابد.

در برخی از آثار ، اولین شعبه این سلاله به دلیل انتساب آن به یکی از فرزندان «آرتیق» به نام سوقمان (سؤکمن ، سکمان ، سقمان) ، «سوقمانیلار» (آل سکمان، طبقه سکمانیه) و شعبه « ماردین» نیز به دلیل انتساب آن به فرزند دیگر «آرتیق» به نام «ایلغاری» ، «ایلغاری لار» (آل ایلغار ، طبقه ایلغاریه) نامیده شده است.

«سوقمان» و «ایلغاری» با تقلیل مالیاتها موجب رونق اقتصادی قلمرو خود شدند.

آن طور که از گزارش های برخی از مورخین چون ابن چبیر/ Ibn Cubayr بر می آید ، برخی از مناطق آرتیق ها از اهمیت تجاری و رفاه خاصی برخوردار بودند.

هنگامی که دیاربکر به تصرف صلاح الدین ایوبی در می آید ، غنایم هنگفتی از این شهر به دست می آورد که چشم قشون ایوبی را خیره می سازد.

مهم «قاضی الفاضل» مورخ و منشی «صلاح الدین» از این غنایم ، 140000 جلد کتاب بوده است.

ساخت پل ها ، کاروانسراها ، مساجد ، مدارس ، بیمارستانها ، حمام ها ، قصرها ، استحکامات و نیز آثار معماری عظیم و انواع محصولات صنعتی کوچک ، دال بر رشد عظیم اقتصادی و رشد ثروت و ارتقاءسطح رفاه در ساحت دولت آرتیقی ها است.

آرتیقی ها حاکمیت خود را بر پایه توده های متشکل از ادیان و مذاهب و اقوام مختلف بنا نهاده اند.

در دیوان های اداری و مالی از کارگزاران مسیحی نیز استفاده می شد.

بنا به اظهارات میخائیل/ Mihail مورخ سوریه ای ، تیمور تاش از تعصب دینی بدور بود.

در دیاربکر در ساخت کلیساهای جدید مساعدت به عمل می آمد و راهبان نیز از پرداخت مالیات معاف بودن، هنگامی که «نشرالدوله» پسر «دوگر» و حاکم فیزینات / Fizinat از دنیا می رود (561 هجری= 1165 میلادی) در تشیع جنازه او ، نه فقط مسلمانان ، بلکه مسیحیان نیز حضور داشتند.

امرای آرتیقی به علم و دانش توجهی خاص مبذول داشته اند و در حمایت از عالمان و طراحان علمی کوتاهی نکرده اند.

«اختراع اولین ربات های مکانیکی به دانشمندان حکومت خاندان آرتیق نسبت داده می شود.» چند تن از دانشمندان معاصر آنان کتابهایی را به نام برخی از امرای آرتیقی ها تصنیف کرده اند که از جمله می توان به کتاب «الواح عمادی» ، تألیف شیخ شهاب الدین سهروردی (م : مؤسس مکتب اشراق در فلسفه اسلامی) به نام «ملک منصور نجم الدین» و همینطور به کتاب فی معرفه الحیل الهندسه » تألیف «جزری/ Cezari » به نام «محمود بن محمد بن قرا ارسلان» و ...

اشاره کرد.

نوشته شده در شنبه بیست و ششم شهریور 1384ساعت 12:48 توسط روابط عمومی دایره المعارف ترکمن | نظر بدهید نگاهی به امپراطوری سلجوقیان و پیامد های حکومت آنان ریحانه فرامرزی کفاش * در تاریخ ایران وقایع و حوادث مهمی به چشم می خوردکه در خور تامل و توجه است.

از آن میان امپراطوری ها و حکومت های قبل حمله ی مغول در تاریخ ایران جایگاه ویژه ای دارد این امپراطوری ها و و حکومت ها، سبب جنبسش ها و حرک ات فکری، اجتماعی ، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی بوده اند.

یکی از مهمترین حکومت های ایران زمین پیش از حمله مغول حکومت سلجوقیان است.در خصوص این رویداد بزرگ کتب گوناگونی به رشته تحریر در آمده است و هر یک بنا به فراخور دید نویسندگانش نقشی از این پرده نمایشی را به تصویر کشیده اند.

لیکن آنچه تاکنون به عنوان موضوع قابل توجه به آن کمتر پرداخته شده است پیامد های تشکیل حکومت سلجوقیان در ایران است.

اینک ما در این مقاله بر آنیم تا با توجه به فرصت محدودمان و بصورت اختصار به برخی از پیامد های تشکیل امپراطوری سلجوقیان اشاره می کنیم.لیکن قبلاً باید یاد آوری نمایم که حجم کار، گسترده است.

افزون بر آن کاری تخصصی است که فرصت بسیار باید و این مختصر در فرصت کوتاهی فراهم گردید.

بدون شک دارای کاستی های بسیار است.

در این مقاله مباحث زیر مطرح گردیده است: 1.

مکان اولیه زندگی سلجوقیان 2.

چگونگی بدست گرفتن قدرت توسط سلجوقیان 3.

گستردگی قلم رو سلجوقیان 4.

چگونگی اضمحلال آنان 5.

وضعیت دینی دربار سلجوقیان 6.

وضعیت علوم مختلف مانند: طب، ادبیات، معماری و … در دوران سلجوقیان