جزیره هرمز در دهانه تنگه هرمز، در مدخل ورودی خلیج فارس از دریای عمان بین تا طول شرقی و تا عرض شمالی واقع شده است. این جزیره را به علت موقع جغرافیایی آن که در مجاورت با تنگه هرمز قرار دارد، کلید خلیج فارس می دانند. همین موقعیت است که آن را از نظر سوق الجیشی و بازرگانی از اهمیت خاصی برخوردار کرده است.
جزیره هرمز از شمال غرب به بندرعباس، از جنوب شرق به جزایر قشم و لارک محدود می گردد.
فاصله جزیره هرمز (از محل بندر) تا بندرعباس 71/9 مایل دریایی (18 کیلومتر)، تا جزیره قشم (محل سربندر) 71/9 مایل (18 کیلومتر) و تا جزیره لارک (تا محل اسکله) نیز 71/9 مایل (18 کیلومتر) می باشد.
فاصله این جزیره در نزدیکترین مسیر تا ساحل اصلی کشور 96/2 مایل (5/5 کیلومتر) است. (نقشه شماره 25)
بلندترین نقطه ارتفاعی جزیره 228 متر و پایین ترین نقطه ارتفاعی منحنی صفر است، بنابراین ارتفاع متوسط در جزیره هرمز 114 متر است.
مساحت جزیره
جزیره هرمز به شکل بیضی است، قطر کوچک آن 5/5 و قطر بزرگ آن بین 5/7 تا 9 کیلومتر، و مساحت آن در حدود 45 کیلومتر مربع می‌باشد.
توپوگرافی و ناهمواریها
قسمت اعظم جزیره هرمز ناهموار و عارضه دار است. بلندترین نقطه در این جزیره 228 متر و پایین ترین نقطه ارتفاعی صفر است، بنابراین متوسط ارتفاعات در جزیره هرمز 114 متر می باشد. اگر جزیره هرمز را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم، کنیم نیمه جنوبی تماماً تپه ای و ناهموار است و نیمه شمالی آن در قسمت مرکزی ناهموار و به سمت شمال از ارتفاعات کاسته شده و سطوح دشتی هموار می شود.
اگر به توپوگرافی جزیره هرمز توجه شود این سطح دشتی به صورت قوسی است که رأس آن به سمت شمال قرار دارد، از غرب جزیره شروع شده، قسمت شمالی را دور زده و در قسمت شرقی جزیره به پایان می رسد. اگر جزیره به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم شود، در سطوح ناهموار در نیمه غربی جزیره ارتفاعات روندی شمال غرب به جنوب شرق داشته، برعکس در نیمه شرقی ارتفاعات دارای روند شمال شرق به جنوب غرب هستند که این دو روند در بخش مرکزی جزیره به طرف جنوب به هم رسیده و تشکیل قوسی را می‌دهند که رأس آن به سمت جنوب است، درست برعکس قوسی که سطوح دشتی در این جزیره را در برگرفته است. در قسمت غربی جزیره ساحل به صورت صخره ای است، به سمت جنوب غرب بین خط ساحلی و ارتفاعات پرتگاهی با روند کلی شمال غرب به جنوب شرق وجود دارد که البته بلافاصله به ساحل ختم نمی شود. این پرتگاه در جنوب جزیره باز به ساحل صخره ای منتهی می شود، طوریکه ساحل غربی و ساحل جنوبی را که صخره ای هستند، به صورت خطی به هم متصل کرده و باعث شده که در محدوده جنوب غرب باریکه ای ناهموار بین پرتگاه و خط ساحلی با همان روند پرتگاه به وجود آید. به سمت جنوب شرق و شرق از ارتفاع سواحل کاسته می شود. ساحل هموار به طور کلی بیشتر در نیمه شمالی جزیره به چشم می خورد. جزیره هرمز تقریباً دارای ساختمان متحدالمرکزی است و تمام آبراهه‌ها از مرکز به اطراف سرازیر می شود.
شبکه زهکشی در جزیره به گونه ای است که آبراهه ها در بخشهای جنوبی به دلیل شیب توپوگرافی زیاد، بلافاصله به ساحل می رسند، اما در بخشهای غربی، شرقی و شمالی جزیره آبراهه ها، مسیر طولانی‌تری را طی کرده و وارد دریا می شوند.
زمین شناسی و تکتونیک
1) زمین ساخت جزیره هرمز
جزیره هرمز اصولاً یک گنبد نمکی است که در آن سازندهای آذرین و غالباً آتشفشانی تیپ غالب سنگ شناسی را تشکیل می دهد. جزیره هرمز مکان مشخص سازند معینی به نام سری هرمز است. سری مزبور شامل سنگ نمک و گچ همراه توده ها و قطعات سنگهای رسوبی و آذرین است و مجموعه ای از سنگها را تشکیل می دهد که شباهتی با هیچ یک از ردیفهای سازند دوران دوم و دوران سوم که اطراف گنبدهای نمکی را فرا گرفته است، ندارد.
جزیره هرمز ظاهراً دارای ساخت هم مرکزی است که در قسمت میانی آن نمک طعام و در حول آن مخلوطی از نمک و گچ و اندریت قرار گرفته است. ترکیبات اخیر به صورت حلقه مانند قرار داشته و انواع مختلف سنگهای آذرین، آهک و شیل را نیز در بردارد. در قسمت جنوبی جزیره بقایای یک پوشش رسوبی دیده می شود که شامل ماسه سنگ و آهک ماسه سنگی همراه لایه های کنگلومرا و شیل است. این پوشش روی سازندهای نمکی قرار گرفته است.
در تاریخ زمین شناسی هرمز دو جنبش آتشفشانی وجود داشته که اولی بازیک و احتمالاً قبل از پرمین و دومی اسیدی مربوط به تریاس پیشین است. آتشفشان اسیدی متعلق به یک فاز (جنبش) کششی است فرونشست خشکیها و پیشروی دریایی تریاس را فراهم نموده است.
اختلاف سن سنگهای آتشفشانی و سنگهای تبخیری جزیره هرمز، سنگهای آتشفشانی این جزیره را از سری هرمز مستثنی می سازد. از مطالعه پتروشیمی سنگهای آذرین چنین استنباط می شود که منشأ ماگماها از ذوب پخش پوسته بوده، یا اگر منشأ آن از جبه باشد مطمئناً در حین بالا آمدن و در مسیر خود با پوسته اسیدی به شدت اختلاط و آغشتگی حاصل کرده است.
کانی سازی سنگهای آتشفشانی سبب شده است که کانیهای حرارت بالا از قبیل پیروکسن و آمفبیل و کانیهای حرارت پایین و هیدروترمال نظر اولیژیست، کوارتز و پیریت در حفره ها و شکستگیهای سنگهای آذرین تشکیل گردد. همچنین در سنگهای رسوبی قدیمی این جزیره کانیهای درجازا نظیر دولومیت، پیریت و کوارتز به وفور یافت شود.
یکی از کانسارهای قابل توجه و مهم این جزیره اخرا است که از طریق شستشوی سنگهای آهن دار توسط آبهای نافذ و انتقال اکسید آهن سه ظرفیتی به اعماق زمین حاصل شده است. ژیزمان این کانسارها به صورت توده های بزرگ عدسی شکل است که در حد فاصل سنگهای تخریبی و برش هتروژن آهندار قرار گرفته است.