آناتولی، آسیای صغیر یا ترکیه امروز، از جمله کهن ترین سرزمینهای مسکونی جهان به شمار رفته و آن را زادگاه تمدن یونان دانسته اند. این کشور طی تاریخ پرفراز و نشیب خود همواره شاهد درگیریها و کشمکشهای اقوام و حکامی بوده است که برای دست یافتن بر آن با یکدیگر به نزاع پرداخته اند. بروز این گونه جدالها را که سابقه تاریخی آنها به حدود دو هزار سال قبل از میلائ مسیح می رسد عمدتا می توان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص این سرزمین دانست که همچون پلی شمال را به جنوب و شرق را به غرب پیوند می دهد و همواره در مسیر حرکت دولتهای توسعه طلب از یکسو و قبایل مهاجر از سوی دیگر قرار داشته است.
مادها، هخامنشیان، یونانیان، رومیان، قبایل ترک سلجوقی و عثمانی از جمله دولتها و قبایلی هستند که نامشان هر یک در برهه ای از تاریخ این سرزمین نقش بسته است.
در حدود سالهای 1600 قبل از میلاد مسیح قسمت عمده ای از آسیا ی صغیر به تصرف اقوام ها یتیت در آمد و امپراطوری ها یتیتی ها بنا نهاده شد که تا سال 1180 قبل از میلاد در منطقه وسیعی حکمفرمایی داشتند. منبع اصلی قدرت ها یتیت ها استفاده از آهن بود که به صورت انحصاری جهت مقاصد نظامی خویش به کار می بردند و بعدها هم در کشاورزی از آن استفاده نمودند. با حمله یونانیها به سواحل دریای اژه و تصرف قسمتهایی از آن و حمله سایر اقوام ساکن سوریه و لبنان و فلسطین و سقوط امپراطوری هیتی ها، آسیای صغیر در بین اقوام مختلف تقسیم گردید و حکومتهای جدید به وجود آمد، از جمله معروفترین آنها فینیقی ها، سومریها و لیدیها بودند.
مهمترین وقایع بعد از این تاریخ به ترتیب فتح آسیای صغیر در سال 546 قبل از میلاد به وسیله ایرانیها بود که تا سال 334 از میلاد طول کشید و سپس اسکندر مقدونی سراسر شبه جزیره آسیای صغیر را به تصرف خود درآورد. در سال 133 قبل از میلاد رومیها به تصرف این نواحی دست زده و تا سال 395 بعد از میلاد که شبه جزیره آناتولی در اختیار آنان بود مانع گسترش و بسط فرهنگ یونانی شدند.
در سال 330 میلادی کنستانتین امپراطور روم شهر قسطنطنیه (استانبول) را در ناحیه قدیمی بازرگانی بیزانس احداث نمود که پس از تقسیم روم به دو قسمت غربی و شرقی، پایتخت روم شرقی شد.
امپراطوری بیزانس از بدو با دولت ساسانی که از سال 224 میلادی جانشین دولت پارت در ایران شده بود در کشمکش و منازعه دائم بود. سرانجام هر دو امپراطوری در برابر نیروی اسلام در قرن هفتم میلادی از پای درآمدند.
از زمان خلفای عباسی همراه با ضعف قدرت سیاسی اتکاء به قدرت نظامی بیشتر مد نظر فرانروایان بود و در همین زمان ترکان آسیای مرکزی که جنگجویان دلیری بودند و به تازگی به اسلام گرویده بودند مورد توجه خلفای عباسی واقع شدند. افراد این قبایل ترک به تدریج در تمام ارکان حکومتی نفوذ یافته و با از میان رفتن خلفای عباسی در قرن دهم میلادی گروههای ترک در نقاط مختلف کنترل اوضاع را در دست گرفتند.
ترکان قبیله سلجوق که بعدها امپراطوری سلجوقی را به وجود آوردند توانستند بغداد را تصرف و بخش اعظم آسیای صغیر را از تسلط امپراطوری بیزانس خارج نمایند.
در سال 1071 میلادی امپراطوری سلجوقی در جنگ «ملازگرت» موفق شد تا سراسر آسیای صغیر را از دست امپراطوری بیزانس خارج نماید. امپراط.ری سلجوقی به عنوان اولین دولت ترک تا سال 1299 میلادی در این منطقه حکمفرمایی نمود. در این سال همزمان با افول قدرت سلجوقیان، ترکان عثمانی به رهبری عثمان بیک استقالال خود را از سلجوقیان اعلام و به تدریج بر کلیه دول سلجوقی در آسیای صغیر مسلط شدند. عثمان بیک و 36 پادشاه عثمانی در فاصله سالهای 1299 تا 1922 میلادی تحت عنوان امپراطوری عثمانی بر قلمرو وسیعی حکم راندند.
فتح شهر قسطنطنیه و تغغیر نام آن به استامبول (یعنی جایی که مملو از اسلام است) به دست سلطان محمد دوم (معروف به سلطان محمد فاتح) نقطه ایان امپراطوری روم شرقی بود. پس از این واقع سلان محمد بر بخش اعظم بالکان تسلط یافت و قلمرو عثمانی را توسعه بخشید. سرزمینهای مصر، عراق، الجزایر، سوریه و مارستان تا نیمه اول قرن شانزدهم به امپراطوری عثمانی ضمیمه شده بودند. از این پس تا پایان قرن هیجدهم امپراطوران عثمانی خود را خلیفه مسلمانان می نامیدند. در زمان سلطان سلیمان قانونی هشتمین و قدرتمندترین پادشاه امپراطوری عثمانی، قلمرو امپراطوری به بالترین حد خود رسید و مرزهای آن از شمال تا قفقاز، از جنوب تا کرانه های جنوبی عربستان و از شرق تا مرزهای مراکش و از غرب تا مرزهای ایران وسعت یافت.
با مرگ سلطان سلیمان قانونی در سال 1566 در واقع ضفع و افول امپراطوری عثمانی از وقوع تحولات عظیم صنعتی و اجتماعی در اروپا و فساد داخلی موجبات سقوط و زوال امپراطوری عثمانی فراهم شد. از این پس امپراطوری عثمانی تا آخرین روزهای حیات خود در حالت دفاعی قرار گرفت و به تدریج ضعیف و ضعیف تر شد. اقدامات اصلاحی جهت ساماندهی به وضعیت پیش آمده در دوران سلطان سلیم سوم آغاز گردید ولیکن به دلیل آنکه این تحولات مورد حمایت علما و ینی چریها نبود نتوانست مشکلات داخلی امپراوطری را حل نماید. اقدامات اصلاحی در دوران سلاطین بعدی نیز ادامه یافت ولیکن عملا نتایج مشخصی را سبب نگردید.
طی سالهای دهه اول قرن بیستم روابط عثمانی و آلمان تدریجا پیشرفت نمود و لذا در سال 1914 به دنبال حمایت دولت عثمانی از آلمان جنگ به مرزهای مصر، بین النهرین و قفقاز و تنگه داردانل سرایت کرد. در 30 اکتبر 1918 قرارداد ترک مخاصمه «مودروس» به امضاء رسید و سرزمینهای تحت سلطه عثمانی در عربستان و سوریه و عراق و آفریقا تحت کنترل متفقین قرار گرفت. مئخلهای ورودی تنگه داردانل و دریای سیاه نیز به وسیله متفقین اشغال گردید، با پیمان ترک مخاصمه جنگ جهانی اول به پایان رسید اما دوران جدید برای ترکیه آغاز گردید.
تشکیل حکومت و تحولات آن:
پیمان «مودروس» برای سلطان و حکومت استانبول به معنی از دست دادن پادشاهی بود. از این تاریخ (1918) تا سال 1923 ترکیه یک دوره هرج و مرج و اغتشاش و جنگهای استقلال را پشت سر نهاد. در این زمان مصطفی کمال (که بعدها به آتاتورک معروف شد) به علت کسب موفقیت نظامی در جریان جنگ جهانی اول در مقابل نیروهای انگلیسی دارای محبوبیت شده بود، پا به عرصه پرتلاطم سیاسی-اجتماعی ترکیه نهاد. پس از اشغال استانبول توسط نیروهای متفقین در مارس 1920 مصطفی کمال در 23 آوریل مجلسی را در آنکارا افتتاح و از نمایندگان سراسر آناتولی جهت شرکت در آن وعدت بعمل آورد. در این زمان وی به عنوان رئیس مجلس کبیر ملی و رئیس حکومت جدید ترکیه انتخاب گردید.
در اکتبر 1922 پیمان ترک مخاصمه میان دولت آنکارا، بریتانیا، فرانسه و ایتالیا به امضاء رسید. مجلس کبیر ملی در نوامبر 1922 سلطان عثمانی را از مقام خود خلع نمود و بدین سان عصر خاندان سلاطین عثمانی پس از 641 سال به سر آمد.
با امضاء عهدنامه لوزان با متفقین در سال 1923 میلادی حدود ترکیه مشخص و تضمین گردید و وجود یک دولت مستقل ترک در سرزمین آناتولی و تراس شرقی به رسمیت شناخته شد. کاپیتولاسیون ملغی و تنگه های بسفر و داردانل برای همیشه به ترکیه تعلق گرفت و ترکیه نیز از ادعاهای خود نسبت به متصرفات امپراطوری عثمانی در خارج از آناتولی چشم پوشید. در 13 اکتبر 1923، آنکارا به عنوان پایتخت جدید ترکیه معرفی گردید. این تحول در حقیقت به مفهوم قطع کامل رابطه با گذشته و دوران سلاطین عثمانی محسوب شد. حکومت جدید نیز «جمهوری» اعلام و مصطفی کمال به عنوان نخستین رئیس جمهور انتخاب گردید.
آتاتورک طی پانزده سالی که مقام رئیس جمهوری ترکیه را در اختیار داشت با انجام تغییرات متعددی در صحنه اجتماعی و فرهنگی جامعه سعی نمود ترکیه را به صورت یک شکور به ظاهر اروپایی درآورد. اولین اقدام وی مخالفت با مداخله مذهب در سیاست و خارج کردن ترکیه از همراهی سیاست و دین بود.
اصلاحات مورد نظر وی یکی پس از دیگری انجام گرفت، وی با اعمال زور تغییرات متعددی را تا سال 1938 (پایان عمرش) به انجام رسانید.
تغییراتی همچون جدایی دین از سیاست در سال 1928، حذف دادگاههای اسلامی و از بین بردن مدارس مذهبی، برداشتن حجاب اسلامی بانوان در سال 1934 و ترویج بی حجابی، حذف رسم الخط ترکی و جایگزینی آن با الفبای لاتین، تغییر تقویم و حذف تاریخ اسلامی و معرفی و ترویج فرهنگ اروپایی و غربی در میان مردم مسلمانان ترکیه پرداخت.
از دیدگاه سیاست داخلی، تا زمان مرگ آتاتورک در سال 1938 کشور عملا در قالب یک سیستم تک حزبی اداره می شد و حزب خلق که در سال 1923 (با دستور آتاتورک) و براساس اصول و اعتقادات نوین ترکیه تشکیل شده بود تنها حزب مجاز به شمار می رفت. اصول اعتقادی این حزب، جمهوری خواهی، ناسیونالیسم، حمایت از مردم و ارتش و جدایی دین از سیاست و اصلاح طلبی (کمالیسم) بود. بعد از گذشت آتاتورک در دهم نوامبر 1938، مجلس کبیر ملی عصمت اینونو را به عنوان دومین رئیس جمهور برگزید. وی با دقت و احتیاط اصول کمالیسم را دنبال نمود.
در فاصله کوتاهی پس از ریاست جمهوری عصمت اینونو جنگ جهانی دوم آغاز گشت، این کشور تا فوریه 1945 که به آلمان اعلام جنگ داد به دلیل ترس از مداخله قدرتهای بزرگ و فروپاشی کشور بیطرفی را در پیش گرفت. در سال 1943 عصمت اینونو برای بار دوم به ریاست جمهوری ترکیه برگزیده شد.
قانون اساسی، تحولات و ویژگیهای آن:
عصر قانون اساسی در طول دوره عثمانی و از اواخر قرن هیجدهم آغاز شد. در دوره زمانی 1789 تا 1808 سلطان سلیم سوم اندیشه تشکیل یک مجمع مشورتی را بنیان نهاد (که متشکل از یک مجلس مشورتی همراه به رویه جدید آن بود و آن را قدم اساسی در برقراری یک سیستم حکومت قانون اساسی قلمداد می نمود.
ساختار سیاسی:
نوع حکومت در ترکیه از نظر سیاسی جمهوری و از نظر ایدئولوژی به صورت سکولار (غیر دینی) می باشد. رئیس جمهوری رئیس کشور محسوب می شود و توسط پارلمان به مدت 7 سال انتخاب می گردد. نخست وزیر توسط رئیس جمهور از میان نمایندگان پارلمان انتخاب و نخست وزیر نیز وزیران کابینه را انتخاب و بعد از تائید رئیس جمهور کابیه خود را تشکیل می دهد. قوه مقننه مرکب از رئیس مجلس و نمایندگان منتخب مردم می باشد. قانون اساسی ترکیه از آغاز تشکیل جمهوری در سال 1923 تاکنون چندین بار دچار تغییرات و اصلاحاتی گردیده است. آخرین اصلاحات قانون اساسی در سال 1982 صورت گرفته است. در قانون اساسی، ترکیه یک کشور دمکراتیک لائیک خوانده شده و نمایندگان آن حق تصویب قوانینی متضاد با این اصل را ندارند. پرچم کشور ترکیه متشکل از یک هلال و ستاره پنج پر سفید در وسط نقشه و زمینه قرمز رنگ در سراسر نقشه می باشد.
چگونگی شکل گیری اراده سیاسی:
درخصوص نحوه شکل گیری اراده سیاسی در ترکیه باید اذعان نمود که گره در مورد تمام مسایل و موارد مهم و قابل توجه شورای وزیران، پارلمان، شورای امنیت ملی، احزاب قانونی و دیگر مقامات مسئول بحث و اظهارنظر می نمایند ولیکن درخصوص مسایل سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی شخص رئیس جمهور مسئول و دارای حق رای نهایی می باشد.
نهادهای سیاسی
احزاب سیاسی در ترکیه
بعد از فروپاشی و اضمحلال امپراطوری عثمانی و تجزیه آن به کشورهای مختلف، جمهوری ترکیه در سال 1923 با ساختاری جدید وارد صحنه بین المللی شده بود و سعی داشت با تاثیرپذیری از الگوها و سیاستهای غرب درصدد اجرای سیستم حزبی در کشور برآید. مصطفی کمال در اولین گام و در چارچوب اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود اولین تشکیلات سیاسی را تحت عنوان «حزب جمهوریخواه خلق» که ریشه در دهه های پیشین داشت بنیان نهاد و کشور را در آستانه تحولات جدیدی قرار داد.
این حزب به رغم الگوگرفتن از غرب و تاکید بر ناسیونالیسم (پان ترکیسم) و لائیسم، با پیروی از برخی اندیشه های سوسیالیستی خصوصا در زمینه اقتصادی، گرایشات چپ گرایانه از خود نشان داد و در طول مدت 23 سال بدون آنکه رقیبی داشته باشد اداره کشور را در دست گرفت.
ظهور اولین حزب مخالفت در کشور تحت عنوان «حزب دمکرات» که بنیانگذارن آن را جناح مخالف در داخل حزب جمهوریخواه خلق تشکیل می دادند و به عنوان راستگرا و جناح راست شناخته می شدند اولین نقطه عطف در تحولات احزاب سیاسی در ترکیه بشمار می رود. این حزب بدلیل پایگاه خوبی که در بین مردم پیدا کرد، بعد از 4 سال ماندن در جناح مخالف اداره کشور را به دست گرفته و به مدت ده سال (دهه 50) سیاستهای لیبرالیزه کرد را به مورد اجرا گذاشت.
نفوذ فزاینده نظامیان در کشور که خود را ولی نعمت جمهوری می دانستند و می دانند در سال 1960 به عمر حکومت حزب دمکرات پایان داد و در کشور وارد اولین بحران سیاسی در طول حیات جمهوری گردید. اولین دستاورد این بحران روی کار آمدن حکومتهای اءتلافی کوتاه مدت و دومین پیامد آن تعدد و تعضیف احزاب سیاسی در جناح چپ و راست بود.