دانلود مقاله داستان آتشفشان

قدرت و ماهیّت غیر غابل پیش بینیِ آتشفشان ، آن را به نیرویی طبیعی تبدیل می کند که بسیار خطرناک، ولی در عین حال ، زیبا وتماشایی است .

سوراخی در پوسته ی سیّاره است که سنگِ مذاب، گدازه (لاوا)، خاکستر وگاز از آن به بیرون فوران می کند.

در سپتامبر ۱۹۹۴ میلادی، دو آتشفشان در گینه ی نو فعّال شدند.

ابرهای متراکم خاکستر و گدازه ی سرخ به هوا برخاستند.

مناظرِ اطراف از سبز به خاکستری تغییر رنگ دادند؛ زیرا خاکستر روی جنگل، مزارع، دهکده ها و شهر ها را پوشاند.
این دو آتشفشان، « ولکان» و «تاروِروِر» نامیده می شوند و درون جزیره ای واقع در در جنوب غربیِ اقیانوس آرام قرار گرفته اند.

در این نقطه ی جهان، هر سال حدّاقل یک آتشفشان فوران می کند.

بعضی از ویران کننده ترین فوران هایی که ثبت شده اند، مربوط به این ناحیه بوده اند.

«تاملورا» و «کراکاتوآ» ازقوی ترین آتشفشان های منطقه هستند.

در سال۱۸۱۵ میلادی، آتشفشان «تامبورا» به طور ناگهانی فوران کرد و بخش عمده ای از مخروط آن منفجر شد و از بین رفت.

حدود000/10 انسان جان خود را در جریان فوران از دست دادند و000/80 نیز قربانیِ امواجِ سهمگینی شدند که پس از فوران به وجود آمدند و سواحل جزایر مسکونی اطراف را در هم کوبیدند.

در سال1883 نیز آتشفشان «کراکاتوآ» فوران کرد و همان اثرات را بر جای گذاشت.

آتشفشان های زیادی باهمان شدّت «تامبورا» و «کراکاتوآ» فوران کرده اند،امّا هیچ کدام قدرت و میزان
تلفات آن دو را نداشتند.

مطالعه آتشفشان:
درزبان انگلیسی,آتشفشان را«ولکانو»می نامیدندکه ازنام یکی ازخدایان دروغی روم گرفته شده است.او آهنگری بود که برای خدایان دیگر سلاح می ساخت .
طبق اعتقادات مردم روم این خدای دروغی درون جزیره ای به نام «مونت ولکانو»درنزدیکی سیسیل زندگی می کرد.خروج دودوآتش وسروصدااز دهانه آتشفشان جزیره، نشان دهنده آن بودکه «ولکان»در آهنگریش مشغول کار است!رومیان باستان با اثرات فوران های آتشفشانی آشنا بودند.درسال۷۹پس ازمیلاد،با فوران ناگهانی آتشفشان«وسوویوس»،دو شهررومی به نام های «هرکولانیوم»و«پمپئی»کاملاً ویران شدند.هردوشهر زیرلایه های خاکستر قرار گرفتندو۱۵۰۰سال بعد دانشمندان توانستند این لایه ها را بردارند و به آثار باقی مانده از شهرها برسند.از زمانی که دانشمندان بررسی دلیل،چگونگی و زمان وقوع آتشفشان راآغاز کردند، فقط۲۵۰ سال می گذرد.در قرن هجدهم ،دانشمندان و جهانگردان به ایتالیا رفتند تادر مورد آتشفشانهای فعّال آن ناحیه مطالعه و بررسی کنند.پس ازآن مشخّص شد که در نقاطِ دیگر نیز آتشفشان هایی وجود داشته اند.

در فرانسه سنگ های آتشفشانی دیده شدند و معلوم شد که تپّه های مخروطی شکلِ این ناحیه در قدیم آتشفشان بوده اند.

دانشمندان در اسکاتلند و آلمان نیز به سنگ های آتشفشانی قدیمی برخورد کردند.کشور ما ایران نیز زمانی مکان فعّالیّت آتشفشان ها بوده است.

وجود آتشفشان هایی چون دماوند و تفتان و همچنین مطالعات زمین شناسی این مسئله را اثبات می کند.

خوشبختانه اکنون این آتشفشان ها خاموش هستند و ما میتوانیم از شکوه زیبایی قلّه ها لذّت ببریم.

کوه دماوند یکی از زیباترین قلّه های آتشفشانی جهان است.

در۳۰سال گذشته،زمین شناسان ودیگردانشمندان تلاشی راآغازکرده اندتاازدلیل ومکان فوران آتشفشان مطّلع شونداگر بتوانیم وقوع و زمان اتشفشان ها را پیش بینی کنیم در آینده جان افراد زیادی را می توانیم نجات خواهیم داد.
بسیاری شواهد در پوسته سخت زمین و بستراقیانوس ها قرار دارند اکنون،با در اختیار داشتن لوازم و تجهیزات بهتر ،می توانیم اطلاعات بیشتری در این زمینه به دست آوریم و در مورد موادّی که از آتشفشانها بیرون می آیدو چگونگی رفتار آتشفشان ها دانش بیشتری کسب کنیم.
زیر پوسته زمین
لایه های درونی:
درون زمین لایه های مختلفی وجود دارد .در مرکز زمین هسته درونی است که دمای آن به۴۳۰۰درجه می رسد لایه بعدی را هسته بیرونی می نامند .پس از آن لایه ای قرار گرفته است که گوشته پائینی نامیده می شود.این لایه دمایی حدود ۳۷۰۰ درجه دارد.درگوشته بالایی نیز دما آنقدربالاست که سنگ را ذوب می کندهمچنین سنگ مذاب این لایه را ماگما می نامند
نازک ترین لایه
پوسته زمین،نازک ترین لایه آن است.این لایه بیرونی،حالت سردوسخت دارد.در بعضی نقاط، ضخامت پوسته فقط به پنج کیلومتر می رسد.این نقاط معمولاًدر بستر اقیانوس ها قرار دارند.در قسمت قارهّ ها ضخامت پوسته می تواند تا پنجاه کیلومتر برسد.حتی در این جا نِز چنین ضخامتی ،در مقایسه با شعاع زمین که ۶۴۰۰ کیلومتر است ناچیز به نظر می رسد.
پوسته زمین نیز یک تکه نیست و به قطعات بزرگی تقسیم می شود که صفحه نام دارند.این صفحات از سنگی ساخته شده اند که درمقایسه با موّاد گوشته،سبک تر است و تراکم و فشردگی کمتری دارد.
به تین ترتیب،صفحات می توتنند بر روی گوشته شناور شوندو ماگماودیگرقطعات سنگ های مذاب این امکان را دارند که ازمحل تلاقی و برخورد صفحات به بالا راه یابند.
با وجود چنین پوسته نازکی،تعجبی ندارد که گاهی ماگما به سطح زمین می رسد؛در واقع،عجیب آن است که چرا بیش تر شاهد این حادثه نیستیم!
درون آتشفشان
آتشفشان ها مجرای خروجیِ سنگ های مذاب و گازهای زیر پوسته ی زمین هستند.

نگاهی به درون آتشفشان، طرز عملِ قسمت های مختلف آن را نشان می دهد.

قسمت های خارجی
مخروط آتشفشان از لایه های گدازه،خاکسترو مواد دیگری که در گذشته به بیرون فوران کرده اند ساخته شده است.با هر فوران جدید،موادّبیش تری برروی مخروط انباشته می شود.بعضی از مخروط ها عمدتاًاز گدازه یا اخگرهای(خاکستر)آتشفشانی ساخته شده اند .
مخروط های دیگر دارای لایه هایی از مواد مختلف مانند خاکستر ،گدازه و باز هم خاکستر هستند.این نوع مخروط ها را مخروط مرکّب می نامند.
در بالای آتشفشان ،خروجی گرد و عریضی وجود دارد که دهانه نامیده می شود.اطراف این دهانه را حلقه ای فراگرفته است.درون بعضی دهانه ها استخرهای جوشانی ازسنگ مذاب وجودداردکه خروج گاز سبب جوشش آن ها می شود.دردهانه دیگرگدازه سرد شده و به سنگ سخت تبدیل گشته است.درون آتشفشان
مجرای باریکی وجود دارد که لوله نامیده می شود و تا محل سنگهای مذاب پائین می رود وحرارت و نیروی سنگ مذابی که با فشار به بالا حرکت می کرده،این لوله را در سنگ های لایه بالایی به وجود آورده است.
اگر آتشفشان برای مدّت طولانی فوران نکند،ممکن است درون دهانه آن دریاچه ای تشکیل شود.گاهی اوقات نیز سنگ های سست حلقه دور دهانه پایین می ریزندوآن را پرمی کنند.برف و یخ نیز می توانند،تا زمان فوران بعدی،درون دهانه انباشته شوند .
قسمت های داخلی
در پایین لوله،حوضچه بزرگی از ماگما وجود دارد که محفضه یا اتاق ماگما نامیده می شود.سنگ مذاب از این جا به درون لوله راه می یابدو از آتشفشان بیرون می آید.
سنگ مذاب با فشار از درون ترکهاوخطوط ضعیف درون سنگ ها راه خود را بگشایدوبه سطح زمین برسد.این عمل یا درون سنگ های نزدیک آتشفشان انجام می گیردویا حتّی درون سنگهایی که در کناره آتشفشان قرار گرفته اند.وقتی ماگمادر مسیری عمودی از لایه های سنگ می گذرد،یک دایکبه وجود می آید.امّااگرماگمابین لایه های سنگ جاری شود،تشکیل سیل می دهد.
گاهی اوقات در شیب های آتشفشان دهانه های خروجی کوچکتری به وجود می آیندکه مخروط طفیلی یاجانبی نامیده می شوند.این مخروط ها نشان می دهندکه درون گدازه و خاکستر سازنده ذیوارهای آتشفشان،یک دایک یا سیل ایجادشده است.
بعضی از آتشفشان ها گذشته ای بسیار طولانی و فعّال دارند.مخروط می تواند ساخته شود و سپس در یک فوران شدید از بین برود.اطن به معنی خاموش شدن آتشفشان نیست و ممکن است مخروط جدید و کوچکتری در همان محل به وجود آید.«آناک کراکاتوآ»آتشفشان جدیدی است که پس از انفجار و نابودی یک آتشفشان بزرگتر جای آنرا گرفته است.
جریان گدازه ها
انواع گدازه
گدازه ای که سریع جاری می شود ،می تواند با سرعت ۲۰۰ متر بر ثانیه از شیب مخروط آتشفشان پایین آید.در این حالت گدازه پس از سرد شدن،به توده ای از رشته های طناب که روی هم انباشته شده باشند شباهت پیدا می کند.
توده طناب مانند گدازه را پاهویی هویی می نامند.

این نام مربوط به سرزمین هاوایی است که در آن جا چنین گدازه ای زیاد دیده می شود.

گدازه همچنین می تواند با سرعتی کمتر از سرعت قدم زدن حرکت کند.سرعت جریان گدازه به کانی ها و گازهای تشکیل دهنده آن بستگی دارد.معمولاًگدازه هایی که سریع جاری می شوند در مقایسه با گدازه های کم سرعت،سیلیسیم کم تری دارند.اگر مقدار سیلیسیم بالا باشد،چسبندگی و غلظت بیشتر می شود.
سیلیسیم مادّه ای معدنی است که به مقدار فراوان در پوسته زمین وجود دارد.
بعضی گدازه ها پخش می شوند و در جبهه وسیعی پیش می روند .گدازه های دیگر جریانی باریک و سریع دارند.در نوع دوم،لایه های بیرونی زودتر سرد می شوند و پوسته ای سخت به وجود می آورند که می توان بر روی آن قدم زد.

حرارت درون جریان باقی می ماند و در نتیجه گدازه به حرکت ادامه می دهد.با خارج شدن گدازه،پوسته بر جا می ماند و تونلی به نام لوله گدازه به وجود می آید.

سیلی از گدازه
گدازه همیشه از دهانه آتشفشان بیرون نمی آید.گاهی اوقات مواد آتشفشانی از درون شکاف هایی طویل به سطح زمین می ریزند.
ممکن است این شکاف ها ۱۰۰ کیلومتر طول و ۳۰ متر عرض داشته باشند.
سیل گدازه از شکافش بیرون می آطد و در مسیرش همه چیز را مدفون می کند.اطن نوع جر یان های بزرگ گدازه را بازالت سیلابی می نامند.در بعضی نقاط،بازالت همانند سیلاب بر روی زمطن پخش می شود و تشکطل یک فلات می دهد.

شواهدی نشان می دهد که حدود شش میلیون سال قبل در ناحیه ای از آمریکاچنین حادثه ای اتفاق افتاده وفلات رود کلمبیا پدید آمده است.بازالت سیلابی دیگری نیز در ایرلند شمالی و سرزمین های مرتفع«دکان»در هند پیدا شده اند .

بازالت سطلابی می تواند صدها متر ضخامت داشته باشدو اگر به درون طک ناحیه چست جریان پیدا کند ضخامت بیشتری به دست می آورد.بعضی ازمناظرعجیبی که درطبیعت دیده می شوند،به وسیله بازالت های سیلابی پدید آمده اند.گدازه،همزمان با سرد شدن،منقبض می شودکه اثر آن شبیه خشک شدن خاک است.سنگ به شکل شش ضلعی های منظم ترک برمی داردوگاهی اوقات ستون های شش وجهی بلنذی را بوجود می آورد .
ستون ها ازبالاتاپایین بازالت امتدادمی یابند.خوشبختانه بازالت های سیلابی برخلاف فوران های آتشفشانی
زیاد به وجود نمی آیند.بزرگترین آنها میلییون ها سال قبل تشکیل شدندو درطول تاریخ مکتوب بشر مورد مشابهی ثبت نشده است.امّا اگردرگذشته چنین پدیده ای رخ داده است حتماًدر آینده احتمال وقوع آن وجود دارد.
شکل آتشفشان
آتشفشان های خاموش:
آتشفشان هایی وجود دارد که دیگر هرگز فوران نخواهد کرد مثلاًآتشفشان دماوند در ایران ازاین نوع است.باران و یخ و بادبعضی از این آتشفشان ها را دچارفرساطش کرده اندو فقط بخش ناچیزی از آن باقی مانده است.
مخروط آتشفشان:
آتشفشان هارابیشتر ازروی شکل مخروطی شان تشخیص می دهند.هیچ شکل طبیعی دیگری در زمین وجود ندارد که شبیه آن ها باشد.بعضی آتشفشانها از ناحیه ای صاف و هموارویا از بستر دریا بلند می شوند.

آتشفشان های دیگر، بخشی از سلسله کوه ها را تشکیل می دهند.

بعضی از بلندترین کوه های دنیا آتشفشان هستند.

تندی شطب مخروط بهموادی بستگی دارد که ازآتشفشان خارج می شود.گدازه های کم سرعت و چسبنده
و یا قطعات بزرگ سنگ،خطلی دور نمی روندو بنابر این روی هم انباشته می شوند و شیب تندی را بوجود می آورند.
گدازه روان و سریع مسافت زیادی را طی می کندوشیب های کندراتشکیل می دهد.دیگرموادآتشفشانی مثل(اخگروخاکستر)،برزمین می ریزدودرزوایای مختلف قرار می گیرند.بسیاری ازمخروطهااز لایه های موّادمختلف ساخته شده اند.به این ترتیب شکل و اندازه آتشفشان هاخیلی متفاوت ومتغیّراست.
آتشفشان های هاوایی دارای شیب کندهستندکه(مانالوآ)ازبزرگترین آن هاست.این آتشفشان ازبستر اقیانوس آرام برخاسته است وقاعده ای به قطر ۱۰۰کیلومتر دارد.
«بانالوآ»نمونه ای از یک آتشفشان سپری است.این آتشفشان به سپری می ماندکه وارونه قرارگرفته باشد.
«بانالوآ»نمونه ای از یک آتشفشان سپری است.این آتشفشان به سپری می ماندکه وارونه قرارگرفته باشد.

دلیل پدید آمدن این شکل، جریان سریع و روان گدازه است چنین گدازه ای می تواند با زاویه ی کند در مسیری طولانی جاری شود.

سپس گدازه ی فوران بعدی روی این جریان را می پوشاند.

نحوه ی رشدآتشفشان ها: شکل و ارتفاع مخروط آتشفشان به چند عامل بستگی دارد.

اگر آتشفشان فعّال باشد، با هر فوران جدید بر ارتفاع آن افزوده می شود.

یک آتشفشان جدید نیز می تواند در چند ماه از هیج به ارتفاع چند صد متری برسد.

جزیره ی آتشفشانی «سرتسی» واقع در نزدیکی ایسلند، در سال ۱۹۶۳ میلادی به همین شکل پدید آمد.

این جزیره در طول چند ماه از بستر اقیانوس رشد کرد و به وسعتی برابر۵/۲ کیلومترمربع رسید.

سپس در کنار مخروط اصلی مخروط کوچکی شروع به شکلگیری کرد،امّادریاآن را شست و از بین برد.

ممکن است آتشفشان «سرتسی»باز هم فوران کندو بزرگترشود؛امّا سر انجام درطا آنرا نیز از بین خواهد برد.آتشفشانها می توانند تغییرشکل دهند.

این پدیده زمانی اتّفاق می افتدکه یک فوران شدید قسمت بزرگی از مخروط را ویران می کند.ا انواع فوران : آن چه بیرون می آید نیروی فوران تا حدودی به آنچه فوران می کندبستگی دارد.ماگمایی که سیلیسیم زیادی داردو سرشار از گاز است تمایل به فوران آرام دارد.گدازه روان از دهانه اصلی آتشفشان یا دهانه های جانبی بیرون می ریزد.این نوع فوران را فوران جریانی می نامند.آتشفشان های هاوایی که دهانه های عریضی دارند،معمولاًچنین فوران می کنند.در فوران های کوچکتر حتّی گدازه از دهانه بیرون نمی ریزد.

اگر سنگ مذاب با آب مخلوط شود،شدیدترین فوران پدید می آید.

آب بلافاصله بخارمی شودوحالتی شبیه یک دیگ بخاردرحال انفجار به وجودمی آیداین نوع فوران را فوران بخاری می نامند.آب از دو طریق می تواند با ماگما تماس پیداکند: حالت اول آن است که ماگمابه آب موجوددر سنگ های زیرزمینی برخوردکند؛در حالت دوم،آب دریا به درون یک دهانه در حال فروریختن می ریزدوهمین اثر را به وجود می آورد.

ازدهانه آتشفشان گازهای گوناگونی نیز خارج می شود که دی اکسیدکربن،نیتروژن ودی اکسید گوگرد ازآن جمله هستند.مقدار این گازهابرنیروی فوران اثر می گذارد.

سنگ ریزه های پرنده: هنگام فوران آتشفشان،سنگها با اندازه های مختلف به بیرون پرتاب می شوند.قطعات بزرگ،روی زمین قل می خورندوشکل کروی وصاف پیدامی کنند.این سنگ هارا بمب های آتشفشانی می نامندکه گاه وزن آنها به ۱۰۰تن می رسد.

اگرفوران قوی باشد،سنگ مذاب به صورت قطعات کوچکتربه هواپرتاب می شودکه حاصل آن ابر عظیمی ازخاکستروغباراست.دربعضی فوران ها ،قطعات بزرگترسنگ پابه همراه اخگربه هواپرتاب می شود.سنگ پادارای سوراخهای ریزی است که جای حباب های گاز بوده اند.تعدادسوراخ های سنگ پاآن قدر زیاد است که روی آب شناورمی شود.مخلوط خاکسترو قطعات جامد بزرگ را جامد بزرگ را توف می نامند.

لایه های ضخیم توف در نزدیکی آتشفشان روی هم انباشته میشوند.

یکی از خطرناک ترین انواعِ فورانِ آتشفشان حالتی است که خاکستر و سنگ ها به شکل ابری سوزان به هوا پرتاپ می شوند.

در این حالت مواد به سرعت مسافتی طولانی را طی می کنند.

چنین ابری را «ابر تابان» می گویند.

در سال ۱۹۰۲، شهر «سنت پی یر» واقع در یکی از جزایر هند غربی به نام «مارتینک»، مورد هجوم ابر تابانی قرار گرفت که از آتشفشان «پِلی» در همان نزدیکی به هوا برخواسته بود.

از۳۰۰۰۰ انسانِ ساکن در شهر، فقط دو نفر زنده ماندند!

فرو ریختن دیواره ی جانبی دهانه ی آتشفشان نوعی از فوران را به وجود می آورد که می تواند مردم را کاملاً غافلگیرکند.به این ترتیب،تمام نیرو به پهلو (و نه به بالا) هدایت می شود.

درفوران کوه «سنت هلنز»، مربوط به سال۱۹۸۰ میلادی، چنین حادثه ای رخ داد.

افرادی که ۲۵کیلومتر دورتر ساکن بودند، خود رادر امان می دانستند؛امّا اشتباه می کردند.

بسیاری از آنان جان خود را از دست دادند، زیرا در سمتِ دیواره ی ویران شده قرار داشتند.

سنگ های آتشفشانی تمام سنگ ها را می توان در سه گروه جای داد.

سنگ های رسوبی از بقایای گیاهی و جانوری وقطعات ریز سایر سنگ ها به وجود آمده اند.

سنگ های دگرگونی آن قدر تحت فشار و حرارت قرار گرفته اند که از انواع اوّلیّه ی خود به نوع دگرگونی تغییر پیدا کرده اند.

گروه سوم سنگ های آذرین یا آتشفشانی نامیده می شوند.

این سنگ ها از زیر زمین به سطح آمده اند و گاهی اوقات نیز از دهانه ی آتشفشان ها خارج شده اند.

سنگ های خروجی: بازالت که به شکل گدازه از آتشفشان خارج می شود، نوعی سنگ آذرین است.

سنگ های آذرینی که که به سطح زمین می آیند و سپس سرد می شوند، سنگ های خروجی نام دارند.

بازالت سنگی سنگین و تیره است ومانند سایر سنگ ها، از چند نوع کانی ساخته شده که تحت فشار ودمای زیاد به هم اتّصال پیدا کرده اند.

کانی، مادّه خالصی است که ویژگی ها و خواص شیمیایی مخصوص به خود را دارد.

کانی های بازالت را می توان به صورت بلورهای بسیار ریز مشاهده کرد.

با سرد شدنِ کانی ها، بلور ها رشد می کنند و شکل می گیرند.

بازالت خیلی سریع سرد می شود، زیرا به هوای آزاد راه می یابد و یا به سنگ های سردِ نزدیک به سطح زمین برخورد می کند و به همین دلیل است که بلورهای درون بازالت خیلی ریز هستند، زیرا زمان زیادی برای رشد ندارند.

بعضی از سنگ های آتشفشان، نظیر ابسیدین (یا شیشه ی آتشفشانی)، به شیشه ی سیاه و درخشنده شباهت دارند.

کانی های این سنگ ابتدا پخته و سپس به سرعت سرد شده اند.

سنگ های نفوذی: چنین نیست که تمام سنگ های آذرین با رسیدن به سطح زمین و یا نزدیکی آن به سرعت سرد شوند.

بعضی از این سنگ ها در اعماق زمین حرارت خود را از دست می دهند.

گرانیت از آن نوع است.و توده ای از ماگما به درون پوسته زمین بالا می آید، امّا به سطح آن راه پیدا نمی کند.

این توده به تدریج و خیلی آهسته سرد می شود و سینگ جامد را به وجود می آورد.

این نوع سنگ را سنگ نفوذی می نامند.

تشخیص سنگ گرانیت خیلی ساده است، هر چند که رنگ های بسیار متنوّعی دارد.

این سنگ، همانندبازالت، سخت و خیلی سنگین است؛ امّا شکل، و جلوه ی متفاوتی دارد و بلورهایِ کانیِ درونِ آن بسیار راحت تر می توان دید.

گرانیت سه کانیِ عمده دارد.

این سه عبارتند از بلور های کوارتز که شیری رنگ هستند؛ تکّه های بزرگ فلدسپات که معمولاً صورتی، سبز یا به رنگ های دیگر دیده می شوند؛ و همچنین تکّه ها یا ورقه های کوچکی از یک کانی درخشنده به نام میکا، دلیل بزرگی بلورهای گرانیت آن است که این سنگ در زیر زمین و به آهستگی سرد شده است و بلورها زمان زیادی برای رشد داشته اند.

گرانیت و سایر سنگ های نفوذی را معمولاً می توانت در سطح زمین مشاهده کرد، زیرا لایه های سنگی روی آن ها در طول میلیون ها سال دچار فرسایش شده اند و از بین رفته اند.

در بعضی از مناطق کشور ما نظیر همدان و مشهد، معادن سنگ های گرانیت بسیار مرغوبی وجود دارد.

گرانیت معمولاً در نواحی کوهستانی و مرتفع قرار می گیرد، زیرا از سنگ های اطرافش سخت تر است.

این سنگ ها دچار فرسایش شده اند و گرانیت در ارتفاع باقی مانده است.

آتشفشان ها کجا قرار دارند؟

خطوط آتشفشان ها: آتشفشان ها در نقاط مختلف زمین پراکنده نیستند.

نقاط آتشفشانی جهان، الگوهای مشخّصی دارند.

در تصویر بالا به وضوح می بینید که آتشفشان ها در امتداد خطوطی قرار گرفته اند.

بعضی از این خطوط هزاران کیلومتر امتداد می یابند و بعضی نیز به محلّ بر خورد قارّهو اقیانوس نزدیک هستند.

در مرز برخوردِ آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام، آتشفشان هایی دیده می شوند.

در محلّ برخورد اقیانوس آرام و جزایر و خط ساحلی آسیا نیز آتشفشان هایی وجود دارند.

تعدادی از خطوط آتشفشانی نیز در وسط اقیانوس قرار گرفته اند.

ایسلند، واقع در وسط اقیانوس آرام، دارای چند آتشفشان است.

خطّ این آتشفشان ها به صورت جزایر آتشفشانیِ کوچک در اقیانوس امتداد می یابد که تعدادی از آب بیرون زده اند و تعدادی هم زیر سطح آب قرار دارند و دیده نمی شوند.

در جزایر هاوایی، واقع در وسط اقیانوس آرام، گروهی غیر عادی از آتشفشان ها دیده می شوند که به نظر نمی رسد قسمتی از یک خطّ آتشفشانی طولانی تر باشند.

مخروط های آتشفشان ها، به صورت دایره های نامنظم و جدا از هم در امتداد یک خط دیده می شوند.

اقیانوس آرام آن قدر آتشفشان دارد که معمولاً آن را حلقه آتشِ آرام مینامند.

در اکتبر1994 میلادی، یکی از آتشفشان های ‹‹حلقه ی آتش›› فوران کرد و ابرهایی از غبار را تا ارتفاع 20000 متری اتمسفر بالا فرستاد.

این آتشفشان که ‹‹کلیو چفسکی›› نامیده می شود، درون شبه جزیره ی ‹‹کامچاتکا›› در روسیه قرار دارد.

به هواپیماها اخطار داده شد که نزدیک این ابر نروند، زیرا غبار می توانست موتورهایشان را از کار بیندازد.

در بعضی نقاط، آتشفشان ها به صورت گروهی دیده می شوند.

ایسلند، ژاپن و جزایر اندونزی از آن جمله هستند.

بعضی از این گروه ها را قوس جزایر مینامند.

دقّت کنید درچه نقاطی آتشفشان دیده نمی شود.

نقاط دور از کناره یا ساحل قاره ها و نواحی وسیعی از اقیانوس ها چنین هستند و آتشفشان ندارند.

نقاطی که آتشفشانی هستند، باید شباهتی داشته باشند.

به یاد می آورید که گفتیم پوسته ی زمین به چند صفحه ی بزرگ تقسیم شده است.

محلّ امتداد لبهِ این صفحات، خطّ آتشفشانی راتشکیل می دهد.

باید چیزی در امتدادلبه ی این صفحات جریان داشته باشد که آتشفشان ها را به وجود می آورد.

لایه ی پوسته دارای نوعی شکافت است که اجازه میدهد سنگ مذاب از دزون زمین به سطحِ آن راه پیدا کند.

علاوه بر آن، لازم است این شکافت حرکت داشته باشد تا چنین شود.

آتشفشان ها و صفحات پوسته زمین ‌‌انسان از مدّت ها قبل به وجود یک بر آمدگی در وسط اقیانوس آرام پی برده بود.

در امتداد این بر آمدگی، خطّ ناپیوسته ای از آتشفشان ها دیده می شود که بعضی به شکل جزیره ظاهر شده اندو تعداد زیادی نیز زیر آب قرار دارند و دیده نمی شوند.

در دهه ی1960 معلوم شد که این برآمدگی در واقع خط یا مرز بین دو صفحه ی زمین است.

در سمت شرق، صفحه ی اروپا _ آسیا و در سمت غرب، صفحه ی آمریکای شمالی قرار دارد.

بر آمدگی های اقیانوسی و آتشفشان ها: حدود 100 میلیون سال قبل، توده ی خشکیِ آمریکای شمالی به توده ی خشکی اروپا _ آسیا متّصل بود و هر دو صفحه قاره ی بزرگی را تشکیل می دادند.

این صفحات، در طول زمان به آهستگی از هم دور شدند و اقیانوس اطلس پدید آمد.

صفحات امروزه نیز در حالِ دور شدن از هم هستند و فاصله ی اروپا و آمریکای شمالی بیش تر می شود.

هنگام جدا شدن صفحات، در پوسته ی نازکِ زمین شکافِ بزرگی ایجاد می شود.

ماگما می تواند از درون این شکاف بیرون میآید و در دو سویِ آن روی بستر دریا ریخته میشود.

موّاد مذاب می غلتند و به سرعت حرارت خود را از دست می دهند.

آب از بالا بر ماگما فشار می آورد و شکل آن را گرد و کروی می کند.

گدازه، پس از سرد شدن، به شکل توده ای از بالش های انباشته شده در می آید و به همین دلیل آن را گدازه ی بالشی مینامند.

گدازه به آهستگی روی بستر اقیانوس پخش می شود و نواحی جدیدی از پوسته را بوجود می آورد.

صفحات چرا حرکت می کنند؟

چیزی باید صفحات زمین را به حرکت درآورد.

یک نظریّه آن است که ماگمای زیر پوسته، شبیه جریان های درون هوای گرم و یا مایعی که در حالِ گرم شدن است، به حرکت در می آید.

این جریان ها را جریان های همرفتی می نامند و از درون گوشته بالا می آیند تا به پوسته برسند.

پس از آن، جریان ها در زیر پوسته از هم جدا می شوند و هر یک به سمتی می روند وباحرکتِ خود، صفحات را نیز به جلو می رانند.

این قسمتی از نظریّه تکتونیک صفحه ای است که به کمک آن می توانیم دلیل و مکان آتشفشان ها راغ توضیح دهیم دهیم.

نظریّه ی تکتونیک صفحه ای دلیل وقوع زلزله را در این نواحی مشخّص می کند.

دانشمندان عقیده دارند وقتی لبه های صفحات بر هم فشار می آورند، در بعضی موارد در هم قفل می شوند و به این ترتیب تنش عظیمی پدید می آید و انباشته می شود تا سرانجام صفحات به طور ناگهانی از هم جدا شوند.

با عبور صفحات از روی هم، لرزش های شدیدی به وجود می آید.

احتمالاً گروه آتشفشان های وسط اقیانوس آرام به طریقی دیگر به وجود آمده اند.

آن ها به شکاف هیچ صفحه ای نزدیک نیستند.

در عوض، امکان دارد چند جریان همرفتی زیر پوسته ی این ناحیه در حال بالا آمدن باشند.

به این ترتیب، زیر پوسته ی ناحیه ای داغ به وجود می آید.

آتشفشان ها در نقاطی تشکیل می شوند که ماگما از درون لایه ای سنگی به بالا راه می یابد.

احتمالاً آتشفشان های هاوایی به همین طریق شکل گرفته اند.

در گذشته، دانشمندان نظریّات زیادی را بیان کردهاند که بعدها نادرستی آن ها اثبات شده است.

جمع آوری مدارک و شواهد لازم برای اثبات نظریّه ی تکتونیکِ صفحه ای خیلی دشوار است.

انسان نمی تواند به زیر پوسته ی زمین برود و جریان های همرفتی را ببیند.

حتی دستگاه های موجود را نیز نمی توان به چنین عمقی فرستاد، زیرا در برابر حرارت و فشارِ بالا دوام نمی آورند.

همزمان با آن که اطّلاعات بیش تری در دسترس بشر قرار می گیرد، نظریّه ها نیز تغییر می کنند و جای خود را به نظرات جدید می دهند.

برخورد صفحات نظریّه ی تکتونیک صفحه ای توضیح می دهد که چگونه جریان های همرفتی از درون زمین بالا می آیند، به پوسته می رسند وسپس صفحات پوسته را همراه خود حرکت می دهند.

در بعضی مناطق، صفحات به سمت هم حرکت می کنند و شدید ترین فوران های آتشفشانی نیز در همین نقاط پدید می آیند.

صفحات ذوب شونده: یکی از نقاطی که دو صفحه ی پوسته ی زمین به هم برخورد می کنند، امتدادِ ساحل غربیِ آمریکای شمالی است.

صفحه ی آمریکای شمالی، همزمان با حرکت به سمت غرب، به صفحه ی کوچک تری به نام «نازکا» برخورد می کند که رو به شرق در حرکت است.هنگام برخورد دو صفحه، باید راهی برای ادامه حرکت گشوده شود.

جریان های همرفتی، همزمان با آن که در گوشته ب بالایی به عقب بر می گردند، صفحه ی کوچک تر یعنی نازکا را همراه خود پایین می برند.

به این ترتیب، یک گودال اقیانوسی پدید می آید که بسیار عمیق تر از بقیّه ی بستر اقیانوس است.

صفحه ی نازکا، همان طور که به سمت پایین کشیده می شود، به زیر صفحه ی بزرگ تر یعنی صفحه ی آمریکای شمالی می لغزد.

این ناحیه را ناحیّه ی فرورانش می نامند.

در عمق20 کیلومتری از سطح زمین، دما وفشار برای درهم شکستن و ذوب کردنِ سنگ های صفحه کافی است.

همزمان با آن که صفحه ی کوچک تر (نازکا)به درون گوشته فرا رفته،لبه پیش رونده صفحه آمریکای شمالی بالا آمده است.

لایه های سنگ های رسوبـی رو به بالا چین خورده اندو رشته کوه آند را به وجود آورده اند.

آتشفشان ها فعّال می شوند: سنگِ انتهای صفحه ی ذوب شونده، در مقایسه باموادّ گوشته ای که اطرافش را گرفته اند، چگالی کمتری دارد.

آب و گازها نیز همراه این سنگ به پایین کشیده شده اند.

سنگ، پس از ذوب شدن، دوباره شروع به بالا آمدن می کند و با فشار راه خود را از درون سنگی می گشاید.

در اثر نیروی برخورد، سنگ های لبه ی صفحه ی بالایی ترک می خورند و خم برمی دارند و در نتیجه، بالا آمدنِ موادّ مذاب ساده ترمی شود.

سنگ مذاب بالا می آید و قبل از عبور از لوله ی اصلی و یا شکاف های طویل جانبی، در محفظه ی ماگما جمع می شود.

نیروی فورانی که بعداً پدید می آید، ناشی از رهایی ناگهانیِ مواد از چنین فشار بزرگی است.

اخیراً در نواحی فرورانش چند فوران مشابه به وجود آمده است.

در سال 1985، آتشفشان «نوادودِل» در کلمبیا فوران کرد و 25000 نفر در اثر سیل و لغزش گِل جان باختند.

در سال 1991 نیز آتشفشان «گالِراس» در همین کشور فعّال شد و مردم به ناچار نواحی اطراف آن ترک کردند.

این آتشفشان مجدداً در سال 1993 فوران کرد و جان زمین شناسی را که مشغول مطالعه بر روی آن بود گرفت.

در سمتِ دیگرِ اقیانوس آرام نیز آتشفشان ها فعّال تر شده اند.

در فیلیپین آتشفشان « پیناتوبو» در سال 1991 به شدت فوران کرد.

کوه ژاپنی «اونزِن» نیز در همان سال فعّال شد.

در سال 1993، آتشفشان «بایرن» در فیلیپین طی یک روز 26 بار فوران کرد.

تا زمانی که برخورد صفحات ادامه یابد و در نتیجه سنگ مذاب درون آتشفشان ها انباشته شود، فوران های این مناطق ادامه خواهد داشت.

بعضی از صفحات فعلی پوسته ی زمین تا میلیون ها سال دیگر نیز به حرکت ادامه خواهند داد.

پیش بینیِِِِ فوران یکی از بهترین راه های جلوگیری از خسارت جانی و مالیِ فوران آتشفشان، آن است که بتوانیم زمان دقیقِ فوران را پیش بینی کنیم.

همچنین باید بدانیم که شدت فوران چه مقدار خواهد بود و از آتشفشان چه چیزی بیرون خواهد آمد.

باید از چند هفته قبل و با لااقل چند روز قبل، وجود خطر را به مردم اطّلاع داد تا آنان بتوانند از منطقه دور شوند و گروه ها و سازمان های امداد نبز خود را آماده ی مقابله کنند.

مطالعه ی گذشته: زمین شناسان روشی یافته اند تا نحوه ی رغتار یک آتشفشان را پیش بینی کنند.

آنان، با بررسی لایه های سنگی شیب های آتشفشان و زمین های اطراف، در مورد فوران های گذشته مطالعه میکنند.

عکس های ماهواره ای نیز نشان می دهند که در گذشته گدازه تا کجا جاری شده است.

لایه های گدازه و خاکستر و دیگر موادّ آتشفشانی، تاریخ گذاری می شوند تا تصویری از زمان فوران های آتشفشان در گذشته و موادّی که از آن خارج شده اند، به دست آید.

آنان از نقّاشی ها، روزنامه های قدیمی و سایر گزارش های ثبت شده نیز استفاده می کنند.

با آغاز فوران آتشفشان، زمین شناسان به سمتِ منطقه هجوم می آورند تا همه چیز را اندازه گیری کنند.

اطّلاع از رفتار یک آتشفشان می تواند در فهمِ نحوه ی رفتارِ سایر آتشفشان ها مفید باشد.

هریک از جزئیات اهمیّت زیادی دارد.

دمای گدازه، کانی های درون آن و نوع گازها همه می توانند شواهدی باشند برای آن چه اتّفاق می افتد.

به کمک مجموعه ی این اطّلاعات در می یابیم که احتملِ فوران کدام آتشفشان بشیتر است و شدّت فوران چه میزان خواهد بود.

اندازه گیری آتشفشان ها: زمین شناسان در نزدیکی آتشفشان ها تجهیزاتی قرار می دهند تا اتِفاقات درون آن ها مشاهده و اندازه گیری کنند.شیب سنج، تغیراتِ شکل وزاویه ی شیب ها را اندازه می گیرد.

لیزرها هم می توانند این کار را انجام دهند، امّا پر هزینه هستند.

اگر گدازه ی درونِ آتشفشان آهسته بالا بیاید، ممکن است شیب ها برآمده شوند.

در سال 1980، قبل از فوران کوه «سنت هلنز» نظیر همین حالت به وجود آمد، امّا پیش بینی دقیقِ فوران ممکن نبود.

ممکن است گدازه ای که به بالا آید، گاز هایی غیر معمولی از خود بیرون دهد.

می توان هر نوع تغییر در ترکیب این گاز ها را اندازه گیری کرد.

قبل از فوران «سنت هلنز» گازها اندازه گیری شدند، امّا هیچ تغییری مشاهده نشد.

لرزه نگارها، حرکت کوچک زمین را که انسان قادر به حس کردنشان نیست، نشان می دهند.

حرکات زمین یا در اثر زمین لرزه های معمولی به وجود می آیند و یا به وسیله ی گدازه ای که از پایینبافشار راهش را به سمت بالا می گشاید.

بعضی حیوانات این کار را حس می کنند و رفتارهای غیر عادی از خود نشان می دهند.