مواد معدنی و مواد آلی) تأثیر بسزایی دارند و مجموعه این عوامل توالی و تواتر گیاهی را سبب شده و نهایتاً به گونه ای کلیماکس منتهی می گردد. ولی چرای دام و دخالتهای بی رویه انسان در جنگل و مراتع, این سیر تکامل طبیعی را بهم زده و گونه هایی که مقاومت بیشتری در مقابل عوامل نابود کننده دارند حضور پیدا می نمایند و در قطعات پایین دست این سری گونه انجیلی از آن جمله است که بصورت شاخه زاد بهراه گونه کرات که در اطراف گاو سراها و بخشهایی از سری وجود دارد عرصه را برای رشد گونه های دیگر تنگ کرده اند.
بنابراین در تمام قطعات تیپ های جنگلی تماماً تیپ های اصلی رویشگاه نمی باشند بلکه بعضاً تیپ های ثانویه محسوب می شود.
پس از آخرین دوره سرد کواترنز و شروع دوره فعلی با از بین رفتن یخچالهای کوهستانی, جنگل ها تا ارتفاع 2000 متری از سطح دریا گسترش یافته و خود را تثبیت کرده اند. شکل (7-2).
- حیات وحش منطقه:
بر اساس بررسیهای موجود گونه های پرندگان و جانوران زیر در عرضه وجود دارند.
انواع پرندگان: کلاغ, زاغ, دارکوب, انواع گنجشک, قرقاول, کبک
جانوران: روباه, شغال, خوک به تعداد بسیار اندک آهو, گوزن و خرس قهوه ای و در ارتفاعات قوچ کوهی, گرگ.
ضمناً در رودخانه هراز ماهی هایی مانند قرآلا, کولی, ماهی سفید, کپور وزردک وجود دارد. شکل (8-2)
برای جلوگیری از انقراض بیشتر گونه های جانوری در طرح می بایست ضمن فعال شدن بیشتر ادارات محیط زیست منطقه در طرح نیز تمهیداتی بکار گرفته شود که اهم آن عبارتند از:
1- جلوگیری از قطع درختان میوه دار مانند گلابی وحشی, سیب وحشی وباقی گذاشتن تعدادی از درختان از گیل و ولیک.
2- باقی گذاشتن تعدادی از خشکه دارهای موجود در عرضه برای استفاده پرندگان.
- اهمیت اجرای طرح های جنگلداری در منطقه از نظر اقلیم:
اجرای طرح های جنگلداری در منطقه از دو جنبه دارای اهمیت است و توصیه در راه اجرای صحیح و اصولی طرح های مزبور و توسعه آنها یکی از اهداف اساسی کارشناسی است.
الف- امکان موفقیت اجرای طرح های جنگلداری در منطقه از نظر اقلیم از درجه بالایی بر خوردار است. طبق بررسی های بعمل آمده می توان چنین اظهار داشت که ازنقطه نظر بارندگی برای اجرای طرح های جنگلداری در تمام منطقه و تا ارتفاع 2000 متری محدودیتی وجود ندارد. توزیع مکانی بارندگی از الگوی نسبتاً یکنواخت برخوردار است. چنین نظمی در واقع به خاطر خصوصیات مورفولوژیکی منطقه است که امتداد دره ها در جهت شرق به غرب یا جنوب به شمال قرار گرفته و بدین ترتیب امکان نفوذ رطوبت دریای خزر اعماق نواحی جنگلی تسهیل گردیده است از ارتفاع 2000 متر به بعد محدودیت از نظر بارش (گرادیان بارندگی در منطقه منفی است). توسعه جنگل را با مشکلات رو برو کرده و گاه عوامل دیگری مانند شیب زیاد و رخنمون های سنگی بر میزان این مشکلات می افزاید.
ب- عدم اجرای صحیح و به موقع طرحهای جنگلداری و برنامه احیاء مشکلات محیطی و بلایای طبیعی را افزایش می دهد. نظر با اینکه در سرتاسر منطقه در طول ایام سال بارندگی مناسبی را دریافت می دارد چنانچه توجه کافی به اجرای صحیح طرحهای جنگلداری نشود, وجود شیب های تند با رسوب های فراوان یخچال و مجاور یخچالی عواقب محیطی خطر ناکی به شرح زیر را به همراه خواهد داشت:
1- فعال شدن فرآیندهای دامنه ای و تشدید فرسایش بهره برداری ازپوشش گیاهی طبیعی و کاهش تراکم آن, فعالیت فرایند های ریزش, لغزش, سولی فلوکسیون وخزش را تسریع و نهایتاً تعادل دانه های خاک را به هم می زند. سطح بسیاری از دامنه ها بوسیله مواد منفصل فرسایش یخچالی دوره های سرد کواترنر و همچنین رسوب های ریزدانه دوره های مذکور پوشیده شده و بارش نزولات آسمانی منجر به اشباع رسوب های مذکور شده که نهایتاً ریزش های مرطوب, سولی فلوکسیون و خزش را به دنبال دارد. سایر فرآیندها نیز از جمله لغزش از این قاعده مستثنی نخواهد بود.
- به راه افتادن سیل های مخرب
با بروز سیل های خانمان بر انداز اخیر در مناطق ماسوله گیلان و استان گلستان و نوشهر و نکاء در مازندران برابر مفالیی که در روزنامه ها درج گردید تخریب جنگلهای منطقه را تنها عامل اصلی موجب بروز این سیلها دانسته اند. در صورتیکه فاجعه ای نخواهد بود. اگر چه این تخریب خود از عوامل اصلی بروز سیل است. در حقیقیت عامل اصلی عامل بروز این مصیبت تخریب شدید مراتع ییلاقی با وسعتی چندین برابر مساحت جنگلهای حوضه آبریز می باشد.
این مراتع که در گذشته ی نه چندان دور از پوشش علفی بسیار بالایی برخوردار بوده اند در هنگام ریزش رگبارهای شدید همچون لایه ای اسفنجی موجب جذب آبهای روان شده و در نتیجه از بروز سیل و حرکت آن بر داخل دره های مناطق جنگلی جلوگیری می کردند.
متأسفانه با افزایش جمعیت دام و چرای مفرط در مناطق جنگلی و مراتع موجب تخریب شدید مراتع و عاری شدن خاک از ÷وشش گیاهی و نمایان شدن سنگهای مادری شده که با اولین ریزش رگباری موجب حرکت آب در سطح زمین و بروز سیل می گردد, مطلبی که تا کنون نیز در هنگام بروز سیل های مهیب در شمال ایران تنها به تخریب جنگلهای منطقه اشاره شده است!!
8-2 وضیعت خاک منطقه مورد مطالعه
خاک در حقیقت حساس ترین و مهم ترین منبع حیاتی زمین است. قشر خاکی زمین بستر رویش و رشد گیاهی است. خاک منبع تغذیه ای و غذایی بسیاری از گیاهان است. بنابراین در مفهوم جغرافیایی, خاک مفهومی محیطی دارد که پویایی و تحرک از جمله خصوصیات ویژه آن است. بدین مفهوم که بسیاری از فعالیت ها و واکنش های فیزیکی شیمیایی بطور هم زمان در آن شکل می گیرد و از آن رو اقلیم و پوشش گیاهی در سطح کره از مکانی به مکان دیگر دارای تفاوت های فاحشی است. مجموعه کنش ها و واکنش هایی که به تشکیل خاک می انجامد, نیز از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. این ویژیگی های فیزیکی – شیمیایی در خاک ارتباط با اقلیم و یا به عبارت دیگر در کنترل شرایط اقلیمی است. (محمدی. 1385 ص 34)
خاک منطقه بر اساس ارتفاع, نوع سنگهای مادری در بازدید صحرایی و مشخص نمودن حدود زیر واحد های اراضی بر اساس شیب, عمق و تکامل خاک و نوع پوشش جنگلی انجام گرفته علاوه بر این عوامل وفاکتورهای فوق معیار و ضوابط دیگری از قبیل وجود سنگهای ریز و درشت در پروفیل, میزان خلل و فرج, ریشه دوانی, نفوذ پذیری آب در خاک, پایداری خاک, وجود آهک و چگونگی تجمع آنها در طبقات مختلف که از محل پروفیل های شاهد برداشت می گردد, دخالت مستقیم داشته که تیپ بندی و طبقه بندی خاک نقش اساسی ایفا می کند. (سازمان منابع طبیعی)
با توجه به تیپ اراضی حوضه آبریز هزار که شامل کوهها, فلاتها, تراسها و تپه ها و دشتهای دامنه ای می باشد وضعیت خاک در این منطقه یه قرار زیر است.
1- کوههای مرتفع و بدون خاک و یا با خاکهای کم عمق سنگلاخی با دره های عمیق
2- تپه ها و اراضی بریده بریده و یه طوری م مدور متشکل از مواد مارنی, گچی, آهکی...
3- دشتهای دامنه ای با شیب به نسبت ملایم و پستی و بلندی و فرسایش کم با پوشش خاکی عمیق تا نیمه عمیق با یافت متوسط تا سنگین
- خاک تکامل نیافته را ندزین همراه با کالسیمورف
- خاک تکامل نیافته رانگه
- خاک قهوه ای جنگلی پا ph اسیدی
4- تیپ فلاتها و تراسهای فوقانی, فلاتها با پستی و بلندی و فرسایش کم تا زیاد و یا پوشش خاکی کم عمق تا عمیق با بافت متوسط تا سنگین در بعضی قسمتها بر روی سنگریزه و مواد آهکی و گاهی گچی.
فصل سوم
ژئومرفولوژی حوضه آبریز هراز
1-3 ژئومرفولوژی حوضه آبریز هراز و تعیین واحدها, تیپ ها و اخساره ها در حوضه
1-1-3- تعیین واحدها, تیپها و رخساره ها در حوضه آبریز هراز واحد موجود در حوضه به سه واحد کوهستانی, تپه ای و دشت تقسیم می شود.
الف- واحد کوهستانی (M.m)
این واحد دارای شیب بیش از 25% می باشد و اختلاف ارتفاع نسبی بالاتر از 500 متر دیده می شود که خود به دو تیپ مجرا تقسیم می شود که دامنه منظم و نامنظم را ایجاد می کند.
ب- واحد تپه (H.h)
این واحد دارای شیب بیش از 8% تا 25% می باشد و اختلاف ارتفاع نسبی کمتر از 100 متر می باشد که دو تیپ دامنه منظم و نامنظم ایجاد می گردد.
ج- واحد دشت (D.d)
در این واحد رسوبات منفصلی با شیب کمتر از 8% دیده می شود که به روی سازندهای قدیمی قرار می گیرد و دو تیپ دشت ایجاد می گردد, تیپ دشت سر پوشیده (Drc) و دشت سر لخت (drc) تقسیم می شود.
2-1-3 تیپ های موجود در منطقه:
- تیپ های منظم: در این نوع تیپ, هیچ گونه ناهمواری شدید در طول و عرض دامنه دیده نمی شود. دارای فرسایش ضعیف و شیب متوسط تا نسبتاً ملایم می باشد.
- تیپ های نامنظم: این نوع تیپ, دارای فرسایش شدید در طول دامنه و هم چنین دارای دامنه غیر یکنواخت و شیب زیاد می باشند.