زندگینامه
محمدرضا شجریان
تولدم روز اول مهر ماه سال یکهزارو سیصد و نوزده خورشیدی در مشهد است، در خانواده ای که پدر بزرگم (علی اکبر) صدای بسیار رسایی داشته و به زیبایی آواز می خوانده است.
او از مالکین بزرگ مشهد بود و از خواندن در جمع پرهیز داشته ، گاه برای دوستان سرشناسی که به دیدارش می آمده اند می خوانده است.
پدرم مهدی از صدای پر طنین و رسا برخوردار بود و در جوانی آواز خواندن را شروع می کند ولی خیلی زود در محیط بسته و سنتی به قرائت قرآن رو آورده و تا آخر عمر بر همان عقیده باقی ماند و آواز را رها کرد و در قرائت قرآن جایگاه خاصی در مشهد پیدا نمود و شاگردان زیادی برای تلاوت قرآن قرآن تربیت کردکه از جمله خود اینجانب است.
تمام وقت من از شش سالگی به خواندن قرآن با صدای خوش می گذشت .
در دوازده سالگی شهره ی خاص و عام بودم و در مجامع بزرگ مذهبی و یا سیاسی آن موقع تلاوت اول برنامه با من بود.
به علت توانایی در تلاوت قرآن با صدای خوش، چشم و چراغ همه اعضاء و دانش آموزان مدرسه و مردم بودم.
در سال چهارم دبیرستان بر خلاف خواسته ام به دانشسرای مقدماتی رفتم و راه معلمی پیش گرفتم و از بیست سالگی به معلمی در دهات خراسان پرداختم.
یک سال بعد ازدواج کردم با دختری که او هم معلم دبستان بود.
همسرم خیلی با من همراه بود و با کمک او بر مشکلات مالی یک زندگی بسیار محقر پیروز شدیم.
از نوجوانی برای فراگیری گوشه های آوازی به هر دری می زدم و از هر کسی که شمه ای اطلاع داشت سئوال می کردم.
به ندرت دسترسی به رادیو پیدا می کردم تا موسیقی دلخواهم را بشنوم آن هم زمانش کوتاه بود و حاصلی نداشت ، تا اینکه در محیط شبانه روزی دانشسرا میسر شد برنامه گلها و برنامه ساز تنها را بشنوم و تمریناتم را شروع کنم .
کمی بعد دبیر موسیقی مان آقای جوان نیز راهنمایی و کمک کردند.
بیشترین تمرینات سازنده در دوران معلمی در خارج شهر بود که فراغتی داشتم و اغلب به کوه و صحرا می دم و تکنیک و متد را با سلیقه ی خودم تجربه و تمرین می کردم و صداهای گوناگون و تحریرها و چهچه ها را دستور کار خود قرار داده بودم.دوستم همکلاسیم (ابولحسن کریمی) از ابتدای کار معلمی سنتوری با خود آورده بود که بنوازد ، ترغیب شده مضراب دستم بگیرم و ببینم می شود زد ، بعد دیدم عجب کار مشکلی است تا دمدمه های صبح نشستم و ان قدر تمرین کردم تا توانستم آهنگی را دست و پا شکسته اجرا کنم و از آن به بعد سنتور شد یار غار من.
چندی بعد صدای سنتور جلال اخباری را از رادیو مشهد شنیدم و خوشم امد ، پیدایش کردم و با هم دوست شدیم .
سازی می زد و من هم می خواندم و تمرینات آواز با ساز و فراگیری نت و نواختن صحیح سنتور را با ایشان شروع کردم.
همان ابتدای کار هم صدای سنتور مشقی ام بسیار بد بود به فکر افتادم که سنتوری بسازم.
کمی نجاری می دانستم با زیر رو رو کردن تمامی کاروانسراها و چوب فروشی ها و با دادن یک انعام 5 توانی الوار پهن از چوب توت بیست ساله را پیدا کردمآن را مطابق اندازه ها بریدم .
در ان زمان کسی در مشهد گوشی سنتور نمی فروخت ، مجبور شدم صد عدد میخ نمره شش بخرم و آن ها را با سوهان دستی کوچک کنم.
این سنتور که دوازده خرکه بود ساخته شد و من با یک دلبستگی عجیب به این ساز ، تمرینات سنتورم را بیشتر کردم.
چندی بعد صدای سنتور جلال اخباری را از رادیو مشهد شنیدم و خوشم امد ، پیدایش کردم و با هم دوست شدیم .
با اینکه برای اولین بار بود چنین کاری کرده بودم و در مورد پل گذاری سنتور تجربه و اطلاعی نداشتم ولی سنتور صدای دلنشینی داشت.
غیر از آن سنتور سنتورهای دیگری ساخته یا در حال ساخت داشتم که کا پل گذاری را برای موزون تر کردن صداها تا به حال ادامه داده ام و خوشبختانه به نتایج قابل توجهی هم رسیده ام .
در نظر دارم در آینده کتاب یا جزوه ای درباره ی تجارب کار پل گذاری های گوناگون که روی سنتورها کرده ام همراه با نتایج آن ها منتشر کنم تا در این زمینه کار مفیدی انجام داده باشمدر سالهای بعد از چهل با هنرمندان رادیو خراسان آشنا شده بودم ولی حاضر به ضبط برنامه موسیقی نبودم .
در رادیو خراسان گاه اشعار عرفانی و مذهبی و گاهی تلاوت قرآن داشتم.
سال 1345 خورشیدی به اصرار دوستم ابوالحسن کریمی برای شرکت در امتحان شورای موسیقی به اتفاق او به تهران رفتم.
راهی برای نام نویسی و شرکت در امتحان پیدا کردیم.
در اتاق شورا میز کنفرانس بزرگی بود و حدود 12 تا 13 نفر اعضا شورا نشسته بود ، آقای مشیر همایون شهردار رییس شورا و آقایان حسنعلی ملاح ، علی تجویدی و مختاری و دیگران بودند.
گفتند بیات ترک بخوان !
من هم از مایه بلند دو سه بیتی خواندم و در مایه ی بم فرود امدم .
ضربی با یک شعر هم به درخواست آقای ملاح خواندم.بعد اقای تجویدی پرسیدند تصنیف هم می خوانی ؟
چون تصنیف خواندن را دوست نداشتم و دون شان آواز خوان می دانستم ، بسیار جدی گفتم ابدا.جوابی که بعد از یکماه از نتیجه امتحان به ما دادند این بود که فعلا رادیو بودجه ندارد که خواننده استخدام کند و فعلا رادیو نیاز به خواننده ندارد.
سال بعد به وسیله آقای دکتر شریف نژاد (که معاون رادیو خراسان بود و بسیار به من لطف داشت) قرار گذاشتیم در تابستان که ایشان در تهران هستند من هم به تهران بروم .
باایشان شبی به منزل آقای حسین محبی (که اپراتور با سابقه رادیو و برنامه ی گل ها بود) رفتیم و او که دوستی نزدیکی با دکتر داشت فردای آنروز مرا همراه با یک نوار که در " سه گاه " خوانده بودم به اقای داود پیرنیا (مسئول و تهیه کننده ان زمان برنامه گلها ) معرفی کرد که همان معرفی راهگشای من به رادیو ایران و و برنامه ی گلها که منظور اصلی ام بود گردید.
با سپاس از دلسوزی های ابولحسن کریمی و محبت های دکتر شریف نژاد و یادی خوش از زنده یاد حسین محبی .
تولد اول مهر ماه در مشهداغاز خوانندگی های کودکانه در خلوتورود به سال اول پانزدهم بهمن در مشهداموختن تلاوت قران در نزد پدرشرکت در مجمع تلاوت قران در نه سالگیاغاز تلاوتهای قران در میتینگها و اجتماعات سیاسی ان سالهاگذراندن سال چهارم مدرسه در دبستان فرخیتلاوت قران برای اولین بار در رادیو خراسان به دعوت رییسرادیوقبولی در امتحانات شم ابتدایی با عنوان شاگرد ممتاز در بیندانش اموزان مشهد.اغاز تحصیل در دبیرستان شاه رضاشرکت در مسابقات فوتبال دبیرستانهایمشهدورود به دانشسرای مقدماتی در مشهد.اشنایی با اقای جوان اولینمعلم موسیقی شجریان ( معلم سرود و موسیقی دردوران تحصیل در دانشسرای مقدماتی درمشهداغاز همکاری با رادیو خراسان و اجرای اوازهای بدون ساز وقراعت قران برای رادیو به طور افتخاریدریافت دیپلم دانشسرای مقدماتی و استخدامدر اموزش و پرورش وانتقال به بخش رادکان و تدریس در دبستان خواجه نظام الملک و اشنایی باسنتوراشنایی با نت و فراگیری سنتور نزد اقای جلال اخباری و شروعسنتور سازی و تحقیق برای بهتر کردن صدای سنتور .
جشن عقد کنان در 21 مهر ماه بادوشیزه فرخنده گل افشان در شهر قوچانجشن عروسی در مشهد (در 20 مرداد ماه) و اغاز یک زندگیخانوادگی سی ساله با ایشان که حاصل ان سه دختر و یک پسر استانتقال از بخش رادکان به روستای شاه اباد مشهد به عنوان مدیردبستان شاه اباد.
تولد راحله فرزند اول در 2 مهر ماه در مشهد.
ساختن اولین سنتورخود با چوب توتتولد دختر دوم افسانه در 28 اردیبهشت ماه در مشهد.(افسانهبعدها با پرویز مشکاتیان ازدواج میکند).انتقال از شاه اباد به شهر مشهد و تدریس درکلاس ششم دبستان پهلوی از مهر ماه.شرکت در مسابقات والیبال معلمامشهدانتقال از دبستان پهلوی به دبستان عبداللهیان مشهد و نظامت ومعاونت دبتان مذکورتدریس در دبستان های مشهد و انتقال در 25 اذر از مشهد بهتهران.تدریس در دبیرستان صفوی .
اغاز فعالیت با برنامه های رادیو ایران.
اشنایی بااستاد احمد عبادی.
راه یابی به کلاس درس اواز استاد اسماعیل مهرتاش و انجمنخوشنویسان نزد استاد بوذری.اشنایی با رضا ورزنده (استاد سنتور) در تابستان همینسال.
اجرا و ضبط اولین برنامه ی در رادیو ایران که با عنوان ((برگ سبز شماره ی 216در شب جمعه 15 اذر ماه پخش شد.کار در رادیو با نام مستعار ((سیاوش بیدکانی)) تاسال 1350 خورشیدی و بعد در رادیو و تلویزیون با نام خودش.
اشنایی با اسماعیل مهرتاشدر کلاس اواز ایشانانتقال از اموزش و پرورش به وزارت منابع طبیعی .
راه یابی بهکلاس خط استاد حسن میرخانیتولد دختر سوم مژگان در 27 هردیبهشت ماه در تهران.
تاسیس وشروع رادیو اف-ام به طریقه ی استریو فونیک و اجرای برنامه ی ((سه گاه)) به همراهیسه تار عبادی و تار مجد برای اولین بار به طریقه ی استریو .
شرکت در جشن هنرشیرازبرای اولین بار.
قبولی در امتحان خط (مرحله ی عالی) .
راه یابی به کلاس خطاستاد حسین میرخانیاغاز همکاری با برنامه های تلویزیون ملی ایران در برنامه یهفت شهر عشق)) غیره.
قبولی در امتحان خط (مرحله ی ممتازی) انجمن خوشنویسان وزارتفرهنگ و هر .
سفر به برغان با استاد حسین میر خانی (خطاط) ابراهیم بوذری (استاد خطشجریان) خسرو زعیمی ( مدیر عامل انجمن خوشنویسان)فرامرز پیل ارام(نقاش و استادنقاشیخط شجریاناشنای با استاد فرامرز پایور و مشق سنتور نزد ایشان و اموزشردیف اوازی صبا نزد فرامرز پایور .
اشنایی ئ همکاری با هوشنگ ابتهاج((ه .
الفسایه)در برنامه های (گل های تازه))رادیوشروع تهیه ی برنامه های گلهای تازه توسط هوشنگ ابتهاج دررادیو و همکاری با او.
اغاز فراگیری ردیف های اوازی و تصانیف قدیمی نزد استادعبدالله دوامی.برگذاری کنسرتی در شمال ایران با منصور صهرمی و هنرمندان دیگر.دیدارو اشنایی با اقای دوامی به وسیله ی فرامرز پایوراشنایی با استاد نور علی برومند و فراگیری شیوه ی اوازی سیدحسن طاهر زاده نزد ایشان در مرکز خط ئ اشاعه ی موسیقی و اشنایی با هنر جویان مرکزمحمد رضا لطفیو ناصر فرهنگفرو حسین علیزاده و جلال ذوالفنون و گنجه ای و مقدسی وحدادی و دیگرانسفر برای کنسرت های هندو پاکستان و افغانستان با استاد احمدعبادی .
سفر به چین و ژاپنن با احمد احرار و کریم فکور و حسین ملکو پرویز قاضی سعیدبه عنوان میهمانان ویژه برای گشایش پروازهایی به این دو کشورتولد همایون در 30 اردیبهشت ماه در تهران .
ماموریت رادیو وتلویزیون برای کنسرتهای فروردین در ایالات مختلف امریکا.انتقال از وزارت منابعطبیعی (به عنوان مهمور خدمت)به رادیو.قطع رابطه با مرکز اشاعه ی موسیقی و ادامه یدرس اواز در منزل استاد نورعلی برومندشرکت در جشنواره ی توس (نیشابور)با فرامرز پایور , سایه, حسنناهید, رحمت الله بدیعی, محمد اسماعیلی, عبدالوهاب شهیدی و هوشنگ ظریف.حضور دربرنامه ی جشن هنر شیراز ( در حافظیه) با محمد رضا لطفی و فرهنگفر و اجرای برنامه یراست پنجگاه)).کناره گیری رسمی و قطع رابطه ی کامل از رادیو در اسفند ماه.اجرایاواز در صفحات ردیف نوازی کانون پرورس فکری کودکان و نوجوانان .
بهره گیری از محضراقای برومند (در منزل خود استاد) شیوه ی اواز مرحوم طاهر زاده (اخرین جلسه روز چهارشنبه 29 دی ماه).فوت رضا ورزنده(29 دی ماه) و نور علی برومند (30 دی ماه) .
اغازضبط تصانیف قدیمی با صدای عبدالله دوامیاجرای برنامه ی ((نوا)) به همراهی محمد رضا لطفی و گروه شیدادر جشن هنر شیراز.اجرای موسیقی ((چهره به چهره)) و ((گلبانگ)) .
کناره گیری از رایوبه خاطر جو نامساعد.
تاسیس شرکت دل اواز برای انتشار برنامه های خوداحراز مقام اول تلاوت قران سراسر کشور در مرداد ماه.
اجرایبخشی از ((تلاوت قران)) .انتشار البوم ((گلبانگ))( دو نوار).
همکاری در تاسیس کانونچاوش)) با هوشنگ ابتهاج و محمد رضا لطفیبرای ادامه ی فعالیت های موسیقی در خارجاز رادیو تلویزیون(شجریان در انجا تدریس میکرداشنایی با فیلسوف یگانه استاد غلامرضا دادبه( جانسوز) درمنزل استاد خط مرتضی عبدالرسولی ئ اغاز فراگیریی و شناخت بایگانی های فرهنگ و نوافرهنگ پهلوانی و جوانمردان , فرهنگ مادرنوایی .اجرای موسیقی ((خلوت گزیدهپیغام اهل راز)) ( شامل دو نوار : راز دل و انتظار دل).اخرین کنسرت ها با گروهپایوردر مهر ماه در تالار رودکی .
کنسرت ماهور با محمد رضا لطفی و گروه شیدا درتالار رودکی و دانشکاه ملی در ابان ماهفوت استاد دوامی .
اجرای موسیقی ((عشق داند)) ( در ابو عطااجرای موسیقی ((ساز قصه گو)) ( اواز سه گاه در انتشار مجدد, البوم پیغام اهل رازانتشار نوار موسیقی ((پیغام اهل راز )) (شامل دو نوار : راز دل انتظار دلاولین کنسرت در سفارت ایتالیا به همراهی پرویز مشکاتیان وناصر فرهنگفر (آستان جانان) پس از سه سال کناره گیری از فعالیت های کنسرتی - اجرایموسیقی نوا (مرکب خوانی) و سر عشق ( ماهور) و بیداداجرای موسیقی ((همایون مثنوی)) با منصور صارمی.
اجرای موسیقیچهار گاه)) (با فرهنگ شریف) و دیگر اواز ها در برنامه های خصوصیاجرای موسیقی ((گنبد مینا ))و ((جان عشاق)).
انتشار نوارموسیقی ((بیدادانتشار نوارهای موسیقی (نوا)) ( مرکب خوانی ),((سر عشقماهور) و ((استان جانان)).
ضبط ده اواز به همراهی ویولن حبیب الله بدیعی در مونیخدر منزل دکتر علی خادمیاغاز کنسرت ها در اروپا پس از انقلاب و شروعهمکاری با گروهعارف .
اجرای موسیقی ((دود عود)) ,((دستان))وبرگذازی سه شب کنسرت برای بزرگداشت حافظ در تالار رودکیوحدت).انتشار نوار ((دستاناجرای ((ماهور)) و ((ابو عطا)) در کنسرت های بهاره در اروپابا پیرنیاکان, جمشید عندلیبی, و اعیان.
اجرای ((نوا)) و ((افشاری)) در کنسرت هایپاییزه اروپا به همراهی مشکاتیان و گروه عارف و دو شب کنسرت در اسفند ماه به دعوتشهردار بارسلون در این شهر به همکاری نی حسین عمومی , تار طلایی و تنبکشمیرانیسفر به تاجیکستان به دعوت خصوصی وزیر فرهنگ و هنر تاجیکستانپرده برداری از پیکره ی باربد و دو شب کنسرت در کاخ باربد به همراه کمانچه ی محمودتبریزی زاده , سه تار رضا قاسمی , و تنبک مجید خلج.
کنسرتهایی در امریکا به همراهیپیرنیاکان عندلیبی و اعیان.
اجرای مو سیقی ((سرو چمان)) , (( پیام نسیم)) , و ((دلمجنون)) ( هر سه در امریکا).
کنسرت شجریان برای زلزله زدگان رودبار در لس انجلسسخنرانی در پنج دانشگاه معتبر امریکا برای دانشجویان و محققینبرگذاری پنج شب کنسرت در پارک ارم و هشت شب کنسرتهای افتخاریبرای مردم جنوب شهر تهراندر فرهنگسرای بهمن ( کشتارگاه سابق تهران) در اسفندماه.برگذاری کنسرت شکوهمندی به مدت پنج شب در محوطه ی چهل ستون اصفهان.کنسرتهایاروپا با جهاندار و گروه اوا .
جدایی از همسر اول خانم فرخنده گل افشان.
اجرایموسیقی ((دل شدگان)) و ((اسمان عشق)).
انتشار نوارهای موسیقی ((سرو چمان)) , ((پیامنسیم)),(( دل مجنون)) و (( خلوت گزیدهازدواج با همسر دوم خانم کتایون خوانساری.
کنسرتهای مرحله یدوم در امریکا با داریوش پیر نیاکان ,جمشید عندلیبی و همایون شجریان ( اگوست تانوامبر) .برنامه ای با هابیل علی اف و همایون شجریان در سالن تالار رودکی(وحدتتهران.
اجرای موسیقی ((یادایام)) .
انتشار نوارهای ((دل شدگان )) و ((اسمانعشقانتشار گزارشی همراه با گفتگویی با شجریان تحت عنوان (( محمدرضا شجریان استاد اواز ایران کجاست؟)) در نشریه ی نوید فضیلت,شماره ی 16 ,سال 2مهر ماه ,تهران.
اجرای(( سه گاه )) و (( راست پنجگاه)) در کنسرتهای اروپایی بههمراهی محمد رضا لطفی و مجید خلج در تابستاناجرا برنامه ی ((قاصدک)) در کنسرتهای دور اروپا با پرویزمشکاتیان و همایون شجریانکنسرتهای اصفهان,شیراز,ساری, کرمان, و سنندج با گروهاوا.برگذاری کنسرتی در اروپا با محمد رضا لطفی در ابات ماه.اجرای موسیقی ((چشمه ینوش)) در ( فرانسه).انتشار نوارهای موسیقی ((همایون مثنوی)) ,(( گنبد میناجان عشاق)), چشمه ی نوش))و (( یاد ایام)).
اجرای موسیقی ((درخیالدرگذشت پدر در 18 اذر ماه در سن 85 سالگی.اجرای موسیقیرسوای دل)) در دبی.انتشار موسیقی(( در خیال)) .
انتشار نوار موسیقی ((ساز قصهگو)) ( اواز سه گاه در انتشار مجدد, البوم پیغام اهل رازتولد پسر دوم رایان (از ازدواج دوم) در ونکوور کانادا.اجرایبرنامه های((سه گاه)) و ((ماهور)) در کنسرتهای دور اروپا با همکاری داریوش طلاییسعید فرجپوری و اهمایون شجریان در پاییز .اجرای موسیقی(( شب ,سکوت , کویر)) .اجرا وانتشار موسیقی ((معمای هستی)) در کلن, المان.
اجرا و انتشار موسیقی ((شب وصلانتشار نوار موسیقی ((رسوای دل)).
انتشار نوار موسیقی ابوعطا((عشقدانداجرای کنسزتهای تهران,اصفهان, و دور اروپا با گروه اوابرگذاری کنسرت درامریکا در شهریور ماه.اجرای (( ارام جان )) .انتشار نوار ((پیامنسیم).
انتشار نوار موسیقی ((شب ,سکوت, کویز)).
انتشار نوار موسیقی((چهره بهچهره)).انتشار نوار موسیقی((راست پنجگاهاجرای ((ماهور)) و((افشاری)) در پنج کنسرت به نفع دانشاموزان در شهر هشتگرد.بریافت جایزه ی پیکاسو ئ دیپلم افتخار یونسکو تز دبیر کلیونسکو ((اقای مایور)) در پاریس, شهریور ماه.
انتشار نوار ((ارام جان)) .
اجرایاهنگ وفا)) .انتشار نوار ((تلاوت قران)) (1) و (2انتشار کتاب((راز مانا)) ( زندگی,دیدگاه و اثار استاد اوازایران, محمد رضا شجریان)کار محمد جواد غلامرضا کاشی ,محسن گودرزی, و علی اصغررمضانپور, نشر کتاب فردا, چاپ اول تهران.اجرای برنامه ی ((نوا ))و ((داد و بیدادزمستان) در کنسرتهای دور اروپا و امریکا و کانادا به همراهی حسین علیزاده,کیهانکلهر و همایون شجریان.
عمل جراحی کلیه و دهانه های معده در واشنگتن در 20 اسفندماهعمل جراحی برای چسبندگی روده در تهران در ابانماهاجرای برنامه ی (( راست پنجگاه ))و(( مرکب خوانی)) درکنسرتهای دور اروپا و کانادا با حضور حسین علیزاده, کیهان کلهر و همایون شجریانانتشار نشریه ی (( دفتر هنر )) شماره ی 15, ویژه ی محمد رضا شجریان ,در اسفند ماهدر کالیفرنیا