دانلود مقاله روستای خرگرد

موقعیت جغرافیایی روستای خرگرد
روستای خرگرد یکی از قدیمی ترین روستاهای خطه خراسان است که روزگاری ازرونق عظیم علمی برخوردار بوده و در کتاب تاریخ رجال شرق خراسان چنین آمده است که : « خرگرد که از اسلام تا قرن هشتم هجری آن را با نام معربش "خرجرد" می نامیدند با جمعیت تاریخی 1500 نفر بر روی طول جغرافیایی 59 59 درجه و عرض جغرافیایی 34درجه و32 دقیقه در ارتفاع 945 متر از سطح دریا قرار دارد و روستای آن که روزگاران درازی یکی از شهرهای مهم خواف بوده امروز بر روی خرابه های شهر قدیمی اش در فاصله 5 کیلومتر ی جنوب شهر رود خواف وبر کنار جاده آسفالته تایباد خواف به سنگان و قاسم آباد و زوزن واقع است ...

این روستا در قرون اولیه هجری و شاید قبل از آنکه در منابع تاریخی آمده و بویژه در قرن چهارم شهری بوده از شهرهای تابع فوشنج ( بوشنج) هرات که ابن حوقل صاحب صورت الارض به سال 363 هجری ضمن شرح شهر هرات و توابع آن از خرگرد چنین نام می برد : ...اما پوشنگ دارای شهرهای خرگرد، فرگرد و کره است و بزرگتر از همه آنها پوشنگ است ...

خرگرد دارای آب و باغهای بسیار و کوسوی کوچکتر است و فرگرد از خرگرد کوچکتر است و آب جاری آن اندک است ...

و باز مولف حدود العالم بسال 372 هجری آنرا شهرکی خوانده و شغل عمده مردمش را دامداری نوشته : " خرگرد شهرکی است خرد ، مردمان او خداوند چارپایانند " ...

یاقوت حموی در سال 623 آنرا شهری نزدیک بوشنج هرات آورده و نامی از تبعیتش که جزء کدام ولایت بوده است نبرده :" و اما علامه دهخدا نیز به نقل از منابع تاریخی و نظر جغرافیدانان از خرگرد چنین می گوید :« نام یکی از شهرهای مهم خواف است و به نام شهر خرجرد معروف بوده است(1)



پیشینه تاریخی خواف
شهرستانی از شهر های استان خراسان در جوارمرز مشترک با کشور افغانستان و در همسایگی شهرستانهای : تربت حیدریه تایباد طیبات قائن و ...

که تا سال 1368 هجری شمسی به عنوان یکی از بخشهای پنج گانه شهرستان تربت حیدریه به شمار می آمد واز آن سال به بعد به عنوان یک شهر ستان مستقل در تقسیمات کشوری منظور گردید شهرستان خواف دارای سه بخش به نامهای بالاخواف میان خواف جلگه زوزن میباشد این شهر دارای پیشینه تاریخی است و نواحی تاریخی آن عبارتند از خرجردزوزن سجاوند یا سیجاوند سنگان یا همان سنجان قدیم.
در گذشته تربت حیدریه و بخشی از منطقه ای که اکنون در خاک افغانستان است جز خواف بوده است .

خواف از نظر پیشینه ی تاریخی پیش از اسلام جزئی از قلمرو پارتیان بوده که سابقه تاریخی اش به چندین هزار سال می رسد .

خواف ناحیه ای است مشهور که مردم بزرگ از آنجا برخاسته اند .

خواف محل عبور شاخه ای از جاده ابریشم به طول ده هزار کیلومتر است (1)

اقلیم خواف

شمال وخاور بخش طیبات و قسمتی از مرز ایران و افغانستان – شمال و باختر بخش قاین ‚ ااین بخش کوهستانی ودر جنوب رود شور و کنار مرز ایران وافغانستان در جلگه و زمین هموار قرار دارد و هوای آن اغلب بواسطه وزش بادهای شدید مخصوصا بهار و پائیز غبار آلود و پر از گرد وخاک میباشد.

ارتفاعات باخرز از جنوب خاوری آن به طرف باختری ممتد است و بخش خواف را از بخش طیبات جدا میکند و امتداد آن تا کتل خاکی پیش میرود و بعد



از آن به اسم کوه چهل تن و کوه قلعه تا شمال بخش خواف امتداد دارد .

خواف را رود دائمی نیست فقط دو رشته مسیل بهار آبه که هر دو از شمال باختربخش جریان دارد و به نام رود شور داخل خاک افغانستان میشود ودر آنجا موجود است .

این بخش از چهار دهستان به نام بالا خواف – میان خواف و پائین خواف و جلگه زوزن تشکیل شده است .

که جمعا دارای 98 آبادی بزرگ وکوچک است .

محصول عمده آن غلات زیره و درخت کاج شغل اهالی زراعت و گله داری و از صنایع دستی زنان قالیچه و کرباس بافی است .(2)
از آن به اسم کوه چهل تن و کوه قلعه تا شمال بخش خواف امتداد دارد .

محصول عمده آن غلات زیره و درخت کاج شغل اهالی زراعت و گله داری و از صنایع دستی زنان قالیچه و کرباس بافی است .(2) 1_مجموع راهنمای جامع ایرانگردی،حسن زنده دل،تهران7 2-جفرافیای تاریخی ولایت زاده ،محمد رضا خسروی انتشارات آستان قدس رضوی فصل دوم - مدارس - مدارس دوره اسلامی مدارس دوره تیمور - غیاثیه خرگرد - موقعیت مدرسه غیاثیه خرگرد در سایت -- پیشینه تاریخی مدرسه غیاثیه خرگرد فصل دوم مدارس مدارس اسلامی در صدر اسلام تدریس علوم مذهبی در مساجد انجام می شد.

بتدریج با توسعه علوم اسلامی, فضای آموزشی از مساجد جدا گشت.

در قرن پنجم هجری (همزمان با حکومت سلجوقیان) به تشویق خواجه نظام الملک, مدارس متعددی در شهرهای معروف اسلامی مانند بغداد, ری, نیشابور و جرجان ساخته شد.

بعدها نقشه چهار ایوانی, که مورد توجه معماران قرار گرفت, برای فضاهای آموزشی طرحی متعارف شد.

در اطراف ایوانها, حجره هایی به صورت یک یا دو طبقه یرای استفاده و اقامت شبانه روزی دانشجویان و طلاب علوم دینی ساخته شد.

غیر از ساعات تدریس, از مدارس به عنوان مسجد نیز استفاده می کردند.

مدارس نیز همانند مساجد با آجرکاری, گچبری و کاشیکاری تزیین می شد مانند مدارس غیاثیه, چهار باغ و مطهری(1) نمایی از مدرسه غیاثیه خرگرد مدارس دوره ی تیموری - تیموریان به ساختمان مدارس بیشتر از مساجد اهمیت می‌دادند.

- طرح کلی مدارس در معماری این دوره چهار ایوانی است که در چهار ضلعی حیاط و روی دو محور قرار گرفته و در جوانب ایوان‌ها، حجره‌ها و تالارهای بحث و تدریس واقع شد‌ه‌اند.

این مدارس غالباً در دو طبقه ساخته شده و حجره‌ها نیز معمولاً از سه بخش تشکیل شده‌اند: 1- ایوان 2- خود اتاق 3- پستوی کنار اتاق (1) - برجسته‌ترین و شاخص‌ترین ویژگی‌های مدارس دوره تیموری عبارت است از: 1- وحدت ترکیب و وجود نظم در ساختمان مدارس 2- پیچیدگی فضای مدارس 3- فضای اغلب مدارس بسته و متنوع به نظر می‌رسد.

4- عظمت و اهمیت مدخل با به کار بردن سر دری با ابعاد بزرگ و تناسبات کشیده‌تر 5- توجه و تأکید دو طرف ورودی 6- انجام نماسازی در جبهه خارجی مدارس؛ در برخی از مدارس این دوره چهار مناره در چهار گوشه مدارس ساخته شده‌است 7- نمایش اجزای داخلی مدارس مانند گنبد، ایوان، تاق‌نما، ورودی و حتی حجره‌ها در بیرون از بنا 8- صحن مدارس اغلب مستطیل شکل است.

9- گوشه‌ها معمولاً بریده و احجام نیز کشید‌ه‌تر به‌نظر می‌رسند.

- در دوره تیموری با اوج‌گرفتن تزیینات کاشی‌کاری معرق، گچ‌ بری کم‌کم رونق و اعتبار خود را از دست داد.

بنابراین نمونه‌های عالی گچ ‌بری از این دوره به مقیاس نیست که بتوان آن را یکی از جلوه‌های اصلی هنر این دوره محسبوب داشت2(2) 1: سایت اینترنتی: باستان شناسی، تاریخ هنر و معماری اسلامی 2:معماری اسلامی (شکل،کارکرد و معنی) - موقعیت مدرسه غیاثیه خرگرد در سایت -- پیشینه تاریخی مدرسه غیاثیه خرگرد بانی و معمار مدرسه غیاثیه خرگرد در خرگرد خواف نزدیک جاده آسفالت بنایی دیده میشود که زمانی مهمترین مرکز تعلیم و تربیت بوده است.

علت اینکه پیر احمد خوافی این مدرسه را در روستای گمنام خرگرد ونه در شهر بزرگ خواف بنا کرد‚ هیچ پاسخی ندارد جز آرزوی نهادینه کردن رسم آموزش که در گذشته ای نه چندان دور در تنها مدرسه آن دیار نظامیه که آن زمان به ویرانی نهاده بود پیگیری میشده بود.

کتیبه ی موجود این مدرسه در سال 848 به دستور خواجه غیاث الدین پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ میرزابنا شده است بدین علت به غیاثیه مشهور گردید این بنا نماینده ی کامل معماری دوره تیموریان است که به سبک اذری ساخته شده است معمار بنا استاد قوام الدین شیرازی که در حال کار روی بنا فوت کرده است و کار نیمه تمام وی را برادرش غیاث الدین شیرازی که مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات را نیز ساخته است کامل کرد .مدرسه غیاثیه در دوران شکوهش از بهترین دانشگاههای اسلامی بوده است و دانشمندانی چون ابوبکر پوشنجی خرجردی ابونصر خرجردی را پرورانده است.

کتیبه ی موجود در ایوان جنوبی که در آن نام معمار و سال ساخت ذکر شده است و همچنین دست نوشته هایی روی دیوارهای حجره ها و اتاقهای مدرسه غیاثیه که بعضاً به خط نستعلیق بسیار زیبا می باشد دیده می شود که به احتمال قوی دانشجویان و طلاب علوم دینی به هنگان تحصیل نوشته اند و از این دست نوشته ها چنین استنباط می گردد که حداقل در زمان نگارش آنها این دانشگاه اسلامی آباد بوده و از رونق زیادی برخوردار بوده است .نمونه ای از این دست نوشته ها : بهتر از کنج مدرسه ترا نبود پناه زین دیر پر حوادث و چرخ پر انقلاب از نور صبح کجا بهره ور شوی دود چراغ اگر نخوری در شب شباب العبد المذنب قاسم محمد این دست نوشته ها ی یادگاری علاوه بر آنکه زمان آبادی و رونق آن را روشن می نماید وضعیت زمان را از نظر سیاسی و اجتماعی بیان می کند و نیز معلوم می شود دانشجویانی از شهرهای دیگر هم در این محل به تحصیل اشتغال داشته اند (1) 1-سایت اینترنتی:باستان شناسی، تاریخ هنر و معماری اسلامی فصل سوم -توصیف اجمالی از بنا -معرفی اجزای تشکیل دهنده غیاثیه خرگرد -نمای اصلی بنا - مناره ها -هشتی و ورودیهای مرکب درونی -سالن اجتماعات -حجره -ایوان -اتاق های مسکونی -اتاق های چهار گوشه بنا -بادگیر فصل سوم توصیف اجمالی از بنا: اهمیت هنری مدرسه در حدی است که محققان معروف غربی چون هرتسفلد , سایکس و برنارد اوکین و گرابار در مورد آن به تحقیق پرداخته و از کتیبه های آن نسخه برداری کرده اند .

نمای داخلی ایوان ها مقر نس های گچی جالب توجهی را در خود دارند.

در چهار زاویه بنا چهار اطاق با سقف گنبدی دو پوشه ساخته شده و با کاشی های معرق و مقرنس گچی تزیین یافته است .

دو اطاق زاویه شمال شرقی و شمال غربی بزرگتر از سایر حجره ها و با سقف های شبکه بندی شده بسیار زیبا به احتمال زیاد به عنوان مسجد مدرسه و مجالس وعظ و بحث استفاده می شده است از اره ایوان ها و حجره های طبقه همکف از سنگ های مرمر با اشکال جالبی ساخته شده و اکثر سنگ های مرمر آن غارت شده است.

از شبستان سمت راست برای مسجد و شبستان سمت چپ برای اتاق مدرس و استادان استفاده می شده است .

دیوارهای صحن دارای کاشی است و روی ایوان های وردی داخلی (( انا فتحنالک )) و ایوان روبروی آن سوره الرحمن و ایوان سمت راست سوره قیامه و ایوان شرقی (چهارم) سوره دهر باخط ثلث کتیبه شده است.البته باید توجه داشت که قسمت اعظم این کتیبه ها از بین رفته است .

نوار دور میانه حجرات مدرسه جمله های لا اله الا الله , الحمد الله , توکلت علی الله ربی دیده می شود .

نمای خارجی مدرسه کاشی کاری شده است و داخل برخی از طاق نماهای خارجی آن جملات الله و محمد بارها تکرار شده است .

دو برج تزئینی در ضلع شمالی احداث شده که تزئینات سنگ مرمر و کاشی آن از بین رفته است کلاً تزئینات بنا شامل کاشی های آبی , کبود و سنگ مرمر می باشد.

معرفی اجزای تشکیل دهنده غیاثیه خرگرد مدرسه غیاثیه خرگرد با نقشه چهار ایوانی و مستطیل شکل , مشتمل بر سردر ورودی , اتاق گنبددار, ایوانهای چهار گانه , حجره های متعدد , برج ها یا مناره ها , تزیینات زیبای کاشی و آجر و کتیبه های تاریخی است .

از آنجا که مدرسه از تمام جهات دید داشته , تلاش شده تا اضلاع آن نماسازی و تزیین شود, کاری که در دیگر بناهای مشابه کمتر دیده میشود.(1) برش روی مسجد و مدرس دایر]المعارف بناهای تاریخی در دوره اسلامی/5 تالیف و تدوین:ملازاده/کاظم نمای اصلی بنا جبهه اصلی نمای مدرسه رو به سمت شمال شرق دارد.و دارای نظمی دقیق و سنجیده است.در بین این ضلع سردر ورودی بنا به صورت ایوانی جاسازی شده.

در گوشه این ضلع ،دو مناره یا برج که درپایه هشت ضلعی و در بالا استوانه هستند،ساخته شده اند.(1) نمای ورودی در فاصله میان مناره ها و سر در ورودی ، طاق نماها،غرفه ها و ورودی گنبد خانه ها، تعبیه شده که که حالت قرینه دارد.(1) مناره ها مناره ها یکی از عناصر اصلی فن و هنر معماری اسلامی محسوب می شوند.

الگوی اصلی مناره ها، برجهای کوتاه و مربع شکل پیش از اسلام سوریه بود که برای معابد و یا مقاصد کلیسایی ساخته می شد ولی معماران مسلمان بر ارتفاع آن افزودند و به بناهای پله دار چند طبقه ای از نوع فانوس های دریایی رومی نزدیک تر کردند.(2) مناره ها از چهار جزء اصلی تشکیل شده اند: · پایه : به صورت مربع، شش یا دوازده ضلعی.

· ساقه : به شکل استوانه یا مخروطی · سرپوش : مربع و هشت گوش که مهمترین بخش مناره است.

· رأس : همان سایبان که به اشکال مختلف ساخته می شود.

منارها و نمای اصلی مدرسه غیاثیه با تزیینات کاشیکاری و سنگ مرمر مزین شده که بخش قابل توجهی از این تزیینات و بخش فوقانی مناره ها نیز از بین رفته است.

دو ضلع جانبی بنا_اضلاع شرقی و غربی_با ورودی ها،طاق نما های کم عمق و پنجره و تزیینات کاشی کاری ،نما سازی و تزیین شده است.نما سازی این اضلاع ظاهرا بی ارتباط با طرح داخلی (حجرها)صورت گرفته وطاق نما های ایجاد شده در رستای حجره ها نمی باشد.نما خلفی بنا،وضعیت خاصی دارد به این ترتیب که فضا های موجود در ضلع جنوبی مدرسه از این نما بیرون زده است.این برجستگی ها و سایر قسمت های نمای خلفی با طاق نما های کم عمق و تزیینات آجر و کاشی نما سازی شده است.سر در ورودی بنا ایوان مانندی است که با تلفیق آجر و کاشی و کتیبه تاریخی تزیین شده است.(1) کتیبه مزبور در اطراف در ورودی و پنجره بالای آن،به خط ثلث ممتاز ، با کاشی سفید معرق در زمینه لاجوردی نوشته شده است قسمتی از این کتیبه ریخته و باقی مانده آن چنین است(1) ((الخاقان ابن الخاقان ابوالمظفرشاهرخ بهادرخان خلدالله تعالی ملکه وسلطانه افتاب دین ودولت اسمان عدل ودادپادشاه ربع مسکون خسروصاحب قران به سعی البعدالضعیف المحتاج الی اللهالوافی پیر احمدبن اسحاق مجدالدین محمدالخوافی فی سنه ثمان واربعین و ثمانمائنه(848ه.ق)(1) در قسمت بالا وداخل این کتیبه عبارت((مبارک باد))چندین بار تکرار شده ونام کاتب ((جلال جعفر))نیز به خط کوفی بران نوشته شده است بدنه وطاق سردرورودی با تزئینات گره سازی اجری،درزمینه کاشی فیروزه ای پوشانده شده که درداخل مربع ها نام مبارک((الله))با خط کوفی بنایی،باکاشی لاجوردی به چشم میخورد.

درسردرورودی مدرسه ودرسمت راست،در داخل طاقچه،کتیبه ای وجود دارد به خط ثلث سفیددرزمینه لاجوردی که متن ان((به سعی بنده ضعیف خواجه پیراحمدریحان ))است.

ظاهرانامبرده یکی ازاستادکاران تزئینات مدرسه ویامباشر وسرپرست کارساختمان مدرسه بوده است.(1) هشتی و ورودیهای مرکب درونی جالب ترین در اصلی ورودی مرکب ‚ ورودی اطاق های گوشه ی صحن است که به وسیله پوشش گنبدی ‚ مسقف گردیده است.

معماری درساخت این ورودی ها به تقلید از مسجد مولانا در تایباد صورت گرفته است.

(1) گنبد شانزده ضلعی هشتی مابین دو فضای مسجدو سالن اجتماعات برروی شبکه ای از گچ بری های مایل واقع شده است .

این هشتی به عنوان گذرگاهی برای ورود به مسجد ‚ سالن اجتماعات و ایوان به کار می رفته است .در هرجانب این هشتی ‚ دو فضای کوچک گنبدی وجود دارد که فضای مربعی را بااستفاده از گوشواره هایی به دایره ای زیر گنبد متصل می کنند ودر مسجد وسالن اجتماعات نحوه ی اتصالات فضای چهار گوش به پایه ی گنبد متفاوت است .(2) در مسجد چهار فیبگوش شکل چهارضلعی فضارا به هشت ضلعی تبدیل میکنند‚ حلقه ای از مقرنس ها شکل یک دایره مقرنس کاری شده را بر فراز فضای مسجد به وجود آورده اند .

هشت نورگیر دور تا دور پایه گنبد و را فرا گرفته است .

بین هر دو نور گیر نورگیر بسته قرار گرفته است ‚ پوشش داخلی گنبد آسیب زیادی دیده است که اخیرا به همت میراث فرهنگی ترمیم شده است .

آجر چینی قسمت فوقانی گنبد اخیرا باز سازی شده است .

در سالن اجتماعات به نظر می رسدکه وزن عمده گنبد را تشکیل میدهند.(2) در این جا نیز پایه ی گنبد توسط هشت نورگیر به بیرون راه می یابد .

چنین سیستمی در ایجاد طاق ‚ گنبد در مسجد مولانا در تایباد (1444 م ) که توسط گنبدی با پایه ی دارای شانزده طاق پوشش میابد ‚ نیز دیده می شود.

دوناحیه درمسجدو سالن اجتماعات تزئینات روی دیوار را نشان می دهند ‚ نوار افقی زیر نورگیر ‚ ساده بود واساس توسط نقوش سطحی جلوه مییابد بربالای آن چه گفته شد در گاهی های کوچک ساده ای وجود دارد که به تدریج به مقرنسهای لانه زنبوری سالن اجتماعات به طاق های متقاطع حامل گنبد – تبدیل میشوند .

نوری که از نورگیرها بهه داخل بنا نفوذ میابد بوسیله حلقه واقع در زیر پایه گنبد تقویت یافته وباعث روشنائی بیشتر فضا میشود .

در طرح عملیات حفاظت بنا توسط وزارت فرهنگ وهنر سابق آثاری از شیشه درزیر پنجره ها وطاقچه های جنوب غربی سالن اجتماعات یافت شده است ‚ خرده شیشه ها دارای یک میلی متر ضخامت وغالبا رنگی بودند ‚ رنگ هایی از قبیل قهوه ای سیر ‚ فیروزه ای و آبی روشن .

قطعه های کوچک ی از گچ بری قالب ریزی شده نیزیافت میشود که به عنوان قاب هایی برای شیشه های رنگی استعمال میشده است .

با استفاده از این شواهد میتوان نورهای الوان که از میان پنجره ها برروی مقرنس ها ی اطراف آن ها می افتاد را به خوبی تصور کرد .(1) استفاده از شیشه در بناهای دیگر از دوران تیموری همچون گور میر (4-1403 م) وعشرت خانه (1464 م) مشاهده نمیشودبعداز ورودی مدرسه هشتی مربع شکل گنبدداری قرار دارد که در چهار ضلع آن درگاه هایی تعبیه شده است .(1) یکی از این گنبدخانه ها به جهت وجود بقایای محراب کاشیکاری ، ظاهرا نمازخانه ی مدرسه بوده است و دیگری نیز احتمالا محل تدریس یا محل اجتمای بوده است .(1) سالن اجتماعات گنبدخانه ها دارای شاه نشین های وسیعی هستند و از سه ضلع به خارج راه پیدا می کنند .

با ایجاد چند قوس روی شاه نشین ها و گوشه های اتاق ، گنبد های دو پوش بنا استوار شده که از جالب ترین پوشش های بنا به شمار می آیند .(1) علاوه بر تزیینات فوق آثار کتیبه های نقاشی شده به خط کوفی تزیینی در قسمت کمرگاه گنبد خانه ها مشهود است که در آنها از رنگ های قرمز ، سبز، آبی و زرد استفاده شده است .

کشف قطعات شیشه به رنگ قهوه ای سیر ، آبی و آبی روشن در گنبد خانه مدرسه این فرض را به وجود آورده که پنجره های گنبد خانه دارای شیشه های رنگین بوده است .

هشتی ورودی ازاین طریق دری درجانب جنوبی به ایوان شمالی وسپس صحن مدرسه راه میابد.صحن مدرسه نسبتا وسیع ومربع شکل است وگوشه های ان برای تعبیه ورودی هایی پخ شده است.

هنگام ورود به صحن مدرسه غیاثیه همواره دونکته توجه بیننده را به خود جلب میکند: نخست چشم نوازی رنگهای سیر بکار رفته در کاشی کاری ها و سپس آرامشی که به واسطه تقارن عناصر به شخص دست می دهد .

معماربنا ما را به دیدار طرح های بدیع دعوت میکند که درعین سادگی دارای شگفتی میباشد .

( چهار ایوان با ارتفاع وعمق یکسان)(1) حجره در میان اضلاع صحن،ایوانی ودر حد فاصل ایوانها تعداد 32 حجره در دو طبقه ساخته شده است.

نمای اضلاع صحن به قرینه یکدیگر ساخته شده است.

دراین مدرسه حدود 32 حجره مسکونی برای طلاب علوم دینی وجود داشته که هر کدام از این حجره ها متشکل از دو وجه،ایوان ورودی و اتاق اصلی می باشد.(3) ازاره صحن،غرفه ها، ایوان با سنگ پوشیده شده وبقعیه قسمتهای نماهای رو به صحن دارای تزئینات زیبای کاشیکاری معرق و تلفیق اجر وکاشی با نقوش هندسی ،اسلیمی وکتیبه های متعدد بوده که بخش قابل توجهی از انها اسیب دیده.تقریبا تمام ایوانها وهمچنین حجره ها از نظر ابعاد و جزئیات معماری مشابه میباشد.(1)راه دسترسی به حجره های طبقه هم کف مستقیما از طریق صحن روباز مدرسه صورت می گیرد.

دسترسی به حجره های طبقه بالا نیز از طریق ورودی و پلکانهای چهار گوشه بنا و راهرویی است که در دور تا دور صحن طبقه بالا در میان ایوانچه های جلو حجره تعبیه شده است.

نمای داخلی حجره ها دارای طاقچه ها و طاق نما هایی است.(1) علاوه بر گنبد خانه ها ، ایوان ها وحجره ها، در چهار گوشه صحن مدرسه چهار فضای گنبد دار کوچکتر ساخته اند که تاحدود زیادی قرینه یکدیگر می باشند.

ایوان ارتفاع آن حدود 11 متر ودهانه آنها 4/5 متر است.هرچند امروزه بخش قابل توجهی از تزیینات ایوان ها فرو ریخته است اما در گذشته سراسر پوشیده از تزیینات کاشی معرق، کاشی شش ضلعی،مقرنس گچی،تزیینات سنگ مرمر،تلفیق آجروکاشی و کتیبه های مختلف بوده است.

(1) در دیواره انتهای ایوان ضلع جنوبی و بالای دری که به فضای پشت ایوان راه دارد،کتیبه ای بر جای مانده که به معرفی معماران سازنده مدرسه می پردازد.

متن این کتیبه که با کاشی معرق به خط نسخ ورنگ سفید در زمینه لاجوردی اجرا شده،جنین است: بنت هذه المدرسه المبارک الغیاثیه علی ید العبد المحروم استاد قوام الدین شیرازی .846.

ظاهرااین تاریخ مربوط به اتمام تزیینات این قسمت از مدرسه است.

.

اتاق های مسکونی در هرجانب صحن ‚ هشت فضا در دو اشکوبه برای سکونت تهیه شده است .

ورود هر اتاق رادرگاهی مزین به کاشی کاری تشکیل می دهد .

نمای دیوارهای غرفه های ورودی حجره ها در طبقه پایین دارای نقوش هندسی منتظم مکتوب به اسامی الله وعلی به خط کوفی میباشد .

تزئینات دیگر دیوارها شامل نقوش هندسی میباشد .

حجره ها دارای فضایی چهار گوش وطاقچه هایی کوچک برروی دیوارهای خود هستند ‚ همه ی حجره ها دارای ابعاد فضایی یکسانی میباشند به غیر از حجره های منتهی الیه طرفین ضلع صحن که به منظور هماهنگی با ابعاد مسجد ومدارسکه پشت آنها قرار داردطراحی شده اند‚ درسقف هرحجره کانالی چهارگوش وکوچک تعبیه شده است و احتمال میرود که از این کانالها درزمستان به عنوان دودکش ودرتابستان به عنوان تهویه کننده هوا استفاده می کرده اند.

اتاق های چهار گوشه بنا : چهار اتاق گنبد دار در چهار گوشه بنا وپشت صحنه مدرسه وجود دارد که هر اتاق دارای همتایی در طبقه فوقانی خود میباشد .

کاربرد این اتاقها دقیقا مشخص نیست ‚ احتمالا فضاهای پایین به منظور اتاق درس در فصل زمستان به کار رفته است به این دلیل که ایوانها در سرمای زمستان برای تحصیل مناسب نبوده اند‚ فضاهای طبقه فوقانی برای سکونت رییس و مدرسان استعمال می شده است .

گنبد هر چهار تاق زیرین ‚ بریک اسلوب بنا گردیده است .

پلان هریک از این اتاق ها به طریق صلیبی بوده و عبارت است از چهار ایوانچه مقابل هم دیگر که برفراز آنها گنبدی مزین به کاربندی گچی ایجاد شده است.

ادامه فضای هشت ضلعی در نمای بیرونی به سمت جنوب غربی به شکل برج منشور نمایان است .

بخش مذکور اخیرابازسازی شده است.بخش فوقانی ایوانچه دارای طاق کلیل و پوشش شمسه مانندی است که توسط کاربندی گچی برفراز طاق نماها استوارگردیده است .

در این قسمت ترکیب پوشش طاق برهمان شیوه ای است که در سالن اجتماعات دیده میشود .

تنها تفاوتی که در مقایسه ی این دو بخش به چشم میخورد .

وجود طاق نما در ساقه ی گنبد است .

اتاق فوقانی گوشه جنوبی و قسمت اعظمی از گنبد اتاق گوشه شمالی خراب شده بود که اخیرا توسط سازمان میراث فرهنگی بازسازی شده است .

اتاقهای گوشه ‚ بزرگتر از حجره ها میباشند ودر پلان به شکل چهارضلعی دیده میشوند که توسط طاق نماهایی به یک هشت ضلعی منتظم تبدیل میشوند .

پوشش اندود گچ در این اتاق ها مارا از مشاهده ی دقیق چگونگی تاق باز میدارد .

بادگیر در پشت ایوان مذکور فضای مستعطیل شکلی وجوددارد که از نمای خلفی مدرسه بیرون زده است،لیزاگلمبک-متخصص معماری تیموری- ازان به عنوان بادگیرویکی ازمختصات این مدرسه یاد کرده است.

دست نوشته های شاگردان روی دیوار مدرسه بر روی دیوار های حجره های مدرسه غیاثیه،دست نوشته هایی بر جای مانده که ظاهرا مربوط به طلابی بوده که در این مکان به کسب علم و دانش مشغول بوده اند.(3) این دست نوشته ها که گاه به خط نستعلیق بسیار زیبا نوشته شده اند دارای تاریخ 994 تا 1110 ه.ق می باشد.

1: دایر]المعارف بناهای تاریخی در دوره اسلامی/ 5تالیف و تدوین:ملازاده/کاظم 2: گدار ‚ آندره – آثار ایران ‚ سازمان پژوهشهای اسلامی آستان قدس پوپ ‚ آرتور – سیری در معماری ایران- نشر قطره ، مجله اثر مجله سازمان میراث فرهنگی شناسنامه بناها – پژوهشکده سازمان میراث فرهنگی کشور زنگنه ‚ محمد – تاریخ رجال شرق ج 3 :مشاهدات عینی فصل چهارم تزئینات -کاشی کاری -کاشیکاری معرق -کاشی کاری معقلی -کاشی کاری هفت رنگ فصل چهارم تزئینات بنا بخش پایین دیواره های مسجد وسالن اجتماعات با بهره گیری از نقوش هندسی تزئین یافته اند .

رنگ های استفاده شده در این نقوش عبارتند از سبز ‚ آبی ‚ زرد و قرمز .

حاشیه ای از نقوش منفرد مربع شکل دورتا دور ازاره ای دیوارها را احاطه کرده است .

بربالای آن کتیبه ای رنگی به خط کوفی قرار دارد(1) ناحیه اتصال دیوار به نورگیرهای طاقی کشل وبخشی که مقرنس ها رادربرگرفته اند به وسیله تزئینات رنگی پوشش یافته است .

زیر نورگیرهای بسته را مجموعه ای از نقوش مرکب گیاهی تزئین کرده اند که توسط نقوش اسلیمی احاطه شده اند.

نورگیرها ی فوقانی و مقرنس ها ی اطراف آن ها را نقوش به سه موضوع : نقش هایی که افتاده یا محو شده اند ‚ ستاره های پنج پر و نقوش مرکب پوشش میدهند ه در دل اسلیمی هایی قرار گرفته اند .

(1) درون وبرون نقوش مرکب با عناصر تزیین گیاهی پوشش یافته است ‚ انگاره هایی بسیار ضعیف از نقوش رنگی بر روی گنبد سالن اجتماعات دیده میشود .

تعداد نقوش مرکب تخم مرغی شکل در مرکز و حاشیه ها قابل مشاهده اند .

و به نظر میرسد که هرقسمتی ازدیوار تزئینات خاص خود را داراست .

بخش های پایینی داخل فضاها ‚ بخش های پایینی سطوح اسده وگچ بری های کامل قسمت فوقانی دیوار تزئینات را ویژه برروی دیوارها در حالی دارای شیوع و پیچیدگی می باشد به نوعی به وحدت ویگانگی نقوش دلالت میکند .

تزئینات رنگی در مدرسه ی غیاثیه خرگرد شباهت زیادی با تزئینات مسجد گوهرشاد بنایی که قوام الدین قبل از بنای مدرسه خرگرد به پایان رسانید ‚ دارد .

این شباهت را میتوان در عناصری هم چون نقوش هندسی پایین دیوارها ‚ نقوش مرکب کوچک و نقوش اسلیمی در بالای دیوارهامشاهده کرد.

ولی نقوش و عناصری نیز دیده میشود که قابل مقایسه با نقوش مسجد گوهر شاد نیست .

مانند نقوش مرکبی که در سالن اجتماعات مدرسه وجوددارند .

این نقوش مشابهت اطراف گنبد بقعه نعمت الله ولی در ماهان کرمان دارند .(1) در مزار شیخ نعمت الله ولی نقوش مرکب ‚ اشکال به هم پیوسته ای با گوشه هایی به سمت بیرون ودر یک خط راتشکیل داده اند .

این توصیف نباید تصور یک تقلید مستقیم از بقعه ی نعمت الله ولی ایجاد کند .

احتمالا در هردو بنای مذکور به طور وسیعی از تزئینات معقلی که در آرامگاه سید رکن الدین یزد دیده میشود استفاده شده است.

(1) کاشیکاری کاشی کاری هنری است ماندگار که از دیرباز بر مساجد و اماکن قدیمی کشورمان و نیز اماکن مذهبی جهان نقش بسته است .

بکارگیری انواع مختلف کاشی در تزئینات بناهای مذهبی و مساجد بیانگر نوعی تقدس است که در روح کلی هنرهای اسلامی – ایرانی متجلی است .

اوج هنر کاشی سنتی که قدیمی ترین سبک آن در مسجد کبود تبریز به کار رفته در زمان صفویه بوده است .

که امروز در شهرهایی چون مشهد ، شیراز و تهران نیز آثاری از این هنر به چشم می خورد .

هم اکنون عمده هنرمندان این رشته در اصفهان قرار دارند .

کاشی کاری در رنگ های مختلف تهیه و اغلب در کتیبه ها ، مغازه ها ، گنبدها و سردر مساجد و حسینیه ها بکار می رود .

ساخت کاشی که با استفاده از خاک رس انجام می شود از جمله اموری است که مراحل مختلف آن باید با ظرافت و تخصص خاص همراه باشد .

این مراحل نمونه برداری از خاک ، آزمایش و سپس تهیه خمیر و قالب گیری را شامل می شود .

کاشی پس از خارج سازی از قالب به صورت خام پخت می شود و سپس کار لعاب دهی آن در رنگ های مورد نظر انجام می گیرد .

نمای بیرونی حجره ها به طور کامل از کاشی های معرق پوشیده شده است‚ قسمت کمی از این کاشی کاری ها برنمای طبقه دوم باقی است ولیکن ‚ بخش عمده ای از این تزیینات درطبقه اول بازسازی واحیاء شده است .

(1) تزئینات مذکور را به سه دسته عمده میتوان تقسیم کرد : نخست نقوشی که برروی طاق های طرفین ایوان دیده میشوند ‚ این نقش علاوه بر عناصری تزیینی در مرکز ‚ حاوی کتیبه ی ((لااله الاالله )) در قابهای سمت راست و ((محمد رسو ل الله )) در قابهای سمت چپ است .

این کتیبه ها با خط ثلث زرد رنگ برزمینه ای سبز جای گرفته اند .

کتیبه های مذکور در ابتدابا حلقه ای از گلها ی سنبله با نقوش مرکب تیره ی بزرگ تر احاطه شده اند .

دیگر نقوش واقع بر قابها عبارت است از نقوش درهم پیچیده زردرنگ واسلیمی هایی به رنگ آبی روشن که حاوی برگ .

غنچه و گلهای کوچک میباشد.

این اشکال برروی زمینه ای به رنگ آبی سیر نقش بسته اند ‚ نواری از نقوش گیاهی حاشیه هرقاب را فراگرفته است .

(1) دسته دوم نقوش مورد بحث برروی لچکی های مجاور طاق جالب توجه اند .

گلی کوچک به رنگ آبی تیره عنصر مرکزی این تزیینات راتشکیل میدهد که توسط نقوش مرکب بزرگتری دربرگرفته شده است .

این نقوش مرکب دارای حاشیه ای موج دار وزرد رنگ به دور خود میباشد ‚ اسلیمی هایی که دیگر قسمتهای هرقاب رااشغال کرده اندوبه داخل نقوش مرکب نفوذیافته اند مارپیچ هایی منظم راتشکیل داده اند.

قاب های طاق نمای ورودی کاملا مشابه نقوش مذکور می باشد و تنها اندکی در فرم نقوش مرکب اختلاف به چشم می خورد.

(1) سومین دسته از نقوش ‚لچکی ها را اشغال کرده اند‚این دسته از طرح های به کار رفته در تزیینات‚ دارای عنصر شش پر هستند که ازترکیب کلمات تکراری محمد در سوی عقربه های ساعت خوانده می شوند.

در حالیکه درقاب سمت چپ این کلمه در خلاف جهت عقربه های ساعت است.

بدین ترتیب اصل تقارن رعایت گردیده است.

(1) فضای خالی بین کلمه ها را نقوش گیاهی آبی روشن مزین کرده است.

دیگر نقاط قاب به وسیله نقوش اسلیمی و بلکه توسط غنچه ها و شکوفه ها نو رسته به گونه ای درهم پیچیده اشغال شده است.

(1) ترکیب نقوش مرکب مرکزی واسلیمی پیچیده درنقوش مذکور ازتزئینات عمده عصر تیموری به شمار میرود .این نکته دردیگرسازه های قوام الدین ‚ همچون بناهای مسجد گوهرشاد مشهد وگازرگاه مشاهده می شود .(1)