دانلود مقاله زلزله چیست؟

لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود.

دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود.

این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند.

به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود.

وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می‌آورد.

بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود.

بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد.

لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.
باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است.

همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.

چرا زلزله بوجود می‌آید؟

به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انر‍ژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود.

این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.
اما این انرژی از کجا می آید؟

برخی معتقدند که زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده است که این ورقه‌ها با صفحاتی که در کنار هم قرار دارند به یکدیگر فشار وارد کرده و باعث می‌شوند که ورقه‌هایی که دارای وزن کمتری هستند به داخل زمین فرو روند (این پدیده در اصطلاح علمی فرو رانش صفحات گفته می‌شود).

همچنین ممکن است که ورقه‌ها در کنار یکدیگر به هم فشرده شوند.

در اثر فرو رانش و پایین رفتن صفحه به درون زمین و به دلیل افزایش فشار و دمای طبقات درونی ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن می‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاری را به طبقات مجاور وارد می‌کند.
ترکیب این نیروها در درون زمین باعث ایجاد یک حالت عدم تعادل انرژی می‌شود، این وضعیت تا زمانی که طبقات فوقانی و سطحی زمین تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ می‌گردد.

اما زمانی که سنگها دیگر تحمل این فشارها را نداشته باشند، انرژی به یکباره آزاد می‌گردد و زلزله بوجود می‌آید.

البته این بدان مفهوم نیست که تمامی زلزله‌ها بدین طریق ایجاد می‌شوند، بلکه می‌توان گفت بخش اصلی زمین لرزه‌ها ، با این فرضیه قابل توجیه است.

رابطه گسل با زلزله
رابطه گسل - زلزله دو طرفه می‌باشد.

یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله می‌گردد.

این زلزله به نوبه خود سبب ایجاد گسل جدیدی گردیده و نتیجتا تعداد شکستگیها زیادتر شده و به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش می‌یابد.

نحوه آزاد شدن انرژی زلزله
ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پس لرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد.

بطوری که انرژی زلزله بصورتهای زیر آزاد می‌گردند:
پیش لرزه
گاهی اوقات از بروز زلزله اصلی ، یکسری زلزله‌هایی با بزرگی کمتر از زلزله اصلی به وقوع می‌پیوندند که معمولا فراوانی آنها با نزدیک شدن به زمان وقوع لرزش اصلی ، افزایش می‌یابد.

لرزش اصلی
همان زلزله اصلی بوده که بواسطه آن اکثر انرژی ذخیره شده در سنگها یکباره آزاد می‌گردد و چنانچه داده‌های مربوط به یک زلزله بزرگ غیر دستگاهی باشد مهلرزه نامیده می‌شود.
پس لرزه
زلزله‌های خفیفتری که غالبا پس از لرزش اصلی ، از حوالی کانون زلزله اصلی منشأ می‌گیرند، را پس لرزه می‌گویند.

پس لرزه‌ها می‌توانند حتی تا سالها پس از وقوع زلزله‌های اصلی نیز به طول انجامد.

دسته لرزه
مجموعه‌ای از تعداد زیادی زلزله که در یک منطقه محدود در مقطع زمانی در حد هفته تا چند ماه به وقوع می‌پیوندد.

دسته لرزه‌ها غالبا در نواحی آتشفشانی دیده می‌شوند.

ریز لرزه
زلزله‌های ضعیفی هستند که بزرگی آنها 3 ریشتر و یا کمتر از 3 بوده و غالبا افزایش ناگهانی و نامنظم آنها نشانه قریب الوقوع بودن مهلرزه یا زلزله اصلی می‌باشند.
انواع زمین لرزه
1- زمین لرزه¬های تکتونیکی:
زمین لرزه های تکتونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله¬هایی هستند که سالانه در سطح جهان ثبت می¬شوند.

حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین عامل ایجاد این زمین لرزه ها می¬باشد که در فصلهای گذشته به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت.

2- زلزله های آتشفشانی:
این زلزله ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق می¬افتد و به انفجارهای آتشفشانی نیز معروف است.

شکل بعدی نشان میدهد که زلزله ها و آتشفشانها اغلب در کنار هم و در امتداد مرز صفحات رخ میدهند.

3- زمین لرزه های فروریختی :
بر اثر فروریختن غارها و کانالهای زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود که به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی موسومند.

این تکانها بسیار کوچک بوده و فقط اهمیت محلی دارند.
4- زمین لرزه های القایی:
بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین و یا استخراج آنها، مخصوصاً درجاهایی که گسلهای فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود.

در واقع دلیل اصلی این لرزه‌ها را می‌توان بارگذاری سریع برروی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی آن ذکر کرد.

این لرزه‌ها به نام القایی موسومند.

لرزه‌های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می‌گیرند.

به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای که درارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سد سفیدرود روی داد اشاره نمود.

5- زمین لرزه های ناشی از انفجارها:
انفجارهای نظامی و صنعتی، همچنین آمدو شد و یا فعالیت‌های ساختمانی، نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند که شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیشبینی است .
از این به بعد هرجا از کلمه زلزله استفاده می¬شود منظور زمین لرزه های تکتونیکی است.
مطالب جالب در باره ی زلزله
1) بزرگترین زمین لرزه ثبت شده در ایالات متحده با بزرگای 2/9 در پرینس ویلیام سوند در آلاسکا بود که در روز جمعه 28 مارس 1964 رخ داد.
2) بزرگترین زمین لرزه ثبت شده در جهان با بزرگای 5/9 (Mw) در شیلی و به تاریخ 22 می 1960 روی داد.
3) اولین زمین لرزه گزارش شده در کالیفرنیا ...............................
4) قل از اینکه این امکان فراهم باشد تا زمین لرزه های بزرگ به وسیله تجهیزات الکتریکی ثبت شوند.

دانشمندان لرزه نگاشتهای فنری- پاندولی را ساختند تا حرکات با دوره تناوب طولانی را که به وسیله این لرزه ها ایجاد می شود، ثبت کنند.

که بزرگترین انها حدود 15 تن وزن داشت، و یکی از انواع متوسط آن در مکزیکو سیتی است که هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد.
5) میانگین نرخ حرکت در عرض پهنه گسلی سان آندریاس در طول 3 میلیون سال گذشته 56 میلیمتر بر سال ( 2 اینچ بر سال) بوده است.

نرخ این حرکت مانند رشد ناخنهای دستتان است.

دانشمندان با فرض تداوم این حرکت مطرح می کنند که لس آنجلس و سانفرانسیسکو در حدود 15 میلیون سال دیگر به هم برخورد می کنند.
6) سامانه کافتی شرق افریقا پهنه ای با عرض 60-50 کیلومتر (37-31 مایل) است که از آتشفشانها و گسله های فعالی که در راستای شمالی جنوبی در شرق افریقا و به طول بیش از 3000 کیلومتر (1864مایل) از اتیوپی در شمال تا زامبیا در جنوب وجود دارد، تشکیل شده است.

این سامانه یک نمونه کمیاب از پهنه های کافتی فعال قاره ای است، که در آن ورقه های قاره ای سعی می کنند به دو ورقه مجزا شکسته شده و از یکدیگر دور شوند.
7) اولین لرزه نمای پاندولی تکانهای زمین ناشی از زمین لرزه سال 1751 میلادی را اندازه گیری کرد.

البته تا سال 1855 گسلها به عنوان عوامل ایجاد زمین لرزه شناخته نشده بودند.
8) ماه لرزه یا زلزله در ماه نیز اتفاق می افتد اما فرکانس کمتر و بزرگای کوچکتر یاز زمین لرزه های روی داده در زمین دارند.

این لرزه ها در ارتباط با تنشهای ناشی از جزر و مد که با تغییر فاصله بین ماه و زمین ایجاد می شود، رخ می دهند.

ماه لرزه ها همچنین در اعماق زیاد بین سطح تا مرکز ماه نیز به وقوع می پیوندند.

9) اگر چه سونامی و امواج مدی هردو مربوط به امواج دریایی می شوند ولی این دو عارضه دو پدیده طبیعی متفاوت از یکدیگر هستند.

موج مدی یک موج بزرگ دریایی است که بوسیله وزش بادهای قوی ایجاد می شود و سونامی موج دریایی است که در اثر زمین لرزه ها و یا زمین لغزشهای زیر آبی که در اقیانوسها رخ می دهد، ایجاد می شود.
10)کانون زمین لرزه مکانی زیر سطح زمین است که گسیختگی ناشی از گسلش در آنجا رخ می دهد.
10)کانون زمین لرزه مکانی زیر سطح زمین است که گسیختگی ناشی از گسلش در آنجا رخ می دهد.

11) بزرگترین رشته کوه پشته میان اقیانوسی است که 64374 کیلومتر (40000 مایل) گسترش دارد، و از اقیانوس منجمد شمالی نا اقیانوس اطلس، دورتادور افریقا، آسیا و استرالیا و اقیانوس آرام تا ساحل غربی امریکای شمالی امتداد دارد.

بیشترین ارتفاع این رشته کوه 4207 متر (13800 فوت) از سطح اقیانوس است.

12) بزرگترین رشته کوه قاره ای در جهان، رشته کوه قراقورم- هیمالیا است.

این رشته کوه شامل 96 قله مرتفع از مجموع 109 قله مرتفع جهان است که بیش از 7317 متر (24000 فوت) بلندی دارد.

طویل ترین رشته کوه هم کوههای آند در امریکای جنوبی است که 7564 کیلومتر (4700مایل) درازا دارد.

هر دوی این رشته کوهها در اثر حرکات زمین ساختی ورقه ها ایجاد شده اند.

13) هر سال حدود500،000 زمین لرزه قابل کشف در جهان برآورد می شود.

100،000 زمین لرزه از آن قابل احساس اند و 100 تای آن خسارت بار هستند.

14) بیشترین خسارات به وجود آمده بعد از زمین لرزه سال 1906 سان فرانسیسکو به خاطر آتش سوزیی بود که در اثر خود زمین لرزه اتفاق افتاد.

15) یک سایش (Saysh) در استخرهای شنا در کالیفرنیا به هنگام وقوع زمین لرزه و بعد از آن روی داد.

این پدیده یک موج اولیه نوسانی است که در حجمی از آب ایجاد می شود.

به عبارت دیگر نوسانات آب در استخر شنای شما یا هر حجم دیگری از آب است که به وسیله تکانهای زمین در یک زمین لرزه به وجود می آید.

این نوساناتممکن است برای چند ساعت ادامه داشته باشند.

سایش همچنینمیتواند در اثر وزش باد و یا اعمال جزر و مد نیز ایجاد شود.

16) هرساله در مناطق جنوبی کالیفرنیا حدود 10000 زمین لرزه رخ می دهد.

اکثر آنها آنقدر کوچکند که احساس نمی شوند.

در این بین تنها چند صد زمین لرزه با بزرگای بیشتر از 3 و 20-15 زمین لرزه با بزرگای بیشتر از 4 دیده می شود.

اگر یک زمین لرزه رخ دهد، توالی از پس لرزه های ناشی ازآن با بزرگاهای متغیر تا چند ماه دیده می شود.

17) بزرگای یک زمین لرزه مقدار اندازه گیری شده از اندازه آن می باشد.

بزرگای زمین لرزه مربوط به مکانی که شما در آن هستید و یا چگونگی ضعف و قدرت تکانها درمکانهای مختلف نیست.

شدت زمین لرزه 18) رشته کوه واستاک با منطق جالب اسکی بازی، در راستای شمال - جنوب یوتا وجود دارد و همانند سایر رشته کوهها به وسیله یک سری از زمین لرزه ها به وجود آمده است.

گسل وستاک با 386 کیلومتر(240 مایل) از چند قطعه تشکیل شده است، که هرکدام توانایی ایجاد زمین لرزه ای با بزرگای 5/7 را دارند.

در طول 6000 سال گذشته هر 350 سال یک زمین لرزه با بزرگای 5/6 در این منطقه روی داده است و حدود 150 سال از آخرین زمین لرزه قوی می گذرد.

19) در واقع چیزی تحت عنوان زمین لرزه های آب و هوایی وجود ندارد، از نظر آماری پراکندگی یکسانی از زمین لرزه ها در آب و هوای گرم، سرد، بارانی و غیره وجود دارد.

بنابراین توجیه فیزیکی برای این مساله که آب و هوا بتواند بر نیروهایی که چندین مایل زیر سطح زمین عمل می کنند، تاثیر گذار باشد وجود ندارد.

نوسانات فشار بارومتریک در اتمسفر د رمقایسه با نیروهای موجود در پوسته زمین بسیارکوچکترند و تاثیرات فشار بارومتری نمی تواند به زیر خاک نفوذ داشته باشد.

20) از سال 1975 تا 1995 در امریکا تنها چهار ایالت بوده است که در آنها زمین لرزه ای رخ نداده است، این ایالتها عبارتند از: فلوریدا، آیووا، داکوتای شمالی و ویسکونین.

21) هسته زمین اولین لایه ساختاری درونی زمین است که در سال 1906 شناخته شده است.

الدهام اولین باراین بخش را به وسیله زمین لرزه های ثبت شده شناسایی و مطالعه کرد.

هسته به دو بخش مجزا تقسیم می شود هسته داخلی که جامد است و هسته خارجی که مایع بوده و بنابراین نمی تواند امواج برشی را انتقال دهد.

22) استخر شنایی در دانشگاه آریزونا در توسکوف در اثر اعمال سایشها با کاهش آب مواجه شد، که به علت زمین لرزه سال 1985 میشیگان- مکزیکو با بزرگای 1/8 در فاصله 2000 کیلومتری (1240 مایلی) از آن روی داد.

مکانیزم خرابی در زلزله عواملی که در یک زلزله باعث ایجاد خسارت میگردند عبارتند از: 1- نیروهای درونی شدید ایجاد شده بر اثر جنبش شدید زمین 2- آتش سوزی های ناشی از زمینلرزه 3- تغییر در خواص فیزیکی خاکها ( نشستها، پدیده آبگونگی و ...

) 4- بر اثر جابجائی مستقیم گسلها در محل ساخت سازه ها 5- بواسطه زمین لغزشها ( زمین لغزش عبارتست از فروریزش دامنه شیبها ) 6- بواسطه موجهای بلند ایجاد شده توسط زلزله در دریاها ( آبرانش ) از بین عوامل فوق، جبش شدید زمین، مهمترین عامل خرابی و تلفات جانی در زلزلهها میباشد.

که با معرفی امواج لرزه و اندازه گیری آنها، این بحث ادامه مییابد.

خطر آتش سوزی پس از زمین لرزه نیز باید مورد تاکید قرار بگیرد.

در ایران بدلیل مصالح مورد استفاده تا کنون گزارش زیادی از آتش سوزیهای پس از زلزله دریافت نشده است ولی در کشورهایی مانند ژاپن و آمریکا، که چوب یکی از مهمترین مصالح استفاده شده در ساختمانها میباشد، گزارشهای زیادی وجود دارد، همانند زلزله سال 1906 سان فرانسیسکو و یا زلزله 1923 شهر توکیو.

شاید جابجایی مستقیم در اثر گسلش ترسناکترین جنبه زلزلهها از دید عموم مردم باشد، با این حال در مقایسه با جبش شدید زمین، این گونه آسیب بسیار نادر است.

منطقهای که در معرض گسلش قرار دارد، بسیار کمتر از سطحی است که از تکانهای شدید زمین تاثیر می پذیرد.

کانون و عمق زلزله محل آغاز گسیختگی در گسل (گسلش) را کانون زلزله یا مرکز درونی مینامند و در واقع محل اولیه آزاد شدن انرژی در داخل زمین میباشد.

تصویر کانون در سطح زمین رومرکز نامیده می شود که معمولا محل بیشترین خسارتها می باشد.

بر اساس ژرفا، زمین لرزه ها را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود: - کم ژرفا: با ژرفای 0 تا 70 کیلومتر - متوسط: با ژرفآی 70 تا 300 کیلومتر.

- عمیق: با ژرفآی بیش از 300 کیلومتر (به آین ترتیب که تاکنون زمین لرزه آی در عمق بیش از 720 کیلومتر رخ نداده است) از نقطه نظر ژرفا، بیشتر زمین لرزه هآی آیران کم عمق می باشند.

بیشترین عمق در زمین لرزه هآی رخ داده در فلات آیران تا حدود 60 کیلومتر در ناحیه مکران مشخص شده است.

از سوی دیگر آین ژرفا در ناحیه هآی داخلی فلات آیران تا حدود 40 تا 55 کیلومتر می رسد.

در ناحیه البرز و شمال آیران مرکزی بیشینه ژرفا در حدود 20 تا 25 کیلومتر بوده است.

بنابرآین زمین لرزه هآی آیران از نوع کم عمق بوده اند.

مسأله عمق از نظر خسارت زمین لرزه نیز بسیار مهم است، چرا که در زمین لرزه بسیار کم عمق معمولاً خسارتها به ناحیه رومرکزی و حوزه نزدیک محدود می شود و سپس در حوزه دور (فاصله هآی بیش از 50 کیلومتر از سرچشمه) خسارتها بسیار محدود میگردد (نمونه هایی از چنین زلزلههای کم عمق عبارتند از زلزله منجیل، زمین لرزه طبس با ژرفآی10 کیلومتر و زلزله بم با عمق 8 کیلومتر).

از سوی دیگر، هنگامی که زمین لرزه ژرفآی زیادی داشته باشد (زمین لرزه 1985 مکزیکو، میچوآکان، با بزرگآی Ms=8.1 و ژرفآی 200 کیلومتر، که موجب خسارتهآی فراوان در فاصله حدود 280 کیلومتری در شهر مکزیکوسیتی به دلیل مسأله اثرهآی ساختگاه گردید)، مشاهده می شود که خسارتها می تواند به دلآیل ثانویه (نظیر اثر خاک) در فاصله هآی زیاد نیز گسترده شود.

موجهای لرزه ای بطور کلی پس از اینکه در داخل زمین زلزله ای به وجود آمد و انرژی زمین آزاد شد، این انرژی آزاد شده به صورت امواج ارتعاشی در کلیه جهات منتشر شده و انرژی زلزله را با خود منتقل مینمایند.

امواج زمین لرزه با توجه به حرکتشان در داخل یا سطح زمین به دو دسته "امواج داخلی یا پیکری" و "امواج سطحی" تقسیم میشوند.

امواج داخلی یا پیکری دسته دیگری از امواح لرزه ای هستند که در درون زمین حرکت کرده و در تمامی جهات منتشر میشوند و با سرعتی بیش از موجهای سطحی حرکت مینمایند.

امواج داخلی نیز به دو گروه امواج طولی یا اولیه و امواج عرضی یا ثانویه قابل تقسیم هستند.

امواج سطحی بیشترین انرژی ناشی از تکانهای کم عمق را دارا بوده و عامل اصلی خرابیهای ناشی از زمین لرزه بخصوص در مناطق مسکونی میباشند.

این گروه از امواج پس از تداخل موجهای داخلی در امتداد حدفاصلها، شروع به ارتعاش کرده و عمق نفوذ محدودی دارند، از این رو همواره در نزدیکی سطح های ناپیوستگی متمرکز میشوند.

بدین جهت در محیطهای همگن موجهای سطحی نخواهیم داشت.

این امواج که به نامهای موجهای محدود شده و یا موجهای هدایت شده نیز معروفند خود به گروههای مختلفی چون "موج لاو" و "امواج ریلی" تفکیک میگردند.

این امواج توسط ویژگیهایی چون سرعت، دامنه، طول موج، دوره تناوب و فرکانس از یکدیگر تمییز داده میشوند.

در زیر به تفصیل به بررسی این چهار نوع موج میپردازیم: 1- امواج تراکمی P یا اولیه: امواج تراکمی از همه محیطهایی که توان تحمل فشار را دارند از جمله گازها، جامدات و مایعات عبور میکنند.

ذراتی که تحت تاثیر موج P قرار میگیرند در جهت انتشار موج به جلو یا عقب نوسان میکنند.

در صورتی که بخشی از یک فنر را جمع کرده و به طور ناگهانی رها کنیم، فشردگی تمام طول فنر را طی خواهد کرد تا به انتهای آن برسد.

در این مثال فنر در راستای حرکت موج به ارتعاش درآمده است که بسیار شبیه به نحوه انتشار امواج P است.

دلیل نامگذاری این امواج به نام امواج اولیه سرعت بالای این امواج میباشد، چرا که اولین موجی که از زلزله احساس میشود امواج P میباشد.

این امواج با وجود سرعت بالای انتقال، چون بسیار سریعتر از سایر امواج دیگر میرا میشوند (یعنی انرژی خود را از دست میدهند) باعث ایجاد خرابی زیادی در زلزله نمیشوند.

- امواج برشی S یا عرضی: این امواج تنها در محیطهایی که میتوانند در برابر تغییر شکل جانبی مقاومت کنند - مانند محیطهای جامد - منتشر میگردند.

این امواج در مایعات و گازها نمیتوانند منتقل شوند.

در صورتی که یک طناب را به دیواری متصل کرده و سر دیگر آن را در دست گرفته و به صورت قائم حرکت دهیم، در طناب موجی ایجاد میشود شبیه امواج S میباشد.

در این امواج ارتعاش ذرات محیط عمود بر جهت حرکت موج میباشد (همانطور که مثال طناب دیده میشود، موج در امتداد طول طناب حرکت میکند در حالی که ذرات طناب در جهت عمود بر طول طناب ارتعاش میکنند).

- امواج رایلی LR : این امواج به نحو خاصی حرکت میکنند.

بدین ترتیب که حرکت ذرات در امتداد مدارهای دایره ای (یا بیضوی) صورت میگیرد.

درست مانند حرکت امواج در سطح اقیانوس البته جهت حرکت دایره ها برخلاف حرکت امواج اقیانوس است به عبارتی حرکات ذرات سنگ، مدار بیضوی پسگرد را در صفحه قائمی به طرف منشاء زمین لرزه طی میکنند.

4 - امواج لاوLQ : حرکت زمین توسط موج لاو، تقریبا شبیه موج S است با این تفاومت که ذرات ماده به موازات سطح زمین و در جهت عمود بر انتشار موج حرکت کرده و ذرات در صفحه قائم حرکت ندارند.

انتشار این امواج مانند تکانهایی است که بر اثر حرکت طناب به سمت چپ یا راست ایجاد میشود.

موجهای لاو قدری سریعتر از امواج رایلی حرکت کرده و زودتر بر روی لرزه نگاشت ظاهر میشوند.

اندازه گیری زمین لرزه برای آگاهی از میزان تاثیر هر پدیده لازم است تا بتوانیم به نحوی آن را بصورت کمی بیان کنیم.

برای کمی کردن اندازه زلزله، از دو رهیافت مختلف استفاده میشود؛ یک رهیافت بر اساس اندازه گیری دستگاهی (بزرگای زلزله) و دیگری بواسطه تاثیر پذیری دست سازهای بشر از زلزله (شدت زلزله).

شدت زلزله در هر مکان متفاوت است و با دور شدن از کانون زلزله کم می شود، در حالی که بزرگآی زلزله همواره ثابت است و ربطی به دور شدن از کانون ندارد (چرا که با کل انرژی آزاد شده مرتبط است).

شدت زمین لرزه: شدت یک زلــزله در یک مکــان خاص بــر مبنآی اثرهآی قابل مشاهده زمین لرزه در آن مکان تعیین می شود.

دقت در تعیین شدت زلزله به دقت مشاهده کننده وابسته است.

تخمین شدت وسیله مفیدی برآی تخمین اندازه زلزله هآی تاریخی است، بویژه در ناحیه هآیی نظیر کشور ما که کشوری باستانی و با میراث تاریخی و فرهنگی کهن است و لذا اطلاعات مهمی می توان از زلزله هآی رویداده در زمانی که ثبت تاریخی وجود دارد به دست آورد.

مقیاسهای مختلفی برای تعیین شدت زمین لرزه همانند مقیاس مرکالی اصلاح شده، MSK، EMS98 و ...

ارائه شده است.

تعیین شدت زمین لرزه بدین ترتیب است که برای هر کدام از مقیاسها جدولی تهیه شده است و بر اساس آن میزان آسیبهای ناشی از زلزله بر سازه های مختلف ارائه گردیده است و مشاهده گر با تطبیق خسارتهای بوجود آمده از زلزله با موارد ذکر شده در جدول، شدت زلزله را تعیین میکند.

رده بندی شدت مرکالی (اصلاح شده) MMI بزرگای زلزله: بمنظور اندازه گیری زمین لرزه و بدست آوردن معیاری برای مقایسه و سنجش زمین لرزه ها، از بزرگای زلزله استفاده میشود که میتوان آن را با در نظر گرفتن دامنه نوسانات روی نگاشت محاسبه نمود.

مقیاسهآی متفاوتی برآی اندازه گیری بزرگآی زلزله وجود دارد.

اولین مقیاس بزرگا، توسط چارلز ریشتر در سال 1935 برآی زلزله هآی جنوب کالیفرنیا تعریف شد که بزرگآی محلی یا ML نامیده میشود.

علاوه بر مقیاس ریشتر، مقیاسهای مختلف دیگری نیز وجود دارند که هر کدام کاربردهای خاص خود را در مهندسی زلزله و زلزله شناسی ایفا میکنند.

هر زلزله فقط و فقط یک بزرگا دارد و بزرگا با فاصله از محل وقوع زلزله تغییر نمییابد.

ذکر این نکته ضروری است که بزرگای زلزله، بتنهایی نمیتواند معیاری برای سنجش میزان خرابی در زلزله باشد.

همانطور که گفته شد، بزرگای زلزله فقط بر اساس میزان انرژی آزاد شده در زلزله محاسبه میگردد و عمق و یا سایر پارامترها در محاسبه آن دخیل نمیباشد.

از این رو دو زلزله با بزرگاهای یکسان ولی عمقهای متفاوت میزان خرابیهای متفاوتی را ببار میآورند.

چرا که با عمیقتر شدن کانون زلزله، امواج لرزه ای فاصله بیشتری را تا سطح زمین طی میکنند که در این فاصله مقداری از انرژی آزاد شده کاهیده شده و از بین میرود.

در قسمت قبل بیان شد که زلزله های ایران، اغلب از نوع کم عمق میباشند، لذا انتظار میرود میزان خرابی و آسیب ناشی از این زلزله ها بیشتر باشد.

دلیل پیدایش زمین‌لرزه: از میان نظریات گوناگونی که رد رابطه با منشاء زمین‌لرزه‌ها ارائه شده،نظریه‌ی«بازگشت کشان» از جامعیت بیشتری برخوردار است.

براساس این نظریه عامل ایجاد تغییر شکل در سنگها ایجاد شکسگیدر آنها و زمین‌لرزه در آنها معمولاً نیروهای افقی جهت‌داری اسنکه در اثر حرکت و جابجایی ورقه‌های سنگ کره ایجاد می‌شود.دربسیاری موارد بر اثر انباشه‌شدن زیاده از حد انرژی در سنگ،حرکاتی در امتداد شکستگی‌ها و گسلهای قبلی موجود در سنگروی می‌دهد و در ضمن رهاشدن انرژی ذخیره‌شده، زمین‌ لرزه‌هایی بهوجود می‌آید، به همین دلیل در زمان بررسی لرزه‌خیزی یک منطقهبایدتاریخچه لرزه‌ا و گسلهای فعال و لرزه‌خیز را مورد بررسی قرارداد.البته باید توجه نمود که یک زمین‌لرزه، تمام طول گسل جابجانمی‌شود بلکه بخشهایی از آن مقاومت می‌نمایند.

این بخشهایبه ظاهر فاقد جابجایی نیز ممکن است در زمان دیگریگسیخته شده و زمین‌لرزه‌ای زا به وجود اورند علاوه بر این بر اثرآتش‌فشانها، ریزش سقف غارها و معادن، ایجاد بهمن، برخوردشهابسنگها، فعالیتهای بشری و ....

نیز زمین‌لرزه‌هایی ایجادمی‌شود که درصد ناچیزی از زمین‌لرزه‌های معمولاً کوچک را تشکیلمی‌دهند.بسیاری از زمین‌لرزه‌ها با تعدادی حرکات ضعیف‌تر درپیش و پس از حرکت اصلی همراهند که به نامهای پیش‌لرزه و پس‌لرزهخوانده می‌شوند.

نظریه‌ی بازگشت کشسان: بر طبق این نظریه نیروهای تغییرشکل‌دهنده‌ی فعال پوسته زمین که موجب تغییرشکل صفحه‌ها (خمشدگی، کشیدگی و فشردگی)، اصطحکاک بین صفحه‌های برخوردکننده، گرادیان بالای دما و ...

می‌شوند به طرز قابل توجهی در افزایش تنجش نقش دارند این نیروها در قسمتهای سطحی که سنگها رفتار خمیدگی کمتری از خودشان می‌دهند، به تدریج باعث تغییر شکل کشسان سنگها می‌شوند.

زمانی که میزان تغییر شکل کشسان از لایه‌ها، به حالت اولیه‌ی خود باز می‌گردند.

ترک‌خوردن سنگ معمولاً از نقطه‌ی کانون شروع و با سرعت حدود....

کیلومتر بر ثانیه د رامتداد صفحه منتشر می‌شود.

به این ترتیب انرژی‌ای که به صورت «تنجش کشسان» در سنگ ذخیره شده بوده به طور ناگهانی آزاد شده و زمین‌لرزه را ایجاد می‌نماید.

خطرهای جانبی ناشی از زمین‌لرزه: در بسیاری از موارد صدمات اصلی ناشی از زمین‌لرزه بعد از لرزش و تخریب اولیه‌ی آن آغاز می‌شود.

جدول زیر اطلاعاتی راجع به این خطرات در اختیار شما قرار می‌دهد.

طراحی و اجرای سازه‌های مهندسی متناسب با کدها و استانداردهای ویژه (با توجه به نقشه‌های خطر زمین‌لرزه) راهنمایی و آموزش عمومی شهروندان جهت واکنش صحیح در زمان خطر و تشکیل گروههای امداد و نجات در هر مرحله ا زجمله روشهای کاستن از خطرهای ناشی از زمین‌لرزه است.

منشاء زمین‌لرزه (چشمه‌های لرزه‌ای) زمین‌لرزه‌ها ممکن است به طور طبیعی پدید آیند و یا بر اثر رویدادهای ساخت بشر به وقوع بپیوندند.

براساس دلیل پیدایش، آنها را به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌نمایند.

1-رویدادهای طبیعی زمین‌لرزه‌های زمین‌ ساختی زمین‌لرزه‌های آتش فشانی زمین‌لرزه‌های فروریختی زمین‌لرزه‌های اقیانوسی 2-رویدادها ساخت بشر زمین‌لرزه‌های القایی زمین‌لرزه‌های ناشی از رویدادهای کنترل شده زمین‌لرزه ناشی از رویدادهای کنترل شده: انفجارهای نظامی و صنعتی، همچنین آمدوشد و یا فعالیتهای ساختمانی، نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند که شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیش‌بینی است.

این نوع لرزه‌ها به نام لرزه‌های ناشی از کنترل شده موسومند.

زمین لرزه‌های آتشفشانی: این نوع زمینلرزه بر اثر بازشدن ناگهانی کانالهایی در پوسته زمین، حرکات سرع ماگما، فروریختن سقف کانالهای زیرزمینی و مخازن تخلیه شده از ماگما و یا بر اثر تراکم بیش از اندازه‌ی گاز و فشار ناشی از آن و...

ایجاد می‌شود.

کانون این زمینلرزه‌ها ممکن است بین تا کیلومتر عمق داشته باشد، حتی گاهی بر روی زمین روی می‌دهند که به نام زمینلرزه‌های انفجاری خوانده می‌شوند.

زمین‌لرزه‌های القایی: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین وو یا استخراج آنها، مخصوصاً د رجاهایی که گسلهای فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود.

به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای که د رارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سفیدرود روی داد اشاره نمود.

زمین‌لرزه‌های فروریختی: بر اثر فروریختن غارها و کانالهای زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود که به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی موسومند.

این تکانها همواره بسیار کوچکند و تنها اهمیت محلی دارند.

زمینلرزه‌های زمین‌ساختی: یکی از انواع لرزه با منشاء طبیعی است که بر اثر رهاشدن ناگهانی انرژی ذخیره‌ شده، در اثر برهم‌ کنش دریا چند صفحه‌ی پوسته ایجاد می‌شود.

توصیه های ایمنی درباره زمین لرزه : باید به کارهایی که به هنگام زلزله انجام خواهید داد کاملا فکر کنید.

ممکن است در منزل و یا در سالن اجتماعات، در حال تماشای تئاتر، در استادیوم، با دوستانتان، در حال زانندگی و یا مشغول انجام سایر کارهای روزمره باشید.

برنامه ریزی و آمادگی باعث میشود که شما بهنگام زلزله فردی خونسرد و آرام ولی موثر باشید.

باید نزدیکترین مراکز امداد و نجات مانند کلنیکها، آتشنشانی و مراکز پلیس را بشناسید.

یک کیف شامل ضروریترین وسایل را آماده کرده و در یک مکان امن و قابل دسترس قرار دهید تا بعد از زلزله مورد استفاده قرار دهید.

مهمترین نیازها بعد از زلزله عبارتند از: تغذیه، بهداشت، عملیات نجات و کمک به دیگران که برای این عملیات نیاز به ادواتی داریم که جمع آوری آنها بعد از زلزله ممکن است غیر ممکن باشد.

پس بهتر است آنها را قبل از وقوع زلزله آماده کنیم و در یک کیسه و در یک مکان امن قرار دهید.

با این تجهیزات شما میتوانید خود و خانواده خود را بعد از زلزله تا رسیدن نیروهای امداد و نجات تا هفتاد و دو ساعت و یا بیشتر در خانه، محل کار و یا اتومبیل خود حفظ کنید.شما باید مایحتاج خود را بر اساس تشخیص خود در منزل، محل کار و در اتومبیل شخصیتان آماده نمایید.