یک دندان شامل چندین لایه است. خارجی ترین لایه enamel یا مینای دندان نام دارد. مینای دندان سخت ترین و معدنی ترین ماده در بدن است. بعد از این لایه، بافت نازک و نسبتاً سختی به نام سیمانه یا cementum قرار دارد. لایه بعدی dentin است که به سختی استخوان بوده و برخلاف مینای دندان یا dental pulp یک بافت عروقی شامل مویرگ ها، شریان های بزرگ تر خونی، بافت هم بند، فیبرهای عصبی و سلول های شامل odontoblasts، fibroblass ، macrophages، lymphocytes است. Pulp وظیفه غذارسانی به دندان در طول رشد آن را داشته و پس از اینکه دندان به میزان رشد یافته خود رسید وظیفه آگاهی دادن به فرد از طریق انتقال درد در زمان ایجاد عفونت یا آسیب دیدگی دندان را به عهده دارد.
-حفره های دندان (Dental cavity)
حفره های دندانی عفونت هایی هستند که توسط ترکیبات کربوهیدراتی حاوی مواد غذایی و باکتری هایی هستند که در دهان، زندگی می کنند . باکتری ها به صورت فیلم های پیوسته بر سطح دندان و اطراف دهان ما شکل می گیرند. که به این فیلم ها plaque گفته می شود. با وجود انواع مختلفی از باکتری ها تنها مقدار کمی از آنها مسئول ایجاد حفره هستند که نام تعدادی از این باکتری ها عبارت است از:
Streptococcus mutants
Lactobacillus casei
Acidophilus
Actinomyces naeslundii
این باکتری ها کربوهیدارت ها را پیدا کرده و آنها را می خورند و ایجاد اسید می کنند. این اسید سبب افت PH سطح دندان می شود به طوریکه قبل از خوردن غذا PH دهان تقریباً 0/7 تا 2/6 بوده که تنها مقدار کمی اسیدی تر از PH آب است. با خوردن غذاهای شیرین و کربوهیدارتی PH تا حد 2/5 تا 5/5 افت می کند. اسید ایجاد شده مینای سخت دندان را که پوشش خارجی دندان است د رخود حل می کند. با خوردن چنین غذاهایی دندان به مدت 20 دقیقه در معرض این محیط اسیدی قرار میگرد. با از بین رفتن مینا، حفره تا عمق بیشتر دندان عصب و قسمت خون رسانی نفوذ می کند.
-پر کننده ها (Fillers)
تاریخچه حفره های دندانی به قرن ها پیش بر می گردد اما در سال 1875 فردی به نام دکتر G.V. Black اول بار یک روش سازمان یافته برای درمان را ارائه داد که روش های سیستماتیک وی هنوز مورد استفاده قرار می گیرند. روش های درمانی وی شامل خالی کردن قسمت فاسد شده دندان و جایگزینی آن با amalgam بود.
حفره های سطحی دندان که هنوز به قسمت dentin نرسیده اند نباید تحت درمان پرشدگی قرار گیرند زیرا این حفره ها قابلیت احیا و معدنی شدن دوباره توسط فلوراید را دارند.
پرکردن دندان شامل دو اصل اولیه است:
1-خالی کردن قسمت فاسد دندان
2-بازسازی ساختار از بین رفته دندان توسط ماده پرکننده
عمل خالی کردن پس از تزریق ماده بی حسی و ایزوله کردن دندان از بقیه دهان توسط dental drill یا لیزر انجام می شود و پس از آن اغلب از یک liner یا آستر برای کاهش حساسیت دندان استفاده می شود. آستر های مختلف عبارتند از:
copalite varnish , gluma ,dycalکه dycal برای بازسازی و حفظ مغز دندان استفاده می شود. در پر کردن های عمیق تر از یک ماده پایه یا base در کنار liner استفاده می شود. Base های متداول مورد استفاده در زیر پر کننده های دندانی عبارتند از zine phosfate cement , glass ionomer cement هدف اصلی base مجزا کردن دندان از تغییرات دمایی در دهان است. پس از این مرحله دکتر می تواند بین پرکنندهای مختلف دندانی از جمله whithe (composit resins) , perocelain, و amalgam انتخاب کند. این مواد بر روی base یا liner قرار می گیرند.
-ملغمه دندانی (Dental amalgam)
این پر کننده بیشتر از 150 سال است که مورد استفاده قرار می گیرد. آمالگام سفت شده ترکیبی است از، 45-35% نقره و 15% قلع، مقدادیر بسیار کمی مس و روی و 55-45% جیوه که به صورت زیر واکنش می دهد.
مزایا:
ا- نسبتاً ارزان
2- بادوام
3-آزموده شده
معایب:
در اثر مرور زمان سیاه رنگ شده و ظاهر مناسب ندارند.
باعث تقویت دندان نمی شوند.
تحقیقات، اثرات جانبی سمیت جیوه موجود در آمالگام را هنوز نشان نداده اند.
-Procelain
یک شیشه غیر کریستالی است که ترکیبی از سیلیکون و اکسیژن است و به عنوان پر کننده های دندانی و قالب گیری دندان مورد استفاده قرار می گیرد.
مزایا:
ظاهر بسیار مناسب برای دندان های قدامی
معایب:
ترد و شکننده
گران تر از آمالگام و رزین
دشواری تکنیک کاشت (نیاز به دو دندان پزشک)
می تواند فرسودگی دندان مخالف را تسریع کند.
به دلیل عمر کوتاه عملاً دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد.
- طلا (Gold)
به صورت آلیاژی حاوی 75% یا بیشتر طلا به همراه نقره، پلاتینیم، پالادیوم و روی.
مزایا:
بسیار با دوام (2 تا 4 برابر با دوام تر از دیگر پرکننده ها)
در هنگام گاز گرفتن موجب آسیب دیدن دندان مخالف نمی شود.
سازگاری بسیار با لثه و دیگر بافتهای دهان.
معایب:
گران
ظاهر نامناسب
دشواری تهیه (کاشتن آن نیاز به مهارت دارد)
پرکردنی های کامپوزیتی (Composite resin or White fillers)
استفاده از amalgam و آلیاژ طلا برای دندان های خلفی مناسب است. اما به دلیل ظاهر نامناسب برای دندان های قدامی به کار برده نمی شوند.
بهترین انتخاب دراین حالت رزین های کامپوزیتی هستند که دارای عمری معادل 2 دهه می باشند. رزین های کامپوزیتی مرکب از یک ماتریس پلیمری آلی به نام
Bisphenol - A - Glycidyl methacrylate (BIS - GMA)
و ذرات غیر آلی سفت گوشه دار مانند کوارتز، Lithium aluminum silicate و borosilicate glass که این مواد غیر آلی به ماده مورد بحث سفتی نسبتاً زیاد و مقاومت سایشی زیاد می بخشد. علاوه بر آن به دلیل شفافیت و ضریب شکست مشابه مینای دندان بسیار قابل قبول است.
BIS- GMA محصول واکنش پلیمریزاسیون اضافی (addition) دو ماده زیر است.
Dimethylmethane , bis(4 - hydroxyphenol) glycidylmethaterylate
می باشد. از آنجا که در ابتدا، ماده مخلوط می گردد و سپس در حفره قرار داده می شود تا بسپارش صورت گیرد ویسکوزیته باید به اندازه کافی کم و بسپارش باید کنترل شده باشد. مایعات با ویسکوزیته کم مثل تری اتیلن گلیکول و دی متا کریلات مصرف می شوند تا لزجت را کاهش دهند و بازدارنده هایی مثل BHT مورد استفاده قرار گیرند.
BHT (butylated trioxytoluene or 2 , 4 , 6 -tri - tert - butylphenol)
مورد استفاده قرار می گیرند تا از بسپارش نابهنگام جلوگیری شود. بسپارش میتواند با آغازگرماشیمیایی مثل بنزوئیل پراکسید یا با آغاز فتوشیمیایی مثل بنزوئین الکیل اتر شروع شود. در صورت استفاده از آغاز گر فتوشیمیایی پس از آنکه دندان پزشک نور فرابنفش (یا نور معمولی) به ماده کامپوزیت بتاباند، رادیکال آزاد ایجاد می شود و واکنش آغاز می گردد.
همانند مواد دندانی دیگر، انبساط حرارتی اینگونه مواد از ساختمان دندان بیشتر است تفاوت انبساط حرارتی درحدی است که سبب نشت بزاق، باکتری و امثال آن در بین سطحی دندان - ماده می شود. استفاده از سیلیس کلوئیدی در کامپوزیت های دندانی که پرکننده آنها ریز بوده و با واژه microfillers نامیده می شوند امکان پرداخت رزین را فراهم ساخته و در نتیجه سایش (wear) کمتری اتفاق می افتد و plaque کمتری تجمع می نماید.
مشکل دیگر وجود creep یا خزش در کامپوزیت های دندانی است به طوریکه این کامپوزیت ها طی مدت زمان 10 ثانیه تا 3 ساعت و تحت بار ثابت سفتی آنها از 5/2 تا 4 تغییر می کند. این خزش ممکن است منجر به دندانه دار شده یا فرورفتگی ترمیم شود.
مزایا:
ظاهر مناسب
غیر رسمی
ایجاد پیوند مستقیم و مستحکم با سطح دندان بجای پر کردن صرف حفره
نیاز به مته کاری (undercut) کمتر
عمر کامپوزیت در حدود 7 تا 10 سال است.
کامپوزیت دندان را از تغییر دمایی بیش از حد دهان عایق نگاه میدارد.
معایب:
1-گران قیمت تر از آمالگام (5/1 برابر)
در صورت کاشت نامناسب به سرعت پوسیده می شوند.
تحقیقات اخیر در مورد برخی از رزین های bisphenol - A نشان داده که می تواند خطر سرطان پستان را افزایش دهد.
احتمال بروز حساسیت پس از عمل
تغییر رنگ و ایجاد لکه پس از مدت زمان در اثر نوشیدن چای، قهوه و یا خوردنی های لکه زا.
پوسیدگی سریعتر از آمالگام
از آنجا که الکل حلال رزین است، نوشیدن الکل می تواند سبب نرم شدن ماتریس کامپوزیت گشته و باعث ساییده شدن ماده رزین می شود.
با اصطلاح کامپوزیت ها کاربرد این مواد در حال افزایش است.
How Is Bonding Done?
فرایند پیوند کامپوزیت با دندان در ابتدا با زبر سازی محسوس محل مورد نظر ترمیم انجام می گیرد که عمدتاً نیازمند بی حسی نیست. پس از آن سطح دندان توسط ژل etch می شود. رزین بر روی دندان اعمال شده و نور با شدت بالا جهت سخت کردن کامپوزیت تابانده می شود.
گاهی اوقات از رزین های با طیف رنگ مختلف به صورت لایه لایه استفاده می شود تا رنگ واقعی دندان به دست آید. همچنین برای براق کردن رزین حاصل می توان آن را پرداخت کرد.
دردندان پزشکی 5 گونه رزین کمپوزیتی مختلف که قابلیت سخت شدن توسط نور مرئی را دارند یافت می شوند.
این کامپوزیت ها تحت تابش نور پلاسمایی با انرژی قرار گرفته و فاکتورهای انقباض (Contraction)، نرخ انقباض و دمای القایی تابش آنها آنالیز می شود. روند تابش (exposuse) میتواند هم به شکل پیوسته و هم گسسته یا ترکیبی با فاصله زمانی 10 دقیقه باشد. با مقایسه طول زمان تابش برای القای یک انقباض مشابه در یک ماده مشخص مشاهده شده که طول زمان تابش بانور پلاسمایی در مقایسه با طول زمان تابش نور هالوژن به طور قابل ملاحظه ای با نسبت 10:1 کاهش پیدا کرده است. همچنین دیده شده که انقباض نهایی مواد تحت تابش پلاسما کمتر است در حالیکه نرخ انقباض بدست آمده توسط منحنی های متغیر خطی- بعدی ایجاد شده بوسیله با روش اسکن باریکه لیزر تفاوت فاحش بین دو نور افشان نداد.. افزایش دمای القا شده توسط نور پلاسما بر روی ماده از دمای القا شده توسط نور معمولی تجاوز نمی کند.