دانلود تحقیق تحلیلی بر توسعه صنعت گردشگری در برنامه ریزی روستایی زاهدان با استفاده از مدل راهبردی SWOT

امروزه گردشگری یکی از منابع اصلی درآمد ملی کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای جنوب شرقی آسیا را تشکیل می¬دهد.

براساس پیش¬بینی کارشناسان اقتصادی، صنعت توریسم با گردش سرمایه حدود 900 میلیارد دلاری در سال 2009 رتبه سوم از نظر گردش سرمایه در میان سایر فعالیت های اقتصادی را خواهد داشت.

این در حالی است که ایران علیرغم آنکه به دلیل برخورداری از منابع سرشار محیطی و بهره¬گیری از پشتوانه غنی تاریخی– فرهنگی چند هزار ساله از قابلیت ویژه¬ای در توسعه صنعت گردشگری برخوردار است، لیکن تا کنون نتوانسته سهم شایسته¬ای از این گردش سرمایه را بدست آورد؛ گرچه انتظار می¬رود در برنامه پنجم و پس از آن تا تحقق چشم انداز 1404 بیش از گذشته شاهد تحولی سازنده در این زمینه باشیم.

سیستان و بلوچستان و بویژه ناحیه گردشگری زاهدان نیز گرچه تا کنون از جایگاه شایسته¬ای حتی در سطح ملی در این ارتباط برخوردار نبوده، ولی با توجه به طرح¬ها و برنامه¬هایی که در طرح جامع گردشگری استان در این خصوص دیده شده، در صورت تحقق آنها قطعاً شاهد ارتقا کارکردهای گردشگری و توسعه آن در استان و ناحیه گردشگری زاهدان خواهیم بود و انتظار می¬رود که با توسعه گردشگری در منطقه، ضمن ایجاد اشتغال برای گروههای مختلف، رونق صنایع دستی، حمل و نقل و صنایع وابسته، افزایش درآمد و توسعه منطقه¬ای را نیز به دنبال داشته باشد.
این مقاله با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با مطالعات میدانی و استفاده از مدلSWOT ، مشخصاً به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت¬ها و تهدیدهای گردشگری در ناحیه گردشگری زاهدان پرداخته است.

تجزیه و تحلیل¬های حاصل از مدل فوق در این پژوهش، نشان می¬دهد که در بعد عوامل درونی، وجود جاذبه¬هایی مانند تپه¬های ماسه¬ای، غارها¬ی طبیعی هفتاد ملا، منطقه ییلاقی لادیز، گودواره سیک¬ها و غیره از نقاط قوت و در عین حال پرهزینه بودن ایجاد تأُسیسات و زیرساخت¬ها در منطقه و دسترسی ضعیف به نقاط جاذب گردشگر برای گردشگران از نقاط ضعف ناحیه مورد مطالعه می¬باشند.

در بعد عوامل بیرونی مؤثر بر توسعه گردشگری می¬توان از مؤلفه عدم امنیت کافی و ناآرامی¬ها در منطقه به عنوان مهم¬ترین عامل تهدید بیرونی نام برد.

گرچه کارکرد زاهدان به عنوان مرکز استان، قرارگیری میرجاوه در نزدیکی مرز ارتباطی و بین-المللی، وجود نیروی انسانی فعال و بهره¬گیری از سرمایه¬ گذاری بخش خصوصی در این ناحیه می¬تواند به عنوان فرصتی مناسب، جهت ارتقاء وضعیت گردشگری شهرستان کارساز باشد.

در مجموع نتایج تحلیلی مقاله بیانگر آن است که استراتژی توسعه صنعت گردشگری در این ناحیه می¬تواند در برگیرنده ایجاد و ارتقا مراکز خدمات برتر پزشکی، مالی، حمل و نقل و تجارت در سطح منطقه و حوزه خلیج فارس، آسیای مرکزی و شبه قاره باشد.

گردشگری به عنوان صنعتی نوپا در سال¬های اخیر تأثیرات زیادی بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان داشته است.

ایجاد اشتغال، ارزآوری، تعادل منطقه¬ای، کمک به صلح جهانی، کمک به سرمایه¬گذاری در میراث فرهنگی، بهسازی محیط، کمک به بهسازی زیستگاه¬های حیات وحش، توسعه نواحی روستایی دارای جاذبه¬های گردشگری و جلوگیری از برون کوچی در کنار مزایای صنعت، جمعیت و مانند آن، از جمله مزایای این صنعت بوده است (صدر موسوی و دخیلی کهنموئی، 1383: 92).
در دهه¬های اخیر، اهمیت گردشگری در سطح بین المللی هم از لحاظ تعداد گردشگران و هم از لحاظ درآمد ارزی همواره و به طور بی¬سابقه¬ای در حال افزایش بوده است (Thomas et al, 2005: 18) و پیش بینی می¬شود تا سال 2010 سالیانه بیش از یک میلیارد جهانگرد در سراسر جهان سفر کنند.

در سال 2000 بیش از 698 میلیون نفر به یک کشور غیر از کشور خود مسافرت کردند که در این میان حدود 500 میلیارد دلار، از این طریق عاید کشورهای میزبان شد.

مطالعات صورت گرفته در مناطق مختلف جهان نشان می¬دهد که همزمان با این رشد سریع، تأثیرات منفی توریسم نیز در حال گسترش بوده است.

بنابراین، سیاست گذاران و برنامه¬ریزان هر کشوری باید برای افزایش درآمد از طریق گردشگری برنامه-ریزی کنند ولی در عین حال باید توجه داشته باشند که این افزایش نباید به بهای مخاطره افتادن توسعه پایدار گردشگری صورت پذیرد (Papatheodorou et al, 2005)
تاریخچه گردشگری در ایران نشان می¬دهد که عواملی مانند ناآرامی¬های دوران انقلاب، سوء برداشت¬ها از اوضاع داخلی ایران در جهان و آغاز جنگ تحمیلی باعث شده است که رکودی در جهانگردی ایران به وجود آید.

گرچه در سال¬های اخیر این صنعت از وضعیت رو به رشد نسبی در کشور برخوردار بوده است، اما این رشد در مقایسه با توان¬های توریستی کشور بسیار بطئی بوده است (حیدری چیانه، 1383: 4).

ایران به دلیل برخورداری از منابع سرشار محیطی و بهره¬گیری از پشتوانه تاریخی – فرهنگی چند هزار ساله از قابلیت ویژه ای در توسعه صنعت گردشگری برخوردار است.

اما متاسفانه اقتصاد تک محصولی متکی بر درآمدهای نفتی مانع از توجه به این بخش از اقتصاد در کشور شده است.

مقایسه کشورهایی که مهمترین منابع اقتصادی خود را از گردشگری کسب می¬کنند با کشور ما که به درآمدهای نفتی متکی است اهمیت اقتصادی توسعه گردشگری را نشان می¬دهد.

توسعه گردشگری در کشور ضمن ایجاد اشتغال برای گروههای مختلف، رونق صنایع دستی، حمل و نقل و صنایع وابسته، افزایش درآمد و توسعه منطقه¬ای را نیز به دنبال دارد.

از اینرو توسعه گردشگری علاوه اینکه در سطح ملی ضرورت می¬یابد در سطح محلی نیز از ضرورت برخوردار است.

با توسعه گردشگری در سطح محلی می¬توان رونق و اعتبار خاصی به عرصه سکونتگاه¬های شهری و روستایی بخشید.

با توجه به تأثیر شگرف گردشگری در زمینه¬های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع امروز، باید با نظری بلند و مدیریتی عالمانه، آگاهانه و با برنامه¬ریزی درست، در جهت گسترش آن تلاش کرده و آثار منفی آن را به حداقل رسانید (محلاتی، 1380: 6).

زاهدان مرکز استان پهناور سیستان و بلوچستان در جنوب شرق کشور واقع شده است.

ناحیه زاهدان دارای آثار جالب تاریخی و گردشگری در خور توجهی است، در منطقه لادیز از بخش میرجاوه این شهرستان اشیایى سنگى از دوران پارینه سنگى با قدمت 80 تا 100 هزار ساله شناسایى سطحى شده‏اند، در دامنه شمالى کوه تفتان در روستاى روپس از توابع دهستان تمین یک غار طبیعى وسیعى وجود دارد که داراى چندین قبر کهن مى‏باشد و معروف به هفتاد ملا است و به همین ترتیب شاهد دیگر آثار جالب تاریخی، طبیعی و انسانی گردشگری در این منطقه می¬باشیم.
در این تحقیق به تحلیل نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت¬ها و تهدیدهای گردشگری ناحیه زاهدان درقالب مدل swot می¬پردازیم.
پیشینه تحقیق
گردشگری پدیده¬ای است کهن که از دیرباز در جوامع انسانی وجود داشته و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف، به موضوع فنی، اقتصادی و اجتماعی و صنعتی کنونی خود رسیده است.

گردشگری بر بنیاد و عامل اساسی سفر و جابه¬جایی استوار است.

در نتیجه دگرگونی¬های آن تابع تغییرات مختلفی از قبیل: دگرگونی¬های ناشی از انگیزه ی سفر و نیز وسیله¬ی حمل و نقل می¬باشد (کارگر،1386: 95).

در زمینه گردشگری تاکنون مطالعات زیادی در قالب پایان نامه، کتاب و مقاله انجام شده است که در ادامه به اختصار به برخی از این آثار اشاره می¬شود:
• دانلد لاندربرگ (1383) در کتاب اقتصاد گردشگری، کلیه اصول و مفاهیم اقتصاد گردشگری را همراه با توضیحاتی مبسوط و روان از الگوهای تحلیلی و تکنیک¬های پیش بینی ارائه می¬نماید.

کتاب شامل سه بخش کاملاً مجزاست: بخش اول به بررسی تعاریف و ابعاد اقتصاد گردشگری می¬پردازد.

بخش دوم شامل شناخت مبانی اقتصادی و کارکرد هتل، رستوران و غیره و در بخش سوم به بررسی روش¬های کمی متداول در اقتصاد گردشگری می¬پردازد.
دانلد لاندربرگ(1383) در کتاب اقتصاد گردشگری، کلیه اصول و مفاهیم اقتصاد گردشگری را همراه با توضیحاتی مبسوط و روان از الگوهای تحلیلی و تکنیکهای پیش بینی ارائه مینماید.

کتاب شامل سه بخش کاملاً مجزاست: بخش اول به بررسی تعاریف و ابعاد اقتصاد گردشگری میپردازد.

بخش دوم شامل شناخت مبانی اقتصادی و کارکرد هتل، رستوران و غیره و در بخش سوم به بررسی روشهای کمی متداول در اقتصاد گردشگری میپردازد.

جان لی (1378)در کتاب خود با عنوان گردشگری و توسعه در جهان سوم، به شرح و توصیف گردشگری (گردشگری بین المللی) پرداخته است، نویسنده در این کتاب دو نوع طرز تفکر کاملاً متفاوت دربارهی گردشگری بین المللی را بیان میدارد: دیدگاه نخست: دیدگاهی است که به سابقهی تاریخی توسعه نیافتگی جهان سوم اهمیت میدهد و واقعیتهای اقتصادی امروز را براساس یک نظام جهانی در نظر میگیرد.

دیدگاه دوم عناصر اصلی گردشگری بین المللی را به عنوان یک سری بخشهای کارکردی شناسایی میکند بدون آن که به این پرسش اساسی که چرا صنعت خصوصیات فعلی خود را داراست، بپردازد.

در ادامه به گونهای دقیقتر به ماهیت تقاضای گردشگری در جهان سوم و عرضهی امکانات و تسهیلات برای بازدیدکنندگان نظری افکنده است، و در آخر به تأثیرات محیطی و اجتماعی این صنعت در کشورهای مقصد جهان سوم جهان پرداخته است.

دکتر مهدی قره خانلو(1386) در کتابی تحت عنوان جغرافیای جهانگردی و برنامهریزی اوقات فراغت به مبحث توریسم از دیدگاه جغرافیایی پرداخته است.

این کتاب سعی دارد در محیطهای مختلف جغرافیایی، دستیابی به توریسم پایدار، حفظ محیط زیست و برنامهریزی اوقات فراغت را مورد کنکاش قرار داده و در نهایت از مجموع یافته خود برای توسعهی پایدار جهانگردی و افزایش میزان گردشگران در ایران الگوها و راهکارهایی را ارائه دهد، این کتاب در هشت فصل تنظیم و تدوین شده است.

بهمن کارگر (1386)در کتاب خود با عنوان «توسعه شهرنشینی و صنعت گردشگری در ایران»، نقش صنعت گردشگری را در توسعه شهرنشینی مورد بحث قرار داده و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.

اهم مطالبی که در فصول این کتاب جهت بررسی موضوع محوری کتاب بیان شده است به شرح زیر میباشد: شهر در جهان در حال توسعه، پیوند جغرافیا با فعالیتهای گردشگری، تاریخچه و اهداف صنعت گردشگری شامل: اهداف تاریخی، فرهنگی، علمی و تجاری و غیره، تأثیر حقوق بشر و حقوق بین الملل بر حقوق داخلی جهانگردی، حقوق جهانگرد و بسترهای جهانگردی در ایران معاصر، گردشگری و توسعه: جهانگردی و محور توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، راهکارهایی برای دستیابی به توسعه پایدار جهانگردی، صنعت گردشگری در ایران، مسائل گردشگری، مسائل و نارساییهای گردشگری در ایران.

مسعود معصومی (1387)در کتاب «سابقهی برنامه ریزی توسعه گردشگری در ایران»، مجموعهای جامع و مختصر از سابقه برنامهریزی گردشگری در کشور را گردآوری کرده به نحوی که اهداف کلان، سیاستها و راهکارهای مورد نظر هر برنامه معرفی گردد.

این کتاب در سه بخش تدوین شده است.

در بخش اول به برنامههای تدوین شده از آغاز برنامهریزی رسمی در ایران ( 1372) تا پیروزی انقلاب اسلامی (1357) پرداخته شده است.

بخش دوم به شرح برنامههای تدوین در دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 1358 اختصاص دارد.

در بخش سوم نیز یک جمعبندی از مطالب ارائه گردیده است.

مهرداد مدهوشی و نادر ناصر پور(1382) در مقاله ارزیابی موانع توسعه گردشگری در استان لرستان، عوامل مؤثر بر توسعه نیافتگی صنعت گردشگری استان لرستان را مورد بررسی قرار دادهاند و چهار عامل: بازاریابی، ضعف امکانات زیربنایی، خدمات گردشگری و فقدان فرهنگ پذیرش گردشگر را به عنوان ابعاد موضوع مطرح نمودهاند.

در این مقاله جهت بررسی فرضیهها از آزمونهای آماری اسپیرمن، آزمون رتبه بندی فریدمن و آزمون t-test استفاده شده است.

کتایون علیزاده (1382 ) در مقالهای تحت عنوان «اثرات حضور گردشگران بر منابع زیست محیطی»، به مبحث گردشگری و اثرات آن پرداخته است.

در این کار وی با بیان اجزاء مشترک مفهوم توسعهی پایدار از دیدگاههای متفاوت، به ویژگیهای گردشگری پایدار پرداخته و به طور خاص، تبعات زیست محیطی فعالیتهای گردشگری در محدودهای مشخص (بخش طرقبه مشهد) را مطرح کرده است.

این مطالعه نشان میدهد که روند کنونی بهرهبرداری از طبیعت علیرغم برخی فعالیتها و تمهیدات محدود کننده، فراتر از ظرفیت تحمل محیط بوده و منجر به آسیبهای جدی و نابودی توانهای طبیعی منطقه میشود.

دکتر عیسی ابراهیم زاده(1384) در طرحی با عنوان طرح جامع گردشگری استان سیستان و بلوچستان به توصیف گردشگری در این استان پرداخته است، در این طرح به شناسایی پتانسیلهای بالقوه و بالفعل گردشگری استان پرداخته و زمینههای رشد این صنعت را در استان شرح داده است و همچنین به نواقص و عدم زیرساخت های لازم برای بهرهگیری مناسب از این صنعت در این استان اشاره نموده است.

تعاریف واژگان گردشگر و گردشگری تعریف سازمان ملل براساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی ترانسپورت در سال 1964 از گردشگر بیان می دارد: «گردشگر کسی است که به منظور تفرج، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجارت، ورزش و یا زیارت به کشوری غیر از کشوری که در آن اقامت دارد سفر می کند مشروط بر اینکه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از شش ماه بیشتر نباشد».

اما شاید بهترین تعریفی که از گردشگری شده است تعریف ماتیسن و وال (1982 ) باشد: « توریسم یا گردشگری، حرکت معاصر مردم است برای اینکه اوقات فراغت خود را در مکانهایی بیرون از خانه صرف نموده و اقامت نمایند،‌ فعالیتهایی است که طی اقامتشان انجام می دهند و نیز تسهیلاتی است که متناسب با نیازهایشان ایجاد می شود» به طور کلی گردشگری عبارت است از گذران اختیاری مدتی از اوقات فراغت خویش در مکانی غیر از محل سکونت دائمی به قصد التذاذهای گردشگری (باهر، 1375: 94).

بعضی دیگر نیز گردشگری را به عنوان اقدام به مسافرت با هدف تفریح و ارائه خدمات برای این عمل تعریف کردهاند.

تعریف جامعتری نیز به وسیله سازمان جهانی گردشگری از توریسم ارائه شده است: گردشگری یک صنعت خدماتی است که شامل تعدادی از ترکیبات مادی و غیر مادی میباشد.

عناصر مادی شامل سیستمهای حمل و نقل (هوایی، راه آهن، جادهای، آبی و امروزه فضایی)، پذیرایی (مسکن، غذا، تورها) و خدمات مربوط به آن نظیر خدمات بانکی، بیمه و خدمات بهداشتی و ایمنی میشود.

عناصر غیرمادی شامل استراحت، آرامش، فرهنگ، فرار، ماجراجویی و تجربیات جدید و متفاوت می باشد .(WTO, 2004a) راهبردهای توسعه صنعت گردشگری راهبردهای توسعه گردشگری مبنای توسعه و مدیریت این صنعت و عنصری اساسی از برنامه‌ریزی ملی و منطقه‌ای گردشگری محسوب می‌شود.

برخی از موضوعات اساسی که در تدوین راهبردها باید به آنها توجه نمود به قرار زیر است: ــ تعیین سیاست‌ها و اهداف توسعه به‌عنوان نهاده‌های اولیه برای تدوین استراتژی.

ــ تعیین نوع، موقعیت و ویژگی‌های عمده جاذبه‌های گردشگری در هر کشور یا منطقه.

ــ تعیین نوع و موقعیت محلهای اقامت موجود و محلهای اقامت پیش‌بینی شده و سایر تسهیلات گردشگری.

ــ بررسی وضعیت و امکانات حمل و نقل و سایر تأسیسات زیربنایی نظیر شبکه‌های آب، برق، تلفن، بهداشت و ...

در حال و آینده.

ــ تجزیه و ترکیب کلی منطقه از نظر محیطی، اجتماعی، اقتصادی.

با توجه به مطالب فوق به چند راهبرد توسعه گردشگری که در مناطق مختلف جهان مورداستفاده قرار گرفته است اشاره می‌شود: یکی از انواع راهبردهای توسعه، "ایجاد تفریحگاه (استراحتگاه)‌ برای جهانگردان" است.

یک تفریحگاه معمولاً دامنه وسیعی از خدمات و امکانات گردشگری از جمله امکانات تفریحی و استراحتی را ارائه می‌کند، کشورهای مختلفی از این نوع راهبرد استفاده نموده‌اند که از مهمترین آنها می‌توان از راهبرد توسعه تفریحگاه مکزیک نام برد.

از دیگر راهبردهای گردشگری می‌توان به راهبرد توسعه گردشگری شهری اشاره کرد، شهرها غالباً گستره وسیعی از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، بازار، رستوران‌ها، هتل‌ها و پارک‌های شهری را شامل می‌شوند.

بسیاری از جاذبه‌ها و تسهیلات رفاهی شهری اساساً برای خدمت به شهروندان توسعه یافته‌اند، از طرفی شهرها ممکن است دروازه ورود و خروج گردشگران به کشور یا منطقه باشند و به عنوان پایگاهی برای گردشگرانی که به نواحی اطراف شهرها مسافرت می‌کنند، به حساب آیند.

این نوع راهبرد باید به دقت برنامه‌ریزی شود و احداث هتل‌ها و سایر تسهیلات گردشگری و جاذبه‌ها، باید به دقت عمل شود.

امروزه احداث یا عمران مجدد برخی از نواحی شهری که در جهت استفاده جهانگردان و اوقات فراغت ساکنان آن ناحیه‌ها قرار می‌گیرد، امری متداول است.

از دیگر راهبردها می‌توان به راهبرد "توسعه گردشگری روستایی" مانند آنچه که در کشور سنگال اجرا شده و راهبرد "توسعه گردشگری مذهبی" مانند کشور عربستان اشاره کرد (سازمان جهانی جهانگردی، 1379: 57 ).

روش تحقیق این پژوهش از لحاظ هدف از نوع کاربردی و توسعهای میباشد.

روش گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز در تحقیق مشتمل بر مطالعات کتابخانهای و روش میدانی میباشد، که در روش کتابخانهای با بهرهگیری از کتب، پایاننامهها و گزارشهای سازمانهای ذیربط دادههای مورد نیاز گردآوری شد، روش میدانی نیز شامل مصاحبه و مشاهده میباشد.

در این تحقیق جهت تحلیل وضعیت گردشگری در ناحیه زاهدان از مدل SWOT استفاده شده و به منظور انجام آنالیز SWOT برای شناسایی و تعیین نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدهای محدوده مطالعاتی، از نتایج مطالعات میدانی و کتابخانهای استفاده و در تحلیلهای SWOT مورد بهرهبرداری قرار گرفته است.

تکنیک SWOT تحلیلSWOT ابزار پشتیبانی مهمی برای تصمیمگیری است و به عنوان ابزاری برای تحلیل سیستماتیک محیط داخلی و خارجی سازمان به کار میرود .(Kangas et al, 2003: 349-358) اساسا، SWOT یک ابزار برنامهریزی استراتژیک است Hom Haacke,L., 2000: 3)).

روش SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصتها، تهدیدها) نتیجه مستقیم دانشکده تجاری هاروارد میباشد (مهدوی، 1382: 118).

تحلیلSWOT در صورتی که درست به کار رود، پایه مناسبی برای تدوین استراتژی است .(Kajanus et al, 2004: 499-506) تکنیک یا ماتریس swot، که گاهی tows نیز نامیده میشود، ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصتهای موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعفها و قوتهای داخلی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد برای هدایت و کنترل آن سیستم است (ابراهیمزاده، 1389: 74).

در واقع این روش بهترین استراتژی برای سازمانها است (مرادی مسیحی، 1381: 40).

به طور اجمالی میتوان گفت این تکنیک ابزاری برای تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد است و این امور از طریق: - بازشناسی و طبقهبندی قوتها و ضعفهای درونی سیستم؛ - بازشناسی و طبقهبندی فرصتها و تهدیدهای موجود در محیط خارج سیستم؛ - تکمیل ماتریس سوآت؛ و تدوین راهبردهای گوناگون برای هدایت سیستم در آینده؛ صورت میگیرد (گلکار، 1384: 49).

به عبارت دیگر مدل SWOT یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سیستمی با فرصتها و تهدیدات برون سیستمی است.

مدل SWOT تحلیلی سیستماتیک را برای شناسایی این عوامل و انتخاب استراتژیی که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد مینماید، ارائه میدهد.

از دیدگاه این مدل، یک استراتژی مناسب قوتها و فرصتها را به حداکثر و ضعفها و تهدیدها را به حداقل ممکن میرساند.

(هریسون، 1382: 192).

، مأخذ: (محمدی دهچشمه و زنگیآبادی، 1387: 3) SWOTچارچوب تحلیل شکل1: موقعیت جغرافیایی شهر زاهدان شهرستان زاهدان مرکز استان سیستان وبلوچستان دارای مساحت 36581تر مربع است .

ناحیه مورد مطالعه شهرستان زاهدان در جنوب شرقی ایران در استان سیستان و بلوچستان واقع است از لحاظ تقسیمات سیاسی – کشوری این ناحیه شامل شهرستان زاهدان ، مرکز استان سیستان وبلوچستان است .

از لحاظ جغرافیایی دارای طول جغرافیایی 59 درجه و27 دقیقه تا 62 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 28 درجه و 20 دقیقه تا 30 درجه و 45 دقیقه شمالی است.این ناحیه از شمال به شهرستان زابل، از شمال شرق به کشور افغانستان ،‌از شمال غربی به استان خراسان ، از غرب به استان کرمان ، از جنوب غربی به شهرستان ایرانشهر ، از جنوب شرق به شهرستان خاش و از شرق به کشور پاکستان محدود می شود (سازمان مسکن و شهرسازی، 1384: 1).

بلندترین نقطه ارتفاعی منطقه، قله آتشفشان تفتان در قسمت جنوبی محدوده می باشد که از سطح دریا ارتفاع دارد .

پائین ترین نقطه ارتفاعی این ناحیه در حوالی تهلاب می باشد که ارتفاع آن از سطح دریا حدود می باشد (شرکت سهامی آب منطقهای، 1381: 1).

شکل شماره 2: نقشه موقعیت جغرافیایی شهرستان زاهدان، مأخذ: (سازمان مسکن و شهرسازی، 1384) معرفی جاذبههای گردشگری در محدوده مورد مطالعه حضور جاذبه های گردشگری یکی از مهم ترین دلایل مسافرت مردم به یک مقصد خاص است.

جاذبه های گردشگری به عنوان عامل کشش ( pull factor ) با توجه به ویژگی های خاص و جذابیت هایی که دارند، می توانند گردشگران را از نقاط و سرزمینهای دور به سمت خود جذب کنند.

هر چقدر جاذبه های گردشگری متنوعتر، منحصر به فردتر و جذابتر باشند از قدرت کشش بالاتری برخوردار خواهند بود و در نتیجه حوزه نفوذ بسیار وسیعتری خواهند داشت.

اهمیت جاذبهها به حدی است که وجود امکانات اقامتی و پذیرایی، فروشگاههای سوغاتی و صنایع دستی، حداقل به وجود چند جاذبه اولیه وابسته است.

این جاذبه های اولیه ممکن است به صورت منفرد بوده یا اینکه با جاذبه های کوچکتر و بزرگتر از خود ترکیب شده باشند.

شناخت رابطه بین انواع جاذبه های مختلف، درک سلسله مراتبی از قدرت جذب و کشش جاذبه ها، یکی از مهم ترین مراحل توسعه کانونها و مقاصد گردشگری است (ابراهیم زاده، 1386: 4).

در جدول شماره 1 جاذبه های گردشگری در استان سیستان و بلوچستان و محدوده مورد مطالعه (شهر زاهدان ) به تفکیک طبیعی، تاریخی- فرهنگی و انسانساخت آورده شده است.

جدول شماره 1: توزیع گونه شناسانه جاذبه های برتر گردشگری استان به تفکیک شهرستان مأخذ: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 1385 در ادامه برخی از جاذبههای شاخص گردشگری در منطقه مورد مطالعه به اختصار معرفی میشوند.

دهستان تمین واقع در 65 کیلومتری جنوب غربی شهر میرجاوه یکی از مناطق بسیار زیبا در قسمت شمالی قله تفتان می باشد.

میوه های مختلفی در این روستا به عمل می آید از جمله انجیر، عناب، سیب، انگور و توت.

عمده کار مردم روستا کشاورزی می باشد.

این روستا به سه قسمت تقسیم یم شود که عبارتند از تمین مرکزی ، تمین پایین و تمین بالا،این محله ها در فاصله 3 کیلومتری از همدیگر قرار دارند .

چشمه آب معدنی موسی چشمه آب معدنی موسی در تمین تنها منبع تامین آب روستا می باشد این چشمه زیبا از دل صخره ای عظیم می جوشد و چشم انداز زیبایی را بوجود آورده است.

از خصوصیات بارز این چشمه دارابودن املاح معدنی مفید و درجه حرارت آن می باشد که در زمستان گرم و در تابستان خنک است .

غار لادیز در فاصله 100 کیلومتر ی شهرستان زاهدان و در 10 کیلومتری شهر میرجاوه قرار دارد .

این منطقه دارای آبشار و چشم اندازهای زیبا با پوشش گیاهی غالب گز می باشد .

در حال حاضر با توجه به کیفیت خوب و بالا ، آب غار لادیز ، مورد استفاده شرب و کشاورزی اهالی و ساکنین لادیز و میرجاوه می باشد.

بازارچه سرپوش این مجموعه معماری در مرکز شهر و در بافت قدیمی آن حد فاضل خیابان طالقانی و امام قرار گرفته است .

تاریخ ساخت بازارچه به زمان شکل گیری شهر زاهدان باز می گردد .

کار ساخت این مجموعه در سال 1308 هجری شمسی شروع و در سال 1311 به پایان رسید .

این بنا در سال 1314 توسط شخصی بنام استاد معمار خلفی یزدی معمار یزدی تکمیل گردیده است .

از نظر سبک معماری، سبک رایج بازارهای سنتی کشور را دارا است .

در ساخت آن از مصالح خشت و گل استفاده شده است .

این بازار به صورت حرف "ل" بوده که مجموعا دارای 25 حجره می باشد.

خانه ابویی واقع در زاهدان، خیابان شریعتی، جنب دانشکده پرستاری و مامایی می باشد .

این بنا توسط استاد محمدعلی محمودی که از معماران بنام شهر یزد می باشد، برای شخصی بنام آقای زعیم ساخته شده است.

تاریخ ساخت این بنا به حوالی سال 1311 هجری شمسی باز می گردد.

از جمله ویژگی های شاخص آن وجود بادگیرها و حوضخانه است.

قبرستان هفتاد ملا این قبرستان با حدود وسعت به صورت کمانی در بخش شرقی روستایی روپس از توابع میرجاوه در سینه کوه واقع شده است .

قبور این گورستان در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد است .

به این ترتیب که پس از تدفین مرده چهار طرف آن را با سنگ بالا آورده و روی آن را با تخته سنگ هایی پوشش می دادند آنگاه برروی تخته سنگ با آجر و ملاط گچ حجمی پلکانی می ساختند، سپس آن را با یک دیوار تیغه ای مشبک پوشانده و نهایتا این سازه را گچ اندود کرده و قسمت هایی از آنر ا بارنگ قرمز، نقش میزدند.

در حال حاضر این قبرستان دوره اسلامی یکی از جاذبه های توریستی استان به شمار می رود (سازمان میراث فرهنگی استان، 1385: 16-14).

یافتههای تحقیق شناخت و تجزیه و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها به عنوان گامی اساسی در جمع بندی و تشریح روندهای بررسی شده در مطالعات وضع موجود و ارائه قالبی جهت نتیجه گیری و تعیین راهبردهای توسعه گردشگری به شمار می رود.

این روش تجزیه وتحلیل به عنوان یک شیوه تحلیل کیفی و استراتژیک، مبنای مناسبی برای شناسایی و تعیین مسائل کلیدی حائز اولویت توسعه گردشگری محسوب می شود.

در این تحقیق به منظور انجام آنالیز SWOT و برای شناسایی و تعیین نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدهای محدوده مطالعاتی، با استفاده از مطالعات میدانی و کتابخانهای اطلاعات مورد نیاز جمعآوری و سپس مورد تجزیه و تحلیل واقع شدند.

در ادامه به بررسی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای گردشگری در ناحیه زاهدان در قالب مدل SWOT میپردازیم.

جدول شماره 2: تحلیل عوامل سوات در زمینه گردشگری ناحیه زاهدان مأخذ: مطالعات نگارندگان، 1390 جمع بندی امروزه توسعهی گردشگری در تمامی عرصهها، چه در سطح ملی و منطقهای و چه در سطح بینالمللی مورد توجه برنامهریزان دولتی و شرکتهای خصوصی قرار گرفته است.

بسیاری از کشورها به صورت فزایندهای به این حقیقت پی بردهاند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید در زمینه بهبود وضعیت گردشگری ابتکار عمل به خرج داده و در صدد یافتن راه های تازهای جهت ارتقا صنعت گردشگری برآیند.

رشد گردشگری منتج به منافع بسیاری خواهد شد، اما گسترش بدون برنامه آن هم بهای زیست محیطی جدی به همراه خواهد داشت.

ایران علیرغم آنکه به دلیل برخورداری از منابع سرشار محیطی و بهرهگیری از پشتوانه غنی تاریخی– فرهنگی چند هزار ساله از قابلیت ویژهای در توسعه صنعت گردشگری برخوردار است، لیکن تا کنون نتوانسته سهم شایستهای از این گردش سرمایه را بدست آورد؛ گرچه انتظار میرود در برنامه پنجم و پس از آن تا تحقق چشم انداز 1404 بیش از گذشته شاهد تحولی سازنده در این زمینه باشیم.

سیستان و بلوچستان و بویژه ناحیه گردشگری زاهدان نیز گرچه تا کنون از جایگاه شایستهای حتی در سطح ملی در این ارتباط برخوردار نبوده، ولی با توجه به طرحها و برنامههایی که در طرح جامع گردشگری استان در این خصوص دیده شده، در صورت تحقق آنها قطعاً شاهد ارتقا کارکردهای گردشگری و توسعه آن در استان و ناحیه گردشگری زاهدان خواهیم بود و انتظار میرود که با توسعه گردشگری در منطقه، ضمن ایجاد اشتغال برای گروههای مختلف، رونق صنایع دستی، حمل و نقل و صنایع وابسته، افزایش درآمد و توسعه منطقهای را نیز به دنبال داشته باشد.

در تحقیق فوق شاهد نقاط قوت و فرصتهای مناسبی در زمینه گردشگری ناحیه زاهدان بودیم، که با برنامهریزیهای دقیق و کاربردی میتوان با بهرهکیری از نقاط قوت و فرصتهای (25 مورد) منطقه، تهدیدها و نقاط ضعف (23 مورد) را کاهش داده و صنعت سودآور گردشگری را در ناحیه زاهدان در جنوب شرق کشور ارتقا داد.

مطالعه فوق نشان داد که، یکی از عمده تنگناها و معضلاتی که در طی چند دهه اخیر گریبانگیر این ناحیه و به طور کلی مناطق مرزی کشور شده، ناامنی هایی است که عمدتا توسط اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر ایجاد می شود.

این ناامنی های مالی و جانی که هنوز هم علیرغم اجرای تدابیر امنیتی توسط نیروهای مسلح و ارگان های مربوطه وجود دارد، باعث می شود سرمایه های فیزیکی و انسانی برای انتقال به این ناحیه دچار تردید شده و تمایلات و انگیزه های مناسب در سرمایه گذاری های خدماتی و صنعتی بوجود نیاید.

فقر فرهنگی که ریشه در ساخت اجتماعی- فرهنگی استان دارد، یکی دیگر از موانع مهم توسعه این منطقه است.

ساکنین استان که اکثرا بومی هستند و گرایش به فرهنگ عشیره ای و قبیله ای دارند، گرایش به نوعی اقتصاد بسته داشته و مبادلات و مراودات را عمدتا در شکل قبیله ای و فامیلی توسعه می دهند.

این فقر فرهنگی موجب گردیده تا مردم عمدتا ازنوآوری روگردان باشند.

کمبود آب، خاک و فقر پوشش گیاهی از دیگر مشگلات این منطقه و از موانع مهم توسعه گردشگری آن مشاهده شد، که با توجه به اهمیت موضوع این امر نیازمند توجه جدی برنامه ریزان و مسئولین کشوری و استان میباشد.

بهبود و سالم سازی محیط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی استان با هدف جلب مشارکت بیشتر نیروها و سرمایه های بومی و غیربومی در فرایند توسعه بلند مدت استان و تقویت و تحکیم پیوندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی منطقه با سطوح ملی در طرح توسعه بلند مدت استان یک راهکارعمده و اساسی در زمینه بهبود وضعیت گردشگری استان و ناحیه زاهدان میباشد.

منابع ابراهیم زاده، عیسی؛ طرح جامع گردشگری استان سیستان و بلوچستان، گزارش بخش سوم از مرحله اول (نتیجه گیری و تحلیل)، پژوهشکده علوم زمین و جغرافیا وابسته به دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1386.

ابراهیمزاده، عیسی؛ آمایش سرزمین و برنامهریزی محیطی در جنوب شرق ایران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1389.

حیدری چیانه، رحیم؛ ارزیابی برنامهریزی صنعت توریسم در ایران، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تبریز، 1383.

دیبایی، پرویز؛ 1371، شناخت جهانگردی؛ انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.

سازمان جهانی جهانگردی؛ برنامه‌ریزی ملی و منطقه‌ای جهانگردی، مترجم محمود عبدالله‌زاده، ویرایش تخصصی نصرالله مستوفی، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1379.

سازمان مسکن و شهرسازی؛ طرح جامع ناحیه زاهدان، جلد سوم، 1384.

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان؛ سیستان و بلوچستان سفر به طبیعتی ناشناخته، تاریخی کهن، 1385.

شرکت سهامی آب منطقه ای سیستان و بلوچستان؛ گزارش نهایی آب شهرستان زاهدان، 1384.

صدر موسوی، میرستار و جواد دخیلی کهنمویی؛ درآمدی بر برنامهریزی تفریحگاههای توریستی، نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، شماره پیاپی 17 ، دانشگاه تبریز، 1383.

بهمن، کارگر؛ ‌توسعه شهرنشینی و صنعت گردشگری در ایران «از مفهوم تا کارکرد»، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،1386.

گلکار، کوروش؛ مناسب سازی تکنیک تحلیلی سوات (SWOT) برای کاربرد در طراحی شهری، مجله صفه، شماره 41، سال پانزدهم، پائیز و زمستان 1384.

محلاتی، صلاح الدین؛ درآمدی بر جهانگردی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 1380.

محمدی دهچشمه، مصطفی، علی زنگی آبادی؛ امکان سنجی توانمندیهای اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری به روش SWOT، مجله محیط شناسی، سال 34، شماره 47، پائیز 1387.

مرادی مسیحی، وازار؛ برنامهریزی استرتژیک در کلان شهرها، انتشارات پردازش و برنامهریزی شهری، چاپ اول، تهران، 1381.

هریسون، جفری، جان کارون؛ مدیریت استراتژیک، ترجمه بهروز قاسمی، انتشارات هیأت، چاپ اول، تهران، 1382.

16- Hom Haacke, L., Using SWOT for Project Planning Sessions, Tourism as Sustainable Industry in the Rural Community of Arising, West Scotland, MSc Thesis, Napier University, 2000.

17- Gunn, Clare A.

; Tourism Planning, Basics, Concepts, Cases; Third edition, Toylor & Francis, 1994, PP: 85-101.

18- Kajanus, M., et al., The use of Value Focused Thinking and the SWOT Hybrid Method in Tourism Management, Tourism Management 25, 2004.

19- Kangas, J.,et al., Evaluating the Management Strategies of a Forestland Estate-the S-O-S Approach, Journal of Environmental Management 69, 2003.

20-Papatheodorou A, Haiyan S, (2005) International Tourism Forecast: Time Series Analysis of World and Regional Data, Tourism Economics, Vol.

11, No.

1, pp 11-23.

21- Thomas R, Pigozzi B, and Sambrook R, (2005) Tourist Carrying Capacity Measures: Crowding Syndrome in the Caribean, the Professional Geographer, Vol.

57, No.

1, pp.

13-20.

22- WTO, http://www.

Answers.

Com/ tourism&r =67, 2004a.

شهرستانکلکلطبیعیطبیعیتاریخی– فرهنگیتاریخی– فرهنگیانسان ساختانسان ساختشهرستانتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدکل444100117100178100149100ایرانشهر386/8131/11154/8107/6چابهار8419332/28132/8385/22خاش283/611119583/6زابل451098239/12136/9زهک644/14101/8239/12312/20زاهدان813/181111405/123020سراوان317884/7203/1232سرباز13353/475/429/1کنارک2251221/1168/342/2نیکشهر373/853/4228/12108/6 نقاط قوتنقاط ضعففرصت هاتهدیدها- تنوع فرهنگی و قومی شهرستان.

- موسیقی مقامی محلی (قیچک، دونی و دهل).

- صنایع دستی سفالگری ( قالی، گلیم، حصیر بافی، آینه دوزی، سوزن دوزی و ...

).

- آداب و رسوم محلی.

- روحیه مهمان نوازی مردم شهرستان.

- تپههای ماسهای.

- غارهای طبیعی هفتاد ملا.

- منطقه ییلاقی لادیز.

- گودواره سیکها.

- منطقه بلبل آب به عنوان زیستگاه مهم گونه در خطر انقراض جبیر.

- منطقه شکار ممنوع.

- دهستان تمین با میوههایی متفاوت.

- قبرستان بی نظیر هفتاد ملا.

- بازارچه سرپوش با معماری سنتیاش.

- خانه ایوبی و بادگیرهایش.- اقتصاد ضعیف و محدودیت منابع تولیدی منطقه که موجب هدایت تامین معیشت به راه های غیر مشروع و غیر قانونی و پدید آمدن نوعی نظام ارزش مند توسعه شده است.

- مهاجرت بخش عمده ای از جمعیت بخش روستا نشین شهرستان به سایر مناطق کشور.

- سطح پایین پوشش آموزش های عمومی.

- فقدان مشارکت موثر مردم در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی، بویژه در حوزه صنعت گردشگری.

- کمبود برخورداری شهرستان از سرمایه گذاریهای بخش خصوصی.

- پایین بودن کیفیت خدمات و تأسیسات گردشگری.

- پایین بودن کیفیت برخی زیرساختها .

- پرهزینه بودن ایجاد تأُسیسات و زیرساختها در منطقه.

- دسترسی ضعیف به نقاط جاذب گردشگر برای گردشگران.

- وجود برخی آسیبهای اجتماعی چون مصرف و خرید و فروش مواد مخدر، سرقت و دزدی انسان، ناامنی و ...

- کمبود جدی اماکن تفریحی، پارک و اماکن ورزشی در منطقه.

- شکاف طبقاتی زیاد در بین ساکنین منطقه.

- وزش بادهای گرم و خشک و نامطلوب محلی.

- مجاورت با محور قاچاق مواد مخدر کالا (افغانستان و پاکستان).

- کمبود بارندگی در اکثر نقاط.

- وزش بادهای گرم و خشک.- برقراری امنیت لازم در ابعاد مختلف( فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی) به منظور تسهیل فرآیند توسعه بلند مدت 1404.

- ارتقای جایگاه صنعت گردشگری در اقتصاد ملی از طریق استفاده از ظرفیت های: طبیعی، تایخی و میراث فرهنگی کشور.

- گسترش و تسهیل ارتباطات بین مناطق به منظور تقویت پیوند بین اقوام و خرده فرهنگ ها در ضوابط آمایش سرزمین کشور( مصوب 1383 دولت).

- قرارگیری میرجاوه در نزدیکی مرز ارتباطی و بینالمللی.

- وجود نیروی انسانی جوان و پرانرژی.

- بهرهگیری از سرمایه گذاری بخش خصوصی.

- وجود طرح مصوب جامع گردشگردی در منطقه.

- وجود توان بالقوه و بالفعل ناحیه جهت جذب بازار تقاضای گردشگران داخلی و خارجی.

- نقش گردشگری در ایجاد ارزش افزوده و اشتغال محلی بالا با توجه به مزیت های نسبی در این شهرستان.

- اجرای طرح بیابان زدایی و تثبیت شنهای روان در طرح توسعه بلند مدت استان 1404.- تاثیرگذاری ساکنان کشورهای عقب افتاده پاکستان و افغانستان بر فرهنگ ساکنان مناطق مرزی استان و شهرستان زاهدان به دلیل وجود ارتباط بین آنها.

- بروز بی ثباتی های اجتماعی بعلت توزیع نابرابر فرصتهای اقتصادی و دسترسی به خدمات رفاه اجتماعی.

- از بین رفتن معیشت و مشاغل محلی که مبتنی بر منابع طبیعی و فرهنگی شهرستان است.

- ترانزیت مواد مخدر از پاکستان و افغانستان با استفاده از موقعیت استان به عنوان گذرگاه بین المللی مواد مخدر که به عنوان زمینه ساز ناامنی و تردد غیر مجاز از مرزهای استان و مانع برقراری امنیت و انباشت سرمایه و گسترش فعالیتهای رسمی اقتصادی است.

- عدم امنیت کافی و ناآرامیها در منطقه.

- کم آبی و کمبود آب شرب یا مصرفی برای فعالیت های گردشگری.

- فقر پوشش گیاهی