• چگونگی شکل گیری پرتوهای کاتدی
وقتی که مقدار گاز داخل لوله تخلیه الکتریکی کاهش مییابد، فضای تاریک کاتد ، بیشتر و ستون مثبت کوتاهتر و روشنایی آن کمتر میشود. با کاهش بیشتر فشار تابانی باز هم ضعیفتر میشود و شیشه لوله در مجاورت کاتد شروع به تابانی مختصری میکند. وقتی که فشار تا 0.001میلیمتر جیوه افت کند، تابانی گاز عملا متوقف میشود، درحالی که تمام سطح شیشه لوله ، نور درخشانی (معمولا سبز) گسیل میدارد.
اگر هوا باز هم با پمپ تخلیه بیشتر خارج شود، تابانی شیشه سبز ضعیفتر میشود. با شروع فشار از 0.00001 تا 0.0001 میلیمتر جیوه این تابانی بکلی محو میشود و تخلیه خاتمه میپذیرد.
تابانی سبز شیشه را چگو نه میتوان توضیح داد؟
اگر به آند لوله تخلیه گاز ، شکل معینی داده شود، تصویر سایه آند بر شیشه ظاهر میشود، به ترتیبی که گویی کاتد ، چشمه نور کوچکی است. در نتیجه ، تابانی شیشه ، به دلیل تولید نور از پرتوهای گسیل شده از کاتد است. آنها از صفحه فلزی آند نمیگذرند و تصویر سایه آن بر شیشه تشکیل میشود. این پرتوها ، پرتوهای کاتدی نامیده شدهاند.
ظهور و آشکار سازی پرتوهای کاتدی
پرتوهای کاتدی ، نه فقط شیشه بلکه اجسام دیگر را نیز به تابانی وا میدارند. اجسام مختلف نوری ، رنگهای مختلف گسیل میدارند، مثلا گچ ، تابانی قرمز رنگ و سولفید روی ، نور سبز روشن ایجاد میکنند و نظایر آن. این تابانی را ، مثلا با قرار دادن تکههایی از اجسام معدنی مختلف در بین کاتد و آند لامپ تخلیه گازی ، میتوان مشاهده کرد. بنابرین ، اگر چه پرتوهای کاتدی ، نامرئیاند، میتوان از تابانی اجسامی که با آنها بمباران شدهاند، وجودشان را به سهولت آشکار کرد.
با پوشش سطح اجسام با اجسامی که بر اثر پرتوهای کاتدی تابان میشوند، پرده های لیمان بدست میآید ( لیمان Lumines Cent را از کلمه یونانی Lumen به معنی " نور " گرفتهاند ) که برای مشاهده پرتوهای کاتدی ، مناسب هستند. در چنین صفحه ای ، در امتداد لوله در زاویه کوچکی نسبت به محور آن ، میتوان امتداد پرتوهای کاتدی را در لوله به آسانی ردیابی کرد. برای سهولت مشاهده ، دریچهای با شکاف دراز ، جلوی پرده قرار میدهند. این دریچه ، بخشی از باریکه کاتدی را قطع میکند و رد روشن باریکی بر پرده لیمان باقی میگذارد.
مفاهیم پایه لامپ پرتوی کاتدی
این وسیله از نظر ظاهر و ساختمان شبیه لامپی است که برای بررسی اثر میدانهای الکتریکی و آهنربایی پرتوهای کاتدی به کار میرود. تفاوت اساسی در این است که قبلا کاتد سرد بود و به علت بمباران با یونها ، الکترون گسیل میکرد. حالا چشم الکترون تفنگ الکترونی است که در قسمت باریک لامپ قرار دارد.