شاید بیشترین توصیه اى که روزانه مى شنویم این است که تا مى توانید سبزیجات و میوه جات تازه بخورید.
ولى این خود سبب و علت نگرانى اى است که مصرف کنندگان از خوردن این گونه مواد غذایى دارند.
آیا سموم دفع آفات که در کشاورزى مورد استفاده قرار مى گیرند، براى سلامتى ما مضرند؟
دولت ها معمولاً پاسخ مى دهند که قطعاً خیر، ولى آیا واقعاً مى توانیم به این اطمینان خاطرشان اعتماد کنیم؟
واژه سموم دفع آفات در واقع طیف گسترده اى از فرآورده هایى را دربر مى گیرد که جهت کنترل حشرات، علف هاى هرز، قارچ ها، کپک ها، نرم تنان، پرندگان و هر حیوان دیگرى که مى توانند به محصولات غذایى آسیب بزنند یا آنها را خراب و فاسد کنند، مورد استفاده قرار مى گیرند.
سموم دفع آفات اختراع جدیدى نیستند و عملاً چندین هزار سال است که بشر از آنها استفاده مى کند.
در ۲۵۰۰ پیش از میلاد مسیح سومرى ها از ترکیبات گوگرد جهت کنترل حشرات در محصولات کشاورزى شان استفاده مى کردند.
لیکن، تنها در ۴۰ سال اخیر است که این مواد شیمیایى به مقادیر زیاد مورد استفاده قرار مى گیرند.
از دهه ۱۹۶۰ تاکنون جمعیت جهان بیشتر از دو برابر و محصولات کشاورزى به شکل سرانه سه برابر شده اند.
این تقاضاى رو به افزایش براى غذا خود دلیل اصلى کاربرد فزاینده سموم دفع آفات است هم اکنون، در جهان، سالانه دو و نیم میلیارد کیلوگرم از سموم دفع آفات براى محصولات کشاورزى مورد استفاده قرار مى گیرد، که آثار آن بر سلامتى ما و محیط زیست جداً نگران کننده است.
افزایش تقاضا براى سموم دفع آفات موجب تولید شمار رو به افزایشى از مواد شیمیایى مصنوعى که براى این کار طراحى شده اند گردیده است.
آنها حقیقتاً سموم موثرى هستند ولى همه فکر مى کنند که آن مقدار از این سموم که براى کشتن حشرات و دیگر آفات لازم است، بسیار کمتر از آن است که بتواند سلامتى انسان ها را در خطر قرار دهد.
همه ساله، دانشمندان دولتى در انگلستان حدوداً ۴۰۰۰ نمونه از فرآورده هاى غذایى کشور یا وارداتى را جهت بررسى آثار باقى مانده از سموم مذکور مورد بررسى و آزمون قرار مى دهند.
در مجموع سالانه ۲۰۰ هزار آزمون جهت کاهش میزان سموم باقى مانده در غذاهاى روزمره مان توسط این دانشمندان صورت مى گیرد.
سپس نتایج توسط سازمان مستقلى به نام «کمیته سموم باقى مانده» مورد ارزیابى قرار مى گیرند.
این سازمان به نوبه خود به صورت یک سازمان مشاوره دولت عمل مى کند.
• اثر مجموعه سموم وقتى که از اعضاى این کمیته در این مورد سئوال مى کنیم، اغلب این پاسخ را مى شنویم که آزمون هایشان کاملاً جدى و حساب شده است.
آنها مى گویند آزمون هایشان بارها و بارها نشان داده اند که هر مقدارى از باقى مانده سموم در مواد غذایى که تاکنون با آن برخورد کرده اند بسیار کمتر از آن بوده که بتوانند به سلامتى ما آسیبى وارد سازند.
از نظر «کمیته سموم باقى مانده» مواد غذایى که ما مصرف مى کنیم، کاملاً بى خطرند.
با این حال، به تازگى شمارى از دانشمندان با این نظر به مخالفت برخاسته اند.
دو جنبه از این سیستم آزمون دولتى هستند که دقت و موشکافى علمى را برنمى تابند.
نخست آنکه این سیستم هر بار تنها یک سم خاص را مى سنجد و از اثرات ترکیبى با یکدیگر غافل است.
سپس نتایج توسط سازمان مستقلى به نام «کمیته سموم باقى مانده» مورد ارزیابى قرار مى گیرند.
از نظر «کمیته سموم باقى مانده» مواد غذایى که ما مصرف مى کنیم، کاملاً بى خطرند.
دکتر ویویان هاوارد سم شناس برجسته از دانشگاه لیورپول مى گوید: «به نظر من کار کمیته در بررسى هر بار یک سم جداگانه حرف ندارد، ولى تمام جنبه ها را شامل نمى شود.
ما چیز زیادى درباره آثار حاصل از مخلوط سموم نمى دانیم.
ناظرین دولتى این مشکل را با اظهار این که از نظرشان این آثار تجمیعى است، دور مى زنند و از مواجه شدن با آن پرهیز مى کنند.
لیکن، حقیقتاً چنین پاسخى مبتنى بر هیچ اطلاعى نیست و در بهترین حالت آنها را تنها مى توان نوعى امیدوارى تلقى نمود و لاغیر.» از نظر هاوارد، اثر تعدادى از مواد شیمیایى گوناگون، که با یکدیگر مخلوط شده اند، در بدن احتمالاً بیشتر از صرف جمع ساده آثار تک به تک آنها با یکدیگر خواهد بود و هم از این رو، مى توان گفت که ممکن است بالقوه مسموم کننده باشند.
مشکل بزرگ ما این است که عملاً چنین چیزى را نمى توان اثبات کرد.
شمار ترکیباتى که مى توانند در بین صدها سم دفع آفات به وجود آیند، آنقدر زیاد است که میلیون ها آزمایشگر لازم اند که آثار احتمالى آنها را مورد آزمون و بررسى قرار دهند.
به گفته هاوارد: «در حال حاضر چنین ابزارى را در اختیار نداریم.
و در آینده نزدیک نیز چنین امکانى را نمى بینیم.» دومین جنبه سیستم آزمون دولتى که موجب نگرانى دانشمندان است این است که تنها قادر است تا حد یک قسمت در یک میلیون قسمت را کشف و اندازه گیرى کند.
فرض بر این است که مقادیر کمتر از این قادر به آسیب وارد ساختن به سلامتى ما نیستند.
ولى هاوارد در جست وجوى آثار حاصل از مقادیرى در حد یک در تریلیون است، به ویژه در مورد کودکان کم سن و سال و جنین ها.
تحقیقات ولى برخى شک و تردیدها را موجب شده است.
وى مى گوید: «ما اثر مخرب این سموم را بر سیستم علامت دهى سلول ها، که اساساً زبان گفت وگوى سلول ها با یکدیگر است، مشاهده کرده ایم.
یک نمونه از این اثر، اثر مخربى است که بر تاثیرات هورمونى مى گذارد.
جنین، به ویژه در مقابل این اثرات بسیار آسیب پذیر است.
روشن است که یک فرد بالغ کمتر از این ماجرا تاثیر مى گیرد، ولى واقعاً نمى دانم که حقیقتاً هم همه ما روئین تنیم یا خیر.» • گزینه آلى در بهترین حالت باید گفت که دانشمندانى چون دکتر هاوارد هنوز هیچ پاسخى براى این پرسش ها ندارند.
ولى آنچه که آنها مى دانند این است که میزان باقى مانده سموم دفع آفات در غذاهاى روزمره مان به هیچ وجه آن طور که دولت ادعا مى کند بدون خطر نیست.
این دانشمندان، در حالى که در جست وجوى یافتن پاسخ هاى مشخص به این پرسش ها هستند، اصرار مى کنند که فعلاً رعایت احتیاط بهترین گزینه است.
هاوارد مى گوید: «موضوع برمى گردد به انتخاب ما.
مى توانیم تنها غذاهاى آلى بخوریم.
در کشاورزى محصولات آلى تنها تعداد اندکى از سموم مورد استفاده قرار مى گیرند، آن هم سمومى که مى دانیم از سمیت کمترى نسبت به دیگران برخوردارند.» سازمان نیکوکارى «دوستداران زمین» نیز اصرار مى ورزد به رفتن به سوى استفاده از جایگزین هاى سموم دفع آفات.
مثل روش هاى کنترل بیولوژیک که از موجودات زنده براى از بین بردن موجودات مضر استفاده مى کنند.
لیز رایت یکى از مبارزین این جمع مى گوید: «مثلاً نوع خاصى از زنبور دشمن کرم ها هستند یا سموم دفع آفات زیستى که ساخته دست بشر نیستند.
مثال دیگر اسپرى هایى هستند که از سیر براى تهیه آن استفاده شده و معلوم شده که حشرات را از پا درمى آورند.» وى مى افزاید: «ولى ما نیاز داریم که دولت از ما حمایت کند.
ما علاقه داریم که مالیات خاصى براى این کار دریافت شود که بتوانیم از آن براى جست وجو و یافتن سموم زیستى جدید استفاده کنیم.
از این پول مى توانیم براى وارد کردن سموم جایگزین در بازار و نیز حمایت از کشاورزان با توضیح دادن برایشان پیرامون این جایگزین ها و نحوه استفاده از آنها استفاده کنیم.
در حالى که برخى شواهد نشان مى دهند اندک اندک داریم با سموم دفع آفات فاصله مى گیریم، ولى مى دانیم که این کار زمان زیادى را مى طلبد.
در این فاصله بهتر است به کودکان و زنان باردارمان توصیه کنیم از فرآورده هاى آلى استفاده کنند.
در مورد دیگران، البته، پاسخ هایمان به این روشنى و سرراستى نیستند و تا آن زمان فکر مى کنیم احتمالاً پرهیز از مواد غذایى که داراى سموم دفع آفات هستند بهترین کار خواهد بود.