دانلود مقاله تأثیر اقتصادی مسجد جامع بر شهر یزد

چکیده: تحقیق فوق در خیابان مسجد جامع انجام شد و هدف کلی آن شناخت تأثیر اقتصادی مسجد جامع بر شهر یزد بود و هدف دیگر آن انجام یک کار دانشجویی است.

نوع تحقیق توصیفی تحلیلی و از روش پرسش نامه ای برای جمع اوری اطلاعات و داده های آماری استفاده شد.

و سؤال اصلی (آغازین) این تحقیق این است که: آیا موقعیت مسجد جامع توانسته است بر اقتصاد و توسعه شهر یزد تأثیر گذارد و نتیجه ای که از این تحقیق گرفته شد.

این بود که از مهمترین بناهای بافت قدیمی بوده.

اثرات اقتصادی آن بسیار زیاده تا حدودی هم تحقیق استفاده شد و حجم نمونه را تعداد 25 نفر که از لیدرها، توریست ها و مغازه داران پرسش به عمل آمد.

کلید واژگان: اقتصاد، توسعه، توریست، مسجد جامع مقدمه : همانطور که می دانیم صنعت گردشکری به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی و اجتماعی کشورهای صنعتی و در حال توصعه جهان به شمار می آید و سرمایه گذاری در این بخش قابل توجهی را در فرایند توسعه ملی فراهم می‌آورد.

شکی نیست که همه کشورهای جهان در رقابتی فشرده و در پی بهره گیری از مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و به ویژه در یافت سهم بیشتری از درآمد و بالا بردن سطح اشتغال از این صنعت خدماتی در کشور خود هستند توسعه صنعت گردشگری در ایران به خصوص در استان هایی که از لحاظ جاذبه های توریستی غنی هستند نتایج مثبتی را در جامعه خواهد گذاشت.

استان یزد یکی از استان های پنج گانه برتر کشور از نظر جاذبه های متنوع گردشگری است که با اختیار داشتن بافت اکولوژیکی، معماری گلی و خشت خام و جاذبه های متنوع تاریخ، فرهنگی و مذهبی از نظر گردشگران دارای اهمیت فوق العاده ای می باشد که در این میان درخشان ترین بنای یزد یعنی مسجد جامع کبیر نقش بسیار مهمی در جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد.

در نتیجه می تواند در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر و هم چنین استان تأثیر به سزایی داشته باشد و این اثر تاریخی زیبا از گذشته های دور تا به امروز انسان‌های شیفته هنر معماری را از سرزمین های دور و نزدیک به سوی خود کشانده است و نقش به سزایی در رونق جهانگردی این دیار داشته است.

فصل اول: مقدمه ای بر مشخصات تحقیق 1-1- بیان موضوع و تشریح آن: شهر موجودی است زنده و پویا و متحول در بستر زمان و بر پهنه مکان، متشکل از اجزاء فیزیکی و انسانی و روابط پیچیده میان آنها و متبلور از نقش انسان و اندیشه والای او و متأثر از عوامل و شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، جغرافیایی و سیاسی ویژه است.

بدون شک مسجد جامع یکی از این عناصر بوده است.

اکنون با از بین رفتن این مرکز محلات.

محلات قدیمی از رونق افتاده است اما امروزه این مجموعه های تاریخی به عنوان عناصر میراث فرهنگی به شمار می رود که می توانند در جذب توریست داخلی و خارجی نقش به سزایی داشته باشند و سازمان میراث فرهنگی با توجه به اقداماتی که در این زمینه انجام داده توانسته است صنعت توریست را گسترش دهد و باعث ایجاد فرصت های شغلی شود.

زیرا فرصت های شغلی تشکیل دهنده این بخش است.

علاوه بر این عوامل نباید موقع جغرافیایی و ارتباطی خاصی از یزد در مرکز کشور داشته را فراموش کرد که از روزگاران پیش همواره نزد سیاحان، بازرگانان و مسافران دارای جایگاه ویژه ای بوده است این ویژگی در سرنوشت استان به ویژه یزد به عنوان مرکز استان تأثیر به سزایی گذاشته و موجب رواج و رونق بازرگانان رفت و آمدهای بسیار و آثار فراوان اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی شده است.

1-2- اهمیت و ضرورت مطالعه انتخاب مسجد جامع به عنوان بناهای مهم شهر یزد بررسی جایگاه آن در نقش اقتصادی شهر و توسعه آن حائز اهمیت است.

مسجد جامع یزد به عنوان مهمترین و معتبرترین اثر معماری واقع در حاشیه کویر مرکز ایران می تواند در رشد و توسعه اقتصادی شهر یزد.

استان و حتی ناحیه هم تأثیر گذار باشد لذا ضرورت تحقیق از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و تأثیر ات آن در توسعه اقتصادی شهر مورد توجه است که امید است با تلاش و کوشش متخصصان و مسئولین مربوط از این موهبت های خدادادی این سرزمین استفاده شود و صنعت بدون دور و صادرات نامرئی محصولات یا خدمات توریست را در کنار دیگر بخش های صنعتی و کارخانه ای بتواند علاوه بر رشد و توسعه اقتصادی باعث اعتلای فرهنگ مردمان این دیار شود.

1-3- محدوده مورد مطالعه شهر یزد با حدود 5/99 کیلو متر مربع در مرکز استان یزد در مسیر راه اصفهان، کرمان قرار دارد و دارای مختصات جغرافیایی 31 درجه و 54 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 23 دقیقه طول شرقی قرار دارد و به منزله پل ارتباطی بین مناطق شمال و جنوب کشور محسوب می شود جاده معروف سنتو که بندرعباس را به تهران متصل می‌کند از میان این استان و از شهر یزد می گذرد و مسجد جامع کبیر یزد در قلب برزن نهادادن که هسته تاریخی بافت قدیم شهر یزد به شمار می روند قرار رفته است.

1-4- سؤالات تحقیق: 1- جایگاه مسجد جامع در جذب توریسم برای شهر یزد چیست؟

2- آیامسجد جامع به عنوان مهمترین اثر تاریخی شهر یزد توانسته است در اقتصاد این شهر تأثیر گذار باشد.

1-5- متدولوژی این تحقیقی که جهت انجام یک کار دانشجویی بوده است هدف آن بررسی اثرات مسجد جامع یزد و جایگاه آن در نقش اقتصادی شهر یزد می باشد که روش جمع اوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه ای بوده و این تحقیق توصیفی، تحلیلی می باشد و هم چنین در این تحقیق برای ترسیم نمودارهای مربوطه از نرم افزار Cxcell‌ استفاده شده است.

1-6- محدودیت ها و امکانات تحقیق این تحقیقی مانند هر تحقیق دیگری دارای محدودیت ها و امکاناتی بوده است از جمله: 1- کمبود آمار و اطلاعات از سوی سازمان میراث فرهنگی 2- عدم همکاری کتابخانه وزیری 3- نا مناسب بودن شرایط آب و هوایی (گرمای بیش از حد هوا) 4- عدم جواب صحیح مغازه داران و لیدرها.

فصل دوم: خلاصه ای از شرایط جغرافیایی شهر یزد 2-1- شرایط طبیعی 2-1- موقع جغرافیایی- حدود وسعت الف) موقع ریاضی شهر یزد با وسعت حدود 5/99 کیلومتر در مرکز استان یزد در مسیر راه اصفهان و کرمان قرار دارد و دارای مختصات جغرافیایی 31 درجه و 54 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 23 دقیقه طول شرقی است و متوسط ارتفاع آن از سطح دریا بیش از 1200 متر می باشد.

ب) موقع نسبی استان یزد (و به تبع آن شهر یزد) چون در واحد طبیعی بیابان مرکزی ایران و در حدود محدوده خشک و بیابانی دنیا قرار دارد.

محدودیت های شدیدی در زمینه آب دارد.

علاوه بر این یزد به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه ای که در مرکز ایران دارد در طول تاریخ همواره به دور از بحران ها و درگیری ها و تداخل فرهنگی قرار داشته است.

استان یزد (و به تبع آن شهر یزد) چون در واحد طبیعی بیابان مرکزی ایران و در حدود محدوده خشک و بیابانی دنیا قرار دارد.

فاصله شهر یزد با دیگر شهرهای حاشیه ای در چهار سوی کشور یزد که در کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی قرار گرفته است.

با همه کمبودهای طبیعی به منزله پل ارتباطی بین مناطق شمالی و جنوبی کشور محسوب می شود جاده معروف سنتو که بندرعباس را به تهران متصل می کند از این استان و شهر می گذرد.

ج) حدود و مرزها از شمال یزد از شمال و غرب به استان اصفهان از شمال شرقی به خراسان از جنوب غربی به فارس از جنوب شرقی به کرمان محدود می شود.

2-1-2- زمین شناسی فلات مرکزی ایران که یزد بخشی از آن است.

از لحاظ زمین شناسی یک ژئوسنکلینال است.

این گودال وسیع که به وسیله رسوب های جوان پر شده در اثر فشارهای جانبی دارای چین خوردگی های فراوان است که از نشانه های آن رشته کوه های به هم ریخته و قدیمی و بالاخره تشکیل چاله ها و کویرهای پهناوری چون دشت لوت و کویر نمک است در تشکیلات و طبقات زمین شناسی استان یزد از قدیمترین (پرکابرین) تا جدیدترین (نئوژن) رسوب ها مشاهده می شود قسمت بزرگی از این رسوب ها متعلق، دوره (نزوزوئیک و سنوزوئیک) بوده که سنگهایی از جنس آهک، گچ، نمک سیلیسی باز است.

مرمر و ...

را در خود جای داده است.

2-1-3- اقلیم حاکم و مشخصات آن یزد به سبب موقعیت جغرافیایی اش در فلات مرکزی ایران دارای آب و هوای اقلیمی.

گرم و خشک بیابانی است و در این دیار نوسان دما در تابستان و زمستان و حتی در شب و روز زیاد است و این ویژگی های آب و هوایی منطقه به شمار می روند.

از این نگاه یزد دارای دو فصل است.

فصل گرما (اسفند تا مهر) فصل کوتاه سرما (آبان تا اواخر بهمن) معمولاً سردترین ماههای سال دی و بهمن و گرمترین آن تیر و مرداد است.

در فصل تابستان یزد با آن که روزهای بسیار گرمی دارد ولی شب ها اغلب خنک دلنشین است.

یزد بطور کلی از نظر بارش های جوی دارای محدودیت شدید است و همواره کمبود آب دارد.

2-1-4- منابع آب به علت موقعیت ویژه جغرافیایی استان یزد و نزدیکی با کویرو مقدار بسیار اندک ریزش های جوی محدودیت منابع آب دشواری ها و مسائل بسیاری پدید آمده که عمده ترین آن ها عدم گسترش کشاورزی می باشد.

بطور کلی منابع آب را می توان به دو بخش آب های سطحی و آب های زیر زمینی تقسیم نمود.

آب های سطحی: به علت کمی ریزش های جوی هیچگونه رودخانه دائمی در این منطقه وجود ندارد.

- آب های زیر زمینی (قناتها، جاده ها) از روزگار کهن یکی از منابع مهم مورد استفاده مردم یزد آب های زیر زمینی بوده است از سال 1333 شمسی کار حفر و بهره برداری از چاه های عمیق و نیمه عمیق شروع شده و به علت نیاز دائم متأسفانه این فعالیت در منطقه گسترش یافته است به گونه ای که در امروزه در اغلب مناطق استان انواع چاه‌های عمیق و نیمه عمیق جایگزین قنات شده است.

لازم به ذکر است که گفته شود سفره آب زیر زمینی (دشت یزد- اردکان) بخش مهمی از آب مورد مصرف کشاورزی، شرب و صنعتی این شهرستان را تأمین می کند.

2-1-5- نتیجه گیری و بیان کلی شرایط طبیعی از بررسی شرایط طبیعی منطقه نتایج زیر حاصل می شود.

1- استان یزد در مرکز کشورواقع شده و دارای آب و هوای گرم وخشک می باشد از همین رو توان بسیار کمی را در زمینه کشاورزی داراست.

کشاورزی تنها با کوششی زیاد مردمان این خطه امکان پذیر می باشد.

در مقابل، شرایط مناسبی را برای بخش صنعت دارا می باشد.

تمرکز صنعت در شهرها و عدم رونق کشاورزی در روستا نیز سبب مهاجرت روستائیان به شهرها گردیده است.

2- منابع آبی و صنعت بسیار مناسبی دارد و توسعه بی رویه شهر یزد باعث انتقال آب در مساحت بیشتر و به تبع آن هدر رفتن بیشتر و هزینه بالاتر می گردد.

3- زمین شناسی استان شرایط مناسبی را برای رونق صنایع فراهم آمده است که خود منجر به جلب مهاجرین روستایی و عامل مؤثری در توسعه بی رویه افقی شهر است.

4- ژئومورفولوژی شهر یزد امکان توسعه فیزیکی را فراهم آورد که با عدم مدیریت صحیح زمینه توسعه بی رویه شهر فراهم تر گردیده است.

5- فراوانی انواع خاک ها به خصوص خاک رس تولید مصالح ساختمانی را بسیار زیاد نموده است که این مسئله نیز ساخت و ساز ها را آسان و کم هزینه تر نموده است.

6- شدت زمین لرزه، در شهر یزد بسیار کم و از نظر شدت زلزله ودر مرتبه ششم قرار گرفته است این امر باعث شده است نیازی به رعایت اصول فنی و محکم سازی جدی برای ساخت و سازها نباشد لذا ساخت و سازها بسیار آسان و کم هزینه می باشد.

2-2- مشخصات اجتماعی، انسانی و اقتصادی: استان یزد در انتهای ضلع جنوبی دشت کویر قرار گرفته است.

مردم یزد، قرن هاست که در کنار این دشت پهناور و خشک بیابانی به سر برده است با شرایط زیست محیطی آن هماهنگ و همگام شده اند.

همسازی انسان و محیط زیست خود موجب پیدایی شرایط ویژه شده است.

که هم غور انسان و هم غور طبیعت در آن به چشم می خورد بسیاری از پدیده های فرهنگ و زندگی مردم این دیار زاییده همین شرایط است، ساختار اقتصادی- اجتماعی ویژگی های معماری و شهرسازی، شکل پوشاک و نوع خوراک، خصوصیات ذاتی و اخلاقی باورها و زبان و فرهنگ یزد جلوه های گوناگون این تأثیر متقابل اند.

الف: وجه تسمیه یزد واژه یزد نامی است باستانی که ریشه در کیشت یایزت YAZT یسین YASN دارد، با مفاهیمی چون ستایش، نیایش، پرستش ایزد و ...

یزد به معنای پاک و مقدس است و شهر یزد به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است.

عبدالحسین آیتی در آتشکده یزد روایتی را باز گفته که گویای شهر باستانی یزد را ایساتیس نامیده است.

مقدس است.

عبدالحسین آیتی در آتشکده یزد روایتی را بازگفته که گویای شهر باستانی یزد را ایساتیسی نامیده است کشسم بم نام دیگری است که به این ناحیه داده شده است پاید مخفف کثنویه یا کسنویه می باشد.

نوشته اند که در زمان اسکندریه یزد را کثه می نامیدند و آن اولین عمارت و آبادی یزد بود و زندان ذوالقرنین یا زندان اسکندر شهرت داشت اما یزد آخرین نامی است که به ما رسیده است که در دوره ساسانیان آن را «یزدان» یا یزنان می گفتند و این واژه ی است که ریشه مقدس دینی دارد.

یزد دارالعباده در پارهای از متون قدیم، یزد دارالعباده نیز گفته اند.

احمد کایت مورخ یزدی قرن 9 نوشته است در سال 54 هجری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به علاء الدوله کالنجار واگذار کرد و آنرا دارالعباده نامید.

ب: زبان مردم استان یزد به زبان فارسی رایج با پاره ای ویژگی های گویشی سخن می گویند لهجه یزدی جزء نیم زبان های مرکزی دسته باختری است که در بخش باختری فلات ایران تا حدود مرزهای ایران رواج دارد.

در بیشترین زبان های مرکزی از جمله لهجه شیرین یزدی آنرا آمیختگی کمتری با زبان عربی دیده می شود.

زرشتشیان یزد به زبان نیاکان خویش زبان فارسی دری سخن می گویند زبان زرشتشتیان یزد به دلیل پاره ای از عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آمیختگی بسیاری با زبان فارسی پیدا کرده به طوریکه آهنگ ناتوان شدن و حتی فراموش شدن آن روز به روز تندتر می شود.

ج: مذهب پیش از ورود مسلمانان به ایران مردم استان یزد نیز مانند مردم نقاط ایران زرتشتی بودند، انقراض حکومت ساسانیان در نیمه نخست دهه اول هـ.

ق مردم بیشتر نقاط ایران از جمله یزد به اسلام گرویدند ولی برخی از آنان با پرداخت خود به دین خود را حفظ کردند و زرتشتی باقی ماندند قریب به اتفاق مردم یزد 15 مسلمان و پیرو شیعیان جعفری اند.

د: نژاد مردم یزد از نژاد اروپایی و ایرانی هستند و به علت موقعیت جغرافیایی ویژه این استان، از آمیختن با نژادهای غیر ایرانی تا اندازه ای مصون ماندند در روزگار باستان و آغاز مدیت و آبادی در این سامان نژادهای دیگری در این ناحیه می زیستند و با نژادهای اصلی آن در آمیختند.

این آمیزش بعدها در سرگذشت اجتماعی، فرهنگی و حتی ترکیب نژادی مهاجران تازه رسیده آریایی تأثیر بسیار داشته است.

در نیمه هزاره دوم پیش از میلاد آریایی ها به فلات مرکزی ایران از جمله یزد که در دل این فلات قرار دارد روی آوردند در دوره های بعد نیز گروه های عرب، ترک، مسیحی، کلیمی به این منطقه آمدند در سده اخیر نیز اعراب مهاجر به این استان آمده در آن ساکن شدند.

هـ : تعداد و رشد جمعیت نخستین آمارگیری جمعیتی در شهر یزد در سال 1319 انجام شد که در این سال تعداد جمعیت شهر یزد بر اثر 60096 نفر گزارش شده در سرشماری سال 1335جمعیت یزد به 63502 نفر رسید که با مقایسه با جمعت 1319 بیان کننده این مطلب است که در دوره 16 ساله فقط 3436 نفر به جمعیت شهر یزد افزوده شده است در سرشماری سال 1345 جمعیت شهر یزد 320573 نفر سرشماری شد لازم به ذکر است که شهرستان ابرکوه در سال 1366 از استان فارس جدا و به استان یزد ملحق شده است.

بنابراین برای مقایسه بهتر جمعیت استان در سال 45 و 55 نیز با احتساب جمعیت ابرکوه می باشد.

استان یزد مانند تمام کشور نسبت جمعیت شهری آن افزایش و در مقابل جمعیت روستایی آن کاهش داشته است که این مسئله به دو علت مربوط می باشد.

1- گرایش روستائیان به زندگی در شهر و در نتیجه مهاجرت به شهرها 2- افزایش نقاط شهری به طوری که در سال 1355، 8 شهر در کل استان وجود داشته است ولی در سال 1375 به 15 نقطه افزایش یافته است.

استان های یزد یکی از استان های کم تراکم ایران است با اینکه خصوصیات شهرها تراکم و تمرکز افراد و فعالیت ها دارد ولی در شهر یزد تراکم جمعیت بسیار پایین است که به این علت آن را می توان گسترش بی رویه افقی در شهر یزد و در عین وجود بافت های خالی شهر و رشد بیشتر مساحت شهر نسبت به رشد جمعیت دانست.

ساختار نسبی شهر یزد: در دو دهه 1365 و 1375 شهر یزد از ساختار جوانی مانند سایر نقاط کشور برخوردا بوده است و جالب این که با وجود سیاست های کنترل جمعیت در کشور در دهه 1375 سه درصد بر جمعیت جوان (14-0) آن افزوده شده است.

علت این چنین افزایش را می‌ توان مهاجرت های خانوادگی روستائیان همراه با فرزندانشان و سهم زایشی مهاجرت و هم چنین پایین بودن سن ازدواج دانست.

و : خلاصه ای از مشخصات اقتصادی به لحاظ شرایط اقلیمی وضعیت کشاورزی در این استان مطلوب نیست و امکان بهره برداری از آب های سطحی در کشاورزی بسیار کم است.

شرایط خاص مناطق حاشیه کویر نظیر میزان اندک باران حرکت ماسه های روان، پدیده کویر زایی، مراتع فقیر کمبود منابع تأمین آب موجب شده تا 28% وسعت استان فاقد بهره برداری اقتصاد باشد.

صنایع و معادن استان یزد به لحاظ زمین شناسی دارای ذخایر بسیار عظیم معدنی است.

معادن مهم این استان مانند آهن، چغارت، مرمربورق، ماسه سنگ، متکسانه، سرب کوتک.

نقش مهم و سازنده در تحولات اقتصادی و عمرانی استان داشته است.

صنایع دستی پیشینه یزد آکنده از پایمردی و استواری مردمانی سخت کوش است که به رغم طبیعت گرم و خشک این دیار کمر همت بسته و با پشتکار و خلاقیت و ذوق هنری خود نام شهر و دیارشان را پر آوازه کردند همانگونه که گفته شد باتوجه به شرایط آب و هوایی و محدود بودن فعالیت های کشاورزی و دامپروری سایر فعالیت های انتقالی و افزودن به همه فعالیت در رشته های مختلف منابع دستی رشد کرده است.

نساجی ستنی: زیلو بافی و قالیبافی، ساخت مصنوعات مختلف فلزی، کاهش سرامیک، حصیر بافی و ....

از جمله صنایع دستی رایج است.

2-3- پیشینه تاریخی شهر یزد (یا اشاره به مسجد جامع) رسانه تاریخی بنای اولیه شهر یزد را به ضماک نسبت داده اند.

معین الدین نطنزی (مورخ قرن9 هـ) می گوید.

یزد را ضحاک ساخت و آنرا زندان ضحاک نام نهاد اگر این ها افسانه ای بیش نباشد اما دست افزارهای یافت شده است در دوره های شیر کوه، نگاره ها و قطعات سفال نقشدار بافت شده در نارین قلعه میبد همه حکایت ازقدمت و دیرینگی این شهر می باشد هم چنین قدمت آتش معروف بنای زرتشتیان «آتشکده زرتشتیان» که به 25000 سال می رسد صحت مطالب فوق را تأکید می نماید.

استان تاریخی یزد مدنیت آن در چهار کانون عمده «مهریز، فهرج، یزد، رستاق، میبد پا گرفته است که در دوران باستان جزء مملکت مادها بوده است.

پژوهشگران منطقه ای را در مسیر شاهراه های باستانی ری – کرمان و پارس خراسان قرار گذاشت را جزء سرزمین های دور دست مادها شمرده اند با توسعه شهر، شهرهایی در اطراف شهر کشیده شده که ابوجعفر کاکویه در ایجاد حصارها و آبادانی آن همت گماشن.

بعضی از قسمت های این دیوار هنوز به عنوان مدرک تاریخی شهر یزد وجود دارد.

در این دوره توسعه اصلی شهرها عمدتاً به طرف جنوب شرق بود و مرکز شهر به طرف مکان جدیدی در اطراف مسجد جامع منتقل شده و رشد ساختمان سازی نشان می دهد که شاید اولین رشد اصلی شهر در طول این دوران بوده است در دوران مغول یزد دستخوش تغییرات چندانی نشد اما در دوران مظفر و رشد ساخت و ساز و شهرسازی به طرف جنوب و جنوب غربی کشیده شد و هفت دروازه بر دیوارهای جدید شهر اضافه گردید.

در دوران تیموری نیز مجموعه امیرچخماق در اطراف میدان بزرگی در محدوده شرقی ساخته شد و مرکز شهر کم کم از محل مسجد و نواحی اطراف آن به این مجموعه انتقال یافت اما در دوران بعد شهر یزد در مقایسه با اصفهان، شیراز و ...

توسعه چندانی نداشت با وجود خیابان کشی هایی که در دوران پهلوی دور بافت قدیمی شهر کشیده شده اهمیت و مرکزیت آن با استقرار کاربری های جدید در حاشیه خیابان کشی ها باقی ماند و شهر نشینی با وجود تنش های درونی ناشی از هم نشینی با این تغییرات به حیات خود ادامه داده و می دهد.

قدیمی ترین سفرنامه هایی که در مورد یزد مطالبی عنوان کرده است سفرنامه مارکوپولو می باشد که می گوید یزد در ایران اصلی قرار دارد.

شهری است حزب و اصیل و تجارت بسیار خوبی دارد و دیگر پورده نونه است که بیان می کند یزد سومین شهر خوب ایران است که شاه ایران در تمام کشورش دارد.

سلسله ها و حکامی که بر یزد حکومت می کردند عبارتند از انوشیروان، یزدان گرداول ساسانیان، آل کاسویه، اتابکان، مغمولان، آل مظفر، تیموریان، صفویان، افشاریان و قاجاریان.

فصل سوم: 3-1- پیشینه ی تاریخی مسجد جامع یزد مسجد جامع کبیر یزد باید در دو مقطع تاریخی مورد بررسی قرار گیرد: اول، اطلاعات تاریخی و منقولات مربوط به مسجد جامع عتیق که فعلاً اثر از آن نیست .

دوم، آنچه که مربوط می شود به مسجد جامع نو که مربوط است به عصر مظفری.

مسجد جامع عتیق بنای اولیه مسجد در میان شهرستان یعنی داخل حصار شهر قدیم (حصار عصد آل بویه) و در مرکز آن بنیاد نهاده شد که طبق روایت جعفری در تاریخ یزد، بر جای آتشکده ای از دوره ساسانی ساخته شده است.

علاوه بر روایت جعفری، کریستین سن در کتاب «ایران در زمان ساسانیان» ترجمه اردشیر یاسمی، چاپ دوم، صفحه صد و هشتاد و دو، به نقل از مقاله لونوالا (UNVALA) در مجله آشور شناسی شماره بیست و پنج سال 1928، صفحه هشتاد و هفت به این نکته اشاره می کند که مسجد عتیق بر جای آتشگاهی از عصر ساسانی ساخته شده است.

مرحوم دکتر پیرنیا قسمت های کهن مسجد جامع کبیر یزد را چنین وصف کرده است: قدیمی ترین قسمت مسجد کریاس است که در پشت تکیه قرا گرفته ....

و نیز صفه ای است نزدیک مسجد گرشاسپ و پشت مرکز برق که از رسم طاق و نوع مطالح آن پیدا است که متعلق به پیش از اسلام بوده است همچنین وجود محلی بنام تل خاکستر در آن حوالی مؤید آن است که قبلاً آتشکده ای در این ناحیه وجود داشته است.

بانی مسجد جامع عتیق گرشاسپ بن علی بن فرامرز ین علاالدوله کالیجار معروف به علاالدوله گرشاسپ از دوره کاکاکوئیان یعنی دودمان آل بویه است.

این شخص در سال 504 به حکومت یزد رسید و در سال 527 در یزد وفات کرد.

بنابراین تاریخ بنای مسجد جامع عتیق می باشد بین این دو سال بوده باشد.

در مورد ذکر مسجد جامع عتیق به عبارتی که جعفری در تاریخ یزد آورده اکتفا می کنیم: آن مسجد از استحداثات گرشاسپ بن علی بن فرامرز علاالدوله و دو مسجد است متصل آن و کتابخانه و جماعتخانه و غرفه های نیکو دارد.

همانطور که قبلاً گفته شد، در حال حاضر هیچ اثری از مسجد جامع عتیق باقی نمانده است.

کاتب تاریخ جدید یزد عبارتی دارد که از آن چنین بر می آید که در زمان او آثاری از مسجد جامع عتیق باقی بوده، و عبارات او چنین است: و مسجد جمعه شهرستان را آثار باقی است و کسی در آنجا نماز نمی گزارد.

ضمناًٌ ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در محل گرمخانه گرشاسپی، اکنون زمینی است که تا چندی قبل جزئی از پی آتشکده ساسانی در این قسمت موجود بود.

مسجد جامع نو بانی مسجد جامع نو سید رکن الدین محمد بن نظام حسینی یزدی قاضی است که موقوفات زیادی در حوزه یزد و شهرهای اطراف از خود بر جای گذاشت و اطلاعات مربوط به احوال او در تواریخ یزد مضبوط است.در تاریخ جدید یزد می خوانیم: سید رکن الدین محمد در سال 724 در جهت قبلی مسجد عتیق قطعه ای زمین بخرید و طرح مسجد نو بینداخت و صفه و گنبد و مقصوره و غرفه ها بنا کرد و اساس آن به سنگ و آجر و گچ بینهاد و چون تمام شد و می خواستند که سقف کنند، امیر رکن الدین محمد وفات کرد (سال 732) و مولانای اعظم سعید شرف الدین علی تعهد کرد و مولانا عفیف الدین را به سرکاری بازداشت و گنبد وصفه تمام کرد و مناره بر سر گنبد مقصوره قدیم بنهاد و مرتضی اعظم امیر شمس الدین از تبریز زیلوهای عالی جهت مقصوره قدیم بفرستاد.

تاریخ احداث مسجد جامع کنونی طبق روایت جعفری در تاریخ یزد سال 728 هجری است.

البته بعد از این تاریخ الحاقاتی در مسجد جامع انجام گرفته است که به ترتیب عبارتند از: سال 777- نکته ای که در تاریخ جدید یزد و جامع مفیدی در خصوص بنای دهلیز و گنبد خانه در سال 777 توسط سید شمس الدین محمد آمده غلط است، زیرا سید شمس الدین در سال 732 وفات کرده است.

مطلب صحیح عبارتی است که جعفری در تاریخ یزد آورده است.

او می نویسد: در سال سبع و سبعین و سبعائه، شاه یحیی بن مظفر بفرمود که از موقوفات مسجد (که قسمتی هم از موقوعات سید رکن الدین بوده است) و از اموال خاصه خود درگاهی و جماعتخانه ای عالی برابر مسجد ساختند و درگاه تمام از خشت پخته کرد...

و مولانا ضیاء الدین محمد معمار آن بوده.

سال 809- تصرف و الخاق دیگری که در مسجد جامع یزد شد، مربوط است به عامل خواجه جلال الدین محمود خوارزمی و موضوع ازاین قرار است که چون پیر محمد عمر شیخ بر شیراز مسلط شد و اسنکدر عمر شیخ را گرفت، خواجه مذکور در فوق به یزد آمد و طبق آنچه مؤلف تاریخ جدید یزد متذکر شده است: جهت گنبد مسجد جمعه شهر و صفحه انافتحنا به کاشی تراشیده (کاشی معرق) و بعضی ثبت کرد ..

و اندرون گنبد تمام کاشی کرد و نقش ساخت و محرابی مرمر نهاد و در میان مسجد پایابی حفر کرد و به خشت و کاشی مزین گردانید و پنجره آهنینی بر سر پایاب ساز کرد.

اما کاشی کاری صفه نا تمام ماند و همانطور که مؤلف می گوید بعضی بر دیوارهای نصب و ثبت شد و شاه نظام کرمانی بود که توفیق اتمام آن عمل را یافت.

سال 819- در این سال شاه نظام کرمانی که در تاریخ یزد از او به نظام الدین نام برده شده است، به جهت رسیدگی به وضع مالیات ها به یزد آمد و تمام پیش صفه مسجد را با کاشی تراشیده مزین و کتابه ای از سوره انافتحنا بر آن الحاق کرد و القاب شاهرخ به درخان بر درگاه مسجد زینت داد و چند خانه ویرانه را که در جنب مسجد و بر سوی راست آن بود به جماعتخانه ای مبدل کرد و درگاهی در جنب آن ساخت و کاروانسرای ریسمان فروشان را که روبه روی در بزرگ مسجد بود داخل صحن مسجد کرد و بر در مسجد حوضی و چاه آب سرد احداث کرد.

مطالبی که مولف تاریخ جدید یزد در باب همین موضوع آورده مشروح تر است و از دو موضوع آن کتاب اینک برای تقسیم فایده نقل، و به هم تلفیق و یک دست می شود و شاه نظام از ابرقوه به یزد آمد و کاشی مسجد تمام کرد و بر غرفه ها سوره فتح نوشت.

و انافتحنا در ساحت میان مسجد ثبت کرد به کاشی تراشیده به خط مولانا بهاء الدئین هزارسپ و شاه نظام کتابه درگاه مسجد به القاب همایون معینی شاهرخی به کاشی تراشیده ثبت کرد و پیش طاق مسجد دوازده امام به کاشی تراشیده بنهاد و بر بالای شرفه طاق مسجد آیه و اذا یرفع ابراهیم القواعد من البیت و اسمعیل ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم را بنوشت و بر دست راست صفه جماعتخانه عالی ساخت و بر درگاه جماعتخانه گنبدی ساز کرد و فراشخانه بر در مسجد بساخت.

و بیرون در مسجد کاروانسرایی بود.

که ریسمان فروشان در آنجای بودند بکند و ساحت در مسجد کرد و ده دکان از یمین و یسار آن ساز داد.

و در میان ساحت حوضی وسیع و خلوت ساخت و آب تفق در آن جاری کرد و ...

.

سال 836 - ایالت و حکومت یزد در عهد شاهرخ (850 -807) به عهده کفایت امیر جلال الدین چقماق شاهی قرار گرفت و زن او به نام «بی بی فاطمه خاتون» سطح مسجد را از سنگ مرمر فرش گردانید و دو ستون چپ و راست گنبد به کاشی تراشیده مرتب ساخت و منبر که از چوب بود و پوسیده گشته بود از آخر منقش بساخت و نوشته اند که به دستور زن مذکور، خاک مورد لزوم را در ساختن منبر از کربلا حمل کرده بودند.

قبل از سال 861 – مرمت بعدی در مسجد جامع تصرف خواجه معین الدین میبدی است که از وزرای یزد در عهد تیموریان بود و آثار متعددی از خود در یزد بگذاشت و چون جماعت خانه شاه نظام را در حال انهدام دید آنرا مرمت کرد و رونق آن جماعت خانه بیفزود و ...

در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی، آقا جمال الدین محمد معروف به مهمتر جمال به وزارت یزد آمد و طبق نوشته محمد مفید مستوفی بر دو رکن طاق سر درگاه اصل مسجد جامع دو منار به سوی آسمان کشیده ...

و قبله ای بالای قبه گنبد مقصوره به تمام رسانید ..

زمان صفویه و قبل از سال 1090- آخرین اطلاعاتی که در عهد صفویه در باره مسجد جامع وجود دارد حاکی از این است که مسجد مذکور در کمال رونق است و حاصل موقوفات آن به موجب مشروح وقف به صرف رسیده، دقیقه ای فروگذاشت نمی نماید.

از سال 1240- شاهزاده محمد علی میرزا از سال1236 به حکومت یزد رسید و از جمله کارهای خیری که در آنجا کرد ایجاد شبستانی زمستانی (گرمخانه) در جانب مغرب صحن مسجد است که مساحت آن کمی از هزار متر بیشتر است.اطراف صحن رواق هایی ساخت که همه از آجر و گچ است و صحن را نیز مورد تعمیر و و مرمت قرار داد.

وضع مسجد و موقوفات آن در سال 1257، طبق نوشته عبدالوهاب طراز چنین بوده است: در سنه 1240 ...

محمد ولی میرزا ...

بناهای قدیمیه مسجد مزبور را به تازگی تعمیر فرموده ...

اما موقوفات بر مسجد نیفزوده و موقوفات قدیمیه مسجد هم به کلی از میان رفته.