دانلود مقاله شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک به منظور بررسی ناهنجاریهای محیطی و تدوین راهکارهای مناسب

1- طرح مسئله
امروزه مطالعات مناطق ویژه اکولوژیک از اساسی ترین بخش مطالعات علمی، پژوهشی در کشورهای مختلف دنیا است.

مطالعه سیستماتیک منطق ویژه اکولوژیک گرچه بر مبنای مدلی است که در آن ناهنجاری های محطی برپایه اصول سینوپتیکی مورد مطالعه قرار می گیرد ولی هدف اصلی این نوع ماطلعات در این است که ساختارهای ناهمگون و نامتجانس مناطق مختلف مورد مطالعه قرار گرفته و حساسترین مناطق ناهنجار محیطی مورد شناسایی و برنامه ریزی قرار گیرند.
بنابراین اگر ساماندهی ناهنجاری های محیطی مد نظر قرار گیرد نیازمند این است که درک درستی از ساختارهای نامتجانس بدست آید،؛ زیرا در مطالعاتی که بر اساس روش تک نگری صورت می پذیرد عموماً بر یک مسئله به مانند خشکسالی ، سیل و ..

تاکدی می گردد .

در حالی که این نوع مطالعه نمی تواند بنیانهای نامطلوب و ناسازگار شرایط منطقه را نشان داده و میزان حساسیت واقعی منطقه را مورد برسی قرار دهد.

بنابراین اگر کلیه ناهنجاریها و ویژگی های اکولوژیک مناطق مورد بررسی جدی قرار گیرد و تک تک ساختارهای ناهمگون هر منطقه بطور سیستماتیک مورد مطالعه قرار گیرد، می توان حساسترین و ناهنجارترین منطقه آسیب پذیر را مشخص نموده و بر این اساس مدیریت درست و اصولی را به منظور سازماندهی مناطق در نظر گرفت.
بنابراین مطالعات مناطق ویژه اکولوژیک نیازمند درک سیستماتیک است که در آن کلیه ناهنجاری های محیطی به منظور شناسایی بالاترین میزان حساسیت انجام گیرد.

از آنجا که استان اردبیل دارای تنوع اقلیمی وژدومورفورلوژیک و زیست محیطی گوناگونی است انجام اینگونه از مطالعات از اصول اساسی و الزامی است که بر اساس آن بتوان برنامه ریزی های بمناسبی را به منظور اجرای طراح های عمرانی با توجه به حساسیت منطقه در نظر گرفت.

2- سوالات محوری یا فرضیه
از شاخص های مناطق ویژه اکولوژیک در منطقه مورد مطالعه، کاربردهای آمایشی در جهت حفاظتی و آموزشی مدنظر است.

3- اهداف تحقیق
شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک به منظور بررسی ناهنجاریهای محیطی و تدوین راهکارهای مناسب بر آن می تواند مورد استفاده بسیاری از سازمانها از جمله سازمان مدیریت و برنامه ریزی – استانداری – اداره کل جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی و ...

قرار گیرد.
چون مطالعات سیستماتیک در زمینه مناطق ویژه اکولوژیک در کشورمان کمتر صورت پذیرفته است و اکثر این مطالعات بر پایه تک نگری قرار دارد هدف اصلی این پروژه ارائه یک مدل همدیدی (سینوپتیک) در زمینه ناهنجاری های محیطی است که مکانهای مستعد و حساس محیطی را شناسایی و با تعیین درجه خطر این ناملایمات ساختارهای ناهمگن منطقه را در قالب نقشه هایی در محیط GIS که در آن درجه حفاظتی مناطق از لحاظ شدت آسیب پذیری مشخص می گردد نشان دهد.

نتیجه نهایی این کار تهیه نقشه ناهنجاری های مناطق از لحاظ شدت آسیب پذیری و همچنین تهیه نقشه پهنه بندی خطر از لحاظ شدت بر اساس فاکتورهای ذیل می باشد.
1- تهیه نقشه مناطق دارای استعداد سلخیزی
2- تهیه نقشه پهنه بندی شدت فرسایش و مناطق دارای فرسایش
بسیار شدید به روش MPSIAC
3- تهیه نقشه پهنه بندی خشکسالی برای 31 سال به طور جداگانه
4- تهیه نقشه پهنه بندی خشکسالی برای 31 سال و مشخص کردن نواحی ای که بیشترین شدت خشکسالی را به خود اختصاص داده اند بعنوان حساس ترین نواحی.
5- تهیه نقشه پهنه بندی اراضی غرقابی و ماندآبی بر اساس سطح ایستایی آبهای زیرزمینی
6- تهیه نقشه پهنه بندی خطر پذیری زمین لغزش در سطح منطقه
7- تهیه نقشه مناطق و زیستگاه های دارای شیب بالای 60%
8- تهیه نقشه پهنه بندی مناطق خشک منطه بر اساس دو فاکتور دما و بارش با استفاده از آمار 31 ساله.
9- تهیه نقشه پهنه بندی زلزله از لحاظ شدت و پراکندگی گلسل های اصلی و فرعی منطقه به همراه buffer حفاظتی.

10- تهیه نقشه پهنه بندی فراوانی روزهای یخبندان به منظور مشخص کردن مناطق که بیشترین میزان یخبندان را داشته اند.
11- تهیه نقشه مناطق حفاظت شده منطقه
بعد از انجام این کار و تهیه نقشه های فوق الذکر حال با استفاده از روش Makeharck مناطقی که دارای بیشترین تا کمترین میزان ناهنجاری (موارد 1-13) مشخص می گردد، که مسلما نوع حفاظت از این مناطق با توجه به میزان ناهنجاری متفاوت می باشد که در آن مناطق با درجه حفاظتی بالا، متوسط و ضعیف مشخص می گردد و در نهایت کار راه کارهای اجرایی مناسب به منظور جلوگیری از افزایش بحران و تعدیل شرایط فوق الذکر ارائه گشته و زمینه مناسبی را برای اجرای طرح های زیربنایی در سطح منطقه با توجه به ناهنجاری فراهم می آورد.



4- روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش تلفیقی از چند روش می باشد در مرحله نخست از روش تحقیق توصیفی و کتابخانه ای جهت جمع آوری اطلاعات و آمار در تهیه الگوی تعیین مناطق ویژه اکولوژیک استفاده می شود.
تهیه الگو به منظور شناخت و تبیین ویژگی های مناطق ویژه اکولوژیک با تاکید بر تنوع اقلیمی و ژئومورفولوژیک صورت می گیرد.
در مرحله بعد، از روش اکتشافی – میدانی استفاده می شود.

در این بخش مناطق ویژه اکولوژیک شناسایی می گردند، مناطق ویژه اکولوژیک با توجه به منابع اکولوژیک از جمله ژئومورفولوژیک، خاک، رستنی ها و منابع آب و اقلیم تعیین می گردد.

این مطالعات در نهایت منجر به تهیه نقشه مناطق ویژه اکولوژیک می گردد که بر اساس مقیاس 250000/1 می باشد.
به طور کلی مراحلی که منجر به تعیین این مناطق می گردد به قرار ذیل است:
1- جستجو در منابع و گردآوری اطلاعات مورد نیاز
2- مطالعات پایه به منظور شناسایی مناطق ناهنجار و آسیب پذیر
اکولوژیک.
3- بررسی های میدانی در جهت شناخت دقیقتر مناطق آسیب پذیر
4- کاربرد نتایج مطالعات پایه در جهت تهیه الگوی مناطق ویژه
اکولوژیک
5- مطالعات کاربردی به منظور درک سیستماتیک ناهنجاریهای
محیطی منطقه
6- جمعبندی و تحلیل یافته ها به منظور پهنه بندی مناطق ویژه
اکولوژیک
7- ارائه و تدوین مدل حساسترین منطقه اکولوژیک منطقه
8- تنظیم و جمعبندی پروژه
در این پایان نامه، از برنامه های کامپیوتری و سامانه های اطلاعاتی ذیل جهت تدوین پایان نامه استفاده می گردد.
1- استفاده از برنامه نرم افزاری Arc view و Arc Gis جهت
پهنه بندی مناطق
2-استفاده از نرم افزار Autocad برای ترسیم نقشه های
موضوعی
3- استفاده از اطلاعات سامانه های هواشناسی، هیدرولوژی و
زیست محیطی منطقه مورد مطالعه.

4- نحوه جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد نیاز.
در این تحقیق از روش آماری استقرایی به منظور بررسی و تحلیل شواهد و داده ها مدارکی که به وسیله تجربه گردآوری می شود استفاده خواهد شد و بر اساس روش های آمار توصیفی نظیر توزیع فراوانی ها، شاخص های میانگین، شاخص های پراکندگی و همبستگی متغیرها، پهنه های مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند.


5- تاثیر انجام پروژه در رفع چالش مورد نظر
پروژه شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک به منظور ساماندهی و مدیریت زیست محیطی از جمله کارهایی است که در کشورمان کمتر بدان پرداخته شده است.

مسلما تاثیرات منفی بسیاری از طرح های عمرانی در نتیجه عدم توجه به این گونه مطالعات پایه بوده است و چه بسا باعث تخریب و حتی از بین رفتن بسیاری از طرح های زیربنایی گشته است.
هدف اصلی این مطالعه در واقع رفع چالشهای آینده مهندسان و طراحان تا با شناسایی ناهنجاری های محیطی منطقه بصورت سیستماتیک و درک کامل از ناملایمات و بلایای طبیعی منطقه بتوانند با دغدغه کمتری به اجرای طرح های فوق الذکر بپردازند، مسلما هرچه قدر میزان این شناسایی در سطح بالاتر و بهتری انجام شود میزان خسارتهای میحطی آینده در رابطه با طرح های اجرایی کمتر خواهد بود و استعداد محیط با توجه به نوع سازه و طرح زیر بنایی هم گام گشته و از اجرای طرح های ناهماهنگ با توان های محیطی جلوگیری به عمل می آید.

اجرای این پروژه می تواند به عنوان دستور العمل ساختاری مورد استفاده سازمانهای مختلف استان قرار گیرد.

6- دلایل و ضرورت اجرای پایان نامه
چون پروژه شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک، مطالعه ای سیستماتیک می باشد می تواند در زمینه های مختلف به مانند کشاورزی، صنعت ساختمان سازی، پروژه های سد سازی و عمرانی، فعالیت های صنعتی و ...

کاربرد اساسی داشته باشد و بر حسب نیاز هر یک از واحدهای فوق الذکر مورد استفاده قرار گیرد مسلماً هر یک از ناهنجاری های محیطی ممکن است باعث جلوگیری از یک نوع از فعالیتهای اقتصادی و صنعتی منطقه گردد و چون این پروژه همه این ساختارهای ناهمگون محیطی را به صورت سینوپتیک مورد بررسی قرار می دهد می تواند جوابگوی نیاز بسیاری از دستگاه های اجرایی استان از جمله سازمان مدیریت و برنامه ریزی، ستاد حوادث غیرمترقبه استانداری آذربایجان شرقی، سازمان جهاد کشاورزی، سازمان آب منطقه ای و بسیاری دیگر از سازمانها و نهادهای استان واقع شود.

7- منابع علمی مورد استفاده
همانگونه که در صفحات پیشین ذکر گردید شناخت، برنامه ریزی و مدیریت مناطق ویژه اکولوژیک به منظور ساماندهی بلایای طبیعی، در جهان و بویژه در ایران از سابقه و عمر چندانی برخوردار نیست و تنها در سالهای اخیر به صورت پراکنده و موردی توسط سازمان حفاظت محیط زیست، مهندسین مشاور و در برخی از مراکز استانی در جهت عمران استانها، مطالعاتی انجام پذیرفته است.
در زیر برخی از منابع و ماخذی که در طول مطالعات مورد استفاه قرار خواهد گرفت ذکر می گردد:
1- اودوم، جین، شالوده بوم شناسی، میمندی نژاد، جواد، انتشارات دانشگاه تهران ، 1377.

2- خامسی، علی اکبر، آمایش مناطق طبیعی راهی به سوی توسعه پایدار، فصل نامه اقتصادی – اجتماعی سازمان مدیریت و برنامه ریزی ایران، سال 14، جلد نهم، 1382.
3- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران ، شناسایی و معرفی مناطق ویژه اکولوژیک استان تهران، معاونت آموزش و پژوهش، 1383.

4- قصریانی، فرهنگ، فتولی، بابک، طرح جامع مدیریت منطقه حفاظت شده البرز مرکزی، دفتر زیستگاه ها و امور مناطق، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، 1383.
7- مجنونیان، هنریک، مناطق حفاظت شده و توسعه پایدار، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، 1382.
8- مخدوم، مجید، شالوده آمایش سرزمین، انتشارات دانشگاه تهران، 1380.


منابع خارجی
1- The united nations university., the millennium project, state of the future at the millennium, 1999.
2- Dos man, R,F.

1684.

Environmental conservation.

5th ed.

J.

Willy and sons.

NewYork.

486 pp.
3- Driscoll, T.S.

etal.

1982.

recommended national land classification system for renewable resourse assessment.

US for Srve.

Roky MTN.

for range EXPT.

Sta.

Ft.

Colins.

Colo.

4- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی، طرح آمایش استان آذربایجان شرقی، جلد سوم، 1384.
5- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی، طرح آمایش شهرستانهای کلپر، جلفا، مرند، اهر و ؟؟؟؟

، معاونت آموزش و پژوهش، 1383.

خلاصه فصل
مناطق ویژه اکولوژیک، در برگیرنده پهنه هایی است که از دیدگاه جغرافیایی طبیعی، حائز ویژگی هایی می باشد که آنها را از سایر مناطق مستثنی و مشخص می سازد.

شناسایی مناق ویژه اکولوژیک، به منظور دستیابی به مناطق خاصی از نظر ویژگی های طبیعی انجام می پذیرد تا بتوان از آنها در جهت بهره برداری های اقتصادی استفاده نمود، و یا بر اساس خصوصیات منحصر بفرد، بتوان آنها را مورد حفاظت قرار داد و به عنوان میراث بشری حفظ نمود.
در شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک می بایست بیش از یک مورد از موارد سیزده گانه ترعیف شده در تعیین مناطق ویژه اکولوژیک، در منطقه برقرار باشد.

استان آذربایجان شرقی که از شمال با جمهوری آذربایجان و از جنوب با استان زنجان، از شرق با استان اردبیل و از غرب با آذربایجان غربی هم مرز است.

مناطق بدیع و با ارزشی در خود جای داده است که به لحاظ تنوع، یکی از استانهای سرآمد سرزمین ایران محسوب می گردد.

مجموعه ای از مناطق مرتفع جنگلی، دره های مرطوب و نیمه مرطوب، دشتهای حاصلخیز، ارزشهای گوناگونی را به لحاظ اکولوژیک و اقتصادی – اجتماعی و پژوهشی، در این استان نمایان می سازد که تا کنون تنها مناطق محدوی از آنها شناسایی و تحت حفاظت و مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

از اینرو، این تحقیق در نظر دارد بر اساس دستورالعمل های موجود مناطق ویژه اکولوژیک استان را شناسایی و جهت بهره برداری های متناسب در چهارچوب اهداف توسعه پایدار، کاربردهای آمایشی آنها را مشخص نماید.

فصل دوم
1- توپوگرافی
1-1- موقعیت، حدود و وسعت
استان آذربایجان شرقی با وسعت 45582 کیلومتر بین عرض های َ45 ْ36 تا َ26 ْ39 شمال و طول جغرافیاییَ5 ْ45 تا َ22 ْ48 شرقی واقع شده است که از شرق با استان اردبیل، از غرب با استان آذربایجانغربی، از جنوب با استان زنجان و از شمال با جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم مرز می باشد.

این استان بخشی از فلات مثلثی شکل ایران بوده که حدود 3/2 آن دارای بافت کوهستانی با اختلاف ارتفاع زیاد و بقیه را مناطق هموار و پست تشکیل می دهد.

کوه سهند در جنوبغربی استان با ارتفاع 3707 متر واقع است که کی از قلل آتش فشانی منطقه می باشد.
منطقه مورد مطالعه شهرستان های شمالی استان است که شامل شهرستان های کلپر، جلفا، مرند، اهر و زرقانی می باشد.

بزرگترین واحد کوهستانی منطقه که بصورت ردیفی تمام نواحی شرقی محدود را در برگرفته رشته کوه قره داغ می باشد.

این واحد کوهستانی از دیوان داغی در منتهی الیه غرب استان آغاز و پس از عبور از شهرستانهای مرند، شبستر، تبریز ، اهر، کلیبر و مشکین شهر به دره قره سو و دره رود ختم می شود.

شاخه ای از این رشته کوه در آن سوی دره رود به کوه های خزرسلو و شاخه ای دیگر به کوه های برزند (صلوات داغ) می پیوندد که این کوه ها پس از عبور از شهرستانهای بیله سوار و مغان در استان اردبیل به منتهی الیه شمالی طالش می پیوندند.

قله های شیود، گشت سر، آغداش، قصبه و سلطان جهانگر از قلل مرتفع و معروف این رشته کوه بشمار می روند.

بلندترین نقطه ارتفاعی رشته کوه قره داغ، قله کیامکی می باشد که 3114 متر ارتفاع دارد.
رشته قوشاداغ عارضه دیگر محدوده مطالعاتی می باشد.

این کوه درغرب به شاخه ای از کوه های قره داغ و در شرق خود به توده عظیم آتش فشان سبلان می پیوندد.

بلندترین نقطه آن با 3150 متر ارتفاع قوشاداغ نامیده می شود.

از قلل دیگر آن می توان نرمیق، ساپلاخ و یاغلی داغ را نام برد.

جهت امتداد این رشته کوه، شرقی – غربی بوده و خط الرأس آن مرز طبیعی شهرستانهای سراب و هریس در جنوب و اهر در شمال محسوب می شود.
توده آتش فشانی سبلان با 4911 متر ارتفاع در منتهی الیه شرقی رشته کوه قوشاداغ واقع شده و بلندترین نقطه آذربایجان بشمار می رود.

دامنه های غربی این توده کوهستانیع مناظر شرقی شهرستانهای اهر، هریس و سراب را بوجود آورده ولی خود سبلان در محدود استان اردبیل واقع شده است.
رشته کوه می شو و مورو: یکی دیگر از عوارض توپوگرافیک ردیفی محدوده می باشد که در غربی و مرکز محدوده واقع شده است.

این رشته کوه از منتهی الیه غرب محدوده از شمال دریاچه ارومیه آغاز و تا شمال غرب تبریز کشیده می شود و در ایمن منطقه توسط تپه های کم ارتفاع به رشته کوه های شمال تبریز یعنی عون بن علی که تا گردنه شبلی ادامه می یابد پیوندند.
بلندترین نقطه ارتفاعی این رشته کوه قله علی علمدار با 3155 متر و میشو، گوی زنکی و پیرموسی از قلل مرتفع و معروف دیگر آن می باشند.

پست ترین نقطه با ارتفاع 160 متر در شمال منطقه در حاشیه رودارس و مرتفع ترین نقطه با ارتفاع 3414 متر قله قره داغ می باشد.
در میان رشته کوه ها و واحدهای توپوگرافیک یاد شده استان و در روند تکامل مورفورلوژیک آنها، دشتهای کوچک و بزرگ متعددی بوجود آمده است که امروز بستر فعالیت های اقتصادی در استان بشمار می روند.

البته به جز دشتهایی که در محل پسروی آب دریاچه ارومیه در اثر تغییرات آب و هوای دیرینه زمین و حرکات تکتونیکی بوجود آمده ند.

بعلت کوهستانی بودن، دشتهای موجود در منطقه از وسعت قابل توجهی برخوردار نمی باشند و عموماً بصورت جلگه های کوچک و بزرگ آبرفتی پایکوهی به چشم می خورند.

از مهمترین آنها از نظر وسعت می توان به دشت مرند اشاره کرد که میان کوه های میشو و قره داغ قرار دارد و توسط رشته کوه میشو از دشت تبریز جدا می شود.

این دشت با وسعتی معادل 51 هزار هکاار بطور متوسط 1300 متر ارتفاع دارد.

از دشت های دیگر منطقه که به لحاظ وسعت اهمیت کمتری دارند می توان دشت های جلفا، گرویان، یکانات، گلفرج و بدوستان را نام برد.

در میان رشته کوه ها و واحدهای توپوگرافیک یاد شده استان و در روند تکامل مورفورلوژیک آنها، دشتهای کوچک و بزرگ متعددی بوجود آمده است که امروز بستر فعالیت های اقتصادی در استان بشمار می روند.

از دشت های دیگر منطقه که به لحاظ وسعت اهمیت کمتری دارند می توان دشت های جلفا، گرویان، یکانات، گلفرج و بدوستان را نام برد.

2- زمین شناسی عمومی 2-1- ویژگی های کلی و عمومی زمین شناسی ساختار زمین زشناسی و چگونگی تکامل آن در زمانهای مختلف برای تشریح وضعیت ناهمواریها همواره مورد بررسی قرار می گیرد.

منشاء پیدایش بسیاری از منابع کانسارهای موجود در استان دارای اهمیت فراوانی است.

مطالعه و بررسی زمین شناسی برای بهره برداری اصولی از محیط و برقراری یک رابطه معقول میان انسان ومحیط را بوجود می آورد.

بطور کلی زمین تحت تاثیر کنش های متفاوتی قرار گرفته و درنتیجه چهره کنونی آن نقش بسته است.

بدین ترتیب ابتدا زمین تحت تاثیر فرایندهای تکتونیکی از قبیل حرکات صفحه ای و فعالیت گسل ها در دوره های مختلف زمین شناسی بصورت مجموعه ای از پستی و بلندی ها که نتیجه فازهای مختلف کوهزایی و آتشفشانی بوده درآمده است.

همه اینها تحت عنوان نیروهای درونی تغییر دهنده سیمای زمین یا ژئودینامیک درونی یاد می شود.

منطقه مورد نظر از نظر زمین شناسی در زون ساختاری البرز – آذربایجان قرار دارد.

ویژگی مهم این زون شباهت زیاد رخساره سنگ های کامبرین، پرکامبرین و واردوویسین با ایران مرکزی قرار گرفته اند.

بنابراین از لحاظ نبود دگرشیبی با ایران مرکزی تفاوت زیادی دارد.

قدیمی ترین واحدهای سنگ چینه ای که در منطقه برونترد دارند سنگهای آهکی مارن و ماسه سنگهای کرتاسه بالایی می باشد.

قاعده پالئوسن با یک ناپیوستگی و با رخساره ماسه سنگی بر روی رخساره های کرتاسه بالایی قرار می گیرد.

رشته کوه قره داغ رد شمال اهر نیز عمدتاً از سنگهای ولکانیکی زیر دریایی و کربناتهای کرتاسه تشکیل شده است.

سنگهای الیگوسن ناحیه عمدتاً از سنگهای آتش فشانی و توده های نفوذی تشکیل شده اند.

گستره های کوچک و بزرگی از منطقه توسط مواد گدازه های کواترنر پوشیده شده است.

سایر رسوبات کواترنر شامل رس، قلوه سنگ و سیلت است که در اکثر نواحی مشاهده می شود.

پادگانه های رودخانه ای قدیمی که در سطوح گوناگون تشکیل شده است مربوط به دوره کواترنری می باشد.

از ویژگی های بارز منطقه ورزقان وجود پهنه های وسیعی از سنگ های آتشفشانی در بخشهای شمالی تر می باشد که احتمالاً در قرابت یکدیگر بوده و سنگهای غالب این نواحی را تشکیل می دهد.

بعلت استقرار بخش وسیعی از منطقه در اقلیم معتدل مرطوب، در طول سالیان گذشته باعث شد.

سنگهای آتش فشانی و ریختاری ویژه خود بگیرند که در توصیف آنها می توان از مرفولوژی تهیه ای استفاده کرد بدین معنی که وضعیت تپه ماهوری بصورت غالب در بیشتر نواحی واجد چنین سنگهایی دیده می شود.

در نواحی جنوبی و غربی شهرستان و زرقان تیپ غالب زمین شناسی سازندهایی با خصلت کنگلومرایی نیمه تا بسیار سست بوده که گهگاه در تناوب با خاکسترهای آتشفشانی جوش نخورده می باشد که در مقابل فرسایش حساس می باشند.

شهرستان کلیبر و دریک منطقه کوهستانی واقع شده است.

بجز گوشه شمالشرقی شهرستان و قسمتی از دشت مغان که جلگه ای است بقیه نقاط شهرستان کاملا کوهستانی می باشد.

از نظر شکل ظاهری منطقه کلیبر را می توان به مناطقی تفسیر نمود که قسمت شمالی آن پست ترین منطقه بشمار می رود که در کنار ارس 200 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بلندترین ارتفاع شهرستان 2946 متر در قله کوه قندران باشی در منطقه جنوب شهرستان واقع شده است.

شیب عمومی زمین در حالت کلی به سمت شمال بوده که در نهایت به دره رود ارس ختم می شود.

منطقه جلفا در اثر حرکات تکتونیکی و کوهزایی شدید دارای چین خوردگی های متعدد است.

منظر عمومی قسمت جنوبی منطقه را ارتفاعات رشته کوه قره داغ تشکیل داده است که با جهت شرقی – غربی کل مرزهای جنوبی شهرستان با ورزقان و مرند را پوشش می دهد.

این ناحیه کاملاً ویژگی کوهستانی داشته و ارتفاع عمومی زمین زیاد می باشد.

بلندترین نقطه ارتفاعی این ناحیه قله کوه کیاکی داغ به ارتفاع 3414 متر می باشد.

شیب عمومی زمین بطرف شمال و درجه شیب نیز زیاد می باشد.

در ناحیه شمال، شهرستان بویژه حوالی شهرهای جلفا، هادیشهر بصورت دشتی هموار و کم شیب می باشد.

ارتفاع عمومی زمین در این منطقه کم و درصد شیب زمین نیز کم بوده و جهت آن بطرف شمال می باشد.

که در نهایت به رودخانه ارس منتهی می شود.

حداقل ارتفاع زمین در این شهرستان در حاشیه رود ارس حدود 500 متر می باشد.

منطقه جلفا از نظر ارتفاع عمومی زمین از مناطق پست و کم ارتفاع استان محسوب می شود.

2-2- وضعیت گسل ها و زلزله خیزی منطقه ضخامت سازنده پوسته زمین از زمان پیدایش همواره در حرکت بوده و تحت تاثیر انواع نیروهای کششی وفشاری قرار داشته است.

درنتیجه ساختار زمین شناسی ان بطور مداوم در حال تغییر است.

این تغییرات یا در اعماق زیاد درون زمین یا در بخشهای سطحی تر رخ می دهد.

در اینجا تغییرات در بخشهای سطحی تر یعنی گسل های موجود سطح استان مورد بررسی قرار می گیرد.

منطقه آذربایجان با توجه به شرایط و ویژگی های کوهستانی آن و وجود گسل های متعدد یکی از فضاهای مورد تهدید پدیده لرزه خیزی می باشد که نگاهی به تاریخ زلزله های ایران نشان از وجود زلزله های متعدد در این منطقه دارد.

با توجه به رابطه زمین لرزه با گسل های زمین در این قسمت بطور اجتمالی به گسل های موجود در منطقه اشاره می شود.

گسل شمال میشو: این گسله به درازای 42 کیلومتر ادامه گسله شمال تبریز از صوفیان به سوی شمال باختری کشیده شده و در پای شمالی کوههای میشو قرار دارد.

زمین لرزه های چند دهه اخیر با بزرگی 8/3 تا 7/4 ریشتر گویای جنبندگی احتمالی این گسله هستند از گلسه های دیگر منطقه می توان به گسله فشاری تسوج، راندگی جنوب میشو، گسله فشاری شمالی تبریز، گسله بزقوش، گسله شرفخانه، گسله ساری قمیش، گسله شمالی خاوری میانه، گسله فشاری صادقیان، گسله صوفیان، گسله علی باشی، کمار بالا، کوزه کنان و راندگی هریش اشاره کرد.

لرزه خیز منطقه هم با بررسی زمین لرزه های تاریخی و هم با مراجعه به زمین لرزه های ثبت شده دستگاهی، از منابع مکتوب، نقشه و گزارش های علمی ارزیابی شده است.

جدول 1 – تاریخ وقوع زمین لرزه های استان 3- ارزیابی منابع، طبقه بندی و کاربری اراضی شناسایی منابع اراضی ون انواع کاربری های آن یکی از بخشهای مهم و مقدمه هر نوع برنامه ریزی اصولی در یک حوزه جغرافیایی بشمار می رود.

لذا در راستای مطالعات آمایش سرزمین، توزیع فضایی منابع اراضی و انواع کاربریهای آن و طبقه بندی اراضی منطقه مورد مطالعه قرار می گیرد.

شرایط طبیعی زمین مانند موقعیت قرارگیری، خصوصیات توپوگرافیکی (ارتفاع و شیب) نوع و عمق خاک وضعیت پوشش گیاهی و گونه های متنوع آن، شرایط اقلیمی و منابع آبی موجود از جمله عواملی هستند که نوع استفاده از زمین را تعیین می کنند.

هر نوع کاربری و استفاده از زمین موقعی موفقیت آمیز و پایدار خواهد بود که بیشترین تناسب را با شرایط طبیعی زمین مورد نظر داشته باشد.

لذا آگاهی از خصوصیات طبیعی زمین ما را در شناخت و تحلیل کاربری های فعلی و برنامه ریزی برای انتخاب کاربری های آینده کمک خواهد نمود.

3-1- منابع اراضی منطقه ملاک و معیار ارزیابی و طبقه بندی اراضی منطقه بر اساس دستورالعمل شماره 212 موسسه تحقیقات خاک و آب تحت عنوان فصول ارزیابی چندمنظوره اراضی می باشد.

الف) تیپ اراضی در پهنه منطقه مورد مطالعه بر اساس وضعیت توپوگرافی اراضی به 9 تیپ اصلی و یک تیپ مخلوط به شرح زیر تقسیم می گردد: 1) تیپ کوه ها در این تیپ کوه های مرتفع با قلل تیز و کشیده متشکل از سنگهای سخت و آهکی و آهکی نرم، متامورفیک و سنگهای دگرگونی دیده می شود که معمولا خاکها در این مناطق کم عمق بوده و بافت آنها سنگین می باشد.

ارتفاع قلل در این مناطق از 1500 تا 3400 متر می رسد و شیب آنها از 30 تا 100 درصد می باشد.

کوه ها بطور متوسط 91/71 درصد از اراضی منطقه را با وسعت 1014438 هکتار در برمی گیرد.

این تیپ شامل هشت واحد اراضی است که مشخصات هر یک از واحدها بشرح زیر می باشد.

واحد اراضی 101: این واحد اراضی با وسعت 11568 هکتار و حدوداً 14/1 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود که از کوه های مرتفع با قلل تیز و کشیده متشکل از سنگهای آهکی با شیب بین 100-40 درصد می باشد.

بیشترین ارتفاع در این منطقه 3000 متر و کمترین آن 1700 متر از سطح دریا می باشد.

از نظر پوشش گیاهی با توجه به بالا بودن شیب منطقه اکثراً بدون پوشش گیاهی می باشد.

در بعضی از قسمتهای این منطقه دامنه ها از خاکهای نیمه عمیق سنگریزه وار تشکیل شده و شیب آنها بسیار تند می باشد.

واحد اراضی 102: این واحد اراضی با وسعت 169588 هکتار و حدوداً 71/61 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود.

دارای کوه های نستباً مرتفع با قلل مدور بوده که از سنگهای آهکی نرم و متامورفیک تشکیل شده است.

بیشترین ارتفاع در این واحد اراضی 3000 و کمترین آنها 1500 متر با شیب های مختلف در جهت های متفاوت مابین 100-30 درصد متغیر می باشد.

این منطقه از خاکهای کم عمیق تا نیمه عمیق همراه با بیرون زدگی های سنگی زیاد، دارای پوشش گیاهی متوسط تا نسبتاً خوب مرتفعی تکشیل شده است.

وجود مراتع متوسط باعث ایجاد چراگاه های فصلی در منطقه گردیده است در برخی از قسمتهای منطقه فرسایش زمین بصورت لغزنده دیده می شود.

واحد اراضی 103: این واحد اراضی با وسعت 256383 هکتار حدوداً 27/25 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود.

که از تیپ مدور و متشکل از سنگ های آهکی سخت و دگرگونی بوده خاکهای این منطقه بسیار کم عمق که در داخل واحدها بیرون زدگی های سنگی متنوعی دیده می شود.

از نظر پوشش گیاهی فقیر بوده و معمولاً از گیاهان استپی تشکیل شده که بعنوان چراگاه فصلی و ارتفاعی برای دام به حساب می آید.

اکثر زمین های منطقه بصورت بایر بوده و در بعضی قسمتها خاک نیمه عمیق با پوشش گیاهی متوسط دیده می شود.

واحد اراضی 104: این واحد اراضی با وسعت 11998 هکتار و حدوداً 18/1 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود که متشکل از کوه های کم ارتافع فرسایش یافته با قلل مدور می باشد.

خاک های انی منطقه کم عمق تا نیمه عمیق بوده و پوشش گیاهی بسیار کم و فرسایش در این منطقه زیاد می باشد.

واحد اراضی 105: این واحد اراضی با وسعت 60101 هکتار حدوداً 92/5 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود.

این منطقه از کوه های مرتفع با قلل مدور، متشکل از سنگهای آهکی و بعضاً آهکی مارنی با پوشش جنگلی متوسط تشکیل شده است.

در این منطقه ارتفاعات تقریباً نزدیک به هم بوده که بیشترین ارتفاع 3100 متر و کمترین ارتفاع 3000 متر از سطح دریا می باشد.

شیب منطقه 10-40 درصد بوده و خاکهای منطقه کم عمق با بافت متوسط تا سنگین می باشد.

خاک منطقه دارای بافت متوسط و اختلاف ارتفاع کم بوده و پوشش جنگلی با تراکم متوسط و پوشش مرتعی نسبتاً خوبی حکم فرما می باشد.

از نظر تعلیف دام بعنوان چراگاه فصلی مورد استفاده می باشد همچنین در قطعات کوچکتر بصورت دیم مورد کشت قرار می گیرد.

واحد اراضی 106: این واحد اراضی با وسعت 384688 هکتار حدوداً 92/37 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود.

همانند واحدهای دیگر، کوه های این منطقه، مرتفع با قلل مدور متشکل از سنگ های آهکی آتشفشانی و گاهی بصورت دگرگونی دیده می شود که حداکثر ارتفاع 3600 و حداقل آن 1700 متر با شیب 100-30 درصد با خاکهای کم عمق تا نیمه عمیق با بافت متوسط تا سنگین مشاهده می شود.

این منطقه از پوشش گیاهی مرتعی نسبتاً خوبی برخوردار بوده و بصورت چراگاه فعلی مورد استفاده دامداران قرار می گیرد.

واحد اراضی 107: این واحد اراضی با وسعت 49662 هکتار حدوداً 89/4 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود.

کوههای نسبتاً مرتفع با قلل مدور متشکل از سنگهایی آتشفشانی با شیب متوسط بین 100-60 درصد تشکیل شده که حداقل ارتفاعات منطقه 1500 و حداکثر آن 2750 متر می باشد.

خاکهای خیلی کم عمق و متغیر یکنواخت دیده می شود.

کم عمق بودن خاک درمنطقه باعث شده تا اراضی بصورت بایر زیر پوشش گیاهی کم باشد.

واحد اراضی 108: این واحد اراضی با 70450 هکتار حدوداً 94/6 درصد از تیپ کوه ها را شامل می شود.

این منطقه دارای کوه های بسیار مرتفع با قلل مدور متشکل از تشکیلات آتشفشانی با شیب 40 تا بیش از 100 درصد می باشد.

ارتفاع منطقه از سطح دریا بین 4000-2800 متر می باشد که بالاترین نقاط را منطقه را در برمی گیرد خاکها از نظر بافت شناسی سنگین بوده و عمق آنها بسیار کم تا نسبتاً خوب می باشد.

رأس قلل دارای یخچال های طبیعی پوشیده از برف دایمی می باشد.

2- تیپ تپه ها در تقسیم بندی اراضی مطنقه بعد از کوه ها، تپه ها قرار دارند که با وسعت 138040 هکتار، حدوداً 78/9 درصد از اراضی منطقه را شامل شده و در 4 کلاس طبقه بندی می شوند.

اکثراً تپه ها در این مناطق از سنگهای سخت آهکی و سنگهای ماسه ای کنگلومرا و در برخی مناطق از مواد آبرفتی با ارتفاعات متوسط که بیشترین آن 2000 متر و کمترین آن 1200 متر از سطح دریا تشکیل شده اند.

این ارتفاعات دارای شیب حداقل 15 درصد و حداکثر 60 درصد می باشد.

واحد اراضی 201: این واحد اراضی با وسعت 30483 هکتار حدوداً 08/22 درصد از تیپ تپه ها را شامل می شود که از تپه های مرتفع با قلل تیز و متشکل از سنگهای سخت آهکی با شیب 40 تا 50 درصد و با ارتفاع 2000-1500 متر از سطح دریا می باشند.

خاکهای این منطقه معمولاً کم عمق بوده و از پوشش گیاهی مرتعی کم، برخوردار است.

بدین علت بعنوان چراگاه اتفاقی در نظر گرفته شده است.

با توجه به اینکه در این مناطق بعضی از سنگها از خاک لایه اولیه بیرون زده اند زمین را از نظر کشت، با مشکل مواجه کرده است.

لذا بصورت بایر باقی مانده اند.

واحد اراضی 202: این واحد اراضی با وسعت 66004 هکتار حدودا 81/47 درصد از وسعت تپه ها را شامل می شود.

این منطقه دارای تپه های با ارتفاع نسبتاً کم با قلل و متشکل از سنگهای آهکی نرم با شیب 40-15 درصد و ارتفاع 1800-1400 متر از سطح دریا دارای خاک کم عمق با بافت متوسط سنگین سنگریزه دار می باشد و از پوشش گیاهی متوسط تا نسبتاً خوبی برخودار بوده و بصورت چراگاه فصلی مورد استفاده قرار می گیرد.

با توجه به اینکه در برخی از قسمتهای منطقه، خاک بصورت عمقی بوده لذا دیم کاری در آنها صورت میگیرد.

واحد اراضی 204: این واحد اراضی با وسعت 3869 هکتار حدوداً 8/2 درصد از وسعت تپه ها را شامل می شود.

از خصوصیات این واحد می توان تپه های کم ارتفاع فرسایش یافته و بریده بریده متشکل از مارن های آهکی و گچی با شیب 60-30درصد با ارتفاع 1200 تا 160 متر را نام برد.

در این منطقه خاک های کم عمق تا نیمه عمیق با بافت متوسط تا سنگین بر روی مواد مارنی وجود دارد که بعلت وجود فرسایش خندقی شدید، خاک این اراضی بصورت بایر می باشد.