دانلود مقاله شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک به منظور بررسی ناهنجاریهای محیطی و تدوین راهکارهای مناسب

1- طرح مسئله
امروزه مطالعات مناطق ویژه اکولوژیک از اساسی ترین بخش مطالعات علمی، پژوهشی در کشورهای مختلف دنیا است. مطالعه سیستماتیک منطق ویژه اکولوژیک گرچه بر مبنای مدلی است که در آن ناهنجاری های محطی برپایه اصول سینوپتیکی مورد مطالعه قرار می گیرد ولی هدف اصلی این نوع ماطلعات در این است که ساختارهای ناهمگون و نامتجانس مناطق مختلف مورد مطالعه قرار گرفته و حساسترین مناطق ناهنجار محیطی مورد شناسایی و برنامه ریزی قرار گیرند.
بنابراین اگر ساماندهی ناهنجاری های محیطی مد نظر قرار گیرد نیازمند این است که درک درستی از ساختارهای نامتجانس بدست آید،؛ زیرا در مطالعاتی که بر اساس روش تک نگری صورت می پذیرد عموماً بر یک مسئله به مانند خشکسالی ، سیل و .. تاکدی می گردد . در حالی که این نوع مطالعه نمی تواند بنیانهای نامطلوب و ناسازگار شرایط منطقه را نشان داده و میزان حساسیت واقعی منطقه را مورد برسی قرار دهد.
بنابراین اگر کلیه ناهنجاریها و ویژگی های اکولوژیک مناطق مورد بررسی جدی قرار گیرد و تک تک ساختارهای ناهمگون هر منطقه بطور سیستماتیک مورد مطالعه قرار گیرد، می توان حساسترین و ناهنجارترین منطقه آسیب پذیر را مشخص نموده و بر این اساس مدیریت درست و اصولی را به منظور سازماندهی مناطق در نظر گرفت.
بنابراین مطالعات مناطق ویژه اکولوژیک نیازمند درک سیستماتیک است که در آن کلیه ناهنجاری های محیطی به منظور شناسایی بالاترین میزان حساسیت انجام گیرد. از آنجا که استان اردبیل دارای تنوع اقلیمی وژدومورفورلوژیک و زیست محیطی گوناگونی است انجام اینگونه از مطالعات از اصول اساسی و الزامی است که بر اساس آن بتوان برنامه ریزی های بمناسبی را به منظور اجرای طراح های عمرانی با توجه به حساسیت منطقه در نظر گرفت.

2- سوالات محوری یا فرضیه
از شاخص های مناطق ویژه اکولوژیک در منطقه مورد مطالعه، کاربردهای آمایشی در جهت حفاظتی و آموزشی مدنظر است.

3- اهداف تحقیق
شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک به منظور بررسی ناهنجاریهای محیطی و تدوین راهکارهای مناسب بر آن می تواند مورد استفاده بسیاری از سازمانها از جمله سازمان مدیریت و برنامه ریزی – استانداری – اداره کل جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی و ... قرار گیرد.
چون مطالعات سیستماتیک در زمینه مناطق ویژه اکولوژیک در کشورمان کمتر صورت پذیرفته است و اکثر این مطالعات بر پایه تک نگری قرار دارد هدف اصلی این پروژه ارائه یک مدل همدیدی (سینوپتیک) در زمینه ناهنجاری های محیطی است که مکانهای مستعد و حساس محیطی را شناسایی و با تعیین درجه خطر این ناملایمات ساختارهای ناهمگن منطقه را در قالب نقشه هایی در محیط GIS که در آن درجه حفاظتی مناطق از لحاظ شدت آسیب پذیری مشخص می گردد نشان دهد. نتیجه نهایی این کار تهیه نقشه ناهنجاری های مناطق از لحاظ شدت آسیب پذیری و همچنین تهیه نقشه پهنه بندی خطر از لحاظ شدت بر اساس فاکتورهای ذیل می باشد.
1- تهیه نقشه مناطق دارای استعداد سلخیزی
2- تهیه نقشه پهنه بندی شدت فرسایش و مناطق دارای فرسایش
بسیار شدید به روش MPSIAC
3- تهیه نقشه پهنه بندی خشکسالی برای 31 سال به طور جداگانه
4- تهیه نقشه پهنه بندی خشکسالی برای 31 سال و مشخص کردن نواحی ای که بیشترین شدت خشکسالی را به خود اختصاص داده اند بعنوان حساس ترین نواحی.
5- تهیه نقشه پهنه بندی اراضی غرقابی و ماندآبی بر اساس سطح ایستایی آبهای زیرزمینی
6- تهیه نقشه پهنه بندی خطر پذیری زمین لغزش در سطح منطقه
7- تهیه نقشه مناطق و زیستگاه های دارای شیب بالای 60%
8- تهیه نقشه پهنه بندی مناطق خشک منطه بر اساس دو فاکتور دما و بارش با استفاده از آمار 31 ساله.
9- تهیه نقشه پهنه بندی زلزله از لحاظ شدت و پراکندگی گلسل های اصلی و فرعی منطقه به همراه buffer حفاظتی.
10- تهیه نقشه پهنه بندی فراوانی روزهای یخبندان به منظور مشخص کردن مناطق که بیشترین میزان یخبندان را داشته اند.
11- تهیه نقشه مناطق حفاظت شده منطقه
بعد از انجام این کار و تهیه نقشه های فوق الذکر حال با استفاده از روش Makeharck مناطقی که دارای بیشترین تا کمترین میزان ناهنجاری (موارد 1-13) مشخص می گردد، که مسلما نوع حفاظت از این مناطق با توجه به میزان ناهنجاری متفاوت می باشد که در آن مناطق با درجه حفاظتی بالا، متوسط و ضعیف مشخص می گردد و در نهایت کار راه کارهای اجرایی مناسب به منظور جلوگیری از افزایش بحران و تعدیل شرایط فوق الذکر ارائه گشته و زمینه مناسبی را برای اجرای طرح های زیربنایی در سطح منطقه با توجه به ناهنجاری فراهم می آورد.



4- روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش تلفیقی از چند روش می باشد در مرحله نخست از روش تحقیق توصیفی و کتابخانه ای جهت جمع آوری اطلاعات و آمار در تهیه الگوی تعیین مناطق ویژه اکولوژیک استفاده می شود.
تهیه الگو به منظور شناخت و تبیین ویژگی های مناطق ویژه اکولوژیک با تاکید بر تنوع اقلیمی و ژئومورفولوژیک صورت می گیرد.
در مرحله بعد، از روش اکتشافی – میدانی استفاده می شود. در این بخش مناطق ویژه اکولوژیک شناسایی می گردند، مناطق ویژه اکولوژیک با توجه به منابع اکولوژیک از جمله ژئومورفولوژیک، خاک، رستنی ها و منابع آب و اقلیم تعیین می گردد. این مطالعات در نهایت منجر به تهیه نقشه مناطق ویژه اکولوژیک می گردد که بر اساس مقیاس 250000/1 می باشد.
به طور کلی مراحلی که منجر به تعیین این مناطق می گردد به قرار ذیل است:
1- جستجو در منابع و گردآوری اطلاعات مورد نیاز
2- مطالعات پایه به منظور شناسایی مناطق ناهنجار و آسیب پذیر
اکولوژیک.
3- بررسی های میدانی در جهت شناخت دقیقتر مناطق آسیب پذیر
4- کاربرد نتایج مطالعات پایه در جهت تهیه الگوی مناطق ویژه
اکولوژیک
5- مطالعات کاربردی به منظور درک سیستماتیک ناهنجاریهای
محیطی منطقه
6- جمعبندی و تحلیل یافته ها به منظور پهنه بندی مناطق ویژه
اکولوژیک
7- ارائه و تدوین مدل حساسترین منطقه اکولوژیک منطقه
8- تنظیم و جمعبندی پروژه
در این پایان نامه، از برنامه های کامپیوتری و سامانه های اطلاعاتی ذیل جهت تدوین پایان نامه استفاده می گردد.
1- استفاده از برنامه نرم افزاری Arc view و Arc Gis جهت
پهنه بندی مناطق
2-استفاده از نرم افزار Autocad برای ترسیم نقشه های
موضوعی
3- استفاده از اطلاعات سامانه های هواشناسی، هیدرولوژی و
زیست محیطی منطقه مورد مطالعه.
4- نحوه جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد نیاز.
در این تحقیق از روش آماری استقرایی به منظور بررسی و تحلیل شواهد و داده ها مدارکی که به وسیله تجربه گردآوری می شود استفاده خواهد شد و بر اساس روش های آمار توصیفی نظیر توزیع فراوانی ها، شاخص های میانگین، شاخص های پراکندگی و همبستگی متغیرها، پهنه های مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند.


5- تاثیر انجام پروژه در رفع چالش مورد نظر
پروژه شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک به منظور ساماندهی و مدیریت زیست محیطی از جمله کارهایی است که در کشورمان کمتر بدان پرداخته شده است. مسلما تاثیرات منفی بسیاری از طرح های عمرانی در نتیجه عدم توجه به این گونه مطالعات پایه بوده است و چه بسا باعث تخریب و حتی از بین رفتن بسیاری از طرح های زیربنایی گشته است.
هدف اصلی این مطالعه در واقع رفع چالشهای آینده مهندسان و طراحان تا با شناسایی ناهنجاری های محیطی منطقه بصورت سیستماتیک و درک کامل از ناملایمات و بلایای طبیعی منطقه بتوانند با دغدغه کمتری به اجرای طرح های فوق الذکر بپردازند، مسلما هرچه قدر میزان این شناسایی در سطح بالاتر و بهتری انجام شود میزان خسارتهای میحطی آینده در رابطه با طرح های اجرایی کمتر خواهد بود و استعداد محیط با توجه به نوع سازه و طرح زیر بنایی هم گام گشته و از اجرای طرح های ناهماهنگ با توان های محیطی جلوگیری به عمل می آید. اجرای این پروژه می تواند به عنوان دستور العمل ساختاری مورد استفاده سازمانهای مختلف استان قرار گیرد.

6- دلایل و ضرورت اجرای پایان نامه
چون پروژه شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک، مطالعه ای سیستماتیک می باشد می تواند در زمینه های مختلف به مانند کشاورزی، صنعت ساختمان سازی، پروژه های سد سازی و عمرانی، فعالیت های صنعتی و ... کاربرد اساسی داشته باشد و بر حسب نیاز هر یک از واحدهای فوق الذکر مورد استفاده قرار گیرد مسلماً هر یک از ناهنجاری های محیطی ممکن است باعث جلوگیری از یک نوع از فعالیتهای اقتصادی و صنعتی منطقه گردد و چون این پروژه همه این ساختارهای ناهمگون محیطی را به صورت سینوپتیک مورد بررسی قرار می دهد می تواند جوابگوی نیاز بسیاری از دستگاه های اجرایی استان از جمله سازمان مدیریت و برنامه ریزی، ستاد حوادث غیرمترقبه استانداری آذربایجان شرقی، سازمان جهاد کشاورزی، سازمان آب منطقه ای و بسیاری دیگر از سازمانها و نهادهای استان واقع شود.

7- منابع علمی مورد استفاده
همانگونه که در صفحات پیشین ذکر گردید شناخت، برنامه ریزی و مدیریت مناطق ویژه اکولوژیک به منظور ساماندهی بلایای طبیعی، در جهان و بویژه در ایران از سابقه و عمر چندانی برخوردار نیست و تنها در سالهای اخیر به صورت پراکنده و موردی توسط سازمان حفاظت محیط زیست، مهندسین مشاور و در برخی از مراکز استانی در جهت عمران استانها، مطالعاتی انجام پذیرفته است.
در زیر برخی از منابع و ماخذی که در طول مطالعات مورد استفاه قرار خواهد گرفت ذکر می گردد:
1- اودوم، جین، شالوده بوم شناسی، میمندی نژاد، جواد، انتشارات دانشگاه تهران ، 1377.
2- خامسی، علی اکبر، آمایش مناطق طبیعی راهی به سوی توسعه پایدار، فصل نامه اقتصادی – اجتماعی سازمان مدیریت و برنامه ریزی ایران، سال 14، جلد نهم، 1382.
3- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران ، شناسایی و معرفی مناطق ویژه اکولوژیک استان تهران، معاونت آموزش و پژوهش، 1383.
4- قصریانی، فرهنگ، فتولی، بابک، طرح جامع مدیریت منطقه حفاظت شده البرز مرکزی، دفتر زیستگاه ها و امور مناطق، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، 1383.
7- مجنونیان، هنریک، مناطق حفاظت شده و توسعه پایدار، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، 1382.
8- مخدوم، مجید، شالوده آمایش سرزمین، انتشارات دانشگاه تهران، 1380.


منابع خارجی
1- The united nations university., the millennium project, state of the future at the millennium, 1999.
2- Dos man, R,F. 1684. Environmental conservation. 5th ed. J. Willy and sons. NewYork. 486 pp.
3- Driscoll, T.S. etal. 1982. recommended national land classification system for renewable resourse assessment. US for Srve. Roky MTN. for range EXPT. Sta. Ft. Colins. Colo.

4- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی، طرح آمایش استان آذربایجان شرقی، جلد سوم، 1384.
5- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی، طرح آمایش شهرستانهای کلپر، جلفا، مرند، اهر و ؟؟؟؟ ، معاونت آموزش و پژوهش، 1383.

خلاصه فصل
مناطق ویژه اکولوژیک، در برگیرنده پهنه هایی است که از دیدگاه جغرافیایی طبیعی، حائز ویژگی هایی می باشد که آنها را از سایر مناطق مستثنی و مشخص می سازد. شناسایی مناق ویژه اکولوژیک، به منظور دستیابی به مناطق خاصی از نظر ویژگی های طبیعی انجام می پذیرد تا بتوان از آنها در جهت بهره برداری های اقتصادی استفاده نمود، و یا بر اساس خصوصیات منحصر بفرد، بتوان آنها را مورد حفاظت قرار داد و به عنوان میراث بشری حفظ نمود.
در شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک می بایست بیش از یک مورد از موارد سیزده گانه ترعیف شده در تعیین مناطق ویژه اکولوژیک، در منطقه برقرار باشد. استان آذربایجان شرقی که از شمال با جمهوری آذربایجان و از جنوب با استان زنجان، از شرق با استان اردبیل و از غرب با آذربایجان غربی هم مرز است. مناطق بدیع و با ارزشی در خود جای داده است که به لحاظ تنوع، یکی از استانهای سرآمد سرزمین ایران محسوب می گردد. مجموعه ای از مناطق مرتفع جنگلی، دره های مرطوب و نیمه مرطوب، دشتهای حاصلخیز، ارزشهای گوناگونی را به لحاظ اکولوژیک و اقتصادی – اجتماعی و پژوهشی، در این استان نمایان می سازد که تا کنون تنها مناطق محدوی از آنها شناسایی و تحت حفاظت و مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. از اینرو، این تحقیق در نظر دارد بر اساس دستورالعمل های موجود مناطق ویژه اکولوژیک استان را شناسایی و جهت بهره برداری های متناسب در چهارچوب اهداف توسعه پایدار، کاربردهای آمایشی آنها را مشخص نماید.

فصل دوم
1- توپوگرافی
1-1- موقعیت، حدود و وسعت
استان آذربایجان شرقی با وسعت 45582 کیلومتر بین عرض های َ45 ْ36 تا َ26 ْ39 شمال و طول جغرافیاییَ5 ْ45 تا َ22 ْ48 شرقی واقع شده است که از شرق با استان اردبیل، از غرب با استان آذربایجانغربی، از جنوب با استان زنجان و از شمال با جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم مرز می باشد. این استان بخشی از فلات مثلثی شکل ایران بوده که حدود 3/2 آن دارای بافت کوهستانی با اختلاف ارتفاع زیاد و بقیه را مناطق هموار و پست تشکیل می دهد. کوه سهند در جنوبغربی استان با ارتفاع 3707 متر واقع است که کی از قلل آتش فشانی منطقه می باشد.
منطقه مورد مطالعه شهرستان های شمالی استان است که شامل شهرستان های کلپر، جلفا، مرند، اهر و زرقانی می باشد. بزرگترین واحد کوهستانی منطقه که بصورت ردیفی تمام نواحی شرقی محدود را در برگرفته رشته کوه قره داغ می باشد. این واحد کوهستانی از دیوان داغی در منتهی الیه غرب استان آغاز و پس از عبور از شهرستانهای مرند، شبستر، تبریز ، اهر، کلیبر و مشکین شهر به دره قره سو و دره رود ختم می شود. شاخه ای از این رشته کوه در آن سوی دره رود به کوه های خزرسلو و شاخه ای دیگر به کوه های برزند (صلوات داغ) می پیوندد که این کوه ها پس از عبور از شهرستانهای بیله سوار و مغان در استان اردبیل به منتهی الیه شمالی طالش می پیوندند.
قله های شیود، گشت سر، آغداش، قصبه و سلطان جهانگر از قلل مرتفع و معروف این رشته کوه بشمار می روند. بلندترین نقطه ارتفاعی رشته کوه قره داغ، قله کیامکی می باشد که 3114 متر ارتفاع دارد.
رشته قوشاداغ عارضه دیگر محدوده مطالعاتی می باشد. این کوه درغرب به شاخه ای از کوه های قره داغ و در شرق خود به توده عظیم آتش فشان سبلان می پیوندد. بلندترین نقطه آن با 3150 متر ارتفاع قوشاداغ نامیده می شود. از قلل دیگر آن می توان نرمیق، ساپلاخ و یاغلی داغ را نام برد. جهت امتداد این رشته کوه، شرقی – غربی بوده و خط الرأس آن مرز طبیعی شهرستانهای سراب و هریس در جنوب و اهر در شمال محسوب می شود.
توده آتش فشانی سبلان با 4911 متر ارتفاع در منتهی الیه شرقی رشته کوه قوشاداغ واقع شده و بلندترین نقطه آذربایجان بشمار می رود. دامنه های غربی این توده کوهستانیع مناظر شرقی شهرستانهای اهر، هریس و سراب را بوجود آورده ولی خود سبلان در محدود استان اردبیل واقع شده است.
رشته کوه می شو و مورو: یکی دیگر از عوارض توپوگرافیک ردیفی محدوده می باشد که در غربی و مرکز محدوده واقع شده است. این رشته کوه از منتهی الیه غرب محدوده از شمال دریاچه ارومیه آغاز و تا شمال غرب تبریز کشیده می شود و در ایمن منطقه توسط تپه های کم ارتفاع به رشته کوه های شمال تبریز یعنی عون بن علی که تا گردنه شبلی ادامه می یابد پیوندند.
بلندترین نقطه ارتفاعی این رشته کوه قله علی علمدار با 3155 متر و میشو، گوی زنکی و پیرموسی از قلل مرتفع و معروف دیگر آن می باشند. پست ترین نقطه با ارتفاع 160 متر در شمال منطقه در حاشیه رودارس و مرتفع ترین نقطه با ارتفاع 3414 متر قله قره داغ می باشد.
در میان رشته کوه ها و واحدهای توپوگرافیک یاد شده استان و در روند تکامل مورفورلوژیک آنها، دشتهای کوچک و بزرگ متعددی بوجود آمده است که امروز بستر فعالیت های اقتصادی در استان بشمار می روند. البته به جز دشتهایی که در محل پسروی آب دریاچه ارومیه در اثر تغییرات آب و هوای دیرینه زمین و حرکات تکتونیکی بوجود آمده ند. بعلت کوهستانی بودن، دشتهای موجود در منطقه از وسعت قابل توجهی برخوردار نمی باشند و عموماً بصورت جلگه های کوچک و بزرگ آبرفتی پایکوهی به چشم می خورند. از مهمترین آنها از نظر وسعت می توان به دشت مرند اشاره کرد که میان کوه های میشو و قره داغ قرار دارد و توسط رشته کوه میشو از دشت تبریز جدا می شود. این دشت با وسعتی معادل 51 هزار هکاار بطور متوسط 1300 متر ارتفاع دارد. از دشت های دیگر منطقه که به لحاظ وسعت اهمیت کمتری دارند می توان دشت های جلفا، گرویان، یکانات، گلفرج و بدوستان را نام برد.