دانلود مقاله شهر مشهد

شهر مشهد که پیشینه ی بنیان آن به سال 202 ه .

ق یعنی همزمان با شهادت امام رضا(ع) باز می گردد در گذر زمان تغییرات بسیاری کرده است.

اما در تمام این سال ها شکل گیری بافت قسمت اصلی شهر به ویژه قسمت مرکزی با توجه به حرم حضرت رضا (ع) بوده است.

با توجه به این مطلب که هسته ی اولیه شکل گیری شهر نیز بارگاه حضرت رضا (ع) بوده و از به هم پیوستن دو روستای نوغان و سناباد از توابع طوس قدیم به وجود آمده، اکثر بناهای تاریخی در نزدیکی حرم مطهر واقع شده است که متاسفانه به دلیل تجاری شدن بسیاری از آنها خراب شده و یا در حال تخریب است.

لذا برای یافتن خانه ی تاریخی در خور مطالعه به جستجو در محله های اطراف حرم مثل بالاخیابان ، پائین خیابان، چهار راه نادری و قسمت هایی از محله های ارگ قدیم مشهد مشغول شدیم.

بسیاری از این خانه های قدیمی هنوز مسکونی هستند و لذا جهت مناسب سازی برای زندگی تغییرات زیادی در آن ها داده شده است.

و به دلیل سکونت امکان مطالعه و عکس برداری دقیق منزل وجود نداشت.

در حد فاصل بین چهار راه نادری و چهار راه زرینه کوچه ای وجود دارد که هنوز شکل قدیمی خود را حفظ کرده است.

و بیشتر خانه های آن قدیمی هستند.

غیر از سه خانه که قدمت بیشتری دارند بیشتر خانه ها حدود پنجاه سال است که ساخته شده اند.

خانه ی تاریخی که در ابتدا کوچه وجود دارد.

با توجه به تاریخی که در کاشی کاری سردر آن وجود
دارد در سال 1327 هجری قمری مطابق با 1280 هجری شمسی ساخته شده است.

واز معماری خانه، موقعیت و مساحت زیاد آن می توان فهمید که متعلق به فردی متمول و سرشناس بوده است.

این خانه خالی از سکنه است و ورود به آن به دلیل خراب شدن دیوار کناری حیاط کار چندان مشکلی نبود آجر کاری ها و گچ کاری های زیبای نمای داخلی نیز ما را بر آن داشت که این خانه را جهت مطالعه و برداشت انتخاب کنیم.

توصیف جغرافیایی بنا
خانه ی مذکور در کوچه ی ساسان که اولین کوچه در سمت راست حد فاصل بین چهار راه نادری و چهار راه زرینه می باشد قرار دارد.

زمین خانه دومین قطعه کوچه و در سمت راست است و650 متر مربع مساحت دارد.

خانه با کشیدگی شرقی، غربی دارای250 متر مربع زیر بنا و حاشیه ی کوچه ساخته شده است.

بنا دارای دو طبقه ( احتمالا به اضافه زیر زمین) و دارای سقف شیروانی است.

در قطعه ی اول کوچه که در کنار این خانه قرار دارد.

نیز خانه ای قدیمی وجود داشته که تخریب شده و در حال حاضر رها شده است.

دیوار میان این دو زمین که دیوار حیاط خانه ی مذکور است نیز تخریب شده است.

در سمت دیگر خانه نیز یک خانه نوساز در طبقه ی اول و یک سوپر مارکت در طبقه ی همکف وجود دارد.

توصیف تاریخی بنا از مقایسه آجر چینی طبقه همکف با طبقه اول و شکل متفاوت آنها و همچنین چیده شدن عمودی آجرها در بین دو طبقه می توان حدس زد که بنا در ابتدا یک طبقه بوده است.

طبقه ی همکف در نمای سمت کوچه ملات سیمان پوشانده شده است.

در قسمتی از این نما که پوشش سیمان آن ریخته است.

متوجه یک طاق آجری با شکل قابل توجه شدیم.

که چیزی شبیه به یک ورودی است که با آجر پر شده است و روی آن پوشش سیمان است.

در ابتدا گمان می رفت که این طاق ورودی آب انبار، پایاب یا سقاخانه بوده است اما پس از مطالعه ی بیشتر این احتمالات رد شدند.

و مشاهده شد که در نمای سمت کوچه در زیر پوشش سیمان طاق های دیگری نیز وجود دارند که در مجموع تعداد آنها 9 طاق است.

این احتمال وجود دارد که در زمانی که ساختمان یک طبقه بوده است.

این طاق ها ورودی های حجره هایی بوده اند و ساختمان کاربری تجاری نیز داشته است.

و بعدا در سال 1280 که این طاق ها با آجر پر شده اند طبقه ی بالا احداث شده است.

و ورودی اصل خانه که سر در آن شامل دو طبقه می باشد ساخته شده است.

و ساختمان جنبه ی مسکونی کامل پیدا کرده است.

این احتمال بدین مفهوم است که ساختمان تجاری یک طبقه ی نخستین سالها پیش از سال 1280 ساخته شده است.

از تاریخ یادگاری های داخل خانه و عمر درخت های خودروی داخل حیاط که به شکل نامنظم و آشفته رشد کرده اند.

مشخص می شود که خانه حداقل پنجاه سال است که خالی از سکنه می باشد.

گفتگو با معمرین محل متوجه شدیم که خانه احتمالا متعلق به خانواده ی همسر آیت ا...

واعظ طبسی تولیت آستان قدس رضوی است و مالکیت زمین های مجار نیز در اختیار ایشان است.

معرفی فضائی و پلان طبقه همکف از ورودی ساختمان که وارد می شویم سمت چپ پله های طبقه ی بالا قرار دارند.

در سمت راست ورودی اتاق های طبقه ی همکف دیده می شود و روبروی ورودی به حیاط منزل است.

طبقه همکف دارای چهار اتاق است و این اتاق ها از داخل بهم راه دارند.

طاقچه هایی در دیوارهای تمام اتاق ها به چشم می خورد یکی از اتاق ها که بیشتر مانند فضای جداگانه بین اتاق آخر و دو اتاق دیگر است ورودی دیگری به حیاط دارد که به نظر می رسد ورودی اصلی به حیاط باشد.

کاربری اتاق ها با توجه به متروکه بودن بنا قابل تشخیص نیست.

سقف اتاق های همکف با تیرچوبی ساخته شده است و فاقد هر گونه پوشش دیگری است و تیرها از داخل قابل رویت است.

روی دیوار سمت کوچه در هر دو اتاق وسط دو پنجره ی کوچک وجود دارد که با آجر پر شده اند.

کاربری پیشین و علت پر شدن آن ها مشخص نیست.

سرویس های خانه که در سمت جلوی پله ها در همکف قرار دارند احتمالا بعدا ساخته شده اند ورودی سرویس ها از داخل حیاط است.

حیاط به علت متروکه بودن بنا حیاط وضع بسیار آشفته دارد گیاهان و علف های هرز همه جا روئیده اند و چند درخت خودرو که گویی پنجاه سال از عمل آن ها می گذرد به طرز نامنظمی در حیاط رشد کرده اند که حتی رفت و آمد از گوشه ای به گوشه دیگر حیاط را مختل می کنند.

اتاقک 3 × 2 در گوشه ای از حیاط قرار دارد که احتمالا کاربری سرویس داشته است نکته ی قابل توجه طاقی است که در نزدیکی این اتاقک قسمتی از آن بیرون است که احتمالا قسمتی از سقف زیرزین است که ورودی آن با خاک پر شده است.

شکل باغچه ها و حوض احتمالی حیاط نیز به دلیل علف های هرز و خاک ها مشخص نیست.

طبقه بالا از پله ها که به طبقه ی بالا می رویم دو پنجره ی کوچک که به شکل نامتعارفی ساخته شده اند اتاقک پله را نوردهی می کنند این پنجره ها احتمالا پس از ساختن ساختمان جهت نوردهی ساخته شده اند.

ورودی شیروانی نیز در سقف اتاقک پله تعبیه شده است.

طبقه ی بالا مشتمل بر پنج اتاق و یک فضای تقسیم است.

قسمت شاه نشین خانه در سمت حیاط قرار دارد.

و با چهار پنجره، به خوبی نوردهی می شود.

دو اتاق در سمت دیوار کوچه و یک اتاق دیگر در جلوی اتاقک پله وجود دارند.

اتاق خصوصی تر دیگری نیز که به نظر اتاق شخص بزرگ خانواده می رسد در انتها پس از فضای تقسیم قرار دارد.

فضای تقسیم درسمت حیاط دارای یک در می باشد.

که احتمالا در ورودی به یک تراس کوچک بوده است.

ولی اکنون تراسی وجود ندارد و در محل آن یک درخت بزرگ رشد کرده است.

احتمالا این تراس به دلیل عدم استحکام مناسب تخریب شده است.

اکابه ی پنجره ها کاشی کاری های زیبایی دارد که بیشتر آن ها از بین رفته است.

و فقط کاشی کاری یکی از پنجره ها سالم مانده است.

سقف طبقه بالا با قطعاتی از جنس چوب به صورت نقش الگویی و با ظرافت خاصی تزیین شده است .

نکته جالب توجه این است که نقش سقف شاه نشین با سقف دیگر اتاق های خصوصی تر متفاوت است و فضای تقسیم نیز نقش متفاوتی دارد.

از ابتکاراتی که در طبقه بالا به چشم می خورد این است که جای دسته ی در اتاق شاه نشین در دیوار ایجاد شده است تا دسته با برخورد به دیوار آن را تخریب نکند ولی اکنون هیچ کدام از درهای خانه وجود ندارند.

توصیف نما نمای داخلی و بیرونی بنا با هم متفاوت هستند.

نمای سمت کوچه تکلف چندانی ندارد طبقه ی همکف با پوشش شبیه سیمان پوشیده شده است و طبقه بالا آجر ساده کار شده است.

تنها قسمت جالب توجه نمای سمت کوچه ورودی است.

که به صورت ایوانی است که ارتفاع آن تقریبا هم ارتفاع بنا است درون ایوان در طبقه ی همکف در ورودی و یک پنجره در طبقه ی بالا وجود دارد .

سقف ایوان بازی آجری مقرنس مانندی دارد که بسیار زیبا جلوه می کند در دو طرف ایوان نیز بر آمدگی های آجری شکل زیبائی ساخته شده است.

نمای سمت حیاط بسیار زیبا ساخته شده است .

نمای همکف آجری است و بالای پنجره ها با آجرهایی به صورت هشت ضلعی تزئین شده است.

نمای طبقه ی بالا پوششی شبیه گچ دارد که روی آجر کار شده است و بالای پنجره ها با گچ کاری تزئین شده است با توجه به مطابقت کامل گچ کاری ها با هم به نظر می رسد که به صورت قالبی بوده است.

مصالح اسکلت و ایستایی ساختمان ساختمان از آجر چوب و گچ ساخته شده است اسکلت ساختمان چوبی است.

این شیوه ی اسکلت سازی چوبی که شامل ستون و تیرهای چوبی است از قدیم در ساخت خانه های ایرانی رایج بوده است.

و پیشینه ی آن احتمالا به خانه چوبی باستانی بر می گردد.

نکته جالب توجه در اسکلت ساختمان استفاده از تیرهای چوبی مایل است که دقیقا مشابه بادبند در اسکلت فلزی است و استحکام اسکلت را بالاتر می برد.

با وجود داشتن اسکلت چوبی تمام دیوارهای خانه دیوار باربر هستند و ضخامت زیادی دارند.

مطمئنا ساختمان ایستایی خوبی از نظر سازه ای داشته است که پس از این همه سال متروکه بودن در برابر باد وباران مستحکم مانده است.

اتاق مخفی پس از اتمام عملیات برداشت و ترسیم پلان خانه ضخامت قسمتی از دیوار خانه در سمت کوچه در هر دو طبقه چیزی حدود 3 متر به دست آمد.

چنین نظری هیچ سابقه ای در احداث دیوار در خانه های قدیمی ندارد.

با مطالعه ی دقیق قسمت های خانه متوجه شیدم که در این قسمت خانه اتاقی به مساحت حدود 15 متر به صورت مخفی وجود دارد که هیچ راه ورودی از خانه به آن نیست.

و با تیغه ای از بقیه ی قسمت ها جدا شده است دلیل اصل این مطلب آن بود که روی آن دیوار خارجی پنجره ای وجود داشت که قطر دیوار آن بیشتر از 40 نبوده و آن پنجره نیز از داخل دیده نمی شد لذا از وجود اتاق مخفی مطمئن شدیم.

اما متوجه نشدیم که اتاق در هنگام احداث خانه ساخته شده است.

یا پس از احداث یا پس از این که خانه متروکه شده است و این که کاربرد اتاق مخفی چه بوده برای ما نیز جای سوال است.

به نظر می رسد که با توجه به حملات اقوام بیگانه نظیر ترکن ها، ازبک ها و افغان ها به خراسان و به ویژه شهر مشهد این اتاق با ورودی مخفی محلی برای نگهداری مواد غذایی و اشیاء گران قیمت و همچنین پنهان شدن اعضاء خانواده به ویژه زنان و کودکان بوده است.

آسیب شناسی چون خانه سال هاست که به همین صورت رها شده و ترمیمی روی آن انجام نگرفته است تمام قسمت های آن در حال تخریب است درها و پنجره ها به غارت رفته اند.

قسمت های مختلفی از دیوارها در حال ریزش هستند.

بخش زیادی از سقف شیروانی از بین رفته و باران به داخل نفوذ می کند و دیورهای سالم نیز ترک عمیقی برداشته اند .پشت ورودی اصلی پر از زباله، جسد حیوانات و نخاله های ساختمانی است و از همه بدتر شکل آشفته و جنگل مانند حیات منزل است.

پیشنهادات 1- گروهی به محل خانه اعزام شدند و با مطالعه و بررسی دقیقتر راز اتاقک مخفی وکاربری آن آشکار سازند.

2- چون این خانه قدمت زیادی دارد و تقریبا هم پایه ی خانه ی ملک است ثبت فرهنگی شده و تحت نظر سازمان میراث فرهنگی گردشگری قرار بگیرد تا ضمن مرمت و بازسازی مورد بازدید عموم قرار گیرد.