یکی از مشکلاتی که بشر از آغاز زراعت بر روی زمین با آن مواجه بوده ، فرسایش سریع خاکها می باشد .
فرسایش خاک هنوز هم در آمریکا و بسیاری از مناطق حاره ای و نیمه خشک دنیا از معضلات به شمار می رود و در کشورهایی که آب و هوای معتدل دارند _ از جمله انگلستان ، بلژیک و آلمان _ به عنوان یکی از مسائل خطرناک تلقی می شود .این مشکل در ایران که بخش وسیع آن را کویر ها در بر گرفته اند و خاک از پوشش مناسبی برخوردار نیست بسیار بارز و چشمگیر است .
جلوگیری از فرسایش خاک که در واقع معنی آن کاهش میزان تلفات است ، به حدی که سرعت فرسایش تقریبا برابر سرعت طبیعی تلفات خاک گردد ، بستگی به انتخاب استراتژیهای مناسب در حفاظت خاک دارد .
این امر مستلزم شناخت تمامی فرایند های فرسایش است .
اثر فرسایش تنها به مناطقی که خاک سطحی آن توسط باد و آب از بین رفته و سنگ مادر یا خاک زیر در معرض دید قرار گرفته و سطح زمین توسط آب بریدگیها چاک چاک شده است مربوط نمی شود ، بلکه مناطق پایین باد و کف دره ها را که در آن سطح زمین پوشیده از نهشته های شن و ماسه بوده و کانالها و نهر هایی که از رسوب پر شده اند را نیز در بر می گیرد .شدت فرسایش در زمانها و مکان های مختلف متغیر است .
رسوباتی که در اثر یک واقعه آب و هوایی معین ایجاد می شود به شرایط توپوگرافی ، نوع خاک و نحوه استفاده از زمین بستگی دارد و این امر موجب تغییرات موضعی فرسایش می شود .از آنجایی که آب و هوا مرکب از مجموعه وقایعی با شدت های مختلف است در نتیجه مهمترین عامل در تغییرات زمانی کوتاه مدت فرسایش را می توان آب و هوا به شمار آورد .
در هر حال خصوصیت های اقلیمی ، بخصوص مقدار بارندگی ، شدت بارندگی و سرعت باد در جاهای مختلف متغیر
است .
از این گذشته تغییرات زمانی درازمدت نیز ممکن است در فرسایش اتفاق افتد .
بنابراین ، نقش متقابل تغییرات زمانی و مکانی فرسایش تا حد زیادی پیچیده است .
علی رغم بهم پیوستگی این دو بهتر است آنها را به طور مجزا مورد بررسی قرار دهیم .
همانگونه شرح داده شد، پیدایش خاک با پدیده طبیعی هوازدگی آغاز می گردد و هنگامیکه خاک تازه پا به عرصه وجود می نهد، تحت تاثیر عوامل تخریب و تلاشی نیز قرار می گیرد.
فرسایش که خود موجب پیدایش خاک بود، سبب از بین رفتن آن نیز می گردد.
از آنجا که خاک به مراتب سست تر از سنگ است، عمل مزبور با شدت بیشتری اتفاق می افتد.
لذا در واقع خاک شدیدا به حمایت یعنی پوشیدگی نیازمند است.
در حقیقت حتی در شیبهای تند وقتی خاک به قدر کافی پوشیده از گیاه باشد، تقریبا فرسایش وجود ندارد و می توان گفت که در زیر حمایت پوشش گیاهی ( معمولا جنگل )، خاک از خطر فرسایش بدور است.
تاثیر عوامل مختلف در فرسایش خاک:
الف) تاثیر عوامل طبیعی:
1- شکل زمین:
شیب زیاد: هر چه شیب زمین بیشتر باشد، خطر فرسایش خاک بوسیله آب بیشتر است.
بیابانها و جلگه های وسیع: باد می تواند در بیابانها و جلگه های پروسعت،
بدون هیچ مانعی خاک را خشک و از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل کند
بدون هیچ مانعی خاک را خشک و از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل کند .
2- نوع سنگ و دانه بندی: نوع سنگ: خاکهای حاصل از سنگهایی که از کانیهای مختلف تشکیل شده آن ( گرانیت، گنیس و ...
) کمتر فرسایش می یابد.
در عوض خاکهای حاصل از سنگ آهک، گچ، لس و ...
بوسیله باد و یا آب به آسانی فرسایش می یابد.
دانه بندی: هر چه دانه بندی خاک ریزتر باشد، خطر فرسایش آن بیشتر است.
همچنین خاکهایی که از دانه بندی های مختلف تشکیل شده است ( مثلا از خاکدانه هایی به قطرهای مختلف مانند ریگ، ماسه ، شن و ...
)دیرتر از خاکهایی که تماما از رس یا ماسه ریز تشکیل شده اند، فرایش می یابد.
3- تاثیر پوشش زنده: اگر خاک دارای پوشش گیاهی باشد،کمتر مورد فرسایش قرار می گیرد.
رستنیها هم در مناطق مرطوب هم در مناطق خشک، به حفظ و نگهداری خاک کمک می کند.پوشش گیاهی هم از برخورد مستقیم قطرات باران به جلوگیری می کند و هم از شدت باد می کاهد 4- هوموس: خاکهایی که دارای هوموس نامرغوب هستند زودتر تحت فرسایش خاک قرار می گیرند.
هوموس مرغوب باعث بهبود بافت خاک شده و از این رو در شرایط آب و هوایی یکسان، پدوزول که هوموسش نامرغوب است، نسبت به خاکهای قهوه ای و حتی خاکهای سیاه استپی زودتر فرسایش می یابد.
5- آب و هوا: رگبارها، بارانهای شدید و ذوب ناگهانی برفها، باعث فرسایش خاک می شود.
در مناطق کم آب سیلابهای حاصل از بارانهای حادثه ای، باعث فرسایش شدید خاک می شود.
در مناطق خشک، عامل باد نیز به تخریب و فرسایش خاک کمک می کند.
در بعضی موارد این فرسایش چنان شدید است که باعث ایجاد چاله های نسبتا عمیقی در سطح زمین می شود.
ب) دخالت انسان: استفاده بی رویه انسان از زمینهای زراعتی، مراتع و جنگها ممکن است خاک را در معرض فرسایش قرار دهد.شواهد زیادی وجود دارد که انسان با ندانم کاری خود باعث از بین رفتن پوشش گیاهی خاک و در نتیجه فرسایش شدید آن شده است.
قطع بی رویه درختان جنگلی، چرای بیش از حد دام در مراتع، استفاده بی رویه از زمین های زراعتی، خاک را در معرض فرسایش قرار می دهد.