دانلود مقاله سیلاب

بدون شک سیلاب بعنوان یک بلای طبیعی شناخته شده است ولی در عمل سیلاب هم از نظر تلفات جانی و هم از نظر خسارات مالی مهیب ترین بلای طبیعی در جهان محسوب می شود.

از سال 1988 تا 1997 حدود 390000 نفر در اثر بلایای طبیعی در جهان کشته شدند که 58 درصد مربوط به سیلاب، 26 درصد در اثر زلزله 16 درصد در اثر طوفان و بلایای دیگر بوده است.

خسارات کل در این 10 سال حدود 700 میلیارد دلار بوده است که به ترتیب 33، 29، 28 درصد مربوط به سیلاب، طوفان و زلزله بوده است.

در این رابطه نکته نگران کننده، روند افزایشی تلفات و خسارات سیلاب در جهان در دهه های اخیر بوده است.

افزایش جمعیت و دارایی ها در سیلابدشتها تغییرات هیدرو سیستمها و اثرات مخرب فعالیتهای انسانی از دلایل عمده این روند افزایش بوده است.

در هنگام بارش باران و برف, مقداری از آب جذب خاک و گیاهان می شود, درصدی تبخیر میشود و باقیمانده جاری شده و رواناب نامیده می شود.

سیلاب زمانی روی می دهد که خاک و گیاهان نتوانند بارش را جذب نموده و در نتیجه کانال طبیعی رودخانه کشش گذردهی رواناب ایجاد شده را نداشته باشد.

بطور متوسط تقریبا 30 درصد بارش به رواناب تبدیل می شود که این میزان با ذوب برف افزایش می یابد.

سیلابهایی که بصورت متفاوت روی می دهد منطقه ای به نام سیلابدشت را در اطراف رودخانه بوجود می آورند.

سیلابهای رودخانه اغلب ناشی از بارش های شدید می باشد که در برخی موارد همراه با ذوب برف می باشد.

سیلابی که بدون پیش هشدار یا پیش هشدار کمی در رودخانه جاری شود تند سیل نامیده می شود.

تلفات جانی این تند سیلابها که در حوزه های کوچک بوقوع می پیوندند عموما بیشتر از تلفات جانی سیلابهای رودخانه های بزرگ می‌باشند.

نواحی ساحلی نیز در معرض آبگرفتگی ناشی از موجهای بوجود آمده از طوفانهای شدید بر سطح اقیانوسها یا موجهای ناشی از زلزله های زیرزمینی می باشند.

سیلابها نه تنها موجب خسارت به دارایی ها میشوند و جان انسانها و حیوانها را به خطر می اندازند بلکه اثرات دیگری نیز از خود بر جا می گذارند.

رواناب ناشی از بارشهای شدید موجب فرسایش خاک در بالادست و مشکلات رسوب گذاری در پایین دست می گردد.

زیستگاههای ماهی و دیگر جانوران اغلب در اثر سیلاب نابود می شوند.

سرعت زیاد جریان موجب افزایش خسارتها می شود.

سیلابهای طویل المدت موجب توقف ترافیک شده ومانع از زهکشی و کاربری اقتصادی از اراضی میشوند.

تکیه گاههای پلها, سواحل رودخانه ها, خروجی های فاضلاب و دیگر سازه ها دچار آسیب می شوند و در کشتی رانی و تولید انرژی برق آبی خلل وارد می شود.

خسارات اقتصادی سیلابها در جهان سالیانه دهها میلیارد دلار برآورد می شود.

مهار سیلابها
روشهای اصلی مهار سیلاب از زمانهای دور بکار گرفته می شوند.

اینها شامل احیا ﺀ جنگلها, احداث سیل بندها , سدها, مخازن و کانالهای سیلاب بر می باشند.

در زمانهای دور در کشور چین در کناره های رودخانه زرد سیل بندهای طویلی احداث گردید.

تصور سازندگان این سیل بندها این بود که با محدود کردن رودخانه, احداث سیل بندها موجب افزایش سرعت و فرسایش و عمیق تر شدن بستر می شوند و در نتیجه گذردهی رودخانه افزایش می یابد.

بر خلاف تصور اولیه, احداث سیل بندها موجب بالا آمدن بستر رودخانه گردید و بجای آن در گستره وسیعی رسوب گذاری شود این امر در محدوده سیل بندها صورت می گرفت.

با بالا آمدن بستر رودخانه اجبارا ارتفاع سیل بندها نیز افزایش یافت و پس از 4000 سال بستر رودخانه در برخی نقاط به حداکثر 21 متر بالاتر از دشتهای اطراف رسید.

در سال 1887, یکی از بدترین سیلابهای تاریخ در این رودخانه بوقوع پیوست و یک میلیون نفر در اثر این سیلاب کشته شدند.

سیل بندهایی که در قرون وسطی در رودخانه های پو, دانوب, راین, رون و ولگا احداث شده اند در قرن بیستم با برنامه احیاﺀ جنگلها واحداث مخازن تقویت شده اند.
دررودخانه می سی سی پی لایروبی های منظم برای حفظ عمق رودخانه هزینه های هنگفتی به همراه داشته است.

سیلابهای این رودخانه بخصوص در سال 1993 نشان داد که سیل بندها به تنهایی حفاظت کافی را فراهم نمی کنند و روشهای دیگر مدیریت سیلاب مورد نیاز می باشند.

سازه های کنترل سیلاب در جریان سیلاب 1993 نتوانسته سیلاب را مهار کنند و 1 میلیون هکتار زمین دچار آبگرفتگی گردید و خسارات وارده بیش از 10 میلیارد دلار برآورد می شود.

بیشترین تراز سیلاب در سال 1993 در رودخانه میسوری به 15 متر بلندتر از کناره های رودخانه رسید.
یکی از روشهای موثر مدیریت سیلاب, احداث سیستم سدهای زنجیره ای بالادست حوزه میباشند سیلابها در این سدها ذخیره شده و بتدریج در فصل های خشک رها می شوند.

تجارب جهانی استفاده از این سدها, عملی بودن مدیریت کارآی سیلاب را بوسیله مخازن سدها مورد تایید قرار می دهند.
در شرایط عادی, بهره برداری از این سدها با هدف تولید انرژی و ذخیره آب صورت می گیرد.

در جریان سیلابها سدهایی که به سرشاخه ها نزدیک می باشند, سیلابها را ذخیره می کنند.

در همین حال سدهای پایین دست به آرامی تخلیه می شوند.

سپس سیلابها به سدهای پایین تر انتقال می یابند و در نهایت به رودخانه اصلی که گذردهی آن با اصلاح مسیر بهبود یافته است تخلیه می شوند.
یکی از پروژه های بزرگ مهار سیلاب پروژه دلتا در هلند می باشد.

این پروژه از سال 1958 تا سال 1985 احداث گردید.

این پروژه شامل سدهای عظیمی است که جزیره های دلتاهای روخانه راین, ماس و شیله را بهم متصل می کنند.

دریچه های سد طوفان 9 کیلومتری تنها زمانیکه سیلاب پیش بینی شود بسته می شوند.

در غیر اینصورت مد دریا آزادانه از سد طوفان عبور می کند.

یک پروژه مشابه در مقیاس کوچکتر بر روی رودخانه تایمز در فاصله کوتاهی از لندن در سال 1983 احداث گردید.
در طی قرون متمادی، انسان با قطع درختان و نابود کردن پوشش گیاهی خاک, موجب افزایش پتانسیل سیلاب و فرسایش خاک گردیده است.

کشت اراضی, قابلیت خاک را در جذب آب کاهش می دهد و موجب افزایش رواناب می گردد.

اراضی وسیعی در بالادست رودخانه ها در اثر کشاورزی وفرسایش خاک حاصله دچار تخریب گردیده است.

مدیریت سیلاب در این مناطق در جهت احیاء پوشش گیاهی و حفظ خاک مانند تغییر الگوی کشاورزی و شخم زدن در جهت خطوط تراز متمرکز گردیده است.
روش دیگر مدیریت سیلاب, احداث کانالهای سیل بر در پایین دست رودخانه به منظور انحراف سیلاب می باشد.

رودخانه در برخی نقاط عریض تر می نمایند و سیلاب می تواند در سیلابدشت جاری شود.

انحراف سیلاب به مناطق محدود شده نیز می تواند خسارات را در دیگر نقاط کاهش دهد.

مصریها هزاران سال است از سیلابها برای افزایش حاصلخیزی اراضی کشاورزی استفاده کرده اند.

زیرا رسوباتی که بر روی اراضی ته نشین می شود موجب غنی شدن خاک می شود.

قوانین مهار سیلاب
در آمریکا در اواخر قرن نوزدهم میلادی, دولت به منظور مهار سیلاب, سیل بندهای زیادی را بر روی رودخانه می سی سی پی احداث نمود.

زمانیکه تحقیقات علمی در مورد عوامل وقوع و تشدید سیلاب نشان داد که احداث سیلاب بندها بعنوان یک روش مهار سیلاب کافی نیست, اولین گامها به منظور احیاﺀ جنگلها و حفظ خاک برداشته شد.

در سال 1935, اداره حفظ خاک توسط کنگره تاسیس گردید.

در دهه 1930, جنگلهای ملی زیادی در راستای برنامه حفظ خاک ایجاد گردید.

سیلابدشت:
سیلابدشتها زمینهای کم اطراف در کناره های رودخانه ها, دریاچه ها و اقیانوسها می باشند.

سیلابدشتها با دروه برگشت سیلابی که آنها را زیر آب ببرد, از یکدیگر متمایز می شوند.

برای مثال سیلابدشت 10 ساله در سیلاب با دوره بازگشت 10 سال زیر آب می رود.

سازه های کنترل جریان مانند سدها, سیل بندها, کانالهای سیل بنحوی طراحی می شوند تا سیلاب با دوره بازگشت معین, حفاظت از مناطق را به انجام برسانند.

این سطح ایمنی بر اساس ملاحظات اقتصادی، تمایلات جوامع مربوطه، اثرات زیست محیطی و عوامل دیگر تعیین می شود.

مهندسین می توانند سازه ها را بنحوی طراحی کنند که سطح ایمنی بالا را تضمین کند.

جوامع معمولا سطوح ایمنی پایین تری را انتخاب می کنند.

این امر به علت هزینه اولیه قابل ملاحظه میباشد.

در آمریکا برنامه ملی بیمه سیلاب حداقل دوره بازگشت را 100 ساله انتخاب کرده است.

با این دوره بازگشت در یک دوره 30 ساله, 26 درصد شانس وقوع سیلاب طراحی سازه ها یا بزرگتر وجود دارد.
سیل بندها ممکن است طراحی شوند یا بدون طراحی احداث شوند.

در سیل بندهای طراحی شده, ملاحظات تخصصی بر شرایط خاک پی, نوع خاک مورد استفاده در خاکریز, تراکم مناسب خاکریز, حفاظت بالا دست سیل بند در مقابل آبشستگی و دیگر عوامل مورد توجه قرار می گیرد.

سیل بندهای غیر مهندسی در عمل خاکریز طویل در مسیر رودخانه می باشند.

سیل بندهای طراحی شده در صد تخریب بسیار کمتری از سیل بندهای غیر مهندسی دارند.

تخریب سیل بندها معمولا ناشی از سیلاب بزرگتر از سیلاب طراحی, نگهداری نامناسب و شسته شدن سیل بند از زیر می باشد.

مدیریت توسعه سیلابدشت
مدیریت توسعه سیلابدشت از آنجا نشأت گرفت که مؤسسات دولتی و عمومی علاقمند به کنترل تغییرات مناطق در حال توسعه (نظیر تغییر کاربری اراضی، ساخت و سازه ها، تاسیسات زیربنایی و غیره) در سیلابدشت ها شدند.

فنون به کار گرفته شده در این جهت در مقیاس مالی سرمایه گذاری کمتری می طلبد ولی در مقیاس تعهدات فردی (هزینه های اجتماعی) هزینه بالایی در بردارد.

مدیریت توسعه سیلابدشت، برای موفقیت نیاز به تعهد جمعی برای انجام اقدامات لازم دارد.

اهداف کلان چنین اقدامات محدودکننده ای به قرار زیر است:
0 کاهش خسارات بالقوه مالی و تلفات جانی در آینده
0 تعیین و تشریح کاربری قابل قبول یا منطبق با شرایط از اراضی که در محدوده مشخص شده سیلابدشت قرار دارند; و مهمتر از همه این که:
0 افزایش آگاهی عمومی و مؤسسات در رابطه با خطرپذیری نواحی سیل زده در سیلابدشت.

داده های مورد نیاز
جهت اعمال مدیریت لازم، جمع آوری اطلاعات حداقل و تحلیل آنها الزامی است.

اطلاعات مورد نیاز به ترتیب اولویت در بخش های زیر فهرست شده است.

همچنین موارد زیر نمایانگر رهیافت های مرحله بندی شده ای هستند بنحوی که اطلاعات کسب شده در مراحل بعدی برآورد دقیق تر را ممکن ساخته و در نتیجه طرح مدیریتی راهبردی مناسب تر و کاراتری فراهم می گردد.
تهیه نقشه خطرپذیری سیل (ریسک سیل)
تعیین انواع مختلف کاربری اراضی موجود و برنامه ریزی شده شامل:
فهرست و طبقه بندی ساختمان ها و یا سازه ها و تاسیسات زیربنایی که بالقوه تحت تاثیر سیل طراحی قرار دارند.

مقررات توسعه سیلابدشت
اساس مقررات توسعه سیلابدشت، ارائه خطوط راهنما و صدور مجوز کاربری اراضی این نواحی است.

مقررات توسعه سیلابدشت با وضع قوانین که انجام اقداماتی را توصیه می کند و از انجام بعضی موارد مانع می شود، اعمال می گردد.

مقررات باید در سطح ملی، استانی یا منطقه ای برقرار شود.
آئین نامه های پهنه بندی و کاربری اراضی
آئین نامه های پهنه بندی و کاربری اراضی مقررات عمومی هستند که استفاده از اراضی،آب و سازه ها را در جهت منافع عمومی بوسیله قدرت اجرائی دولت محلی محدود می نمایند.

حالت تقسیم کردن سیلابدشت به دو ناحیه در بسیاری نقاط بویژه در آمریکای شمالی پذیرفته شده است.

آیین نامه های اجرایی ساختمانی
آیین نامه های اجرایی ساختمانی شامل حداقل استانداردهای احداث آنهاست که مقاومت سازه را در سیلابدشت تضمین می کند و بدین ترتیب خسارات بالقوه کاهش می یابد.

مقررات ملی ساختمان سازی کانادا شامل پیش بینی های مربوط به مقاوم کردن بناها در مقابل سیل است.

خط مشی های توسعه
اساساً مسئولین توسعه اراضی و شهرسازی سیاست هایی اتخاذ می کنند که براساس آنها توسعه تسهیلات، خیابان ها و سایر خدمات در نواحی سیل گیر ممکن نشود.
تعدیل مالیات
تعدیل مالیات در برگیرنده تعهداتی از صاحبان اراضی در سیلابدشت در رابطه با ساقط شدن برخی حقوقشان در رابطه با انتخاب کاربری اراضی در مقابل کاهش مالیات در یک دوره مشخص است.
تعدیل مالیات در برگیرنده تعهداتی از صاحبان اراضی در سیلابدشت در رابطه با ساقط شدن برخی حقوقشان در رابطه با انتخاب کاربری اراضی در مقابل کاهش مالیات در یک دوره مشخص است.

حفاظت در مقابل سیلاب برای حفاظت در مقابل سیلاب از روشهای سازه ای و غیر سازه ای استفاده می شود.

در عمل روشهای متعددی برای حفاظت یک منطقه خاص مورد نیاز می باشد.

بیشتر سیلابدشتها در آمریکا پهنه بندی شده اند.

اقداماتی که مردم برای حفاظت خود در مقابل سیلاب در حال وقوع می توانند انجام دهد بستگی به چند عامل دارد: 0 زمان میان هشدار و آبگرفتگی.

در صورتیکه این زمان حدود 8 ساعت باشد خسارات مادی تا حدود زیادی قابل پیشگیری است.

0 موجود بودن پیش بینی های دقیق در مورد تراز رودخانه - بر اساس این پیش بینی میتوانند اثاثیه خانه را در ارتفاع یک متری قرار داده یا به طبقه دوم ببرند و یا اصلا" کل اثاثیه را به خارج انتقال دهند.

0 توانایی, قدرت, کارآیی و در دسترس بودن نیروهای کمکی 0 آمادگی های قبلی اقداماتی که مردم برای حفاظت د رمقابل سیلابهای آینده می توانند انجام دهند: · انتقال سازه به زمینهای بلندتر · افزایش تراز کف سازه · ضد سیل کردن سازه · استفاده از دیواره ها در اطراف سازه · برنامه ریزی برای تخلیه · خرید بیمه سیلاب اقداماتی که جوامع بعد از وقوع سیلاب می توانند به انجام برسانند: 0 خرید املاک در سیلابدشت و تبدیل سیلابدشت به پارک, فضای سبز و … 0 برنامه ریزی برای پهنه بندی به منظور محدود کردن توسعه در مناطق در معرض خطر 0 توسعه یا بهبود برنامه های شرایط اضطراری 0 همکاری با نهادهای دولتی به منظور بهبود حفاظت سازه ای منطقه 0 اعمال روشهای غیر سازه ای در مقیاس وسیع 0 ارائه کمکهای فنی و مالی به مالکین برای مقاوم سازی در مقابل سیلاب شرایط اولیه حوزه آبریز میزان رطوبت خاک حوزه در اثر بارش قبلی یا حجم موجود در مخزن قبل از وقوع سیلاب میتوانند نقش مهمی در ابعاد سیلاب ایفاﺀ نمایند.

بارندگی شدید در یک حوضه آبریز خشک ممکن است موجب سیلاب نشود در حالیکه بارندگی نسبتا کمی بر روی حوزه ای با خاک مرطوب میتواند سیلاب بزرگی را ایجاد کند.

فراوانی سیلاب روشی مورد اطمینان برای اینکه پیش بینی شود که سیلاب بعدی چه زمانی بوقوع می پیوندد و ابعاد آن در چه مقیاسی است وجود ندارد.

با این وجود سیلابهای گذشته سرنخ ها را از آنچه محتمل است بدست میدهد.

مهندسین با مطالعه سیلابهای گذشته و استفاده از علم آمار احتمال وقوع سیلابهایی با ابعاد مختلف را برآورد می نمایند.

مثلا در 100 سال در 33 سال سیلاب بزرگتر از یک سیلاب 3 و در 10 سال بزرگتر از سیلاب 10 ساله خواهد بود.

این به معنای آن نخواهد بود که درست در هر 10 سال یکبار سیلاب 10 ساله اتفاق می افتد.

در یک سال پر آب ممکن است چندین سیلاب بزرگتر از سیلاب 10 ساله بوقوع پیوندد.

حتی ممکن است دو سیلاب 100 ساله یا بزرگتر در فاصله کمی روی دهند.

درصد احتمال وقوع یک سیلاب بر اساس متوسط در یک دوره طولانی مدت می باشد.

احتمال وقوع دو سیلاب بزرگ بصورت پیاپی مشابه شیر و خط کردن سکه است.

چون برای مثال 5 بار متوالی شیر آمده دلیل نیست که بار ششم هم شیر نیاید.

احتمال وقوع همان 50 در 50 است.

چه میزان ریسک قابل قبول است؟

احتمال وقوع سیلاب تقریبا در تمامی نواحی بسته به شرایط وجود دارد.

واضح است که در برخی مناطق احتمال سیلاب بزرگتر از دیگر مناطق است.

برای اهداف عملی, ریسک قابل قبول بستگی به مورد خاص دارد.

برای مثال آبگرفتگی یک پارک, مزرعه یا زمین گلف هر 10 سال یکبار قابل قبول است ولی در مورد مدارس و بیمارستانها که خطر جانی بیشتری وجود دارد, ریسک 1 در 500 سال انتخاب می شود.

بقیه موارد در میان این دو حد نهایی (1 در 10 سال تا 1 در 500 سال) قرار می گیرند.

ریسک مجاز بسته به سرمایه گذاری های انجام شده, ریسک خطرات جانی, دسترسی به مناطق امن در صورت وقوع سیلاب و دیگر عوامل دارد.

حتی با در نظر گرفتن کلیه عوامل جواب سر راست و مشخصی وجود ندارد.

جدول زیر احتمال وقوع سیلاب با دوره بازگشت خاص را در یک دوره معین بدست می دهد.

سیل بندها و گوره ها (Levees and flood walls) محدود کردن جریان سیلاب در یک عرض معینی از رودخانه به کمک سازه هایی نظیر گوره ها و دیواره های سیل بند انجام میگیرد.

این سازه ها از پخش شدن و گسترش سیلاب در زمینهای اطراف رودخانه جلوگیری کرده, آن را در یک مسیر و مجرای مشخص و محدود هدایت میکند.

ساخت گوره ها (خاکریزهای سیل بند) قدیمیترین, رایج ترین و نیز یکی از مهمترین روشهای مهار سیلاب از دیر باز تاکنون بوده است.

گوره, بند خاکی کوتاهی است که در فواصل مختلف از کناره رودخانه و در امتداد آن ساخته میشود تا نقش سواحل مصنوعی را در دوره های سیلابی که آب رودخانه از سواحل طبیعی خود بیرون میرود, را ایفا کند و بخش عمده زمینهای اطراف رودخانه را از آب گرفتگی محافظت نماید درمناطق شهری و سایر مناطق که ارزش زمینها زیاد میباشد, به جای گوره از دیواره های سیل بند استفاده میگردد.

دیواره های سیل بند از جنسهای مختلف بتنی, سنگی, آجری و ….

ساخته میشوند.

در بسیاری از موارد سطوح سیل بندها با پوشش گیاهی (بخصوص علف برمودا) درمقابل فرسایش حفاظت میشوند.

بطور کلی طراحی سیل بندها و دیواره های سیل بند بایستی مشابه سدهای معمول باشد.

مزیت اصلی گوره ها امکان استفاده از مصالح محلی ارزان قیمت است.

گوره ها از مصالح معادن قرضه که به موازات گوره میباشند احداث میشود.

این مصالح بایستی در لایه ها ریخته و کوبیده شود.

نفوذ ناپذیری مصالح د رکناره رودخانه بایستی بکار گرفته شود.

در کل مصالح مناسب برای هسته بندرت در دسترس میباشد و بیشتر سیل بندها, خاکریزهای همگن میباشند.

مقاطع گوره ها بایستی با توجه به شرایط محلی و مصالح موجود طراحی شوند.

به منظور امکان پذیر شدن عبور ماشین آلات, حداقل عرض سیل بند 3 متر میباشد.

برای جلوگیری از فرسایش از مصالح ریپ رپ, چمن, بوته, درختان و بتن استفاده میشود.

برای زیبایی, شیب گوره رامیتوانند ملایم تر از میزان لازم احداث نمایند.

در این حالت سیل بند کمتر مشخص بوده و رفت و آمد مردم با سهولت بیشتری انجام میشود.

زهکش های پاشنه ای برای حفظ ایمنی گوره ها در مقابل آبشستگی و جلوگیری از خروج آب از شیب پایین دست لازم است.

بعلت عرض زیاد گوره در پایین و ارزش بالای زمینهای شهری, در این مناطق معمولا از دیواره های سیل بند استفاده میشود این دیواره ها به نحوی طراحی میشوند که درمقابل فشار هیدرواستاتیکی (فشار بالا بر آب) مقاومت کنند.

در بیشتر موارد گوره ها به موازات رودخانه احداث میشوند ولی گوره های حلقوی, گوره هایی که به زمینهای بلند متصل میشوند و گوره های در برگیرنده پیچان رود نیز در موارد خاص بکار گرفته میشوند.

از مسائل مهم در طراحی گوره ها, زهکشی مناطق داخلی میباشد که از راه حلهای مختلف, بشرح زیر مورد استفاده قرار میگیرند: 1.

حوضچه جمع آوری و ایستگاه پمپاژ 2.

زهکشی درونی گوره ها 3.

زهکشی انحرافی 4.

کانال زهکشی 5.

تخلیه از لوله های تحت فشار نگهداری سیل بندها شرایط و مصالح ساختمانی بندرت کاملا" رضایت بخش میباشد و بنابراین با توجه به عدم قطعیتهای مهندسی آب حتی با بهترین فنون احداث, خطر تخریب وجود دارد.

مکانیزم های مختلف تخریب سیل بند بشرح ذیل میباشد: - روگذری سیلاب - نشت آب و آبشستگی - فرسایش - ناپایداری شیبها و لغزشهای پیاپی (Sloughing) - ایجاد حفره توسط حیوانات با توجه به موارد فوق گوره ها بایستی مرتبا مورد بازرسی قرار گیرند و اصلاحات لازم صورت پذیرد.

در بسیاری از رودخانه ها افزایش تراز آب در جریان سیلاب به میزان چند سانتیمتر بالاتر از تاج سیل بند میتواند موجب تخریب آن شود.

بنابراین افزایش اضطراری ارتفاع سیل بندها در جریان سیلاب که در مقابله با سیلاب صورت میگیرد، دارای اهمیت فوق العاده می باشد.

روشهای مورد استفاده بشرح زیر میباشد: 1.

خاکریز اضطراری بر روی تاج سد 2.

کیسه های شنی 3.

دیوار حائل چوبی – خاکی 4.

جعبه خاکی در صورت تخریب سیل بندها، عواقب میتواند از شرایطی که اصلا" سیل بندی احداث نشده باشد بسیار وخیم تر شود.

این مسئله بایستی در انتخاب دوره بازگشت گوره ها در نظر گرفته شود و استفاده از فیوز پلاگ نیز در بسیاری از موارد قابل توجیه می باشد.

دیوارهای سیل بند کمتر از گوره ها در معرض خرابی میباشند.

ولی امکان روگذری دیواره و یا آبشستگی در پی آن وجود دارد.

گوره ها با محدود کردن عرض مسیر, موجب افزایش تراز سیلاب میشوند.

اصلاح مسیر و افزایش ضرایب گذردهی میتواند مانع از افزایش تراز در اثر سیل بندها شود.

با افزایش تراز سیلابی در ناحیه ای که گوره ها احداث شده اند, تراز آب در بالا دست و پایین دست افزایش مییابد.

این افزایش تراز در مواردی عواقب ناگوار بدنبال داشته است.

یک ناحیه که بوسیله گوره ها حفاظت شده ممکن است در اثر احداث گوره ها در بالادست یا پایین دست, دچار سیل گرفتگی شود.

در این راستا لازم است ساماندهی رودخانه ها بر اساس یک طرح جامع به انجام برسد و بر اساس این طرح قسمت مهمی از سیلابدشت به مسیر جریان اختصاص یابد.

اصلاح و بهسازی مسیر کاهش تراز سیلاب در رودخانه با افزایش گذردهی رودخانه در اغلب موارد امکان پذیر میباشد.

اصلاح مسیر رودخانه به روشهای ذیل انجام پذیر است: 1- پاکسازی مسیر رودخانه ازعوامل و موانع موجود در بستر و سیلابدشت اعم از پوششهای گیاهی, انباشته های رسوبی, اصلاح ساختار هیدرولیکی سازه های متقاطع, موازی و غیره و اصلاح مقطع و مشخصه های هندسی مجرای رودخانه.

2- حذف ماندرها (پیچان رود) و ایجاد راستای مناسب : برای کاهش تاثیر منفی ماندرها و پیچ و خمهای تند رودخانه اغلب با ایجاد میانبر و اصلاح و ایجاد راستای مناسب, ظرفیت انتقال رودخانه را میتوان افزایش داد.

3- تثبیت و کنترل شاخه های پر رسوب: ورود مواد رسوبی از شاخه ها و سرشاخه هایی که دارای پتانسیل انتقال رسوب بالایی هستند, موجب انباشته شدن رسوبات رودخانه اصلی و کاهش توان انتقال آن میگردد.

برای جلوگیری و کاهش رسوبات ورودی از شاخه های پر رسوب میتوان به احداث سدهای رسوبگیر و یا عملیات آبخیزداری و تثبیت خاک بستر و کناره های رودخانه اقدام نمود.

4- تثبیت کناره ها و شیبهای ناپایدار: کناره ها و شیبهای ناپایدار مسیر رودخانه را میتوان از روشهایی نظیر احداث اپی, دیوارهای طولی, پوشش حفاظتی ژئوتکستایل, پوشش سنگفرش, گابیونی و بعضا" گیاهی تثبیت کرد.

5- تثبیت بستر: به منظور تثبیت موقعیت رودخانه و ایجاد شرایط مناسب برای هدایت جریانهای رودخانه ای لازم است بستر رودخانه حفاظت شود.

روشهای مختلفی برای تثبیت بستر رودخانه ها متداول است که از آن جمله لایه سنگفرشی, احداث کف بند و یا احداث شیب شکن را میتوان نام برد.

اصلاح و بهسازی مسیر رودخانه میتواند موجب وخیم تر شدن وضعیت سیلاب در پایین دست گردد.

بنابراین این اقدامات بایستی در چهار چوب یک طرح جامع به انجام برسد.

در استفاده از پوشش بتنی برای افزایش گذردهی, بایستی توجه خاص به اینکه این اقدام مانع از تغذیه سفره زیرزمینی نشود, مبذول نمود.

حذف پیچان رودها بدون حفاظت مسیر ممکن است موفقیت آمیز نباشد زیرا بدون حفاظت از کناره های رودخانه, پیچان رود جدیدی ممکن است ایجاد شود.

روشهای سازه ای مدیریت سیلاب روشهای سازه ای مدیریت سیلاب زیر مجموعه ای از مدیریت سیل است که شامل نقش سازه و بهره بردار ی از آن میباشد.

بسیاری از این روشها سابقه چند هزار ساله دارند.

برای مثال سد کفرا در مصر در 4600 سال پیش به منظور کنترل سیلاب در حال احداث بود که در اثر سیلاب تخریب گردید.

به روشهای سازه ای, مهار سیلاب نیز اطلاق میشود.

مهار سیلاب شامل فرایندهای خاصی است که با فراهم آوردن و بهره برداری از سازه های طراحی شده, اثرات تخریبی سیل را رفع یا کاهش دهد که این امر با ذخیره, محدود سازی و انحراف جریان سیلاب تا حدی که از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر باشد, انجام میشود.

هم اکنون در بسیاری از کشورها، ایمنی صدها میلیون نفر در مقابل سیلاب وابسته به سدها، سیل بندها و کانالهای انحراف سیل میباشد.

روشهای غیر سازه ای مدیریت سیلاب مقدمه ای بر روش های غیر سازه ای با وجودیکه بشر در طول تاریخ سیلابها زندگی کرده است، هیچگاه اثرات مخرب سیلابها در گذشته مانند امروز نبوده است.

زیرا افراد بسیار کمتری در سیلابدشتها زندگی می کردند و فعالیتهای انسانی در گذشته این چنین موجب افزایش پتانسیل سیلاب نمی گردید.

امروزه مشخص شده است که مهار همه سیلابها امکان پذیر نیست تنها می توان با مدیریت آنها، خسارت ها را حداقل نمود.

روشهای مختلفی برای مدیریت سیلاب به کار گرفته می شوند.

این روش ها را می توان در چهار دسته زیر طبقه بندی نمود: 1.

تلاش در جهت کاهش سیلاب 2.

تلاش در جهت کاهش آسیب پذیری در مقابل سیلاب 3.

تلاش در جهت کاهش خسارات 4.

ایجاد آمادگی برای تحمل خسارات اولین دسته بر مبنای حفاظت فیزیکی بوسیله سازه ها می باشد و روش های سازه ای نامیده می شود.

سه دسته دیگر در گروه روش های غیرسازه ای طبقه بندی می شوند.

به عبارت دیگر روش های سازه ای: 1- قبل از وقوع سیلاب اعمال می شوند.

2- ماهیت عمدتا سازه ای دارند.

3- به منظور دور کردن سیلاب از مردم به کار گرفته می شوند.

کلیه روش های کاهش مشکلات سیلاب که در برگیرنده تواما سه مشخصه فوق نباشند، روش های غیرسازه ای مدیریت سیلاب می باشند.

برای مثال مقابله به هنگام با سیلاب، دارای ماهیت سازه ای است و به منظور دور کردن سیلاب از مردم صورت می گیرد ولی در هنگام سیلاب انجام می شود یا مدیریت حوضه آبریز قبل از وقوع سیل و به منظور دور کردن سیلاب از مردم صورت می گیرد ولی ماهیت آن عمدتا غیر سازه ای است.

روش های دیگر مانند هشدار سیلاب و تخلیه ساکنین به هنگام سیلاب و به منظور دورکردن مردم از سیلاب انجام می شدند و دارای ماهیت غیر سازه ای می باشند.

با وجودی که برخی روش های غیرسازه ای مدیریت سیلاب مانند پیش بینی سیلاب، مقاوم سازی سیل بندها در جریان سیلاب، پهنه بندی و مقاوم سازی در مناطق مسکونی و اراضی کشاورزی از 2000 سال پیش در برخی کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند چین، ویتنام و بنگلادش به کار گرفته می شده است، در اواخر دهه 1980، روش های غیرسازه ای در بسیاری از کشورها یا ناشناخته بودند و یا مورد توجه قرار نمی گرفتند.

از آن زمان بسیاری از کشورهایی که تصور داشتند موفق به مهار سیلاب شده اند، مجددا خسارتهای عمده ای را در اثر سیلابها متحمل شدند و اکنون بطور جدی در حال تفکر مجدد در مورد کارآیی روش های سازه ای زمانی که به تنهایی به کار گرفته شوند، می باشند.

در بسیار از این کشورها این تصور وجود داشت که روش های غیر سازه ای برای کشورهای فقیر مناسب است و با احداث سدها، سیل بندها و کانالهای سیل بر، می توان بطور کامل سیلاب ها را کنترل نمود و از آب گرفتگی جلوگیری کرد.

تجربیات جهانی نشان داده است که این راهبرد غیر عقلانی و جاهلانه می باشد.

اکنون در بسیار از کشورهای ثروتمند غربی و ژاپن، کارشناسان سیلاب اعتقاد دارند که ترکیب روش های سازه ای و غیر سازه ای، راه حل بهینه برای حداقل نمودن خسارات سیلاب است در عین حال این ترکیب روش های سازه ای و غیر سازه ای کم هزینه تر از روش های سازه ای به تنهایی می باشد.

رهیافت های غیر سازه ای در مدیریت سیل در برگیرنده آن بخش از فعالیت هایی است که برای رفع یا تسکین اثرات تخریبی سیلاب، سازه های فیزیکی احداث نمی شود.

رهیافت های سازه ای در مدیریت سیلاب عبارتند از: سدها، خاکریزها، سیل بندها، منحرف نمودن سیلاب، کانال های سیلاب بر و غیره که به وسیله ذخیره، محدودسازی یا تعدیل جریان و یا انحراف سیلاب، مهار سیلاب را تاحدی ممکن می سازد.

ممکن است سازه ای به صورتی ترکیبی با رهیافت های سازه ای یا غیرسازه ای مورد استفاده قرار گیرند ولی الزاماً پیش نیاز تمهیدات غیرسازه ای نخواهد بود.

هشدار سیلاب در طول تاریخ، تمدن های ساکن در سیلاب دشت ها سیستم های هشدار سیلاب را به کار گرفته اند (برای مثال تمدن مصر باستان در دره رود نیل).

به لحاظ فقدان امکانات لازم برای دستیابی به سطح بالایی از ایمنی در مقابل خطر سیل، اعلام خطر سیل برای آگاهی مردم از اثرات سیل به منظور کاهش تلفات و خسارات سیلاب ابداع گردید.

اعلام خطر از سیلی که در راه است، معمولا وظیفه سازمان هایی است که با اعمال اقدامات گروهی که قبلا تحلیل و برنامه ریزی شده می توانند خسارات بالقوه سیل را اقدامات لازم کاهش دهند.

0 یک برنامه عملیات اضطراری از قبل تنظیم شده که شامل یک سیستم هشدار سیلاب و دستورالعمل های بسیار روشن باشد 0 آموزش و تمرینات عملی جمعیت خطر پذیر و کارکنان سازمان های مسئول در اعلام خطر سیل 0 اداره کردن مناسب اعلام خطرها برای پرهیز از هشدارهای غیر لازم 0 طرح های تخلیه نواحی طغیانی بنگاه های اعلام خطر سیل با کارکنان و تکنسین های خبره خود پیش بینی سیل و مدیریت پروژه های منابع آب را به عهده دارند.

مستقل از مقامات مسئول و موظف، این بنگاه ها می توانند رأساً هشدارها را ارسال کرده دستورات تخلیه و نجات را سازماندهی کنند.

به لحاظ وجود محدودیت های فصلی و حساسیت های نواحی تحت نظارت، بنگاه ها ممکن است لازم باشد که در هر ساعتی از روز، شب یا تعطیلات اقدامات لازم را انجام دهند.

معمولاً چندین سطح نظارت وجود دارد تا با توجه به شرایط هوا، بسیج تدریجی کارکنان را عملی سازند.

مسئولیت این بنگاه های هشدار سیلاب، تفسیر اطلاعات واصله از مراکز، پیش بینی و ارسال نتایج به سازمان های مختلف و مسئول تصمیم گیری های عملیاتی می باشد.

روش های اعلام خطر وضعیت اضطراری باید به دقت مشخص و آزمایش شوند تا اطمینان از ارتباط لازم با عموم حاصل گردد و تفویض مسئولیت ها روشن و جامع باشد.

ایجاد ارتباط و اعلام خطر عمومی می تواند به روشهای ذیل تحقق یابد: · به وسیله نوشته (اگر وقت اجازه دهد) · به وسیله رادیو و تلویزیون · به وسیله پیام گیرها · به وسیله بلندگوهایی که بر روی ماشین یا هواپیما نصب شده باشد · به وسیله آژیرها و علائمی که برای مردم شناخته شده باشد بیمـه سیـلاب هدف اصلی از بیمه سیل پخش کردن خسارات خطرات سیل در جامعه مربوطه به ترتیبی است که همه آنهایی که در معرض خطر سیل هستند، در هزینه های مدیریت سیل مشارکت داشته باشند.

این امر با پخش شدن هزینه ها در زمان و در جمعیت خطرپذیر صورت می گیرد.

برقراری بیمه سیلاب مستلزم استقرار یک سیستم عادلانه با حداقل هزینه های جانبی و بدون اثرات معکوس و نامربوط است.

بیمه سیل با سایر ابزار مدیریت زیان های سیل متفاوت است: بدین ترتیب که سایر روش ها، خسارات سیل را در هر سیلی کم می کند در حالی که بیمه، خسارات را در زمان و مکان پخش می کند.

رابطه مشخصی بین بیمه و ترمیم خرابی ها وجود دارد.

اگر در کشوری تلاش بر این است که شبکه بیمه برقرار باشد، باید بعضی مسایل از قبیل دسترسی، توان مالی تهیه و نفوذ کم در بازار مورد توجه قرار گیرد.

کارایی ها یک رهیافت بیمه ای وابسته به انتظارات عامه در ترمیم خرابی ها، عزم ملی در ترمیم این خرابی ها یا به عنوان گزینه ای دیگر، چشم پوشی از خسارات کسانی است که استطاعت تهیه بیمه سیلاب را دارند ولی ترجیح می دهند که از بیمه استفاده نکنند.