دانلود مقاله مشارکتهای مردمی و خسارتهای اقتصادی ناشی از زلزله استانهای زنجان و گیلان

زلزله بعنوان عمده ترین سانحه طبیعی در ایران مطرح بوده است، زلزله ها فارسینج ( همدان ) بوئین زهرا قزوین)، طبس و فردوس (خراسان) قیر و کزرین (فارس) گلباف (کرمان) و زلزله منجیل (گیلان و زنجان) از عمده ترین زلزله های اتفاق افتاده در ایران ظرف چند دهه گذشته هستند.

شیوه عمل و دخالت دولت برای امداد در بازسازی در زلزله های قبلی تا زلزله منجیل به گونه ای دیگر بوده است بعبارت دیگر تفاوت اساسی زلزله منجیل با سایر زلزله های اتفاق افتاده در ایران را می توان تفاوت شیوه برخورد دولت برای مقابله با آثار و عوارض آن دانست، شیوه بازسازی مبتنی بر مشارکت مردم در زلزله اخیر بعنوان پاسخی به ایرادات عمده ناشی از اقدامات دولت در موارد قبلی، حاوی نکات تازه ای است که بعنوان نتایج اولین تجربه متفاوت درخور اهمیت فراوان است.

(دکتر طالب، مهدی، بنیاد مسکن، 1370)
31 خرداد 1369، آرامش شبانه انسانها بعد از کشاکش روزانه به زندگی و خواب معصومانه کودکان با عرش مهیب آسمان، لرزش غریب کوهها و دشتها بر آشفت.

ریزش سقفها خواب خوش آخرین روز بهار را به خزان زندگی مبدل نمود.

آرامش و آسایش رخت بربست، خنده معصومانه و دلفریب کودکان به گربه بدل شد و سیاهش شب بر لباس مردمان نشست.

زمین لرزه ای به قدرت 3/7 به مقیاس ریشتر در شمال شهر رودبار بوقوع پیوست، کانون این زمین لرزه دهشتناک در عرض جغرافیایی 36 درجه و 49 دقیقه و در طول جغرافیایی -49 و 24 دقیقه و 51 ثانیه برآورده شد.

این زلزله مهیب در ساعت 30 دقیقه و 13 ثانیه بامداد روز پنجشنبه 31 خرداد بوقت محلی در عمق کانونی حدود 10 کیلومتر رخ داد شعاع عمل این زلزله در منطقه ای بیضی شکل به قطر بزرگ حدود 90 کیلومتر و بقطر کوچک حدود 30 کیلومتر باعث ویرانی حدود یکصد و چهارده واحد مسکونی و جان باختن حدود 12 هزار نفر از هموطنان در استان گیلان شد.

تا حدود ساعت 7 صبح از عمق فاجعه در منطقه رودبار خبر نداشت لیکن مردم زلزله زده در انتظار کمک چشم براه و امیدوار بودند.

جاده اصلی رشت قزوین بر اثر ریزش کوه بسته شد و راه های روستایی نیز مسدود گردید.

کارکنان سازمان همزمان با امدادهای فوری و کم به رفع بحران، در تدارک یک آماگیری از عواقب این زلزله مهیب برآمدند که بفوریت نیز باجرا گذاشته شد و هر و طرح همزمان اجرا شد.

یکی آمارگیری از مناطق روستایی زلزله زده با استفاده از معتمدین و مطّلعین روستا که برای کلیه روستاهای زلزله زده باجرا، گذاشته شد، و دیگر فهرست برداری از کلیه خانوارها و کارگاههای مناطق پرخسارت با مراجعه به یکایک خانوارهای زلزله زده در کلیه مناطق شهری و روستایی شهرستان رودبار دهستان دیفلمان لاهیجان دهستانهای اشکور علیا اشکورسفلی، کجید وسیارستاق ییلاقی در شهرستان رودسرنیز تحت پوشش اطلاعتی قرار گرفتنتد.

اطلاعات نقاط شهری (بجز شهرستان رودبار) نیز با استفاده از مطلعین مانند دستگاههای اجرایی ذیربط در خصوص خسارات وارده با امکانات همان ادارات و یا فرمانداریها درباره وضعیت خسارات جانی و مالی مردمی تهیه و ارائه گردیده است.

اطلاعات این نشریه که به صورتدستی استخراج گردیده و از طرف دیگر آمار پاره ای نقاط با استفاده از مطلعین محلی اخذ گردیده است بعلت ضرورت در فوریت موضوع برای ارائه به مسؤلین محترم ممکن است اندکی اختلاف داشته باشد که عندالزوم می توان با پوشش کامل استان از طریق (سرشماری های) موردی با اطلاعات دقیق رسد.

( )
دامنه های شمالی رشته کوه البرز دارای پتانسیل بالایی از لحاظ وقوع حرکات دامنه ای نسبت به سایر نقاط کشور است در این میان استان گیلان به دلیل واقع شدن در منطقه البرز تحت تأثیر شرایط محیطی و اقلیمی مرطوب همواره از پتانسیل بالایی از این دیدگاه برخوردار است.

یکی از عوامل مهم در برسی حرکات دامنه ای عوامل زمین شناسی از قبیل ساختمان طبقات و ساختار سنگ شناسی است.

سنگ شناسی مواد رسوبی شرایط محیط رسوب گذاری و زمان ته نشین شدن بستگی داشته و ساختمان لایه های ناشی از شدت و ضعف تحولات و زمان چین خوردگی است.

توده های ساختمانی که از سازنده های مختلف با جنسی متفاوت تشکیل شده اند از تفاوت یکسانی برخوردار نیستند تفاوت در درجه پایداری و مقاومت موجب بروز ناپایداری در امتداد سطح یا سطوح ضعیف می شود.

از این رو سازنده های آبرفتی در منطقه مستعد حرکات دامنه ای می باشند.

فلات ایران با مساحت 000/500/2 کیلومتر مربع با ویژگیهای اختصاص خود از لحاظ پیکر شناسی به شکلی است که حوضه های رسوبی متعددی در آن تشکیل شده است.

پوشش گیاهی بر وقوع حرکات دامنه ای نقش قابل توجهی دارد.

افزایش میزان نفوذ پذیری و آب ین منفذی و همچنین توسعه طبقات خاک از جمله تأثیرات مشهود بر رویداد زمین لغزش و حرکات توده ای موادی می باشد.

بیشتر لغزش در ارتفاع 1500 تا 2000 متری و کمترین مساحت لغزش در ارتفاع 2000 متری اتفاق افتاده این نشان می دهد بیشترین لغزش ها در ارتفاعات میانی رخ می دهد.

(پایان نامه ، محمدی ابوطالب، 1384)

بیان مسأله
حالت فوق العاده در منطقه سانحه دیده برای مدت طولانی باقی نمی ماند.

پس از مدتی ساخت های اجتماعی کارکرد خود را پیدا می کنند و انسان های آسیب دیده نیز پس از یافتن تعادل روانی شروع به طرح خواسته ها و نیازهای خود می نمایند.

گر چه هدف، به جریان انداختن دوباره حیات در مجتمع های زیستی و مراکز جمعیتی و بازگرداندن مردم سانحه دیده به محیط زندگی خودشان و فراهم آوردن زمینه های اشتغال و تولید مجدد و طیب خاطر آسیب دیدگان و به عبارت دیگر رفع حالت بحران از منطقه و بازگشت به شرایط طبیعی قبل از سانحه هدف صحیح و قابل قبولی است، لیکن باید توجه داشته باشیم که بسیاری از عوامل این تصمیم گیری فوری دولت، کار را به تنیجه مطلوب نمی رساند.
توجه به یک نکته مهم دیگر نیز حائز اهمیت است.

هر چند در تعریف جامعه شناختی فاجعه گفتیم که جامعه پس از طی یک دوره کوتاه کارکرد های قبلی خود را باز می یابد، لیکن باید توجه داشتهباشیم که وقوع سانحه نیز یک فرصت استثنایی فراهم می سازد که می توان پایه های بسیاری از اقدامات اساسی جهت ایجاد توسعه در جامعه را بر روی آن بنا نهاد.

بطور نمونه می توان از اصولی مانند مشارکت های اجتماعی و اقتصادی در بازسازی ، آموزش، ارتقای مهارت های فنی و حرفه ای، ایجاد اشتغال های جدید، حافظت از سرمایه های جدید، توسعه های کالبدی شهری و روستایی و ...

در یک منطقه سانحه دیده نام برد.

یقیناً بین ضرورت اول که بازگشت به زندگی عادی است و ضرورت دم که استفاده از فرصت به دست آمده جهت توسعه منطقه سانحه دیده است و محدوده توانایی های ملی و منطقه ای (اعم از نیروی انسانی، پول، مصالح ساختمانی و ماشین آلات) یک نقطه تعادل و یک حد بهینه ای وجود دارد که با یک دید همه سونگر باید به آن دسترسی پیدا کنیم.

با وجود فشارهای سیاسی در انجام کارها ، پس از دوره امداد فوری نباید شتاب بی جهت به خرج داد.

انجام فعالیت های چشمگیر برای کاهش فشارها، لزوماً به صلاح مردم در زمان حال و آینده نیست گفتگو با مردم ، شناخت نیازها، ظرفیت ها و قابلیت های آنان و عمل به موقع می تواند در ایجاد یک نظم منطقی بسیار مؤثر باشد.

لیکن این عمل به موقع، باید هم از دید آسیب دیدگان باشد و هم از دید دولت و مسلماً نه صرفاً از دید دولت .

برای مثال در زلزله رودبار - منجیل شاهد 158 مورد جا به جایی روستاها بودیم که لزوماً تمام آنها دارای توجیه لازم نبودند.

تعدادی از مردم از منطقه زلزله زده به تهران و چند شهر دیگر منتقل شدند که ضرورتی نداشت.

خیلی سریع اقدام به احداث مسکن موقت با شیوه های مختلف شد که امکان اتصال آن بطور منطقی و صحیح تری به مسکن دائم وجود داشت (بحرینی - سید حسین .

اخوندی .

عباس) 1379
اهمیت موضوع:
در مقوله بازسازی بیشتر آن بخش از مشارکت روستائیان، که بعد ارادی و یا برانگیخته داشته باشد مدّ نظر قرار می گیرد.

اگر چه مشارکتهای طبیعی در بیشتر موارد از جمله اسکان موقت و حتی بازسازی خود را در قالب کمکم به یکدیگر در تهیه سرپناه و حتی احداث ساختمانهای کشاورزی نشان می دهد، لکن بدلیل محدودیتهائی که در این زمینه وجود دارد و در برنامه های توسعه و بازسازی کمتر مورد عنایت قرار می گیرند و حتی در مواردی بعنوان مانع ظاهر می شوند.

در جوامع سنتی و روستائی خصوصاً در مناطق کوهستانی که دامداری غلبه دارد و افراد از نوعی فرهنگ عشایری برخوردار هستند، میزان همبستگی اجتماعی در رابطه با واحدهای اجتماعی کوچکتر بیشتر و شدیدتر است، بطوریکه می توان گفت در خانوار و خانواده و بین افرادی که عمدتاً پیوند نسبی از نوع درجه اول دارند این همبستگی بارزتر است .

در رده های بعدی از اهمیت و اعتبار این همبستگی کاسته می شود و حتی در موردی که اختلافات و یا تصادمهائی بین گروههای مختلف وجود داشته و یا دارد، این همبستگی تبدیل به تعارض و خصومت می شود.

لذا در یک واحد روستائی بندرت به یک واحد اجتماعی منسجم برخورد می شود مگر اینکه روستا کوچک بوده و همه از یک خانواده و یک تبار باشند از یک تبار و خانواده بودن نیز الزاماً دلیل وجود همبستگی و یگانگی نیست، در بحث جامعه شناسی یکی از عوامل مؤثر در همبستگی را یکسان بودن اهداف یا نیازهای مشترک محسوس یک گروه اجتماعی می داند، لکن به محض اینکه تعارض بین منافع اعضای گروه پیش می آید، معمولاً منافع و مصالح فردی، مصالح گروهی و جمعی را تحت الشعاع قرار می دهد.

همیاریها و یا مشارکت های طبیعی همراه با رسوم و فرهنگ روستائی مطرح می شوند و از آنجا که هر رسمی، رفتاری است که توسط فرد یا گروهی برای ارضاء نیازی صورت گرفته و در اثر تقلید توسط افراد دارای همان نیاز و تکرار بصورت رسم در آمده است لذا رسمها دارای کار کردهائی هستند که عمدتاً منافع افراد مربوط را تأمین می کنند، بطور مثال مشارکت در تأمین هزینه های عروسی و یا عزا و یا حتی مشارکتهای روستائیان در احداث مسکن، نوعی مبادله نیروی کار و یا پرداخت وام و اعتبار به یکدیگر تقلی می شود .

تا زمانیکه نوع مساکن مورد استفاده روستائیان از تکنولوژی سنتی برخوردار است و مصالح بومی عمده مواد ساخت ساختمان محسوب می شوند و الگوی معماری را از شیوه های مرسوم و متداول سالیان دراز خود می گیرند، رسم همکاری در احداث ساختمان وجود داشته و دارد.

معمولاً صاحب ساختمان وقت خود را مصروف تهیه ابزار کار و مدیریت و پذیرایی از افرادی می کند که به کمک او آمده اند.

در غالب نقاط روستائی مورد مطالعه نه تنها افراد بدون هیچ گونه چشم داشتی در احداث مسکن یکدیگر همیاری می کرده اند بلکه در پایان ساختمان نیز چیزی به عنوان هدیه و چشم روشنی برای فرد صاحب خانه شده می بردند و در ازاء اینها در روزهای کار توسط صاحب کار پذیرائی می شدند و بعد از اتمام خانه نیز در جشنی که صاحب خانه ترتیب داده و ولیمه ای که می داد شرکت می کردند.

این نوع همکاریها امروزه در حد فامیل و خویشاوندان نزدیک و در موردی هم همسایگان محدود می شود و نسبت به مسائل اختلاف انگیز، و تصادمات بین روستائیان شدیداً حساس است.

مشاهدات محقق بهنگام مطالعه، مؤید این امر بود که هر کاه مسئولین و کارگزاران دولتی سعی در انتخاب نماینده ای از میان روستائیان کرده اند، با مسائل اختلاف انگیزی مواجه شده اند و پس از مدت کوتاهی موجب اعتراض روستاییان شده است.

از آنجایی که مشارکت روستائیان در امر بازسازی امری مهم تلقی می شود موضوع این تحقیق قرار گرفته است.

(دکتر طالب ، مهدی- بنیاد مسکن)

فصل دوم پیشنه تحقیق طی دهه1355-1365 نرخ رشد جمعیت در استان 17/2 درصد در سال گزارش شده که از نرخ رشد جمعیت کل کشور(9/3 درصد در سال) کمتر است و مبین وقوع پدیده مهاجرت از این استان است.

تراکم نسبی جمعیت در استان معادل 140 نفر در کیلومتر مربع است که از تراکم نسبی جمعیت در کل کشور (30 نفر در هر کیلومتر مربع) بیشتر می باشد.

و حاکی از این است که این بار زلزله در منطقه پر تراکم به وقوع پیوسته است .

بر اساس آمار سرشماری 1365، بعد خانوار در شهرهای استان گیلان 6/4 نفر و در روستاها 3/5 نفر بوده است.

در استان گیلان 66 درصد جمعیت 6 سال به بالا با سوادند که نسبت به کل کشور (62%) در سطح بالاتری است.

این نسبت برای نقاط شهری معادل 77% و برای نقاط روستایی معدل 60% می باشد.

از کل جمعیت فعال اقتصادی استان حدود 405 و 620 نفر شاغل و 791.113 نفر بیکار و در جستجوی کار می باشند.

جدول 1 بیانگر وضعیت اشتغال در استان گیلان است.

جدول 1 وضعیت اشتغال در استان گیلان تعداد واحدهای مسکونی استان گیلان، طی سرشماری نفوس و مسکن 1365 برابر با 359302 واحد ذکر گردیده، که از این تعداد 141812 واحد در نقاط شهری (5/39%) و 217490 واحد دیگر در نقاط روستایی (5/60%) قرار داشته اند.

خصوصیات کلی اقتصادی - اجتماعی استان زنجان استان زنجان مساحتی در حدود 36.382 کیلومتر مربع دارد.

از ویژگی های آن تقش مرکزیت بین استان های آذربایجان شرعی و غربی، همدان، کردستان، مرکزی و قزوین است.

از لحاظ اقلیمی به طور کلی تحت تأثیر اقلیم معتدل کوهستانی است و به دو ناحیه سردسیر و نیمه گرمسیر تقسیم می شود.

دوره یخبندان در نواحی سردسیر تا صد روز هم می رسد.

میزان متوسط بارندگی سالانه بین 250 تا 350 میلی متر نوسان دارد.

از نظر طبیعی، استان از دو قسمت کوهستانی و جلگه ای تشکیل شده و بخشی از ارتفاعات البرز، طالقان، طارم و الموت از بلندی های معروف آن است.

همچنین قزل اوزن، زنجان رود و ابهر رود، رودخانه های مشهور استان می باشند.

جمعیت استان زنجان بر اساس سرشماری سال 1365 برابر 1.598.600 نفر معادل 2/3 درصد از جمعیت کل کشور است .از این تعداد682.754 نفر معادل 43% در نقاط شهری و 905.796 نفر معادل 57% در نقاط روستایی سکونت داشته اند.

در زمان وقوع زلزله حدود 190.000 نفر در محدوده زلزله زده قرار داشتند.

طی دهه 1355-1365 نرخ رشد جمعیت در استان 5/3 درصد در سال گزارش شده است.

درصد رشد جمعیت در نقاط شهری استان 5/7% و در نقاط روستایی استان 6/1% بوده است .

بدین ترتیب جمعیت روستایی روندی کاهنده داشته و نقاط شهری جاذب این جمعیت بوده اند.

میزان تراکم نسبی جمعیت، در هر کیلومتر مربع 41 نفر می باشد که با تراکم نسبی جمعیت در سطح کل کشور اختلاف زیادی ندارد.

تعداد خانوارهای این استان برابر 305.843 با بعد خانوار 2/5 نفر گزارش شده است.

بعد خانوار برای خانوارهای شهری 5 و برای خانوارهای روستایی 4/5 نفر بوده است.

در استان زنجان 8/57 درصد جمعیت 6 سال به بالا با سواد بوده اند که نسبت به کل کشور (62%) از سطح پایین تری برخوردار است.

از کل جمعیت فعال اقتصادی استان، حدود 353.879 نفر شاغل و 39.999 نفر بیکار و در جستجوی کار بوده اند.

جدول 2 نشان دهنده وضعیت اشتغال در استان زنجان است .(سید حسن بحرینی ، عباس آخوندی، 1379) جدول 2.

وضعیت اشتغال در استان زنجان جدول 3 تعداد واحدهای مسکونی مناطق زلزله زده استانهای زنجان و گیلان بر حسب خسارت دیده ، مخروب و خسارت ندیده به تفکیک مناطق شهری و روستایی فصل سوم : چارچوب نظری تحقیق هدف تحقیق گزارش حاضر نتیجه مطالعه مشارکت روستائیان در بازسازی مناطق زلزله زده می باشد این مطالعه از ابتدا با دو هدف مدّ نظر بوده و بهمین دلیل اجرای آنهم تا حدی از روال معمول مطالعات اجتماعی خارج بوده.

هدف اول از انجام این بررسی با دیدی کاربردی عبارت بود از تهیه گزارشهای موردی از روند کار بازسازی و شیوه های مشارکت مردم که هر از گاهی بصورت کوتاه در اختیار مسئولان بنیاد مسکن قرار می گرفت و غالباً در اجرا مؤثر واقع می شد.

بطور مثال طرح تشکیل کمیته عمران روستایی برای روستاهائی که مشمول تهیه و اجرای طرحهای هادی روستایی قرار می گرفتند و یا نیازمند اصلاح معابر بودند.

این طرح در اواسط کار بازسازی پس از تشکیل جلسات آموزشی و توجیهی مختلف برای دست اندرکاران و تهیه دستورالعمل اجرائی مربوط به مجریان ابلاغ شد و حتی چند جلسه آموزشی با حضور مسئولان اداری و اعضای این کمیته ها در مناطق روستایی تشکیل گردید.

هدف دوم بررسی قدم به قدم در حین اجرای بازسازی بود به منظور مطالعه همه جانبه آن و دستیابی به نتایج مثبت و منفی امر بمنظور اصلاح نظام بازسازی در موارد مشابه احتمالی، در این بعد از مطالعه مشارکت روستائیان در بازسازی و مسائلی که در این زمینه مطرح می شد از اهمیت خاصی برخوردار بود تا جائیکه محور مطالعه را تشکیل می داد.

این بررسی با استفاده از شیوه های مختلف مطالعه از جمله مشاهده منظم ، تشکیل جلسات بخت گروهی، مصاحبه هدایت شده و باز با مسئولان باز سازی، تهیه و تکمیل پرسشنامه و....

به مرحله اجرا درآمده است.

و این گزارش شامل نتایج مربوط می باشد.

(دکتر طالب .

مهدی - بنیاد مسکن) مطابق طرح مطالعاتی تهیه شده در زمینه مشارکت روستائیان در بازسازی مناطق زلزله زده، اقدام به تهیه دو نوع پرسشنامه گردیده، پریشنامه اوّل به ویژگیهای روستاهای آسیب دیده و پرسشنامه دوم به کسب داده های مورد نیاز از طریق خانوارهای روستائی آسیب دیده اختصاص داده شده است.

شیوه نمونه گیری: برای تکمیل پرسشنامه های مزبور، گروههای پرسشگری متشکل از همکاران طرح مطالعاتی و دانشجویان علوم اجتماعی به ستادهای هفده گانه معین بازسازی مراجعه کرده و در هر ستاد نسبت به اخذ فهرست روستاهای تحت پوشش ستاد بازسازی اقدام کرده اند.

از بین روستاهای مزبور، ده درصد روستاها با استفاده از شیوه نمونه گیری سیستماتیک برگزیده شده و مورد مراجعه قرار گرفته است.

در هر روستای انتخاب شده نیز اقدام به تهیه فهرستی از خانوارهای آسیب دیده و تحت پوشش برنامه های بازسازی ستاد معین شده و از بین خانوارها نیز ده درصد به شکل قبلی انتخاب شده اند در نهای 133 روستا از روستاهای تحت پوشش ستادهای معین به شرح زیر تعیین شده اند و جمع خانوارهای مورد مراجعه برای تکمیل پرسشنامه نیز 963 خانوار بوده است، لازم به توضیح است که اولاً مطالعه مزبور در مناطق روستائی زلزله زده صورت گرفته و شامل نقاط شهری نمی شود، و ثانیاً با اینکه نمونه گیری منظم صورت گرفته لکن بدلیل عدم رعایت وزن هر گروه از روستاها، ارقام نمی توانند کاملاً نمایانگر تعداد روستاهای آسیب دیده و یا خانوارهای زلزله زده باشد (دکتر طالب .

مهدی - بنیاد مسکن) ایجاد هر نوع سیستمی که ارتباط پدیده های طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و ..

را بنحوی منطقی فراهم نماید، بودن هیچگونه ابهامی بهترین وسیله پایگاه اطلاعاتی برای ایجاد هر گونه تصمیمی در حال و آینده خواهد بود.

و لذا نظریه مسائلی که بر اثر زمین لزره سی و یکم خرداد ماه 1369 برای استان گیلان به ویژه شهرستان رودبار پدید آمد ، بمنظور ارتباط آن با سایر پدیده ها و ساختار های خاص فیزیکی، اجتماعی، فرهنگی و ..

شهرستان تصمیم گرفته شد حتی المقدور نموداری از آن بصورت کوچکترین جزء ممکنه تهیه شود باشد که اتخاذ هر نوع تصمیمی در این زمینه را، چه در زمان حال و چه در زمان آتی و حتی بعضاً قضاوت در زمان گذشته، آگاهانه و با توجه به معیارهای خاص خود بر اساس اطلاعات منسجم و مستدل میسر گرداند.

کلیه آبادیها و شهرهای این شهرستان آسیب دیده اند .

بیش از 99 درصد از جان باختگان این حادثه در واحدهای مسکونی مخروب و بقیه آنان در واحدهای مسکونی خسارت دیده و حتی بعضاً خسارت ندیده جانشان را از دست داده اند.

در شهر منجیل کلیه جان باختگان در واحدهای مسکونی مخروب در شهر رودبار نزدیک به 99 درصد جان باختگان نیز در چنین واحدهای مسکونی جان باخته اند.

در شهر لوشان موضوع اندکی متفاوت است بطوریکه متجاوز از 34درصد جان باختگان در واحد های مسکونی مخروب جان باخته اند در صورتیکه متجاوز از 62 درصد جان باختگان در واحدهای مسکونی خسارت دیده جانشان را از دست داده اند.

در مناطق روستایی این شهرستان نزدیک به 80 درصد در واحدهای مسکونی مخروب وجود 17 درصد از واحدهای مسکونی خسارت دیده این حالت اتفاق افتاده است.

در بین دهستانها تنها در دهستان بلوکات قریب به 66 درصد جان باختگان در واحدهای مسکونی خسارت دیده از بین رفته اند در حالیکه این درصد در بقیه دهستانها بین حداکثر 6/39 در پیرکوه و 6/3 درصد رفارات در نوسان بوده است.

بیش از 22 هزار محل سکونت خانوارها در این شهرستان تخریب شده است و تنها اندکی بیش از 500 واحد آن سالم مانده ، و لذا از حدود 27 هزار واحد مسکونی این شهرستان بیش از 81 درصد آن تخریب شده و نزدیک ه 17 درصد آن نیز خسارت دیده است.

و بقیه که تنها 3 درصد آنرا شامل می شود سالم مانده.

از کل واحدهای مسکونی مناطق شهری این شهرستان تنها 97 واحد آن سالم مانده و بقیه که نزدیک به 99 درصد آن را تشکیل می دهند یا تخریب شده و یا خسارات فراوانی به آنها به آنها وارد شده است .

قابل ذکر است 97 واحد مسکونی که سالم مانده تنها مربوط به شهر لوشان بوده است بنابراین هیچیک از واحدهای مسکونی شهرهای رودبار و منجیل از آسیب زلزله در امان نمانده است.

در مناطق روستائی این شهرستان کلیه واحدهای مسکونی موجود در 100 آبادی تخریب شده و لذ ا آبادیهائیکه کلیه محل سکونت خانوار آنها تخریب شده 42 درصد کل آبادیهای این شهرستان را شامل می شوند.

تعداد آبادیهائیکه تمام محل سکونت خانوارها در آنها تخریب شده در دهستانهای پیرکوه، حومه، خورگام، رحمت آباد، رستم آباد، فاراب بترتیب بصورت 4، 2، 6، 28، 36، 4، 19، و 4 آبادی بوده است.

ضمناً یک آبادی در خودگام به نام کیاش بر اثر ریزش کلاً زیر آوار رفته که در زمان آمارگیری اطلاعات کافی از آنها بدست نیامده است.

در شهرستان رودبار از تعداد 10 درمانگاه و بیمارستان 7 واحد آن تخریب شده و در این میان تنها بیمارستان موجود در این شهرستان نیز از این تخریب در امان نمانده است.

از 68 حمام موجود در این شهرستان 51 باب تخریب شده و بقیه نیز کم و بیش آسیب دیده اند.

از تعداد 60 حمام روستائی این شهرستان 44 حمام تخریب و در مناطق شهری نیز از 8 حمام آن 7 باب تخریب شده است.

از کلیه اماکن مذهبی این شهرستان که تعداد آنها به 294 میرسیدند تنها 7 مکان آن سالم مانده و بقیه آنها یا کلاً تخریب شده و یا آسیب های فراوانی به آنها وارد شده است.

در سرتاسر این شهرستان فقط 5 مسجد آنهم تنها در مناطق روستائی باقیمانده که زلزله به آنها آسیبی نرسانده است.

و لذا از 236 مسجد رودبار تنها 2 درصد از گزند زمین لرزه محفوظ مانده اند و قریب به 77 درصد مساجد تخریب و بقیه نیز آسیب فراوانی دیده اند.

تنها حدود 3 درصد واحدهای آموزشی سالم مانده اند.

80 درصد آنها تخریب و 17 درصد بقیه نیز دچار خسارت شده اند.

از واحد های ، مسکونی، مراکز بهداشتی و درمانی؛ اماکن مذهبی و واحدهای آموزشی که بگذریم بقیه کارگاههای موجود در شهرستان که تعداد آنها نزدیک به 4 هزار میرسد تنها 5 درصد خسارت ندیده باقیمانده اند 790 در صد آنها مخروب و بقیه نیز خسارات زیادی متحمل شده اند.

حداکثر تعداد کارگاههای موجود در این زمینه که بدون خسارت باقیمانده اند خرده فروشی هاست که تعداد آنها حدود 100- واحد از نزدیک به 2000 واحد می باشد .

اماکن دولتی نیز در این زمینه وضع مشابهی دارند.

بطوریکه از 190 واحد آن در شهرستان 147 واحد آن تخریب شده و تنها 11 واحد آن سالم و 32 واحد دیگر نیز دچار خسارت شدید شده است.

*مفاهیم و تعاریف8 مفاهیم و تعاریف مورد استفاده در طرح آمارگیری اقتصادی - اجتماعی از پیامدهای زلزله 31/3/69 1- خانوار خانوار از چند نفر تشکیل می شود که با هم در یک اقامتگاه زندگی می کنند.

با یکدیگر هم خرج هستند و معمولاً با هم غذا می خورند.

بنابراین ، لازم نیست که اعضای یک خانوار حتماً با یکدیگر رابطه خویشاوندی داشته باشند.

بعبارت دیگر خانوار لزوماً با خانواده یکی نیست .

فردی که به تنهایی زندگی می کند نیز، خانوار تلقی می شود.

2 مصدوم اعضاء مصدوم خانوار، اعضائی از خانوار است که در جریان زلزله صدمه منجر به ضرب و جرح یا نقص عضو یا ...

دیده و در زمان فهرست برداری تحت مراقبتهای پزشکی است (اعم از اینکه در محل حضور داشته یا حضور نداشته باشد، در بیمارستان یا در منزل و ..

بستری و تحت مداوا باشد.) 3- جان باخته اعضای جان باخته خانوار، اعضائی از خانوار است که در جریان زلزله یا بعلت پی آمدهای ناشی از حرارت بعد از آن تا زمانی آمارگیری جان باخته اند، اعم از اینکه این امر بدلیل ماندن در زیر آوار یا صدمات ناشی از برخورد با قطعات جدا شده از ساختمان یا هر علت دیگر باشد و نیز اعم از اینکه بلافاصله پس از ریختن آوار جان سپرده باشد یا آنکه پس از خارج شدن از زیر آوار و در راه حمل به بیمارستان و یا در حین مداوا فوت شده باشد.

4- مفقود اعضای مفقود خانوار، منظور از اعضای مفقود آن عده از اعضای خانوار است که در زمان فهرست برداری بدلیل زلزله اطلاعی از سرنوشت آنان در دست نیست.

به عبارت دیگر تا زمان آمار گیری هیچگونه نشانه ای از زنده بودن و یا نبودن آنها در اختیار پاسخگو نیست .

5- سایر کلیه افرادیکه بعنوان اعضای جان باخته، مصدوم و مفقود نبوده اند اعم از اعضای غایب موقت ، حاضر و یا میهمانان جان باخته در این ردیف گنجانده شده اند.

6- واحد مسکونی واحد مسکونی، مکانی است که ر زمان آمارگیری یک یا چند خانوار در آن سکونت دارد.

7-کارگاه کارگاه: کارگاه مکان ثابتی است که محل انجام فعالیت اقتصادی (صنعتی بازرگانی، آموزشی ،بهداشتی یا ...) منظم و مستمر باشد.

با توجه به این تعریف کارخانه، فروشگاه ، مدرسه، شرکت تعاونی، اداره و مؤسسه دولتی و غیر دولتی بیمارستان، سربازخانه، بانک ، مرغداری ، مکانهای دیگری از این قبیل، کارگاه بحساب می آید.

بعبارت دیگر هر کارگاه یک یا چند نفر کارکن داشته باشند.

در این آمارگیری مساجد ، زیارتگاه ها حتی اگر دارای کارکن نیز نباشند کارگاه محسوب می شوند.

8- خسارت ندیده خسارت ندیده، منظور محل سکونت یا کارگاهی است که قبل و بعد از وقوع زلزله از نظر کیفیت و قابلیت استفاده ، شرایط یکسان داشته باشد.

9- خسارت دیده، منظور محل سکونت یا کارگاهی است که در اثر وقوع زلزله دچار خسارت شده است.

این خسارت ممکن است در دیوار یا سقف حادث شده باشد.

میزان خسارت باید بحدی باشد که در شرایط عادی استفاده از ،محل مزبور را برای سکونت یا انجام فعالیت اقتصادی مورد نظر غیر ممکن یا خطرناک سازد.

بنابراین ایجاد ترکهای سطحی در دیوار یا سقف محل سکونت یا کارگاه خسارت بشمار نمی آید.

10- مخروب مخرب ، منظور محل سکونت یا کارگاهی است که بکلی ویران شده و در حال حاضر حتی بطور موقت نیز برای سکونت یا انجام کار قابل استفاده نیست.

دامداری ، زراعت و باغداری نتایج آمارگیری از پیامدهی اجتماعی- اقتصادی زلزله 31/3/69 خسارت وارده به فعالیتهای دامداری (بر حسب رای دام) ، زراعت ( برحسب هکتار زمین) و باغداری (بر حسب اصله درخت یا نهال) را برای هر یک از استانهای گیلان و زنجان به دست داده است.

برای تقویم خسارات مزبور به زیان ، به شرح زیر عمل شده است: دامداری: برای محاسبه میزان خسارات ناشی از تلفات دام در حادثه زلزله ابتدا با توجه به تفاوت ارزش متوسط یک راس دام شیرده و غیر شیرده در گله دامهای کوچک و نیز تفاوت قیمت متوسط یکه راس گاو شیر ده و گاو کار و گاو غیر شیری و غیر کار، با استناد از اطلاعات سرشماریها و آمارگیریهای گذشته، تعداد هر یک از انواع دامهای کوچک به شیرده و غیر شیرده و گاو به شیرده، کار و سایر تقسیم شدند.

متوسط قیمت یک راس از هر یک یک از انواع دام شیرده، گاو کار و چاپایان بارکش و نیز قیمت یک کیلوگرم دام زنده (گوشتی) از نتایج آمارگیریهای قیمت مرکز آمار ایران و اطلاعات جمع آوری شده توسط سازمان دامپزشکی در سال 67 استخراج و با اعمال نرخ تورم در قاصله زمانی 1367 تا 1369متوسط قیمتها برای سال 69 محاسبه شد.

متوسط وزن دامهای غیر شیری و غیر کار از روی متوسط وزن لاشه دامهای ذبع شده در کشتارگاههای کشور محاسبه و برای برآورد قیمت مورد استفاده قرار گرفت.

با توجه به قیمتهای بدست آمده از طریق فوق الذکر، جمع ارزش دامهای تلف شده در زلزله دو استان گیلان و زنجان بالغ بر 10 میلیارد و هشتصد و شصت و شش میلیون ریال بدست آمده از این رقم 4 میلیارد و هشت صد میلیون ریال مربوط به استان زنجان است و بقیه یعنی 6 میلیارد و هشتصد سی و هشت میلیون ریال به استان گیلان مربوط می شود.

زراعت: برای محاسبه میزان خسارات وارده به بخش زراعت ابتدا با استفاده از مساحت اراضی خسارت دیده مربوط به انواع محصولات زراعی و اعمال عملکرد در هکتار محصولات که از نتایج سرشماری عمومی کشاورزی سال 67 و نیز آمارگیری کشاورزی سال 61 بدست آمده بود، مقدار محصول خسارت دیده برآورد گردید.

سپس به منظور برآورد مبلغ خسارت، از قیمت سال 1367 مرکز آمار ایران و اعمال نرخ تورم در فاصله زمانی 1367 تا 1369 ، میزان خسارت برای هر کدام از محصولات زراعی محاسبه شد.

بر این اساس، جمع ارزش محصولات خسارت دیده در دو استان زنجان و گیلان بالغ بر 7/4 میلیارد ریال به دست آمده از این مبلغ حدود 3 میلیارد ریال مربوط به خسارت محصولات زراعی استان زنجان و بقیه مربوط به استان گیلان است.

باغداری: برای محاسبه میزان خسارت در بخش باغداری از منابع زیر استفاده شده است.

- تعداد اصله (درخت یا نها) خسارت دیده بر اساس آمارگیری استانهای زلزله زده.

- متوسط تعداد اصله درخت در هکتار و متوسط تولید محصولات هر درخت از آمارگیری کشاورزی 1361 مرکز آمار ایران.

- ارزش سرمایه گذاری برای احداث یک هکتار باغ در استان زنجان بر اساس آمارگیری نمونه ای 1366.

- قیمت یک کیلوگرم از محثولات باغی استان، بر اساس آمارگیری قیمت سال 1367، سرشماری کشاورزی 1367 و نظر مطلعین.

-د نرخ تورم در فاصله سالهای 1365-1369 بر اساس شاخص هزینه روستایی با استفاده از منابع مذکور، ارزش سرمایه باغهای از بین رفته و ارزش محصول یک سال برآورد گردید.

بر این اساس ، جمعاً در دو استان زنجان و گیلان ، جمع میزان خسارت وارده به این بخش معادل 5/1 میلیارد ریال به دست آمد که عمدتاً به استان زنجان مربوط است.

(برآوردی از خسارتهای ناشی از زلزله 31 خرداد 1369) بخش کشاورزی میزان تخریب اراضی در کشتزارهای عمده حوزه های کشاورزی آسیب دیده از زلزله شمال در استانهای گیلان و زنجان به قرار زیر بوده است: