دانلود تحقیق نهضت آزادی ایران

نهضت آزادی ایران، حزبی سیاسی و اسلامی با اصل بازگشت به اسلام حقیقی و دفاع از تمامیت ارضی است که در ایران به فعالیت‌های علنی سیاسی و مذهبی می‌پردازد و دبیر کل کنونی آن ابراهیم یزدی است.

این تشکل بیش از چهل و پنج سال سابقه دارد و در دوران پیش از انقلاب ۵۷ با تاکید بر هویت ایرانی و اسلامی تأسیس شده و جایگاه تشکل برخی از اسلامگرایان مخالف محمدرضا پهلوی بوده‌است.

از جمله موسسین این حزب مهدی بازرگان بود که گرایش‌های ملی و مذهبی داشت.

بازرگان، بعدها نخست وزیر دولت موقت و نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی شد.

نظام جمهوری اسلامی این حزب را به رسمیت نمی‌شناسد و فعالیت آن را غیرقانونی می‌داند.
تاریخچه
پیش از انقلاب
نهضت آزادی ایران در ۱۴ می‌۱۹۶۱ (۲۷ اردیبهشت ۱۳۴۰) توسط مهدی بازرگان و در مخالف با شاه تأسیس شد.

این تشکل از ابتدا گرایش‌های ملی و مذهبی داشت و در برگیرندهٔ طیف‌های روشنفکر و ملی - مذهبی بود.

بسیاری از بنیان‌گذاران این نهضت از فعالان سابق جبهه ملی ایران و حزب ایران بودند.

به غیر از بازرگان از دیگر بنیان گذاران مشهور نهضت آزادی می‌توان به آیت‌الله محمود طالقانی و یدالله سحابی اشاره کرد.
این گروه فعالیت‌های خود را علیه شاه آغاز کرد و سرانجام در سال ۱۹۶۳ جمعی از فعالین آن و همچون مهدی بازرگان، محمود طالقانی و یدالله سحابی به زندان افتادند و هر کدام به ۴ تا ۱۰ سال زندان محکوم شدند.
نهضت آزادی در ماجرای ۱۵ خرداد در سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۳) از جمله گروه های سیاسی بود که از آیت‌الله خمینی و جنبش او حمایت کردند.
بعد از این تاریخ و با توجه به سرکوب شدید ساواک در دههٔ ۷۰ میلادی فعالیت نهضت آزادی در داخل تقریباً متوقف شد، اما شاخه‌های خارجی آن در اروپا و آمریکا شروع به کار کردند.

دکتر علی شریعتی و دکتر ابراهیم یزدی شخصیت‌هایی بودند که نهضت آزادی را در خارج از ایران تأسیس کردند و تا زمان انقلاب ۵۷ بین جنبش ضد شاه در خارج از کشور نقش ایفا کردند.

آموزه‌های دکتر علی شریعتی، از اعضای نهضت آزادی، تأثیر مهمی بر برخی طیف‌های انقلابیون داشت.
پس از انقلاب
دورهٔ کوتاه پس از انقلاب اوج قدرت نهضت آزادی بود.

آیت‌الله خمینی مسئولیت نخست‌وزیری دولت موقت را به مهدی بازرگان، دبیر کل وقت نهضت، سپرد و پست‌های مهم دیگری به سایر اعضای نهضت داده شد.

برای مثال ابراهیم یزدی به وزارت امور خارجهٔ دولت موقت منصوب گردید.

همچنین بازرگان و سه نفر دیگر از سران نهضت به عنوان نمایندگان تهران برای اولین مجلس جمهوری اسلامی انتخاب شدند.

دولت موقت تنها نه ماه به طول انجامید و با اشغال سفارت آمریکا (که بعداً به لانهٔ جاسوسی آمریکا معروف شد) در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، مهدی بازرگان به نشانهٔ اعتراض به این حرکت، از سمت خود استعفا داد و آیت‌الله خمینی هم بلافاصله متن استعفای وی را پذیرفت و آن را به اطلاع ملت ایران رساند.

بعد از این ماجرا ابوالحسن بنی‌صدر، در انتخابات ریاست‌جمهوری به پیروزی رسید و به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور ایران شناخته شد.

در جنگ ایران و عراق این نهضت تماماً از جنگ دفاعی پشتیبانی می‌کرد و طرفدار مصطفی چمران بود.

این نهضت در سال‌های ۱۹۸۸ و ۱۹۹۰ بر سر مسائلی در رابطه با جنگ ایران و عراق با مخالفت شدیدتر حکومت مواجه شد و اعضای بسیاری از آن به زندان افتادند.

پس از فوت بازرگان در ژانویه ۱۹۹۵ شورای مرکزی نهضت آزادی تشکیل جلسه داد و ابراهیم یزدی را به عنوان جانشین او انتخاب کرد.

یزدی همچنان دبیر کلی این گروه را به عهده دارد.

در انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری دو نامزد این حزب معین‌فر و ابراهیم یزدی رد صلاحیت شدند و نهضت آزادی این انتخابات را که به روی کار آمدن سیدمحمد خاتمی منجر شد تحریم کرد.

اما پس از انتخاب شدن سیدمحمد خاتمی به ریاست جمهوری در ۲ خرداد ۱۳۷۶ و شروع جنبش اصلاح‌طلبی در ایران، نهضت آزادی همواره از طرفداران این جنبش بوده‌است.

اما حتی در طول این سال‌ها، کاندیداهای این نهضت برای انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس هیچ وقت به تأیید شورای نگهبان نرسیدند.

(البته این حزب در انتخابات شوراهای شهر و روستای دوم که تماماً زیر نظر اصلاح‌طلبان برگزار شد توانست لیستی از کاندیداهایش را اعلام کند ولی این انتخابات با بی‌اقبالی مردم مواجه شد و محافظه‌کاران در آن پیروز شدند).

اعضای نهضت آزادی ایران در سال ۱۳۸۱ به صورت دسته جمعی بازداشت و از یک هفته تا یازده ماه به صورت موقت زندانی شدند.

دادگاه انقلاب اعضای این حزب را به صورت انفرادی محاکمه و تا ده سال حبس محکوم کرد.

در پی اعتراض وکلای این حزب به حکم دادگاه اولیه، هنوز هیچ حکم قطعی صادر نشده‌است.

ابراهیم یزدی دیبر کل حزب برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ نامزد شد ولی صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان مورد تایید قرار نگرفت و این حزب از مصطفی معین، کاندیدای طیف اصلاح طلبان حمایت کرد اما او موفق به کسب آرای لازم نشد.

در ۱۸ می‌۲۰۰۶ نهضت آزادی مراسمی برگزار کرد و با حضور تعدادی از فعالان سیاسی چهل‌وپنجمین سالروز تشکیل خود را گرامی داشت.

در این مراسم علاوه بر فعالان نهضت آزادی، شماری از فعالان ملی-مذهبی، اعضای جبهه مشارکت و جمعی از اعضای طیف‌های مختلف دفتر تحکیم وحدت نیز حضور داشتند.

از جمله حاضران در این مراسم می‌توان به حبیب‌‏ الله پیمان، عبدالله نوری، محسن کدیور، اکبر گنجی، محمدرضا خاتمی و محمد بسته‌‏نگار اشاره کرد.

همچنین این حزب، بعد از سوی دولت محافظه کار محمود احمدی نژاد با فشارهای زیادی روبرو بوده‌است.

از جمله به جلوگیری از برگزاری مراسم نمازهای عید فطر و عید قربان سال ۱۳۸۶، جلوگیری از برگزاری مراسم چهل ششمین سالگرد تاسیس، جلوگیری از برگزاری دوازدهمین سالگرد درگذشت مهندس مهدی بازرگان، جلوگیری از برگزاری ششمین سالگرد درکذشت دکتر یدالله سحابی، دستور لغو اردوی آموزشی برای اعضای جوان حزب، جلوگیری از برگزاری کنگره سالانه می‌توان اشاره کرد.
نهضت آزادی 25 اردیبهشت 1340، با اعضای هیأت مؤسس 25 نفری، به رهبری مهندس مهدی بازرگان تأسیس شد؛ بنا به گفته بازرگان، «تشکیلات و پایه اساسی نهضت را با کسب نظر از آقای مصدق ریخته‌اند.

آقایان سید محمود طالقانی، دکتر یدالله سحابی، مهندس منصور عطایی، عباس سمیعی، آقای زنجانی، و اینجانب جزء هیأتی هستیم که از طرف هیأت موسس مأمور مرامنامه و اصول کار نهضت شدیم.»[1] ایشان همچنین دربارۀ شعار نهضت می‌گوید: « از درون جبهۀ ملی، نهضت آزادی بوجود آمد که هم وارث مقاومت ملی بود و هم فرازنده و بلندکنندۀ شعار شاه سلطنت کند نه حکومت.»[2] [3]
در این ایام مذهب منزلتی نو یافته بود.

حوزۀ علمیه با درایت و آینده‌نگری آیت ا..

شیخ عبدالکریم حائری و آیت ا...بروجردی پایه محکمی بدست آورده بود و روحانیون به امور فرهنگی مخصوصاً در دانشگاهها روی آورده بودند.[4]
افشای برخی چهره‌ها و سازش بعضی دیگر از عناصر مهم احزاب سیاسی، مردم را به آنها کم اعتقاد کرده بود؛ بخصوص خیانتهای حزب توده، موجب دوری مردم از گروههای چپ گردیده بود.

افشای ثروت و مکنت مادی بسیاری از سران سیاسی مشهور و فقر و دوری از دنیا توسط روحانیت، در مردم اثر عمیقی گذاشت و افکار دینی را در میان مردم گسترش داد.

به همین علت در مجامع ملی‌گرا نیز عناصر مذهبی موقعیت‌ بهتری یافتند و افرادی چون مهندس بازرگان و دکتر سحابی با راهنمایی‌های آیت ا...طالقانی،‌مجموعه‌هایی با گرایش‌های مذهبی مثل انجمن‌های اسلامی مهندسین و...

تأسیس کردند.[5]
پس از کودتای 28 مرداد در جمع مبارزین ملی‌گرا شعله مختصر مقاومت ملی را همین عناصر و افرادی که اکثرا گرایشهای مذهبی داشتند، زنده نگه داشته بودند.

در مرامنامه نهضت آزادی آمده است:«به حکم 1.

مبادی عالیه دین مبین اسلام و قوانین اسلامی ایران، 2.اعلامیه جهانی حقوق بشر و 3.

منشور ملل متحد، نهضت آزادی ایران، برای تعقیب هدفهای مشروحه زیر فعالیت خود را آغاز می‌کند.

بازرگان در سخنرانی اولیه در مراسم تأسیس نهضت آزادی تصریح کرد: «اولاً مسلمانیم، دین را از سیاست جدا نمی‌دانیم.

ثانیاً ایرانی هستیم ولی ایراندوستی و ملی بودن ما ملازم با تبعیض نژادی نیست.

ثالثاً تابع قانون اساسی مشروطه هستیم، رابعاً مصدقی هستیم، مصدق را از افتخارات ایران و شرق می‌دانیم».[6] تاکید بر موارد متناقضی چون اسلام و مذهبی بودن و ایرانی و ملی‌گرا بودن، تابع قانون اساسی مشروطه بودن و طبعاً مبارزه بر اساس قانون مشروطه انجام دادن که نمی‌توانست شیوه‌های انقلابی را مطرح کند و یا مبارزات بر اساس موازین اسلامی ارائه دهد و الگو قرار دادن فردی مانند مصدق موجب گردید که نهضت آزادی نتواند حزبی فراگیر شود و یا حداقل جای جبهه ملی یا نیروهای مبارز مسلمان را بگیرد و در سیاست خارجی با سلب اختیار از خود و تعیین اعلامیه حقوق بشر و منشور سازمان ملل به عنوان اصول سیاست خارجی خود، نتوانست سیاست صحیحی را ارائه دهد.

همراهی آیت ا..

طالقانی با این تشکل برای راه اندازی نهضتی مرکب از عناصر مسلمان و ملی بود.

مواضع آیت ا...

طالقانی برخاسته از مواضع نهضت نبود بلکه مواضع مستقل خود وی بود و بیاینه ایشان پس از تأسیس نهضت بیانگر این مطلب است.

ایشان از هموطنان متدین می‌خواهد که مراقب باشند که دستهای ناپاک و دودل در آن رخنه ننمایند.[7] موضع عقیدتی: مواضع عقیدتی نهضت آزادی برخاسته از متن فقه و نظرات فقهای حوزه‌های علمیه نیست بلکه از دیدگاههای مهندس مهدی بازرگان سرچشمه می‌گیرد.

نگاه مهندس بازرگان به اسلام نگاهی غربی و ریشه در تفکر او و سایر صاحبنظران نهضت آزادی در فرهنگ و تفکر غرب دارد.

وی در تبیین مبانی و اصول عقیدتی اسلام طوری سخن می‌گوید که بازتاب آن در غرب و در بین تحصیلکرده‌های غربی منفی نباشد، و این کار تا آنجاست که حتی اصول عقیدتی اسلام را به خاطر پسند غرب و غربی‌ها تفسیر و تأویل می‌کند.

مهمترین اثر عقیدتی بازرگان کتاب «راه طی شده» او می‌باشد که در آن تلاش کرده بگوید غربی‌ها با علم و آگاهی راه انبیا را طی کرده‌اند.

شهید مطهری در کتاب روش رئالیسم به طور مختصر به نقد این دیدگاه پرداخته است.[8] مواضع سیاسی و فرهنگی: مواضع سیاسی و فرهنگی نهضت آزادی نیز از غرب ریشه گرفته است.

نهضت آزادی به غرب متمایل است و بازرگان و دیگر سران آن خواهان روابط صمیمانه با امریکا و سایر دول غربی هستند.

بازرگان با بینشی غربی معتقد است که مذهب امری است که در خدمت ملیت قرار می‌گیرد؛ یعنی اصالت را به مذهب نمی‌دهد.[9] مواضع در برابر سلطنت: ‌در مرامنامه نهضت آزادی بر مسلمان بودن، ایرانی بودن و تبعیت از قانون اساسی، پیروی از مصدق تأکید می‌شد که در قانون اساسی مزبور، سلطنت ودیعه‌ای الهی است از طرف ملت به شاه.[10] بازرگان در این مورد می‌گوید: «تابع قانون اساسی ایران هستیم ولی، منافی «نومن ببعض نکفر ببعض» نبوده از قانون اساسی به طور واحد و جامع طرفداری می‌کنیم»؛[11] «نظرات ما در مورد سلطنت، هم بر رونق و دوام و مقام سلطنت خواهد افزود و هم اجازه تولید نیروهای فوق العاده ملی را می‌دهد.

ما واقعاً طرفدار و موافق آن (سلطنت) هستیم».[12] موضع نهضت در مورد مبارزه و انقلاب اسلامی: نهضت آزادی مبارزه گام به گام را قبول داشت و شیوه مبارزاتی مورد پسندش، مبارزه در چارچوب قانون اساسی مشروطه ومبارزه پارلمانی بود.

بازرگان در سفر به پاریس صراحتاً از امام می‌خواهد که موافقت کند شاه سلطنت کند و سیاست گام به گام را در پیش بگیرند.

اما پاسخ امام این بود که:« ابداً لازم نیست تدریجی عمل کرد ملت خواستار یک انقلاب فوری است یا همین حالا یا هرگز».[13] موضع در برابر جنگ تحمیلی: نهضت آزادی در 8 سال جنگ که همه دنیای استکبار از صدام پشتیبانی می کرد، همواره به تخریب روحیه مردم، نفی دفاع مقدس، محکوم کردن ادامه جنگ، همراه اتهامات عدیده به مسؤولان نظام اقدام کرده است.

در قطعنامه ششمین کنگره نهضت آزادی در اسفند 62 آمده است: «نگران آینده جنگ و فرجام نامعلوم آن و گسترش خرابی آن و گسترش خرابی و خسارات مادی و معنوی که به صورت مسابقه‌ای برای دو ملت ایران و عراق درآمده می‌باشیم».[14] و طی نامه‌ای در اردیبهشت 67، امام را در ادامه جنگ 8 ساله مقصر اعلام می‌کند: «آیا وقت آن نرسیده است که رهبر انقلاب، بازگشتی به خود، و به خدای خود کرده و تجدید نظری در تصمیم و تصورات گذشته بفرمایید».[15] موضع امام در برابر نهضت آزادی: امام در ابتدا با نهضت آزادی گاه مدارا می‌نمود مثلا در مورد لایحه قصاص که نهضت آزادی با آن مخالفت کرده و آن را غیر انسانی اعلام می‌کرد،آنان را دعوت به توبه کردند و نصیحت نمودند.

کسب ریاست دولت موقت بهترین موقعیت برای تجدید نظر در اصول نهضت آزادی توسط مهندس بازرگان بود اما این کار صورت نگرفت.

تکیه بر غرب گرایی، دوری از مردم، موضعگیری در برابر امام و نهضت و جدایی از ملت و مخالفت با نظام، موجب گردید تا امام انحلال این حزب را اعلام کرد.

مجلس که در تاریخ 17/4/71 از سوی نهضت آزادی با درخواست کسب پروانه برای فعالیت مواجه شد، به اتفاق آراء به عدم صلاحیت نهضت آزادی رأی داد ولی نهضت این نظر را نپذیرفت و بدون مجوز قانونی به فعالیت‌های خود ادامه داد.[16] سرانجام: در طول سالها اعلام موجودیت نهضت تا کنون نهضت مواضع متفاوتی در قلمروهای مختلف داشته است:[17] مواضع عقیدتی نهضت از دیدگاه بازرگان که در کتاب «راه طی شده» ترسیم نموده، سرچشمه می‌گیرد.

دیدگاه وی بر این است که غربی‌ها با علم و آگاهی همان راه انبیاء را طی کرده‌اند.

شهید مطهری این دیدگاه را در کتاب روش رئالیسم مورد نقد قرار داده است .

دربارۀ هدف سیاسی و اجتماعی، بازرگان خود می گوید: برای امام، هدف خدمت به اسلام و برای بنده، هدف خدمت به ایران است از طریق اسلام.[18] دربارۀ رابطۀ آمریکا در ایام اولیه انقلاب و افشاء شدن نقش مخرب جاسوسی این کشور، بازرگان معتقد بود که روابط با آمریکا از سرگرفته شود، کارتر تفاوت دیدگاه رهبر نهضت را با امام در اینباره بیان می‌کند: «آیت الله (خمینی) برای پیروان خود، تصویر ما (آمریکا) را به زشتی شیاطین خارجی مجسم می‌کرد....اما مهدی بازرگان و اعضاء کابینه‌اش که اکثرا تحصیلکرده غرب بودند با ما همکاری داشتند، آنها از سفارت ما محافظت می‌کردند و از ژنرال فیلیپ گاست که جای ژنرال هایزر را گرفته بود، محافظت می‌کردند تا بدون خطر رفت و آمد کند و برای ما پیام‌های دوستانه‌ای می‌فرستادند.»[19] بطور کلی نهضت آزادی قبل از انقلاب بیشتر با صبغۀ ملی‌گرایی با شاه مبارزه می‌کردند و امام و یارانش با صبغۀ اسلامی؛ بعد از انقلاب اختلافات گسترده شد.

بازرگان، آخوندها و حکومت کردن آنها را قبول نداشت و معتقد بود تخصصی در مدیریت و سیاست (به سبک غربی) ندارند.

دکتر ابراهیم یزدی در 18 / 11 / 63 در کنگره هفتم نهضت گفت: «نهضت آزادی حاکمیت فعلی را قبول ندارد، نهضت آزادی معتقد است که باید این حاکمیت را از طریق قانون و منطقی و پارلمانی سرنگون کرد...مردم نمی‌توانند اقدام به براندازی حاکمیت فعلی کنند در صورتیکه در ذهنشان عنصر جایگزین وجود نداشته باشد؛ نهضت می‌تواند به عنوان این عنصر جایگزین عمل نماید و به مردم شناخته شود.»[20] نهضت همچنان در انتخابات بیانیه‌های مختلفی می‌دهند و از قشری یا حرکتی خاص دفاع می‌کنند.

امام خمینی(ره) می‌فرماید: «نهضت به اصطلاح آزادی صلاحیت برای هیچ امر از امور دولتی یا قانونگذاری یا قضایی را ندارند...»[21] هم اکنون این نهضت اگر چه فعال و دارای فعالیت های دوره‌ای به ویژه در ایام انتخابات است ولی به عنوان یک حزب قانونیشناخته نمی شود و از مقبولیت مردمی نیز برخوردار نیست.

[1] .

سلطانی، مجتبی؛ خط سازش، نشر ساطمان تبلیغات، 1376، ص 22.

[2] .

بازرگان، مهدی، متشکلات وسایل اولین سال انقلاب از زبان مهندس بازرگان، نشر نهضت آزادی، 1361، ص 214.

[3] .

اسناد نهضت آزادی ایران، ج 1، ص 42، به نقل از همان، ص 19.

[4] .

بادامچیان، اسدا...؛ آشنایی با احزاب و تشکل‌ها، بررسی تحلیلی نهضت آزادی، تهران، اندیشه ناب، 1384، ص 12.

[5] .

همان، صص 13-14 [6] .

اسناد نهضت آزادی ایران – سخنرانی بازرگان در مراسم تأسیس نهضت آزادی ص 17 و 18 به نقل از همان ص 17.

[7] .

رک به رضوی‌نیا، علی، نهضت آزادی موردی به تاریخچه، ماهیت و عملکرد، تهران، کتاب صبح، 1375، ص 23 – 25.

[8] .

بادامچیان، اسدا...، بررسی تحلیلی نهضت آزادی ایران، پیشین، ص 60.

[9] .

همان، پیشین، ص 61.

[10] .

رضوی نیا، علمی؛ نهضت آزادی پیشین، ص 43.

[11] .

اسناد نهضت آزادی، ج 1، ص 17 به نقل از نهضت آزادی، پیشین، ص 45- 44.

[12] .

همان؛ پیشین، ص 45.

[13] .

بررسی تحلیلی نهضت آزادی ایران؛ ص 63.

[14] .

همان؛ پیشین، ص 86.

[15] .

همان؛ ص 87.

[16] .

همان ص 98 – 102.

[17] .

ر ک به: بررسی تحلیلی نهضت آزادی، بادامچیان، اسدالله؛ تهران، نشر اندیشه ناب، پاییز 1384، چ 1، ص 94-89.

[18] .

بارگان، مهدی؛ جزوه ایران و اسلام، نشر نهضت آزادی، ص 118-119.

[19] .

سنجابی، کریم؛ امیدها و ناامیدی‌ها، چاپ خارج از کشور، بی نا، بی تا، ص 65.

[20] .

بازرگان، مهدی؛ بازیابی ارزشها، بی جا، نشر مؤلف، بی تا، ج 2، ص 116، به نقل از جزوه سیری در شکل گیری و پیدایش نهضت آزادی، سعید معمار منتظری.

[21] .

خمینی، روح الله؛ صحیفه نور، ج 22، ص 384.

وضعیت قانونی نهضت آزادی نهضت آزادی ایران توسط خانه احزاب ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود و برخی از اعضای آن تحت نظر هستند و گاهی به زندان می‌افتند.

معمولاً صلاحیت اعضای نهضت آزادی ایران برای نامزدی در انتخابات تأیید نمی‌شود.

این تشکل مواضعی انتقادی نسبت به حکومت دارد و خواستار دموکراسی بر اساس اصول اسلامی است.

اخیرا هم شعار آنها دفاع از قانون اساسی بدون در نظر گرفتن اصل ولایت مطلقه فقیه بوده‌است.

خط سیاسی نهضت آزادی همواره با پا فشاری بر اعتقادات ملی و مذهبی خود طرفدار دموکراسی بوده‌است و خود را پیرو اندیشه‌های مصدق می‌داند.

مهندس بازرگان در آستانه تاسیس این حزب برای معرفی حزب خود این شعار را مطرح کرد: ما ایرانی هستیم، ما مسلمانیم، ما مصدقی هستیم!

ارکان نهضت آزادی ایران مجمع عمومی سالانه که تا به حال متوسط هر چهار سال برگزار شده‌است که کنگره دوازدهم، یادبود مرحوم دکتر یدالله سحابی، در سال ۱۳۸۲ برگزار شد و وزارت اطلاعات از برگزاری سیزدهمین کنگره تا به حال دو بار جلوگیری کرده‌است.

مهمترین وظیفه کنگره سالانه بررسی گزارشهای شاخه‌های شهرستانها و انتخاب اعضای شورای مرکزی است.

شورای مرکزی نهضت آزادی ایران: از نماینده‌های شاخه‌های شهرستانها و تهران تشکیل می‌شود.

مهمترین وظیفه این شوراانتخاب دبیر کل و مسئولان دفتر سیاسی و هیئت اجرایی است.

شورای مرکزی به صورت ماهانه تشکیل جلسه می‌دهد.

دفتر سیاسی نهضت آزادی ایران:مهمترین مرکز تصمیم گیری‌های سیاسی نهضت آزادی است.

مهندس محمد توسلی در حال حاضر مسئولیت این دفتر را بر عهده دارد.

هیئت اجرایی نهضت آزادی ایران: مسئول هماهنگی‌های اجرایی نهضت آزادی است.

مهندس ابوالفضل بازرگان در حال حاضر مسئولیت این هیئت را بر عهده دارد.

حوزه (ها): هر حوزه کوچکترین رکن سیاسی نهضت آزادی ایران شمرده می‌شود.

اعضای نهضت آزادی ایران مهدی بازرگان (مرحوم)عضو موسس و دبیر کل، یدالله سحابی (مرحوم)عضو موسس، سید محمود طالقانی (مرحوم)عضو موسس، محمد رحیم عطایی (مرحوم)عضو موسس، عباس رادنیا (مرحوم)عضو موسس، حسن نزیه (مرحوم)عضو موسس، منصور عطائی (مرحوم)عضو موسس، عباس سمیعی (مرحوم)عضو موسس، احمد صدر حاج سید جوادی عضو موسس.

ابراهیم یزدی دبیر کل و موسس نهضت آزادی-خارج از کشور، مصطفی چمران (مرحوم)موسس نهضت آزادی-خارج از کشور، علی شریعتی (مرحوم)موسس نهضت آزادی-خارج از کشور، صادق قطب زاده (مرحوم)موسس نهضت آزادی-خارج از کشور.

دیگر اعضا هاشم صباغیان، محمد توسلی، غلامعباس توسلی، امیر خرم، ابوالفضل بازرگان، محمد حسین بنی‌اسدی، ابوالفضل حکیمی، سید علی اصغر غروی، احد میرمحمدرضایی، غفار فرزدی، خسرو منصوریان، عبدالعلی بازرگان، نوید بازرگان و...

منابع گزارش بی بی سی فارسی از چهل و پنجمین سالگرد تشکیل سایت انگلیسی نهضت آزادی ایران