دانلود مقاله ویژگی های مناطق خشک

تعریف و مشخصات مناطق خشک در روشهای مختلف طبقه بندی اقلیمی تا حدودی تفاوت می کند .

اما بنا به یک تعریف کلی در این مناطق تبخیر و تعرق بیشتر از نزولات جوی است .

به بیان دیگر از دیدگاه هیدرولوژیکی در این محیط هابیلان آب منفی است .

چرا که به واسطه درجه حرارت بالا و خشکی هوا و تبخیر و تعرق از سطح خاک و گیاه از بارندگی فزونی می گیرد .
دلیل کمی بارندگی ، پوشش گیاهی در این مناطق فقیر و پراکنده است و حیات وحش و گیاهان بستگی نزدیک به وجود منابع کوچک و بزرگ آب دارد .

بارندگی ها در این مناطق بسیار نامنظم و بعضاً با شدت زیاد می بارد که عمدتاً به دلیل نبود پوشش گیاهی کافی و اقدامات مدیریتی آبخیز ، باعث وقوع سیلاب های مخربی می گردد و حتی در مجاورت دریاها و مناطق مرطوب نیز وجود دارند برآورده می شود که در دنیا بر 295 میلیون هکتار بیابان های ساحلی وجود دارد .

بیابان های ساحلی در مجاورت خلیج فارس و دریای عمان نمونه ای از آن هاست .

مهمترین خصوصیات مناطق خشک را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :
1- بارندگی پراکنده و غیر قابل پیش بینی بود و تغییرات سالیانه نسبت به مقدار متوسط شدید است .
2- مقدار متوسط تبخیر و تعرق به مراتب بیشتر از متوسط سالانه بارندگی است .
3- آب مهمترین عامل محدود کننده رشد کشاورزی و تولید است .
4- تغییرات زمانی و مکانی و سیلی در مورد درجه حرارت و خشکی وجود دارد .
در ایران بخش عمده از ناحیه مرکزی و جنوبی کشور تحت پوشش کویر و بیابان است که کویرهای لوت و نمک از آن جمله اند طبق آمارها و گزارشات موجود خطوط همباران اصلی که به ناحیه کویری ایران را در بر می گیرند .

عمدتاً 100 میلی متر و 150 میلی متر هستند که البته در بعضی مناطق نظیر قسمت شمالی حوز ، مرکزی این مقادیر به 25 و 50 میلی متر نیز کاهش می یابد که نشانگر خشکی شدید منطقه است .

تبخیر از سطح این حوزه ها نیز بسیار زیاد و به بیش از 2500 میلی متر در سال بالغ می گردد و از این هرگونه تولید و توسعه کشاورزی و صنعتی در این نواحی درگرد تهیه آب خواهد بود .

مقابله با گسترش خشکی و بیابانی شدن چندان ماده نیست لیکن بشر می تواند فعالیت های خود را در این زمینه براساس چرخه آبشناسی طوری تنظیم کند که مقدار مشخص آب ، بدون بروز تأثیرات نامطلوب جانبی نظیر پدیده بیابان زائی ، نیازهای او را برآورد سازد .
ویژگی های زیستی گیاهان در مناطق خشک :
فقدان یا کمبود شدید بارندگی و منابع آبی در مناطق خشک و نیمه خشک و اقلیم زیستی خاص این نواحی ، سازگاری های ویژه ای در گیاهان بومی و مناطق فوق به وجود آورده است تا امکان ادامه حیات در شرایط تنش رطوبتی یا کیفیت نامناسب آب و خاک داشته باشند .

گیاهان این مناطق دارای خصوصیات فیزیولوژکی و مرفولوژیکی خاصی هستند که باعث می شود از حداقل ذخیره رطوبتی در خاک و هوا استفاده کنند و اندوخته رطوبتی گیاه نیز کمتر از حد معمول تلف شود عمیق ترین سیستم ریشه ای برای جذب آب از اعماق پایین تر خاک ، خاردار شدن ساقه ها و کوچک شدن سطح برگ ها برای کاهش میزان تبخیر ، وجود پوشش مومی و چرب در سطح برگ ها ، افزایش اندام های ذخیره کننده رطوبت گوشتی و آبدارشدن ساقه و ...

نمونه ای از این تغییرات مرفولوژیکی است .

از نظر ساختار درونی و فیزیولوژیکی نیز در گیاهان هورمونهای تنظیم کننده خاص با توجه به خشکی اقلیم منطقه و عبور رطوبت ترشح می شود و فرآیند تعرق گیاه از ساز و کار ویژه ای تبعیت می کند .
فقدان یا کمبود شدید بارندگی و منابع آبی در مناطق خشک و نیمه خشک و اقلیم زیستی خاص این نواحی ، سازگاری های ویژه ای در گیاهان بومی و مناطق فوق به وجود آورده است تا امکان ادامه حیات در شرایط تنش رطوبتی یا کیفیت نامناسب آب و خاک داشته باشند .

از نظر ساختار درونی و فیزیولوژیکی نیز در گیاهان هورمونهای تنظیم کننده خاص با توجه به خشکی اقلیم منطقه و عبور رطوبت ترشح می شود و فرآیند تعرق گیاه از ساز و کار ویژه ای تبعیت می کند .

گیاهان مقاوم به خشکی را اصطلاحاً زیروفیت xephytero گویند که به 4 گروه تقسیم می شوند: گیاهانی که از خشکی فرار می کنند ، گیاهانی هستند که مقاومت خیابانی به خشکی دارند ولی بذر آنها مقاوم است و طول دوره رشد خود را قبل از رسیدن دوره خشکی به اتمام می رسانند .

برخی از گیاهان نیاز آبی بی خود را حسب شرایط کاهش می دهند ، یعنی برای تولید 1 واحد ماده خشک آب کمتری مصرف می کنند مثل برخی ارقام غلات در مناطق نیمه خشک که اصطلاحاً آن را طفره از خشکی گویند .

گیاهان متحمل خشکی : این گیاهان خصوصیات مرفولوژیکی خاص دارند که خشکی را تحمل می کنند .

گیاهان مقاوم به خشکی : نظیر کاکتوس ها که آب را درون باعث های خود ذخیره می کنند و در موقع خشکی ازآن استفاده می کنند .

گروهی دیگر از گیاهان براساس خواهشهای اکولوژیکی خود مختص کاشت و رویش در مناطق خشک و کم آب و به ویژه اراضی شور هستند .

که عمدتاً اراضی و آب های جاری در مناطق خشک و بیابانی به دلیل تبخیر زیاد و شور و لب شور است .

به این گیاهان اصطلاحاً شور پسند گویند .

ارقام و گونه های مختلفی از گیاهان شور پسند در نقاط خشک ایران رشد و غد دارند که دارای کاربردهای بالقوه فراوانی نیز در مضارف مختلف هستند در بسیاری از کویرهای جهان مخازن بزرگی از آب های شور وجود دارد که حاوی مقادیر زیادی نمک است .

چنان چه بتوان به شکلی از این آب های شور برای آبیاری استفاده کرد ، اراضی کویری بیشتری به زیر کشت می آورد و آب های غیرلوژی که در حال حاضر صرف آبیاری می شد را می توان به مصرف شرب انسان ها رساند .

یافته های جدید علوم خاک و فیزیولوژی گیاهی و تکنیک های جدید آبیاری نشان می دهد که با مدیریت دقیق می توان از آب شور برای کاشت گونه های متفاوتی از گیاهان عادی و شور پسند که خود نقش مهمی در تثبیت شنهای روان و جلوگیری از بیابان زائی دارند .

گیاهان نواحی خشک : مکانیسم های اجتناب از لوژی و خشکی : در ایران نیز بخش عمده ای از ناحیه مرکزی و جنوبی کشور تحت پوشش ویر و بیابان است که کویرهای لوت و نمک ز آن جمله اند .

طبق آمارها و گزارشات موجود خطوط همباران اصلی که ناحیه کویری ایران را در بر می گیرند .

عمدتاً 100 میلی متر و 150 میلی متر هستند که البته در بعضی مناطق نظیر قسمت شمالی حوزه مرکزی این مقادیر به 25 و 50 میلی متر نیز کاهش می یابد که نشانگر خشکی شدید منطقه است .

تبخیر از سطح این حوزه ها نیز بسیار زیاد به بیش از 2500 میلی متر در سال بالغ می گردد .

گیاهان مناطق خشک به 5 گروه تقسیم شده اند : گیاهان شن دوست یا مقاوم به شن گونه هایی مثل : دم گاوی گیاهان شوری پسند مانند اشنان گیاهان گچ دوست مانند Salsola گیاهان صخره دوست مانند گونه قیچ گیاهان خشکی پسند مانند گونه ریواس – تانخ مکانیسم های فیزیولوژیکی تحمل نمک : وجود غدد ترشح کننده نمک که از انباشته شدن نمک در گیاه می کاهد .

توسعه تشکیل برگ های کوچک ، کرک های ذخیره کننده آب و پارانشیم هوایی گوشتی شدن که ممکن است به رقیق شدن نمک درون سلولی منجر گردد .گ گونه های که برای حفظ حالت تورژ سانسی ، اساساً به جذب یون بیشتر و غلظت بالا از یونهای داخلی متکی هستند .

برخی اوقات وجود سنتز مواد آلی محلول انباشته شدن آن به حفظ حالت تورژ سانسی نمک می کند .

گیاهان مناطق کویری گل شوره زار Halanthium raiflorum : گیاهان بوته ای یکساله ، بندبند ، نمدی و گوشتدار می باشد .

معمولاً اجتماعات گل شورزار به صورت محدود در حواشی دامنه های گنبدهای نمکی ، بر روی خاک های لومی غیر قلیا و نسبتاً شور استقرار یافته اند .

دامنه ارتفاعی رویشگاه این گیاه بین 900 تا 1200 متر از سطح دریا می باشد گونه های گیاهی علف شور ، جغجغک ، خارشتر و درمنه دشتی به عنوان گونه های همراه در رویشگاههای گل شوره زار مشاهده می شود .

این گونه گیاهی در اغلب اراضی شور پیرامون تپه های مارنی – گچی که واجد پوشش گیاهی کم تراکم بوده انتشار دارد .

در دشت شور قزوین ، تاکستان ، مرداب کرج ، سواحل دریاچه ارومیه ، شور زارهای همدان ، اراک ، مدایر و بهبان و حوضه بیابان های مسیله به طور طبیعی حضور دارند .

ساقه و انشعابات جانبی گیاه که به صورت کپه ای روی زمین قرار گرفته اند .

آبدار و نقره ای خام است .

این سیستم هوایی باعث شده که تحمل گیاه نسبت به شوری و عدم اتلاف آب از طریق تعریق افزایش یابد همچنین به گیاه امکان می دهد تا تراکم و غلظت اسمزی درونی خود را تغییر داده آن را بیشتر از خاک سازد تا در جذب آب موجود در خاک مشکلی نداشته باشند .

در بخش درونی پارانشیم آبی گیاه وجود یافته های درشت به صورت تیغه های مجا دریافت پارانشیم کلروفیلی ، هدر رفت آب را از این بخش کنترل کند .

پرند pteropyrum avcheri پرند درختچه ای است با شاخه و انشعابات متعدد و متراکم که در نقاط مختلف بیابان مخصوصاً همراه با گیاه درمنه درشتی اجتماعات وسیع و گسترده ای را به وجود می آورد پرند متعلق به خانواده علف هفت بند بوده و ارتفاع این درختچه ها تا 5/1 متر می رسد گل های آن سفید رنگ و میوه ای قرمز و بالدار تولید می کند .

معمولاً در اقلیم خشک در بسته رودخانه ها و آبراهه های فصلی به عنوان تنها گونه درختچه ای غالب مشاهده می شود .

پرند اغلب در خاک های سنگریزه دار ، سنگلاخی نیمه عمیق با بافت سبک و متوسط نیز به راحتی رشد می کند .

دامنه ارتفاع رویشگاهی آن در بیابان های مسیله دشت کویر بین 800 تا 1900 متر از سطح دریا متغییر است این نواحی در خطوط همباران 80 تا 180 میلی متر گسترش دارند .

این درختچه را می توان در بلوچستان خراسان ، سمنان ، دامغان ، اصفهان ، قزوین ، انارک و اغلب مناطق ایران مشاهده کرد .

گل های آن معمولاً در اردیبهشت ماه و میوه های بالدار و قرمز خوش رنگ آن در تابستان ظاهر می شود پرند از طریق بذر قابل تکثیر می باشد .

این درختچه علاوه بر نقاط استپی و دشتی در آبداهه های نواحی کوهستانی مشرف به بیابان ها نیز گسترش دارد .

ریواس Rhevmribes ریواس از گیاهان بوته ای دارویی و صخره دوست به شمار می آید که در نقاط کوهستانی اقالیم خشک و نیمه خشک رویش دارند .

این گیاه پا یا ، معمولاً در نواحی شیب دار کوهستانها ، لابه لای تخته سنگ ها به خوبی سازگاری پیدا نموده است .

برگ های ریواس معمولاً حالت طوقه ای پهن ، برروی زمین گسترده شده و دارای دم برگ کوتاه و پهنک بسیار خشن و عریض می باشد .

در سالهایی که متوسط بارندگی سالیانه مطلوب باشد .

ریواس ایجاد ساقه های گل دهنده به ارتفاع 50 تا 80 سانتی متر می نماید .

در انتهای ساقه گل دهنده ، گل آذین زرد متمایل به کرم درا وایل فصل بهار به خوبی نمایان است .

میوه های بالدار قرمز رنگ گیاه در اواخر اردیبهشت ماه و اوایل خرداد ماه رسیده رسیده و قابل جمع آوری است .ریواس متعلق به خانواده علف هفت بند و به عنوان گیاه خورای و دارویی از قدیم در طب سنتی مورد استفاده قرار می گرفته است .

ساقه های گل دهنده گیاه همزمان با شکفته شدن گل ها ، زمانی که ترد و تازه هستند .

به مصارف خوراکی می رسد و به عنوان سبزی خوراکی ترش مزه به همراه سایر ترشیجات مورد استفاده قرار می گیرد .

گل های ریواس دارای دانه های گرد نسبتاً زیادی بوده که زنبورهای عسل برای تغذیه نوزاد داخل کند و بهره برداری می کنند .

از طرفی گل های ریواس را به منظور رنگ کردن مو به همراه سایر گیاهان رنگ دهنده به مصارف مختلف آرایشی می رسد .

میوه ها و بذرهای ریواس نیز به عنوان طین قوی و ضد کرم در طب سنتی استفاده می کنند .

درمنه دشتی Artemisasieberi : درمنه درشتی به گویش بیابان نشینان (( ترخ)) شهرت دارد .

این گیاه بوته ای بسیار معطر ، عنصر اصلی و غالب اجتماعات گیاهی درا ستپ های خشک و نیمه خشک کشور محسوب می شود .

ارتفاع این بوته بین 30 تا 50 سانتی متر دارای انشعابات متعدد و متراکم که شکل کپه ای را به بوته می بخشد .

درمنه دشتی از خانواده کاشنی بوده و تمام اندام های هوایی گیاه اعم از ساقه ، برگ ها ، گل ، میوه و بذر دارای عطری بسیار تند و نافذ است .

این گیاه در خطوط همباران 100 میلی متربه بالا به راحتی استقرار می یابد اغلب در خاک های لومی ، شنی و لومی یسی ایجاد رویشگاههای وسیعی را می نماید .

در عرصه های استپی بیابان به همراه سایر گونه های بیابانی و کم توقع مانند نسبی ، نتر ، علف شور اجتماعات گیاهی متنوعی را به وجود می آورد .

این گیاه اگرچه در فصل بهار و تابستان به واسطه بوی عطر بسیار تند آن را مورد استفاده چرای گوسفندان قرار نمی گیرد ، ولیکن در فصل پاییز و زمستان ، زمانی که گیاه غرق در بذر می باشد .

توسط گوسفندان مورد چرا قرار می گیرد .

درمنه دشتی از جمله بوته های بسیار سازگار به شرایط سخت بیابان محسوب می شود که علاوه بر مصارف علوفه ای ، بوته ای بسیار مقاوم در مقابل فرسایش های بادی و نقش ارزنده ای را در حفاظت خاک بر عهده دارد .

در طی دهه اخیر ، اهمیت اکولوژیکی این گونه با ارزش در عرصه های بیابانی تا حدودی مشخص شده و دستگاه اجرایی گشور مراتع قشلاقی را توسط این بذر کاری می کنند .

تنها روش تکثیر گیاه توسط بذر می باشد اسکنبیل calligonum.comosum اسکنبیل درختچه ای است سازگار به شرایط بیابان ، در شنزارها به عنوان گونه ای شاخص و مقاوم به خشکی و کم آبی زندگی می کند .

این درختچه از جایگاه ویژه ای در شرایط متفاوت اقلیم خشک و نیمه خشک به ویژه تپه های ماسه ای و شنهای روان برخوردار است .

دامنه انتشار آن بسیار گسترده بوده به طوری که در اغلب شنزارهای مرکزی ایران مانند بیابان های شنی کرمان ، خورد بیابانک ، نائین ،دشت کویر ، زبگستان هبن ، دامغان ، سیستان و بلوچستان ، کرج ، آذربایجان حضور دارند.

اسکنبیل متعلق به خانواده علف هفت بند دارای تنه ای منشهب ، یا غیر منشعب ، سفید رنگ ، ساقه ایسنا وا نداشته ، برگ ها اغلب حالت آویز به خود می گیرند .

دوره رشد رویشی آن از اسفندماه منظره بسیار بدیعی را به چهره شنزارها می بخشد .

میوه ها به تدریج در خرداد ماه ظاهر می شود .

میوه های مژک دار به رنگ کرم ، سفید ، صورتی ، قرمز رنگ ، تمام پیکر گیاه را فرا می گیرد ارتفاع اسکنبیل بین یک تا سه متر متغییر است .

سیستم ریشه ای درختچه اسکنبیل در شنزارهای مناطق خشک ، تنها وسیله جاذب رطوبت بوده و یگانه ابزرای است که گیاه برای جستجوی رطوبت و ترفیع نیاز آبی خودش ، به آن ها مجهز شده ، افزون بر این به واسطه کمبود میزان رطوبت در شنزارها و کند بودن جریان آب درخاک ، گیاه مجبور است به طور مداوم انشعابات ریشه ای را جهت دستیابی به رطوبت کافی ، به هر سو گسیل دارد .

بنابراین فعالیت رشد سیستم ریشه ای در این درختچه ها بسیار فعال بوده و حجم وسیعی از ریشه ها ، اندام هایی را در مقابل شرایط محیط سخت محافظت می کند .

این فعالیت راحتی در نهالهای کوچک گیاهان شن دوست می توان مشاهده کرد .

در برخی بررسی های انجام گرفت پیرامون تناسب اندام های زیر زمینی به اندام های هوایی ، نسبت ده به یک را نشان داده است .

به کوتاه سخن ، این حجم ریشه ، یگانه وسیله موثر برای زندگی گیاه در خاک هایی است که رطوبت در طنبات عمیق تر وجود دارد .

سیستم ریشه ای علاوه بر نقش فیزیولوژیک برای گیاه ابزاری نیز می باشد که گیاه را در مقابل بادهای سهمگین و طوفان های شنی محافظت کند .

به همین دلیل در برخی نقاط شاید بخش وسیعی از خاک اطراف ریشه های اسکنبیل توسط باد ، برداشته شده باشد ، با این حال گیاه همچنان به رشد طببی خود ادامه دهد .

اسکنبیل در عرصه های تپه های شنی و ماسه های روان به راحتی مستقر شده و درختچه ای است شن درست که سیستم ریشه های آن با خاک های سبک سازگاری پیدا نموده است .

این درختچه ها اغلب در بیابان های ارمنستان ، تاجیکستان ، صحرای قره قوم ایجاد رویشگاههای وسعتی را می نماید .

اسکنبیل تغییرات و نوسانات شدید حرارتی و رطوبتی را به راحتی می کند .

و برای کاهش میزان تعرق از سطح برگ ها ، سطح برگ های خود را به حداقل رسانده است .

شکل برگ ها باریک ، کشیده و دراز می باشند تا در مقابل کمبود رطوبت و خشکسالی ها ، بتواند حداقل اتلاف آب را از برگ ها داشته باشد .

اسکنبیل در طبیعت معمولاً به همراه سایر گونه های شن دوست مانند خارسوف ، دم گاوی ، آفتاب پرست دیده می شود .

اسکنبیل از جمله درختچه هایی است که در دستگاه های اجرایی کشور برای احیا عرصه های شنی و شنزارها ، پس از ایجاد بادشکن و یا مالچ پاشی شنهای روان در قالب عملیات بیولوژیک از آن استفاده می کنند .

روش تکثیر اسکنبیل علاوه بر بذر توسط قلمه نیز ازدیاد صورت می گیرد .

اسکنبیل ها همانند دم گاوی انعطاف اکولوژیک بسیار زیادی در مقابل شرایط سخت محیط بیابان از خود نشان می دهند .

این درختچه ها نوسانات شدید درجه حرارت را در فصل مختلف سال به راحتی تحمل نموده علاوه بر یان با وجود سیستم ریشه ای بسیار گسترده و فعال حتی در گرمترین ماه سال نیز از حداقل رطوبت موجود در خاک به جنوبی استفاده کرده و در واقع حداکثر صرفه جویی را در مقابل اتلاف آب از طریق تعرق از خود نشان می دهد .

این درختچه ها دارای انشعابات فرعی گسترده برروی شنزارها بوده و فرم گیاه را ب اشکال متفاوتی در تپه هایی ماسه ای مشاهده می شود .

میوه های اسکنبیل معمولاً کروی و توپی شکل بوده و در اواخر بهار تشکیل می گردد .

انبوه ، میوه های مژک دار اسکنبیل درروی ساقه ها به رنگ قرمز ، صورتی و زرشکی منظره بدیعی را در روی ماسه های روان به نمایش می گذارند .

میوه دارای تارهای نازک ابریشمی زیاد در اطراف بوده و به شکل توپ کوچک می ماند که به راحتی توسط باد جابه جا می شود .

اسکبیها در اقالیم خشک و نیمه خشک کمنحصراً در خاک های ماسه ای و تپه های شنی استقرار دارند .

نتر Astragalvs squarosus نتر یا سوس ناحی است که بیابان نشینان به این گونه گون نام نهاده اند .

درختچه ای است شن درست بسیار مقاوم به خشکی و سازگار به عرصه های شنی – گچی .

این درختچه متعلق به خانواده پروانه آسا ، ارتفاع آن بین 70 تا 5/1 متر و قطر تاج پوشش آن بین 60 تا 100 سانتی متر بالغ می گردد .

برگ های شانه ای گیاه پوشیده از گرگ های ریز سفید رنگ بوده به همین دلیل ریخت ظاهری گیاه سبز نقره ای جلوه می کند .

این گیاه کم برگ بوده و به همین دلیل بخشی از مکانیسم فتوسنتز گیاه ، توسط ساقه های سبز و جوان آن انجام می گیرد .

نتر بومی نواحی ایران ، پاکستان ، افغانستان و ترکمنستان می باشد .

در عرصه های شنزارهای چوپانان ، خوارتوران سیستان و بلوچستان و بیابان های مسیله گسترش دارند .

خاک رویشگاه نتر اغلب شنی ، سبک و گچی می باشد .

دامنه ارتفاعی رویشگاه نتر بین 800 تا 1200 متر از سطح دریا است .

این نواحی در خطوط همباران 80 تا 100 میلی متر قرار دارند .

این درختچه اغلب همراه سایر گیاهان سن دوست مانند کلبیت ، اسکنبیل و خارسوف ایجاد اجتماعات پراکنده ا ی را در شنزارها می نماید .

گل های گیاه معمولاً در اواسط فروردین ماه ظاهر می شوند و میوه های حاوی 2 تا 3 عدد بذر در خرداد ماه قابل مشاهده هستند .

این درختچه شن دوست ، گیاهی مرتعی و بسیار خوشخوراک در مراتع قشلاقی محسوب می شود .

در اوایل بهار سر شاخه های جوان و گلدار گیاه مورد علاقه گوسفندان می باشد .

نتر به وسیله بذر تکثیر می شود .

باریجه Feralagrm mosa نام گیاهی است پا یاد مطبوعی نواحی کوهستانی مرطوب و نیمه خشک ایران و چند کشور حوضه دریای مدیترانه .

عمده رویشگاهای گیاه در استانهای خراسان ، تهران ، مازندران ، مرکزی و زنجان می باشد .

شیدابه ای که در اثر خراشهای طبیعی یا مصنوعی از ریشه ، ساقه ، برگ و میوه گیاه تراوش می شود اصطلاحاً (( گالبانوم)) گویند .

ضمغ حاصل از گیاه ، جز فرآورده های خرعی مرتع بوده و به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان دارویی – صنعتی صادراتی کشور محسوب می شود .

به دلیل کیفیت و مرغوبیت بسیار بالای باریجه ایران نسبت به سایر محالک حوضه مدیترانه سالیانه بیش از دهها تن صمغ به شکل خام از کشور صادر و فرآورده های حاصل از آن با چندین برابر قیمت به کشور سرازیر می شود یکی از رویشگاههای با اهمیت باریچه ، حوضه های آبخیز جنوب و غرب کاشان که براساس آمار سال 1371 ، بیش از باریجه صادراتی کشور را به خود اختصاص داده است .

از جمله مصارف صمغ باریجه ، کاربرد آن در صنایع عطر و ادکلن سازی ، نقاشی ، نساجی و داروسازی است مهم ترین ترکیب شیمیایی آن ، شامل ترکیبات کومارینی ، استرولی ، گلیکوزیدی می باشد .

به دلیل بهره برداری هر ساله از این گیاه در رویشگاههای مختلف کشور و به منظور یافت مناسب ترین شیوه بهره برداری در مهار مرتع باریجه خیز کاشان انجام می گیرد .

نتایج حاصله نشان داد که مابین چهار روش بهره برداری شناخته شد .

در این عملیات حداکثر تا چهار برش ، بسته به قطر و سنگ گیاه ، آسیب عیر قابل جبرانیرا وارد نیاورده و قدرت بازیابی و ترمیم زخم وارد شده ، امکان پذیر است .

دم گاوی Smirnovia iranica گیاه دم گاوی از خانواده Fabuceue برای اولین بار در دیگ های روان قزل قوم ترکمنستان جمع آوری شده است .

در ایران نخستین بار برروی تپه های ماسه ای و برخان های نوار ریگ بلند کاشان جمع آوری و سیس در ماسه زارهای چوپانان ، نائین ، حوز و بیابانک و شن زار ریگ جن یافت شد .

این گیاه ، از نظر میزان تولید علوفه بسیار مناسب بوده و به خاطر داشتن پروتئین بالا از کیفیت بسیار خوب و ارزش اقتصادی بالایی برخوردار می باشد .

همچنین به خاطر سیستم ریشه ای خاص خود از نظر تثبیت شن های روان و حفاظت خاک از اهمیت زیادی برخوردار است .

ویژگی های گیاه شناسی دم گاوی : گیاه دم گاوی درختچه ای به ارتفاع 5/1- 1 متر با شاخه های مقدر سبز رنگ ، باریک و موج دار که با کرک های انبوه پوشیده شده است و در سال بعد به رنگ سفید مایل به قهوه ای روشن در می آید .

کرک های خود را از دست می دهد ، خشک می شود و بر روی درختچه باقی می ماند .

پوست ساقه های چند ساله قهوه ای روشن است و به صورت نوارهای باریک و نخی از ساقه جدا می گردد .

قطر تاج پوشش این گیاه حدود 5/0 تا 8/0 متر است .

برگ های دم گاوی به علت دارا بودن کرک های بلند نمدی یا ابریشمین کبود رنگ است و فقط از یک برگچه تشکیل یافته اند .

طول دمبرگ آن ها بین 7-1 میلی متر طول برگچه ها 15-10 میلی متر وعرض آن ها بین 11-8 میلی متر متغییر است .

شکل آن ها غالباً بیضی کشیده و یا پهن و گاهی هم گرد و یا از واژ تخم مرغی و قلبی واژگون می باشد .

قاعده آن گرد یا کمی گوه ای و انتهایش نیز و یا گاهی هم فرو رفته است .

گل هایش بنفش رنگ است میوه آن نیامک متورم ، بیضی شکل و حالت بادکنکی دارد .

دانه به رنگ قهوه ای خیلی روشن ، قلوه ای شکل و فشرده است .

وزن هر دانه گیاه بین 36 تا 38 گرم است .

خاک مناطق رویشی این گیاه ماسه بادی با عمق زیاد هستند .

بافت آن ها سبک یا خیلی سبک با نفوذ پذیری بالا است .

این نوع خک عمدتاً تحت تاثیر فرسایش بادی آبی قرار می گیرد .

در محیط هایی که عمق ماسه ها در تپه های ماسه ای زیادتر است تراکم گیاه بیشتر می باشد .

به منظور پی بردن به ماهیت خاک های مناطق رویشی گیاه دم گاوی و تعیین برخی از مشخصات آن ها در نوار ریگ بلند از اعماق 25-0 و 5-25 و 100-50 سانتی متری خاک نمونه برداری انجام می شود .

به طور کلی دم گاوی در خاک های ماسه ای دارای ph 8-6 و هدایت الکتریکی 8/4 – 05/2 دسی زیمنس بر متر گسترش دارد .

هرچند در خاک های با بافت کمی سنگین تر و ph بالاتر نیز رویش دارد .

گیاه دم گاوی دارای دو نوع ریشه افقی و عمودی می باشد .

سیستم پراکنش ریشه ها به صورتی است که می تواند از رطوبت سطح خاک و هم از سفره های آبی عمیق تر استفاده کند .

معمولاً ریشه های افقی در جهت شیب بارخان می باشد که گاهی 30-25 متر و حتی بیشتر توسعه می یابند و در مواقعی که سرعت باد زیاد باشد ، ریشه ها از زیر خاک ظاهر می شوند و به مرور زمان سخت تر می گردند و در مقابل شرایط نامساعد محیطی مقاومت می نمایند تا بتوانند قمت های مرکزی ریشه را محفوظ نگه دارند .

ریشه های افقی به فاصله 5/1 – 1 متر گیاه جدیدی را به بالا می فرستد و پس از مدتی توده ای از درختچه های دم گاوی که همه در زیر خاک به یکدیگر متصل هستند ، به وجود می آید .

ریشه های عمودی در عمق 30 و 15 متری خاک نفوذ نموده و بدین ترتیب قادرند از رطوبت شعریه استفاده نمایند .

گیاه دم گاوی از هفته دوم اسفندماه شروع به رشد نموده و اولین جوانه های برگی آن ظاهر می شود .

در اواخر اسفند ماه رشد برگ ها شروع می شود و شاخ ها و حسبت های جدید بر روی درختچه رشد می کنند .

گل های این گیاه از اواخر فروردین ماه ظاهر می شوند و تا اواخر اردیبهشت ماه بر روی گیاه حضور دارند .

در این زمان کپسول و گل هر دو بر روی گیاه حضور دارند .

رسیدن کپسول های حاوی بذر در خرداد ماه تکمیل و گاهی تا اواسط تیرماه ادامه دارد .

در این مرحله برگ های گیاه نیز کمی تغییر رنگ داده و رو به زردی می روند .

کپسول های حاوی بذر رسیده چنان چه جمع آوری نشود از اواسط تیر ماه به تدریج از گیاه جدا شده و به اطراف پراکنده می شود و همراه باد در تلاطم شنزارها مدفون می گردد .

مرحله ریزش کپسول های حاوی بذر تا اواخر خرداد ماه ادامه دارد .

با شروع مهرماه و کاهش تدریجی درجه حرارت و نیز شروع مهرماه وکاهش تدریجی درجه حرارت و نیز شروع باران های پاییز ، گیاه رشد مختصری نموده و خود را برای خواب زمستانه آماده می کند .

این مرحله 3-25 ماه ادامه دارد و در اواخر آذرماه ا کاهش شدید درجه حرارت گیاه به خواب زمستانه می رود .

این گیاه نه فقط به خاطر حفاظت خاک و یا افزایش حاصلخیزی در اکوسیستم های بیابانی اهمیت دارد .

بلکه ارزش غذایی آن نیز قابل توجه است .

بررسی ها نشان می دهد که میزان پروتئین خام این گیاه حدود 24-17 درصد بوده که این میزان در مقایسه با کاه جو و یونجه بالاتر می باشد .

حداکثر میزان پروتئین در برگ های این گیاه در اواخر خرداد ماه و حداقل آن در اواسط مرداد ماه برآورد گردیده است .

میزان خاکستر برگ و سرشاخه های این گیاه حدود 5/27 درصد ماده خشک بوده که در مقایسه با جو و یونجه دارای مقدار بالاتری است .

همچنین میزان الیاف خام برگ و سرشاخه های این گیاه 8/5 درصد ماده خشک بوده که در مقایسه با جو و یونجه دارای میزان کمتری است .

اشنان درختچه ای است با یا ، چندساله ، دارای انشعابات فرعی متعدد ، ساقه های ترد ، سفید رنگ و بر روی آن برگ های استوانه ای کم و بیش کشیده و دراز گوشتی و آب دار قرار می گیرند .

برگ های متقابل ضخیم که از نوعی کرک های غده ای بارانی که دارای یک سلول بسیار بزرگ هستند ، پوشیده شده اند .

این سلول ها پر از آب و شیره ی و اکوئولی غنی از املاح و اسید اگزالیک می باشند .

این پوشش کرکی به هنگام خشکی هوا همانند اندام ذخیره ی آب عمل نموده و بعد از اینکه آب خود را از دست دادند ، خشک و دوباره به صورت آردی شکل و سفید خام تمام سطح ساقه و برگ ها را می پوشانند .

گل های اشنان منفرد ، منظم و در هنگام رسیدن میوه در قاعده خشک و کاغذین می شوند .

اشنان متعلق بعهخانواده اسفتاجیان است .

رویشگاه های نسبتاً گسترده اشنان در اکثر شوره زارهای نواحی بیابانی جهان مشاهده می شوند .

پراکنش جغرافیایی درختچه در کشورهای حوزه ی خلیج فارس مانند قطر ، بحرین ، کویت و همچنین بخش وسیعی از اراضی شور بیابان های جنوبی مانند سیستان و بلوچستان ، نواحی مرکزی تا نواحی شمال گسترش یافته است .

اشنان از جمله گیاهان بارز شوره زارهای کشور محسوب شده که حتی در شوری بالای 40 میلی لوس را نیز به راحتی تحمل می کند .

این درختچه از لحاظ حفاظت خاک ، مخصوصاً در نواحی شور و قلیایی ، نقش تعیین کننده ای ایفا می کند .

سه شاخه های گیاه اشنان توسط دام های بزرگ مانند شتر تعلف شده وبه همین دلیل ، مراتع اشنان خیز چراگاه بسیار مناسب برای پرورش شتر به شمار می آید .

در رنیمتارهای گیاهی اشنان ، سایر گونه های گیاهی شور سپند مانند : علف شور ، خارشتر ، جغجغک و گز به عنوان گونه های همراه موجب تنوع زیستی اجتماعات گیاهی اشنان می شود.

این گیاه در موارد زیادی استفاده می شود.

1- در تعلیف دام : این گیاه از نظر خوشخوراکی ارزش کمی داشته و بیشتر مورد علاقه ی شتر می باشد ، بز و گوسفند ازا ندام خشک گیاه به مقدار کم مورد استفاده قرار می دهند .