من ایران را همانند قطاری در سراشیبی پیشرفت میبینم که هرمانعی را به راحتی پشت سر خواهد گذاشت و حتی اگر آن را از خط ریل نیز خارج کنند نخواهند توانست مانع از پیشرفت او بشوند.
پیام اکثر اصلاحات موفق و ناموفق اداری در جهان آن بوده است که تحول به ندرت از طریق شانس و یا تصادف حادث میشود بلکه نیازمند " مدیریت تحول " است .
در حال حاضر بهترین مبحث جهت بهبود شرایط اقتصادی ایران .مدیریت تغییرو تحول میباشد که میتواند در مسیر بهبود روشهای اجرائی و مدیریتی کشور با در برگیری کلیه استراتژی های فعلی ، ما را یاری نماید.
تحول از کجا باید آغاز شود؟ با یک بازنگری در کلیه روش هائی که تاکنون مورد استفاده قرار گرفته و بازدهی مناسب نداشته اند لازم است تغییراتی و آن هم نه به صورت آزمایش و خطا بلکه با کارشناسی ، مطالعه و بررسی دقیق انجام شود ، چرا که هم اکنون در تمام نقاط دنیا ، به دلیل پیشرفت تکنولوژی سرعت پیشرفت ها به گونه ای است که اگر کمی از قافله عقب بمانیم امکان رسیدن بسیار دشوارتر خواهد شد .
در صورتی که در سطح کلی مشکلات بر طرف شود ، خود بخود مشکلات جزئی نیزمرتفع خواهد، یعنی بیشترین تفکر ، تغییرات و تحول باید در زمینه اقتصاد کلان باشد و نه در اقتصاد خرد. بدین منظور باید در این مقوله به دونکته توجه اساسی نمود :
مشخص نمودن زمینه هائی که بیشتر در اقتصاد فعلی اثر گذار هستند
از کدام ابزار میتوان در جهت ایجاد تغییر و تحول در جهت پیشرفت این زمینه ها استفاده نمود
در این راه میتوان از تجربیات دیگر کشورها نیز استفاده نمود.یعنی با کمی تامل میتوان به این مسئله پی برد که کشورهائی که در زمینه صادرات و واردات موفق بوده اند ، از وضعیت اقتصادی مطلوبتری برخوردار هستند و من معتقد هستم در صورتی که این سرزمین در زمینه صادرات و واردات پیشرفت نماید اقتصاد ایران دگرگون خواهد شد.ولی نباید فراموش کرد که برای صادرات در مرحله اول قبل از هر چیز کالا و خدمات با قابلیت صادراتی مورد نیاز است و در مرحله دوم تجار و بازرگانان آگاه به مسائل روز در مرحله سوم شناسائی بازارهای هدف که نیازمند کالاهای ایرانی باشند در مرحله چهارم اجرای سیاست هائی جهت حفظ بازار های ایجاد شده . در کلیه مراحل نیاز دخالت و نظارت دولت محسوس است . یعنی دولت باید با بکارگیری تدابیر خاص در نحوه افزایش تولیدات و افزایش کیفیت آنها وارد عمل شود.
اقتصاد ما بیمار است . بیماری که به هر گونه پزشک مراجعه نموده است غیر از پزشک متخصص آن و هر گونه داروی تجویز شده را نیز مصرف نموده پس طبیعی است که وضع این بیمار رفته به رفته به وخامت بگراید و نه به بهبودی ......
هرگونه برنامه ریزی مسلما مفید است و نتایجی هم به دنبال خواهد داشت ولی باید دقت نمود که ما در حال حاضر به برنامه های زود بازده نیازمندیم و نه برنامه های طولانی مدت .
برای پیدا کردن راه حل ما نباید به کتابها و تعاریف و فرضیه های قبلی مراجعه کنیم چرا که وضعیت فعلی ما کاملا مغایر با وضعیت های قبلی است . لذا باید با استفاده از نیروهای متخصص وکارشناسان با تجربه و بررسی و با توجه به شرایط فعلی تصمیم گیری و اجرا نمود . نباید از این شاخه به آن شاخه بپریم . باید ریشه ای عمل کنیم . اگر ریشه اصلاح شود ، اصلاح شاخ و برگ ها را نیز به دنبال خواهد داشت.
با توجه به اختلاف قیمت کالاها در داخل کشور و قیمت همان کالا جهت فروش در خارج از کشور به دلار ، منفعت و سود چندین برابر را به دنبال دارد ( مثلا سیمان هرکیسه 22500 ریال در داخل و دلار = ریال در خارج از کشور) و هر فروشنده عاقلی در صورتیکه زمینه مهیا باشد حتما سود بیشتر را انتخاب میکند مگر آنکه مشکلاتی مانع اینکار بشود.
بیشتر مشکلات موجود مشکلاتی است که خود دولت ایجاد کرده از قبیل قوانین و مقررات دست و پاگیر گمرکی _ بانکی و اداری در کلیه مراحل مربوط به صادرات ، مشکلات بیمه ای کارگران که بر کارفرمایان تحمیل میشود، مشکلات قیمت گذاری نامناسب بر کالاها و خدمات ، مشکلات حمل و نقل ، مشکلات و تعرفه های سنگین بیمه ها،...
ریشه اصلی مشکلات ما در تولید است .
قوانین دست و پا گیر ، عدم حمایت دولت ،
حال بیائید هرچه میخواهید برای صادرات جایزه های هنگفت بدهید . کالائی برای صادرات وجود ندارد غیر از کالاهائی که خودمان بیش از هر کس دیگری به آنها نیاز داریم نظیر سیمان – آجر – تیراهن – تخم مرغ
فرض کنید مسافر کشتی طوفان زده ای در حال غرق شدن باشیم و عنان کنترل آن از دست ملوان خارج شده و در آن حالت تنها سوالی که مطرح میشود ای است : آیا کسی هست که بتواند کشتی را هدایت کند؟ و در آن حالت دیگر به خصوصیات ظاهری و فردی شخص اهمیت نمیدهیم بلکه عملکرد او برایمان مهم خواهد بود وگرنه باید در انتظار مردن و غرق شدن باشیم . و اینجاست که حضرت علی میفرماید : من کار را بدست ناشی بسپارم یا بدست خائن ، برایم یکسان است ...
مشکل کنونی نبود راه حل نیست بلکه کار بدست کاردان نمیباشد. حال اگر جان و سرنوشت دیگران که به دست ما سپرده شده نیز به اندازه جان و مال خودمان برایمان اهمیت داشته باشد ، پس باید تصمیم عاقلانه را گرفته و اجرا نمائیم .
و بر کسی پوشیده نیست که امروزه کشورهائی در سطح جهانی مطرح هستند که از نظر اقتصادی حرف اول را میزنند و نه آنانکه از نظر نظامی ، سیاسی و ..... پیشرفت داشته اند.
هر قانونی بهتر از بی قانونی است :
متاسفانه هم اکنون صادرات کالا در کشور ما از قانون خاصی طبعیت نمیکند و هر کسی از هر دری که بتواند بدون داشتن آگاهی و اطلاعات و تبهر وارد این کار میشود.
هرقانونی که در جهت تقویت صادرات مصوب میشود ، بدون تفکر به عواقب ونتایج آن به مورد اجرا گذاشته میشود و دست اندرکاران نیز بدون توجه به عواقف امر ، دستورات را اجرا مینمایند و خود را موظف به تفکر و اقدام در خصوص عواقب عملی که انجام میدهند نمیدانند .
زمانی که ما عملی انجام میدهیم ، طبیعتا منتظر نتایج مثبت آن هستیم ولی زمانی نتایج منفی حاصل و زمانی هم کاملا خنثی میشود ، گوئی با لیوانی آب دریا را از نقطه ای پرکرده و در نقطه دیگر آن خالی میکنیم و پر واضح است که فقط زحمت ما بر جا خواهد ماند و با این عمل هیچ تغییری در حجم آب دریا نخواهد داشت ، آیا باز باید به عملی که انجام میدهیم مغرور شویم ؟ و این شرایطی است که هم اکنون دقیقا در پرداخت جوایز صادراتی به صادرکنندگان کشور مشاهده میشود.
نحوه پرداخت " جوایز صادراتی " دلیل اصلی عدم تحرک در امر توسعه صادرات کشور است:
البته من نمیخواهم بگویم .....زحمات بسیاری از طریق ........
برای تحلیل مسئله قدم به قدم پیش میرویم :
قدم اول : هدف از پرداخت جوایز به صادر کنندگان چیست ؟
اولین و اصلی ترین هدف از تقویت صادارت افزایش درآمد ارزی است .
آیا بودجه ای که در این راه صرف میشود دقیقا ما را به این هدف میرساند و ما را قانع میسازد ؟
بعضی وقتها ممکن است هر قدمی که در راهی برداشته میشود کاملا برخلاف جهت بوده و به جای رسیدن به هدف کاملا از مسیر دور شده تا جائی که حتی هدف اصلی نیز فراموش شود و بی هدف قدم زدن خود هدف اصلی واقع شود.
دو نکته اساسی در این زمینه کاملا مشهود است :
نکته اول - باید گفت که ایراد طرح ( پرداخت جوایز صادراتی) آن است که اولا این جوایز به کسانی داده میشود که خود قبلا در راه صادرات موفق بوده اند و احتیاجی به تشویق و تقویت مالی و کسب جوایزو از این قبیل ندارند واز آنجا که هدف اصلی آن است که بر میزان صادرات افزوده شود و مسئله اصلی هزینه ای است که در این راه سرمایه گذاری شده است .
پس بهترا ست کاری کنیم که به تعداد صادر کنندگان افزوده شود نه اینکه همان صادر کننده ها ی قبلی را مورد ارزیابی قرار دهیم ( با این عمل تاثیری در وضعیت فعلی صادرات کشور حاصل نخواهد شد چرا که عملیات بر روی همان تعداد ثابت شرکت های موجود اجرا میشود ) و هرگز با تعداد فعلی صادرکنندگان حتی اگر همه آنها مقام اول را کسب کنند نیز به جائی نخواهیم رسید و همچنان درجا خواهیم زد.
پرواضح است شرکتهای فعال صادراتی چنان سرمایه ای به هم میزنند که جایزه ای که به آنها پرداخت خواهد شد رقم قابل ملاحظه ای برای ایشان بشمار نمیاید و ثالثا هیچ شرکتی صرف رسیدن به این جایزه شروع به فعالیت نخواهد کرد . چرا که سودی که اگر بتواند با نفوذ در بازار های خارجی کسب کند و بر روی این مسئله متمرکز نماید ، هزاران بار بالاتر از این مقادیر خواهد بود و ......
برای روشن شدن مطلب مثال واضح تری بیان میکنم : عملیات صادرات را به یک اتومبیل تشبیه میکنیم
یک اتومبیل را در نظر بگیرید که دارای کلیه تجهیزات لازم ( موتور ، گیربکس، بدنه ، شمع و پلاتین و.... وآماده حرکت میباشد و کافی است که شخصی که رانندگی میداند پس از پر کردن باک بنزین پشت فرمان بنشیند و آن را هدایت کند . حال تصور کنید همین اتومبیل تحویل کسی شود که رانندگی نمیداند و از ماشین سررشته ای ندارد و در موقع سوخت گیری به جای اینکه بنزین را داخل باک ماشین خالی کند ، آن را داخل صندوق عقب خالی نماید و فکر کند آنجا باک بنزین است آنوقت چه اتفاقی رخ میدهد خدا میداند یعنی قبل از اینکه حتی اگر بتواند اتومبیل را ناشیانه به حرکت درآورد، با اولین جرقه سرنشینان نیز از بین رفته اند .در مورد صادرات هم همینطور است ، ما برای صادرات کلیه امکانات از قبیل کالاهای باارزش صادراتی ، موقعیت جغرافیائی مناسب ، نیروی انسانی فعال ، ... و از همه مهمتر حمایتهای دولتی را داریم ولی زمانیکه عنان صادرات به دست کسی سپرده شود که از آن سررشته ای ندارد نه تنها موجب نابودی ارز و سرمایه ملی خواهد شد بلکه فراتر از آن رفته احتمالا اقتصاد یک کشور و در نهایت سرنوشت آحاد یک ملت به سوی نابودی برود . پس با توجه به این مسائل باید بیشتر به ارزش این مهم پی برد.آیا چگونه است که ما به یک اتومبیل و پنج نفر سرنشین یک خودرو چنان اهمیت میدهیم که آنرا به دست هر شخص ناشی نمیسپاریم ولی سپردن مسئولیتهای خطیرجامعه علی الخصوص مسئولیت های مربوط به اقتصاد یک کشور و سرنوشت میلیونها انسان و نسل های آینده آیا تا چه حد باید بی ارزش باشد که به دست هرکسی سپرده شود و هر پیشنهادی بدون تفکر به عواقب آن با صرف هزینه های گزاف به اجرا درآید ....
ما نباید فقط به فکر حال باشیم و اینگونه تصور کنیم که چون در حال حاضر نیازی نداریم پس مشکلی هم نداریم و نخواهیم داشت. با کمی تفکر به آینده ( آینده نگری) میتوان مشکلات آتی را پیش بینی نمود . و باید این نکته را نیز فراموش نکنیم که هرگز با اینگونه مشکلات نمیتوان مقطعی برخورد و آن را حل نمود .
اینجاست که بحث مدیریت تغییر مجددا مطرح میشود . تغییرات احتمالی را باید حدث زده در همین مسیر برنامه ریزی نمود.
( حداکثر بهره وری با استفاده از حداقل امکانات )
پس بهتر است کمی اقتصادی تر فکر کنیم :
در حل مسائل مربوط به اقتصاد کلان از روشهای مربوط به اقتصاد خرد بهره میگیریم که هرگز مثمر ثمر نخواهد بود.
بنابراین ابتدا باید هدف معین شود و سپس ابزار رسیدن به این هدف بررسی و پس از آن موانع و مشکلات موجود شناسائی ودر نهایت مسیر رسیدن به هدف معلوم و انتخاب شود یعنی با انتخاب بهترین روش حرکت را در سطح کلی آغاز نمود.
مرحله اول(تعیین هدف ) : تقویت صادرات جهت افزایش درآمد ارزی و رفع نیاز های کشور در واردات اقلام مورد نیاز
مرحله دوم ( ازریابی امکانات موجود) : باید ابزار و منابعی راکه میتوان در مسیر صادرات از آنها بهره جست شناسائی و معرفی نمود .
مرحله سوم( انتخاب و تعیین مسیر) : ضمن تقویت امکانات موجود ، کمبودها و موانع و مشکلاتی که در این مسیر وجود دارد شناسائی و با توجه به موقعیت ، بهترین راه حل انتخاب شود . بودجه ای که در این راه سرمایه گذاری میشود با یک آینده نگری کامل و با هدف بکار گرفته شود.( 100% بودجه ای که هم اکنون صرف میشود و زمانیکه بسیار با ارزش تر از این هزینه است همزمان با بودجه ای که تلف میشود و قابل جبران و برگشت نیز نمیباشد .)
با کمی بررسی میتوان به منابع صادراتی موجود کشور دست یافت .که از این قبیل اند : محصولات کشاورزی ، فرش دستباف ، صنایع غذایی ،کنسانتره ، دانش فنی و مهندسی و نیروی انسانی و ......( فرض کنیم کشوری در زمینه تولید و صادرات تجهیزات کامپیوتری به مقامات والائی دست یافته ولی ما فاقد این مهارت هستیم پس دلیل نمیشود که ما هم باید همان کار را انجام دهیم تا موفق شویم . ما باید قابلیت های خودمان را کشف و در آن زمینه ها شروع به فعالیت کنیم ) مثلا اگر ما همچنان در زمینه های کشاورزی و فرش دستباف و زعفران و میوه و .... ادامه میدادیم مطمئنا امروز موفق بودیم ولی از آنجا که رویه های دیگری در پیش گرفتیم با شکست مواجه شدیم . همه ما داستان زاغ و کبک را شنیده ایم :
...کرد فراموش ره و رفتار خویش ماند غرامت زده از کار خویش
با کمی دقت میتوان به این مسئله پی برد که تقویت شرکت هایی که قبلا خود در راه صادرات به موفقیت هایی دست یافته اند تاثیر چندانی در اصل مسئله نخواهد گذاشت و ما باید با ارائه روش هایی کسانی را که در این راه ناموفق مانده اند و نیروهای فعال جدید را وارد عمل نمائیم و میدان فعالیت را گسترش دهیم .
برای مثال :
< >کشاورزان ما که متاسفانه اکثرا بی سواد و یا کم سواد هستند و اطلاعاتی از تجارت و صادرات ندارند و صرفا به کاشت و داشت و برداشت محصولات خود و در نهایت به فروش راحت و سریع کالای تولید شده می اندیشند ، ولی میتوانند در این راه از طریق اطلاعرسانی و آموزش از طریق سازمانهایی همچون وزارت بازرگانی، اتاق بازرگانی ، سازمان توسعه تجارت خارجی و... همراهی شوند . این سازمانها میتوانند پل ارتباطی میان خریداران و فروشندگان خارجی وایرانی قرار گیرد .( مثال : نقطه تجاری ) و بعبارت دیگر صادرات و واردات در شرایط فعلی باید کاملا از طریق دولت هدایت شود . اخذ آزمون توانائی صادرات قبل از ارائه کارت بازرگانی به افراد ایجاد امکاناتی جهت سورتینگ کالاهای تولید شده برای تولید کنندگان در جهت نحوه گشایش اعتبارات و خرید و فروش از طریق گشایش اعتبار ( L/C ) که بسیار مطمئن تراز خرید و فروش های داخلی و از طریق چک و سفته و غیره است آموزش های لازم داده شود