دانلود تحقیق باستان شناسی

باستان شناسی, دانش شناخت فرهنگهای ادوار گذشته انسان بر اساس مطالعه اشیا و آثار دیرین و جزآن . فرهنگستان ایران این ترکیب را معادل آرکئولوژی فرانسوی وضع کرده است که از آرخایولوگیا ی یونانی مرکب از آرخایوس به معنی کهن و لوگیا از واژه لوگوس به معنی شناخت مشتق شده است .

به نقل تاریخ نخستین کسی که به فعالیتهای باستان شناسی پرداخت نبونیدوس (آخرین پادشاه بابل حک : 556539 ق م ) بود که برای یافتن نام سازنده معبد شمش الهه خورشید آن را کاوید و دیوارهای معبدی را کشف کرد که نرمسین (پسر سارگن اول شاه اکد و بابل ح 2000 ق م ) ساخته بود (سیدسجادی ص 3 11).

ابودلف خزرجی از کسانی است که از عملیات حفاری به منظور دستیابی به اشیای عتیقه در قرن چهارم هجری خبر می دهد. او ضمن اشاره به آثار و ابنیه شگفت آور زمان قوم عاد که در قریه هندیجان در نزدیکی ارجان * قرار دارد می نویسد: «در این قریه برای به دست آوردن گنجینه ها و آثار تاریخی مانند مصر کاوش می کنند» (ص 91).

نخستین کاوشهای باستان شناسی به مفهوم امروزی آن در قرن هفدهم در بازار شهر رم صورت گرفت . این فعالیت البته به طور نامنظم در کشور چین قدمت بیشتری دارد در زمان نفوذ سلسله سونگ کاوشهایی بر روی خرابه های پایتخت قدیمی سلسله شانگ (15231027 ق م ) در نزدیکی آنیانگ صورت گرفت و نخستین مجموعه اشیای مفرغی و منقوش به دست آمد ( > فرهنگ انسان شناسی و مردم شناسی < ص="">

باستان شناسی از علوم مستقل و دارای روشها و پایه های نظری خاص است . همچنین این علم را از شعب دانش انسان شناسی فرهنگی که به مطالعه فرهنگهای ادوار مختلف تاریخ بشری می پردازد دانسته اند. زیرا یکی از مهمترین زمینه های پژوهشی باستان شناسان بررسی ساختار فرهنگی جوامع انسانی و تکوین و تحول آن در زمانها و مکانهای مختلف است .به همین دلیل از باستان شناسی به مجموعه فنون و تخصصها برای کسب اطلاعات فرهنگی نیز تعبیر می شود (تیلر ص 41).

حفاری از فعالیتهای اصلی باستان شناسی است زیرا از این طریق وضع آثار مدفون با همان شکل و حالت که بر روی لایه های مختلف قرار دارد مشخص می شود. در هر حفاری طرز قرار گرفتن آثار برروی طبقات گوناگون از دو جهت مطالعه می شود: 1) جهت عمودی برای تعیین قدمت لایه ها و مقایسه آثار موجود در آنها از لحاظ زمانی و یافتن شاخصهای فرهنگی هر دوره در یک منطقه معین 2) جهت افقی که در آن بیشتر نظر بر تحلیل نسبت رابطه بین اشیای درون هر لایه و نوع وابستگی آنها به انسان است (ملک شهمیرزادی 1369 1372 ش ج 2 ص 41).

در باستان شناسی لایه های مختلف زمین مطالعه می شود تا وضع و تطور زندگی جانداران در ادوار گوناگون روشن شود. همچنین دگرگونیهای جسمانی انسان در زمانهای مختلف به یاری متخصصان علم دیرین شناسی بررسی می شود. در قسمت اخیر با مطالعه بقایای انسانی و حیوانی تغییرات جسمی جانداران تا به امروز معلوم می شود (کوپن ص 173). بررسی تحولات فرهنگی تاریخ بشری با مطالعه دو دسته آثار بازمانده از گذشته صورت می گیرد: 1) آثار مادی یا محیطی که انسان برای استفاده های خاصی آنها را تغییر می دهد (بک ص 448) 2) آثار غیرمادی که در آن تنها عنایت به شناخت نسبتهای بین آثار باستانی است (ملک شهمیرزادی 13691372 ش ج 2 ص 39).

دانش جوان باستان مردم شناسی با استفاده از اطلاعات علم مردم شناسی پاسخهای روشنی به مسایل پیچیده باستان شناسی می دهد چه باستان شناسان در بسیاری از موارد قادر به شرح و تفسیر اشیای به دست آمده از درون خاک نیستند ولی با بهره گیری از این دانش رفتارهایی که با قالب شکل ظاهری آن اشیا نسبت دارد قابل بازیابی و شناسایی است . گونه شناسی اشیای باستانی و گروهبندی آنها از نظر شکل جنس ساختار و عملکرد به شناخت مجموعه های مشخصی می انجامد که از لحاظ زمانی به یکدیگر وابسته اند. و این معرف خوبی برای شناخت زمانی مکانی فرهنگهای بشری است . مردم شناسی بویژه بخش پیش از تاریخ آن نیز به نحوه کار اشیای بازمانده و مطالعه نسبت و رابطه بین آنها نظر دارد.

بهره گیری از علوم مختلف دیگر از جمله زمین شناسی فسیل شناسی رسوب شناسی چینه شناسی بوم شناسی گیاه شناسی و جغرافیای انسانی و غیر آن دامنه تحقیقات علم باستان شناسی را گسترده تر کرده است ( > فرهنگ دوره پیش از تاریخ < ص="" 369)="" و="" گستردگی="" این="" دانش="" خود="" موجب="" ایجاد="" شاخه="" های="" مختلف="" وابسته="" نظیر="" باستان="" شناسی="" تجربی="" باستان="" شناسی="" نوین="" باستان="" شناسی="" روشمند="" باستان="" شناسی="" نظری="" باستان="" شناسی="" اجتماعی="" باستان="" شناسی="" رفتاری="" باستان="" شناسی="" زیردریا="" باستان="" شناسی="" فرآیندی="" باستان="" سنجی="" ارکئومنیتیسم="" و...="" جز="" آن="" شده="" است="">

تقسیمات دوران باستان . تا زمان لابک 1282/1865 تاریخ زندگی بشر به سه دوران باستان میانی و جدید تقسیم شده بود اما او قسم چهارمی را بر آن افزود و آن را دوران ما قبل تاریخ نامید (دانیل ص 8). در 1277/1860 مورلو در کتاب > بررسیهایی درباره زمین شناسی باستان شناسی در دانمارک و سویس < مفهوم="" بدیع="" «تاریخ="" پیش="" از="" تاریخ="" »="" را="" به="" مطالعات="" باستان="" شناسی="" افزود.="" او="" معتقد="" بود="" که="" این="" علم="" با="" شروع="" دوران="" تاریخی="" پایان="" نمی="" یابد="" چه="" هر="" قدر="" در="" تحقیقات="" تاریخی="" به="" عقب="" می="" رویم="" مدارک="" به="" دست="" آمده="" ناقصتر="" و="" فواصل="" بین="" رخدادها="" بیشتر="" می="" شود="" و="" این="" فاصله="" تنها="" با="" کمک="" علم="" باستان="" شناسی="" و="" مطالعه="" آثار="" باستانی="" کاهش="" می="" یابد="" (ملک="" شهمیرزادی="" 1366="" ش="" 69).="" امروزه="" باستان="" شناسان="" زندگی="" بشر="" را="" از="" آغاز="" به="" دو="" دوران="" تقسیم="" کرده="" اند:="" 1)="" پیش="" از="" تاریخ="" 2)="" تاریخی="">

1) دوران پیش از تاریخ بیش از نود و نه درصد از تاریخ زندگانی انسان را شامل می شود و به همین دلیل خود به چهار عصر تقسیم شده است : الف . پارینه سنگی از آغاز پیدایش بشر بر روی زمین (ح 000 500 3 سال قبل ) تا شانزده هزار سال قبل (رجوع کنید به نمودار تطبیقی دوران باستان ) ب . میانسنگی از فاصله زمانی شانزده تا دوازده هزار سال قبل در خاورمیانه و خاورنزدیک که از ویژگیهای مهم این عصر پیشرفت در ساختن ابزارهای سنگی بود (رجوع کنید به نمودار تطبیقی دوران باستان ) ج . نوسنگی که در ابتدا کاربرد «سنگ صیقلی » ایجاد سفالینه ها و تنوع در ساختن ابزار سنگی از مشخصه های بارز این دوره محسوب می شد. ولی بعدها رویدادهای اقتصادی اجتماعی بنیادی این عوامل را تحت الشعاع قرار داد. در این عصر کشاورزی (کاشتن گندم و جو) و دامپروری (اهلی کردن حیواناتی چون بز و گوسفند در خاورمیانه ) به وجود آمد وانسان مصرف کننده برای اولین بار به تولید مواد غذایی پرداخت . اهمیت این رویداد بدان حد بود که چایلد آن را انقلاب نوسنگی یا اولین دگرگونی بنیادی در تاریخ بشری نامید (ص 90) د. مس سنگی که در آن علاوه بر مصنوعات سنگی رایج نخستین بار از افزار مسی استفاده شد. این عصر از لحاظ زمانی بین دو عصر نوسنگی و مفرغ (برنز) قرار دارد ( > فرهنگ دوره پیش از تاریخ < ص="" 216.="" نیز="" رجوع="" کنید="" به="" نمودار="" تطبیقی="" دوران="" باستان="">

اگر چه قدیمیترین نشانه های استفاده از مس به ابتدای عصر نوسنگی برمی گردد در غار شانیدر در کوههای زاگرس آویز کوچک مسی از هزاره دهم ق م به دست آمده است که برای ساختن آن از روش چکش کاری روی مس سرد استفاده شده است در حالی که سابقه کاربرد این روش در بین النهرین و آسیای صغیر به هزاره هشتم ق م می رسد. چکش کاری روی مس گرم سابقه کمتری دارد. بنا به شواهد موجود در خاورمیانه و خاورنزدیک در هزاره ششم ق م برای این گونه چکش کاری دمای فلز را به هزار درجه صد بخشی (سانتیگراد) می رسانده اند. در تل ابلیس ایران نیز آثاری به دست آمده که نشانه استفاده از این روش در اواخر هزاره پنجم ق م است (همان ص 688).

همچنین مهمترین فعالیت تولیدی در تپه باستانی قبرستان در دشت قزوین (لایه 9 II از نیمه دوم هزاره پنجم ق م ) صنعت ذوب مس بود و باتوجه به قراین مس تنها در کارگاههای فلزگری این محوطه ذوب و اشیای ساخته شده از آن در منطقه توزیع می شد. در کاوش این تپه دو کارگاه مس تأسیسات کارگاهی دیگر و ابزار فلزکاری کشف شد که یک بوته ذوب فلز بر بالای کوره و تکه ای از یک قالب در کنار آن قرار داشت . از داخل و خارج کارگاه نیز حدود ده قالب ریخته گری از جمله قالبهای ساختن کلنگ دوسر تیشه تبر و قالب شمش به دست آمد (مجیدزاده ص 6). در مرکز آسیای صغیر در هزاره دوم ق م اقوام حتی از قدیمیترین و بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان آهن بودند و با قراین موجود احتمالا ساکنان تپه حسنلوی آذربایجان غربی (آغاز هزاره اول ق .م ) با صنعت فولادسازی آشنایی کافی داشتند ( > فرهنگ دوره پیش از تاریخ < ص="">

2) دوران تاریخی با شکل گرفتن نگارش و بخصوص پیدایش خط در هزاره سوم ق م آغاز شد. نخستین شهرها در این دوره به وجود آمد و به همین دلیل به عصر آغاز شهرنشینی موسوم است و با انتساب به همبسته مفرغ که در آن دوره به کار می رفت عصر مفرغ نیز نامیده می شود (همانجا). اگر آثار به جا مانده از دوران تاریخی آثار تاریخی نامیده می شود آثار باقیمانده پیش از آن را می توان آثار باستانی نامید. نامشخص بودن محدوده زمانی «باستان » در ترکیب باستان شناسی نیز نشان می دهد که این علم اغلب به مطالعه بقایای ادوار پیش از تاریخ می پردازد (همان ص 868).

امروزه برای تعیین قدمت آثار باستانی از روشهای پیشرفته شیمی فیزیکی و گیاه شناسی استفاده می شود از جمله می توان کاربرد کربن 14 را برای تاریخگذاری اشیای باقیمانده بین پنج تا هفتاد هزار سال قبل و پتاسیم آرگون را برای تاریخگذاری آثار بیش از صد هزار سال پیش نام برد.

منابع : مسعربن مهلهل ابودلف خزرجی سفرنامه ابودلف در ایران چاپ ولادیمیر مینورسکی ترجمه ابوالفضل طباطبایی تهران 1354 ش ورگوردن چایلد انسان خود را می سازد ترجمه احمد کریمی حکاک و م . هل اتائی تهران 1357 ش گلین دانیل تمدنهای اولیه و باستان شناسی خاستگاه آنها ترجمه هایده معیری تهران 1363 ش





منصور سیدسجادی «باستان شناسی و علوم دیگر» مجله باستان شناسی و تاریخ سال 1 ش 1 (پائیز و زمستان 1365 ش ) یوسف مجیدزاده «تپه قبرستان : یک مرکز صنعتی در آغاز شهرنشینی در فلات مرکزی ایران » مجله باستان شناسی و تاریخ سال 4 ش 1(شهریور 1369 ش ) صادق ملک شهمیرزادی «اشاره ای مختصر بر تشکیلات باستان شناسی در ایران » مجله اثر ش 1214(اسفند 1365 ش ) مواضع مختلف همو «باستان شناسی چیست و باستان شناس کیست ؟» در مرز برگهر: نامگانی استاد علی سامی چاپ محمود طاوسی شیراز 1369 1372 ش همو «مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناسی در ایران » مجله باستان شناسی و تاریخ سال 1 ش 2 (بهار و تابستان 1366 ش )

P.K.Bock, Modern cultural anthropology: an introduction , NewYork 1974; Y.Coppens, Prإ-Ambules , Paris 1988; Dictionnaire de la Prإhistoire , ed. A. Leroi-Gourhan, Paris 1988, s.v."chalcolithique" (by C. Masset), s.v. "Ethnoarchإologie" (by C. Perles), s.v. "Fer(¢ge du)" et "Metallurgie" (by G.Gaucher), s.v. "Protohistoire" (by J. Leclerc and J.Tarrete); Dictionnaire de l'Ethnologie et de l'Anthropologie , Paris 1991, s.v. "Archإologie" (by F.Audoz); W. W. Taylor, AStudy of Archaeology , Southern Illinois 1971.

/ جلال الدین رفیع فر /

باستان شناسی در جهان اسلام . سرزمینهای اسلامی از اندونزی تا اندلس (اسپانیای اسلامی ) و از سومالی تا آلبانی حدود شصت درصد از اماکن و آثار باستانی و تاریخی دنیا را به خود اختصاص داده است . در گذشته تحقیقات باستان شناسی دوره اسلامی به مطالعات نظری و مباحث تاریخ هنر و سکه شناسی منحصر بود در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی در شهرهای رم پادوا گوتینگن و استکهلم مجموعه های مختلفی حاوی سکه شناسی دوره اسلامی منتشر شد و در اوایل قرن نوزدهم فرن نخستین کار ارزنده را در همین موضوع عرضه کرد. توجه به هنر و معماری اسلامی بویژه تحقیق در آثار اسپانیای دوره اسلامی نیز در این سالها افزایش یافت و مورفی در 1229/1813 کتابی درباره معماری اسلامی انتشار داد ( د. بریتانیکا ج 2 ص 264).

نخستین بررسیها در معماری اسلامی و هنرهای سنتی شمال افریقا و مصر کار پژوهشگرانی است که به همراه ناپلئون به آن کشور رفته بودند. در زمینه معماری اسلامی کست در 1255/1839 و بورگوان در 12901309 ق / 18731892 م تحقیقات ارزشمندی ارائه کردند. بسکو ی اسپانیایی در 1328/1910 «مدینه الزهرا» از مراکز خلافت امویان اندلس در حوالی قرطبه را کاوید. کاوش در این منطقه تا 1950

ادامه یافت . سپس با کاوشهای زاره و هرتسفلد در 1329 ق /1911 م تا 1331ق /1913 م در شهر قدیم سامرا * بخشهای مهمی از شهرهای دوره حکومت عباسیان (بعد از خلافت هارون الرشید) خاکبرداری شد و درباره هنر معماری شهرسازی و سفالگری آن زمان اطلاعات بسیاری به دست آمد و با قطعی بودن زمان ساخت سفالینه های مکشوف در آنجا معیار دقیق و ارزشمندی برای تاریخگذاری اشیای کشف شده از مناطق اسلامی دیگر نیز به دست آمد (همانجا).

کاوش شهرهای قدیم شوش سیراف ری و نیشابور همچنین نتیجه پژوهشهای محققانی چون پوپ گدار سیرو مهدی بهرامی و محمدتقی مصطفوی در شناخت هنر معماری دوره های مختلف و بویژه دوره اسلامی تأثیربسیار گذاشت .

از فعالیتهای مهم باستان شناسی در سرزمینهای شرق اسلامی کاوش تولستوف روسی در 1948 1952 م درشهر ترمذ * و خاکبرداری محققان فرانسوی در منطقه لشکر بازار * پایتخت زمستانی سلاطین غزنوی بود. همچنین باستان شناسان فرانسوی درنزدیکی تدمر (پالمیرا) در سوریه در محلی به نام قصرالحیرالغربی آثار هنری با ارزشی از جمله گچبریها و نقشهای دیواری کشف کردند و با کاوش در شهرها و مناطق مهم دیگر دوره اسلامی مانند فسطاط (در ساحل شرقی رود نیل که بقایای آن در قاهره کنونی در محله مصرالعتیقه قرار دارد) دهلی کهنه (شاه جهان آباد) مسجد حران (همان ج 2 ص 264 265) مسجد جامع اصفهان و شهر گرگان (هورکانیای باستانی ) در گنبدقابوس بسیاری از ابهامهای تاریخ دوره اسلامی

بر طرف شد. در این زمینه پژوهشهای برشم و ویت فرانسوی و در باره ویژگیهای سفالگری دوره اسلامی

مطالعات لین انگلیسی فهروری مجاری و اشنیدر سویسی قابل ذکر است . تحقیقات اتینگهاوزن امریکایی

و بیوارد انگلیسی راجع به فرهنگ و تمدن اسلامی و پژوهشهای بازیل گری درباره نگارگری و نقاشیهای آن دوره نیز حائز اهمیت است .