استان ایلام با 19086 کیلومتر مربع، حدود 1.4 درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد. این استان در غرب دامنه ی سلسله جبان زاگرس بین 31 درجه و 58 دقیقه تا 34 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 45 درجه و 24 دقیقه تا 48 درجه و 10 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ در گوشه ی غربی کشور قرار گرفته است. استان ایلام از جنوب با خوزستان، از شرق با لرستان، از شمال با کرمانشاه (استان های داخلی) و از سمت غرب با 425 کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق همجوار است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1375 استان ایلام مشتمل بر 7 شهرستان، 17 بخش، 15 شهر، 36 دهستان و 753 آبادی دارای سکنه بوده است.
شهرستان های استان ایلام عبارتند از: آبدانان، ایلام، ایوان، دره شهر، دهلران، شیروان و چرداول و مهران
مرکز استان، شهر ایلام است که به علت زیبایی های طبیعی فراوانی که دارد عروس زاگرس نام گرفته است.
جغرافیای تاریخی استان ایلام
سرزمینی که اکنون استان ایلام نام دارد، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده است.این کشور در حدود 3000 سال پیش از میلاد بوجود آمده و تا سال 640پیش از میلاد به حیاط اجتماعی خود ادامه داده است . در این سال به فرمان آشوربانی پال به خاک و خون کشیده شده و منقرض شده است. از شهرهای این کشور به اسامی شوش " پایتخت اصلی "،"ماداکتو"،"پایتخت تابستانی"،"اهواز"،"خایدالو" ،"ماساباتیک" ، "کابیانه" اشاره شده است.
در کتیبه های بابلی، عیلام را "آلامتو" یا "آلام" خوانده اند که به قولی به معنای کوهستان یا "کشور طلوع خورشید" است. مدتی پس از سقوط عیلام حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه ی تحت نفوذ پارس ها در شرق و ماد ها در غرب تقسیم شد. اقوام ساکن زاگرس در دوره ی هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده است، ولی ظاهرا ارتش هخامنشی برای عبور از زاگرس ناچار به پرداخت باج به کوه نشینان مقتدر آن بوده است .بنا به نوشته مورخان یونانی در زمان سلوکیه ساکنین زاگرس اکثر اوقات با اقوام مهاجم و بیگانه در نبرد بوده اند. وجود آثار باستانی فراوانی از دوره ی ساسانی در استان¬های ایلام و لرستان نشان می دهد که این منطقه در آن زمان بسیار آباد و با اهمیت بوده است . اسامی شهرهایی مانند "ماسبندان" ، "مهرگان کدک" ، "دارشهر"، "سیمره"، "اریوخ"، "شیروان" این نظر را تایید می کند. محل دقیق بعضی از این شهرها هنوز روشن نشده است.
ایلام
ایلام که در عهد باستان به "اریوحان" معروف بود ولی ایلام کنونی در سال 1308 شمسی در منطقه ای که حسین آباد نامیده نامیده می شد از نو احداث گردیده و یک سال بعد با توجه به سابقه ی تاریخی و تصویب فرهنگستان ایران به نام "ایلام" نام گذاری شده است . شهر ایلام در حصاری از کوه ها و ارتفاعات جنگلی استقرار یافته است و آب و هوای معتدل و کوهستانی و بهاری دلپذیر دارد. سه قرن پیش حکومت خود مختار والیان در منطقه ی ایلام و پشتکوه برقرار بوده است .
از معروفترین این والیان می توان از حسین خحان ، غلام رضا خان و حسین قلی خان و ابوقداره نام برد. این افراد با یک سلسله روابط خاص به حکومت مرکزی ایران وابسته بودند و سالانه به میزان معینی مالیات و تعداد تفنگچی در اختیار حکومت مرکزی قرار می دادند .
در حال حاضر شهر ایلام به عنوان مرکز سیاسی – اداری استان ایلام از شهرهای توسعه یافته غرب کشور است و به لحاظ دارابودن تفرج های جنگلی و آثار تاریخی و باستانی متعدد از زیباترین شهرهای استان نیز محسوب می شود.
بنا ها و یادمان های تاریخی ایلام
استان ایلام از جمله استان های باستانی ایران است که به علت قدمت تاریخی و تمدن کهن آثار تاریخی و مذهبی جالب توجهی را به خود جای داده است.
در زیر مهم ترین این آثار مورد اشاره قرار می گیرند:
تنگ بهرام چوبین
تنگ بهرام چوبین یکی از مهم ترین دره های کم عرض و بسیار مرتفع و استراتژیک در ضلع غربی مسیر جاده ی دره شهر پل دختر است.
این تنگه که آن را شکارگاه بهرام می گویند دارای آثار ارزنده ی فراوان در قسمت ورودی، پیشانی و ارتفاعات است.
این مجموعه که از دوران ساسانی به جای مانده است، که از سنگ و گچ ساخته است و به ارتفاعات جنگلی کبیر کوه در عمق تنگه و مناطق صعب العبور آن ختم می شود .
تنگه ی بهرام از شاهکا رهای طبیعی وتاریخی است که همواره مورد بازدید علاقه مندان به تاریخ طبیعت و کوهنوردان قرار می گیرد و در ایام بهار ایرانگردان و علاقه مندان به آثار تاریخی و طبیعی را به سوی خود جذب می کند .
تنگ ما ژین
در تنگ ما ژین از توابع دره شهر دخمه ها و اشکفت هایی وجود دارد که که یکی از آنها به غار" کول کنی " معروف است .
دهانه ی این غار در محل ورودی حدود 30 متر طول دارد و همچنین در محل ریزش آب
(داخل غار ) حوض کوچکی که از سنگ تراشیده شده وجود دارد که ملاط آن احتمالا از ساروج است .
علاوه بر غار" کول کونی " در این محل دخمه های متعددی وجود دارد که تعداد آن به 12 عدد می رسد .
جالب ترین این دخمه ها از سه اشکفت در کنار هم و یک اشکفت بر بالای آن هاست که به غار " انوشیروان " معروف هستند .
در کف یکی از این غارها یک قطعه سفال از نوع سفال های نیمه ی هزاره ی اول قبل از میلاد بدست آمده است .
تنگ وویله
در بین دو رودخانه در دامنه ی کوه های تخت پیران و تخت نیله در شمال شرقی زرین آباد دهلران تنگی موسم به تنگ وویله و وجود دارد که حاوی آثار متعددی از بناهای تاریخی و باستانی است . یکی از این آثار قلعه ی شیاخ یا (شیاق) است.
اثر مهم دیگر این تنگ ویرانه های شهر سامرا است که در کنار رود چم زنگی در مجاورت روستای بردی واقع شده است .