قندها یا ساکاریدها ، سادهترین کربوهیدراتها هستند. قندها به قندهای ساده یا مونوساکاریدها ، دیساکاریدها و پلیساکاریدها طبقه بندی میشوند. اکثر قندها در طبیعت وجود دارند. بعضی از آنها ساختار بدن سلولهای زنده را تشکیل میدهند و برخی طبیعت را میسازند. با مواد قندی موجود در طبیعت آشنا میشویم.
مونوساکاریدها
فرمول ساده یا تجربی برای همه قندها است.
گلوکز
جزء تک قندیهاست. گلوکز ، قند خون یا قند انگور (گلایکیس در فرهنگ یونانی به معنی شیرین) که به دکستوز موسوم است، یک پنتاهیدروکسی هگزانال است و در خانواده آلدوزهگزوزها جای دارد. گلوکز به صورت طبیعی در بسیاری از میوهها و گیاهان و با غلظتی در گستره 0.08% تا 0.1% در خون انسان وجود دارد.
فروکتوز
ایزومر کتوهگزوزی گلوکز ، فروکتوز میباشد. فروکتوز ، شیرینترین قند طبیعی است. فروکتوز نیز در بسیاری از میوهها و در عسل وجود دارد. فروکتوز در فرهنگ لاتین به معنی میوه است.
ریبوز
قند طبیعی مهم دیگر ، ریبوز است. این قند ، واحد ساختاری ریبونوکلئیک اسیدها میباشد.
دیساکاریدها
دیساکارید از ترکیب دو مونوساکارید از طریق تشکیل یک پل اتری (معمولا استال) بدست میآید.
ساکارز
ساکارز یک دیساکارید حاصل از گلوکز و فروکتوز است. ساکارز ، قندمعمولی ، یکی از مواد شیمیایی طبیعی است که بدون تغییر مصرف میشود؛ (آب و NaCl مثالهای دیگری هستند.) مصرف سالانه ساکارز در آمریکا در حدود 45 کیلوگرم برای هر نفر است. ساکارز از نیشکر و چغندرقند استخراج میشود و فراوانی طبیعی آن بین 14 تا 20 درصد است. ساکارز در بسیاری از گیاهان دیگر با غلظت کمتر نیز یافت میشود. تولید جهانی ساکارز در حدود 70 تریلیون کیلوگرم در سال است و کشورهایی هستند (مانند کوبا) که اقتصاد آنها بستگی به قیمت ساکارز دارد.
ساختمان ساکارز از رفتار شیمیایی در هیدرولیز اسیدی و تبدیل آن به گلوکز و فروکتوز مشخص میشود. ساکارز یک قند غیر کاهنده است. تشکیل اوسازون نمیدهد و موتاروتاسیون در آن صورت نمیگیرد. این پدیدهها ، مشخص میکند که دو واحد مونوساکارید توسط یک پلیاستال از طریق کربنهای آنومری بهم متصل شدهاند. لذا دو عامل همیاستالی حلقوی یکدیگر را محافظت میکنند.
پراش اشعه ایکس این فرضیه را تایید میکند. ساکارز دیساکاریدی است که در آن فرم D - α - گلوکز به D - β - فروکتوز فورانوز متصل شده است.
مالتوز
مالتوز یا قند جوانه جو که تجزیه آنزیمی (آمیلاز) نشاسته با راندمان 80% حاصل میشود، دیمر گلوکز است که در آن ، اکسیژن همیاستالی یک مولکول گلوکز (در فرم α - آنومری) با C- 4 مولکول دیگر پیوند دارد. در این آرایش ، واحد گلوکزی ، با خواص شیمیایی خاص خود بصورت محافظت نشده باقی میماند. مثلا مالتوز یک قند کاهنده است، اوسازون تشکیل میدهد و موتاروتاسیون در آن انجام میگیرد.
مالتوز با محلول اسید یا آنزیم مالتاز هیدرولیز شده و به دو مولکول گلوکز تبدیل میشود. شیرینی آن به اندازه یک سوم ساکارز است.
سلوبیوز
یکی دیگر از دیساکاریدهای متداول سلوبیوز است که از هیدرولیز سلولز بدست میآید. خواص شیمیایی و ساختمان آن ، همانند مالتوز میباشد، بجز در مورد شیمی فضایی آن در پیوند استالی که β بجای α است. محلول اسیدی ، سلوبیوز را به دو مولکول گلوکز با بهره مشابه هیدرولیز مالتوز تبدیل مینماید. ولی هیدرولیز با آنزیم ، به آنزیم دیگری به نام β - گلوکزیداز نیاز دارد که بطور مشخص فقط به β - استالی حمله مینماید. برعکس ، مالتاز مخصوص مخصوص واحدهای α - استالی در مالتوز است.