دانلود تحقیق رویکردى اسلامى به آزادى و حقوق بشر

رویکردى اسلامى به آزادى و حقوق بشر
در آغاز بحث لازم است نکاتى را یادآور شوم:
1.
تاثیر عنوان حقوق بشر و آزادى در جامعه: در گستره گیتى عنوان و گفتار دل‏انگیز حقوق بشر و آزادى‏ها مطابق موازینى که دارد بین جوامع ستاره‏وار مى‏درخشد و تلالؤ جان بخش آن زوایاى آفرینش را زینت‏خاص مى‏بخشد و جهانیان دربند و مظلوم و ستمدیده را امیدوار کرده و آرامش مى‏بخشد، زیرا حقوق و احقاق آن براى بشر، هماهنگى، زندگى مسالمت‏آمیز، رفاه و آسایش کامل را نوید مى‏دهد .
2.
برخوردارى همگان از مزایاى اجتماعى: تردیدى نیست انسان‏ها در هر کجاى دنیا که زندگى کنند و داراى هر دین و مذهبى و قوم و نژاد و ملتى که باشند باید مطابق موازین از حقوق انسانى و همه مزایاى جهان هستى برخوردار گردند، زیرا همه آفریده خداى واحد و رحیم هستند و او به همه آنان کرامت‏بخشیده است; همان طور که مى‏فرماید:
لقد کرمنا بنى آدم و حملنا هم فى‏البر والبحر و رزقناهم من‏الطیبات و فضلناهم على کثیر ممن خلقنا تفضیلا .

(2)
فطرت الهى بشر بر گرایش به حفظ این پدیده و رعایت کامل آن براى همگان استوار است و عقل آدمى نیز به همین گرایش حکم کرده است .
مشرب‏هاى عرفانى، فلسفى، اخلاقى رعایت‏حقوق بشر و آزادى‏ها را در جهان هستى جزئى تفکیک‏ناپذیر از طریقه خویش قرار داده‏اند و رعایت نکردن و یا نادیده‏گرفتن آن را سبب از هم پاشیدگى و نابودى جوامع بشرى دانسته‏اند .
در ادیان الهى نیز رعایت‏حقوق بشر و عدم تجاوز به حقوق یکدیگر از اهداف اصلى به شمار مى‏رود و به این مساله بیش از هر موضوعى پرداخته‏اند .
3.
تاکید انبیا و اوصیاى آنان بر حفظ حقوق بشر: در طول تاریخ بشر، انبیا و اوصیاى عظام که حلقه ارتباط میان خلق و خالقند، تلاش بسیارى در تثبیت این پدیده در جوامع بشرى کرده و در همه تعالیم دینى، اجتماعى، اخلاقى و اقتصادى جهانیان را به آن دعوت کرده‏اند و بر حفظش تاکید داشته‏اند تا رعایت‏حقوق انسان‏ها را در جامعه بشرى نهادینه سازند، براى نمونه مى‏توان به فرمان حضرت على علیه السلام به مالک اشتر که یک منشور اساسى براى حقوق انسان‏ها در دین است و رساله ‏الحقوق امام سجاد علیه السلام اشاره کرد .

4.
تاکید بیشتر پیامبراسلام علیه السلام درباره آزادى: در امتداد تلاش انبیاى عظام، پیامبراسلام برنامه کامل‏ترى در این زمینه براى رهایى انسان در گذر از فراز و نشیب‏هاى زندگى به جامعه بشرى ارائه داد و با تاکید بر کرامت همه انسان‏ها صرف نظر از جهت، جنس، رنگ، نژاد و .
راه رشد و تکامل را براى افراد جامعه مشخص کرد .
قرآن یکى از فلسفه‏هاى بعثت پیامبران را آزادى انسان‏ها و رهایى آنان از قید اسارت‏ها مى‏داند: «و یضع عنهم اصرهم و الاغلال التى کانت علیهم‏» (3) و امامان علیهم السلام نیز همواره بر جایگاه و ارزش آزادى در زندگى فردى و اجتماعى بشر تاکید کرده‏اند .
پس اعتقاد بنیادین به اصل آزادى‏هاى قانونى اسلامى یکى از آرمان‏هاى اصیل اسلامى است .
5.
تلاش عالمان در پدیدار ساختن آزادى: عالمان و اندیشمندان دینى در راه تحقق بخشیدن و رعایت‏حقوق بشر در تمام ابعاد زندگى تلاش و سعى بسیارى کرده‏اند و در طول زندگى، پیام آزادى و هدایت را در دست و سلاح ایمان به حق و رعایت‏حقوق انسان‏ها و آزادى‏ها و هماهنگى بشر را در قلب و آواى بلند آن را بر لب داشته‏اند و جهانیان را بر حفظ حقوق بشر فراخوانده‏اند .
در این قرن پس از آن همه تلاش مصلحان و راهنمایان در طول تاریخ براى تحقق و نهادینه ساختن حقوق بشر در بین جوامع بشرى، متاسفانه بدبینى‏ها، دشمنى‏ها، تهمت‏ها، ستم‏ها، نگرانى‏ها، آشوب‏ها، جنگ‏ها، برادرکشى‏ها، اشغال سرزمین‏ها، آوارگى‏ها، محرومیت‏ها و .
در دامنه وسیع‏تر و گسترده‏تر وجود دارد، از این رو باید قرن حاضر را قرن جاهلیت جدید و قرن گمنامى واژه‏هایى چون حقوق، هماهنگى، یکرنگى، همسویى، همدلى، محبت، مهربانى، عفو، صداقت، راستى، رحم، انصاف، کمک و ایثار و .
نامید .
6.
تعریف آزادى: واژه آزادى در طول تاریخ داراى تعاریف مختلف و گوناگونى شد و سبب آن، تحولاتى است که در زندگى بشر از نظر توسعه و گسترش توانایى‏هایش در استیلاى بر نیروهاى طبیعى و نیز رشد و تکامل درک و اندیشه او از حقایق و واقعیات پدید آمده است و به موازات این تحولات، معناى آزادى نیز دچار تحول شده است .
تعریف آزادى: واژه آزادى در طول تاریخ داراى تعاریف مختلف و گوناگونى شد و سبب آن، تحولاتى است که در زندگى بشر از نظر توسعه و گسترش توانایى‏هایش در استیلاى بر نیروهاى طبیعى و نیز رشد و تکامل درک و اندیشه او از حقایق و واقعیات پدید آمده است و به موازات این تحولات، معناى آزادى نیز دچار تحول شده است .

7.

معناى لغوى و اصطلاحى واژه آزادى: آزادى در لغت‏به معناى نبود مانع و قید و بند است .

در اعلامیه حقوق بشر آمده است: آزادى یعنى توانایى انجام دادن هر عملى که زیانى را متوجه دیگرى نکند .

بعضى نیز گفته‏اند آزادى آن وضع روانى است که بیان کننده قدرت گزینش یکى از راه‏هایى است که در پیش روى انسان قرار دارد .

با این حساب، آزادى در حقیقت‏یک پدیده مثبت است که حق انتخاب راهى را دارد که شخص آزاد در پیش مى‏گیرد .

در اسلام آزادى براى انسان به این معناست که هر کارى را بخواهد مى‏تواند انجام دهد، ولى تا جایى که ابزارى جهت رسیدن به کمال و مقامات والاى انسانى و زندگى سالم در بعد فردى و اجتماعى باشد انسان بدون آزادى ممکن نیست که به کمال برسد .

پیشینه طرح بحث‏حقوق و آزادى درباره تاریخ مطرح شدن حقوق بشر و از جمله آزادى، میان اندیشمندان جهان اختلاف نظر است: گروهى معتقدند این موضوع در حدود سه قرن پیش مطرح شد و در این باره به گفته‏هاى فیلسوفان آن دوران استناد مى‏کنند، ولى در دینى بودن و نبودنش اختلاف نظر دارند .

ایمانوئل کانت (1724- 1774م) فیلسوف نقاد و اخلاق‏گراى آلمانى، از جمله اندیشمندانى است که معتقد است‏حقوق و آزادى جزء نهاد ذاتى وجدان بشرى است و بدین جهت فرمان الهى به طور ابدى بر آن تعلق گرفته است .

وى بر این اعتقاد است که هر امر فطرى، فرمان الهى است و این اعتقاد خلاف نظر ارسطو است، زیرا ارسطو معتقد بود برخى از افراد بشر، تکوینى آزادند و برخى دیگر برده آفریده شده‏اند .

ولى حس‏گراها، تجربه‏گراها، و قائلان به اصالت‏سود حقوق و آزادى را جزء نهاد ذاتى انسان و فطرى او نمى‏دانند، ولى در دینى بودن آن دیدگاه‏هاى مختلفى دارند .

این نظریه بعضى از ناآگاهان عصر ما را تحت تاثیر قرار داد و بر این باور شدند که نباید آزادى را مطرح کرد، زیرا با طرح آن در جامعه بشرى، دین در معرض خطر و نابودى قرار مى‏گیرد، چون گمان کرده‏اند آزادى اندیشه‏اى غیر دینى و در تقابل با دین است .

گروه دیگرى از آنان بر این باورند که حق آزادى اجتماعى علاوه بر این که فطرى است، دینى نیز هست، بلکه دست کم در چهارده قرن پیش در عناصر و مواد و مبانى اصلى اسلام به آن تصریح شده و به طور رسمى مطرح شده است و نه به صورت استحضار اهل نظر از متون و به عنوان تئورى و نظرى استنباط شده از اصول و قوانین کلى اسلام .

به دیگر سخن، در فرهنگ اجتماعى و سیاسى، آزادى به عنوان حق انسانى ریشه دینى دارد و در عناصر اصلى دین از مهم‏ترین اندیشه‏ها به شمار مى‏آید، از این رو طرفداران نظریه دوم بر این اعتقاد شدند که باید آن را مطرح کرد، زیرا از راه آن افکار رشد و تکامل مى‏یابند و استعدادها شکوفا مى‏شوند; آنان بر این باورند که دین و آزادى هر دو فطرى و از مواهب الهى محسوب مى‏شوند و هیچ‏گاه با هم تنافى نداشته و نخواهند داشت، پس نباید به نام آزادى، دین نفى شود و یا به نام دین، آزادى نفى گردد .

در مبانى اسلامى‏از انسان‏هاى آزاداندیش بسیار تجلیل شده است: «لیس للاحرار جزاء الا الاکرام; (4) براى آزادگان پاداشى نیست جز اکرام و احترام‏» ، «الحر حر و ان مسه الضر; (5) انسان آزاد، آزاده است اگر چه گرفتار سختى و دشوارى و بدى حال شود» .

در فضایل انسان آزاده آمده: «حسن البشر شیمه کل حر; (6) خوشرویى خصلت هر آزاده است‏» .

آزادى حق است‏یا امر فطرى درباره این‏که آزادى براى انسان حق است‏یا امرى فطرى و الهى، دیدگاه‏هاى مختلفى است: بعضى از اندیشمندان غربى با ارائه ریشه فلسفى، آن را از مقوله حق همانند هر حق مدنى دیگر براى انسان دانسته‏اند و بعضى دیگر آن را امر فطرى گفته‏اند، اما مبانى دینى بر خلاف نظریه اول، این امر را ناشى از فطرت الهى براى انسان دانسته‏اند که خداوند او را بر این فطرت آفریده است; پس آزادى براى انسان همانند حق حیات، نفس کشیدن و زندگى است و از او امکان سلب نیست .

این توصیه حضرت على علیه السلام به امام حسن علیه السلام گویاى این مدعاست: «ولا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا; (7) بنده دیگرى نباش، در حالى که خداوند تو را آزاد قرار داد» .

آن حضرت در خطابى به مردم مى‏فرمود: ایها الناس ان آدم لم یلد عبدا ولاامه و ان الناس کلهم احرار و لکن الله حول بعضهم على بعض; (8) اى مردم، آدمى بنده و کنیز نزائیده است و یقینا همه مردم آزادند، لکن خداوند تدبیر بعضى از شما را به بعضى دیگر سپرده است .

این کلام امام صادق علیه السلام نیز ادعاى ما را اثبات مى‏کند: الناس کلهم احرار الا من اقر على نفسه بالعبودیه; (9) همه مردمان آزادند مگر آن که خود بنده بودن را بر گزیند .

در آیه 29 سوره کهف خداوند به پیامبر مى‏فرماید: قل الحق من ربکم فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیکفر; تو حق را بگو، هر که خواهد ایمان آورد و هر که خواهد کفر را برگزیند .

این آیه نیز گویاى نظر ماست .

همچنین در آیه سوم سوره انسان آمده است: انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا; ما راه را براى او ارائه مى‏دهیم یا شکرگزار مى‏شود و یا کفران مى‏کند .

اگر انسان در گزینش چیزى آزاد نبود و درباره آن مجبور آفریده شده بود، پرسش و بازخواست از او معنا نداشت; پس انسان نه تنها در گزینش اعمال و کارها آزاد است، بلکه درباره مسائل عقایدى نیز آزاد است و اکراهى نیست و بر مبناى همین است که خداوند در آیه 99 سوره یونس به پیامبر مى‏فرماید: افانت تکره‏الناس حتى یکونوا مؤمنین; آیا تو مى‏خواهى مردم را با اکراه و اجبار در حریم ایمان قرار دهى .

این چیزى است که اراده خداوند هرگز به آن تعلق نگرفته است و بر همین پایه است که خداوند در آیه 99 سوره یونس فرمود: ولوشاء ربک لآمن من فى‏الارض کلهم جمیعا; هر گاه خداوند مى‏خواست همه مردم روى زمین ایمان مى‏آورند .

در آیه 21 و 22 سوره غاشیه نیز خداوند به پیامبرش صلى الله علیه و آله مى‏فرماید: فذکر انما انت مذکر لست علیهم بمصیطر; تو به مردم تذکر بده، زیرا تو تذکر دهنده‏اى و برآنان سیطره ندارى .

این بدین جهت است که سلطه و سیطره بر انسان‏ها با آزادى که خداوند در سرنوشت آنان قرار داده است‏سازگار نیست; البته این در آزادى تکوینى است که خداوند بر آن تاکید کرده است و اما از نظر تشریعى، آنچه مورد رضایت اوست ایمان است نه کفر، زیرا در آیه هفتم سوره زمر مى‏فرماید: «و لایرضى لعباده الکفر; پس نمى‏توان آزادى در شؤون زندگى سیاسى و اجتماعى و اقتصادى را از انسان سلب کرد» ; از این رو پدیده آزادى براى انسان‏ها از نظر عقل مورد تایید کامل و تحسین و ستایش است، زیرا به وسیله آن اندیشه‏ها رشد و استعدادها شکوفا مى‏گردد .

اسلام آزادى را اولین شعار خود قرار داد و با شعار نفى طاغوت‏ها و آزادشدن بشر از قید بندها و آزادى از هرگونه بندگى غیر خدا، تبلیغ خود را آغاز کرد .

آزادى آدمیان یکى از آرمان‏هاى اصیل آن و از مواهب الهى به شمار مى‏آید; از این رو سلب آزادى از بشر با جوهر و ماهیت انسان منافات دارد، بدین جهت در قانون اساسى جمهورى اسلامى بر آن تاکید فراوان شده است تا مردم بتوانند آزادانه افکار و اندیشه‏هایشان را تبیین کنند و در اثر تضارب آنها با یکدیگر و مقایسه اندیشه‏اى با اندیشه دیگر از رشد و آگاهى بیشتر برخوردار شوند .

درک بهتر حقایق و اصلاح اندیشه‏ها از راه بیان آراى گوناگون و تضارب آنها با یکدیگر و تبادل نظرها میسر است; از این روست که حضرت امیر علیه السلام فرمود برخى آرا و نظرها را بر برخى دیگر عرضه کنید، زیرا راى درست از این راه به دست مى‏آید .

باید اذعان کرد پیشرفت و تکامل انسان‏ها در ابعاد مختلف زندگى بشر مرهون آزادى افکار و اندیشه‏هاى آنان است .

تحقق این هدف با نبودن و یا محدود بودن آن امکان‏پذیر نیست .

ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود: «ان‏الحر حر على جمیع احواله; (10) انسان آزاد در همه حالات آزاد است‏» و فرمود «الناس کلهم احرار الا من اقر على نفسه بالعبودیه; (11) مردم همه آزادند مگر آن که خود بنده بودن را برگزیند» .

این بدین جهت است که رشد و تکامل انسان در پرتو آزادى تحقق پیدا مى‏کند، اما باید این پدیده در مسیر تحقق ارزش‏هاى معنوى و متعالى به کار گرفته شود نه در مسیر انحراف و فساد و بى‏بندوبارى .

پس باید براى صاحبان نظر و اندیشه فضا باز باشد تا با تحولاتى که در اندیشه‏هاى آنان در اثر تغییر شرایط زمان و عرف و احوال مردم و رویدادهاى آنان پدید مى‏آید بتوانند اندیشه‏هاى خود را آزادانه بیان کنند .

امروز فکرهاى باز و اندیشمند نقش به سزایى در پیشبرد اهداف جامعه دارند و هر چه آنان بیشتر در مطرح کردن نظرهاى خود آزاد باشند بهتر جامعه سازمان‏دهى پیدا مى‏کند .

باید عقب افتادگى تحمیلى دوران خفقان را با آزادى ابراز نظرها و آراى سازنده مطابق شرایط جامعه جبران کرد .

جلوه‏هاى آزادى جلوه‏هاى آزادى عبارتند از: 1 .

آزادى بیان: یکى از آرمان‏هاى اصیل اسلامى‏است .

در دنیاى امروز حصار کشیدن و مرز قراردادن و جلوگیرى از اظهارنظر صاحب‏نظران کار نادرستى است; البته این آزادى مخصوص کسانى است که آگاهى از واقعیات و حقایق داشته باشند نه آنهایى که داراى این آگاهى نیستندو با مطالب خود در جامعه و عقاید انسان‏ها تشویش ایجاد مى‏کنند .

2 .

آزادى اجتماعات و تشکیل احزاب در چارچوب قانون: این آزادى نیز در اسلام براى همگان وجود دارد، بلکه در صورتى که تشکیل آن به نفع جامعه باشد مورد تشویق قرار گرفته است; پس تشکیل اجتماعات و احزاب سیاسى باید در چارچوب خاصى باشد و این همان رعایت اصول اسلام و مصالح مردم و جامعه است .

3 .

آزادى قلم و مطبوعات: قلم و مطبوعات زبان گویاى مردم هستند و به وسیله آنها پیام خود را به مسؤولان امر مى‏رسانند .

آزادى به گونه مطلق نیست باید توجه داشت آن آزادى که اسلام در مقام بیان افراد واندیشه‏ها قرار داده به گونه مطلق نیست، بلکه مقید به قانون است، قانونمندى از لوازم غیرمفارق آن محسوب مى‏شود .

آزادى غیرقانونمند با آنارشیسم برابر است .

فلاسفه نیز آن را به قانون مقید کرده‏اند و در چارچوب آن آزادى را پذیرفتند .

برخى آن را تا جایى قبول کرده‏اند که به آزادى دیگران لطمه نزند .

در هیچ یک از مکتب‏ها و فرهنگ‏ها و نظریات فلسفى و فرهنگى آزادى به گونه مطلق یک ارزش تلقى نشده است .

به علاوه در مکتب اسلام آزادى به عوامل درونى هم محدود و مقید شده است; در روایات آمده است: «من ترک الشهوات کان حر; (12) آن که شهوات و هوس‏ها و تمایلات نفسانى خود را رها کند آزاد است‏» ، «و الحریه منزهه من الغل و المکر; (13) آزادى از حیله و تزویر پیراسته است‏» و «جمال الحر تجنب العار; زیبایى مرد آزاده پرهیز از ننگ و عار است‏» .

(14) پس از نگاه روایات، آزاد بر فردى اطلاق مى‏شود که تسلیم شهوات و هواهاى نفسانى نباشد; بنابراین اسلام علاوه بر این که به موانع بیرونى آزادى توجه دارد، به موانع درونى آن نیز عنایت دارد .

پس آزادى به معناى رهابودن از هر قید و بند و نبودن مانع بر سر راه انسان و انجام دادن هر کارى را که بخواهد نیست .

پیامدهاى آزادى نامحدود آزادى اجتماعى، با همه ارزشى که دارد، در صورتى که محدود و مقید نباشد پیامدهاى منفى‏اى خواهد داشت که از آن جمله است: 1 .

پیدایش و شیوع بى‏بندوبارى و خودکامگى و خودسرى که باعث از بین رفتن ارزش‏هاى اخلاقى و فضایل انسانى و پایمال شدن مقدسات و درهم کوبیده‏شدن معنویات و ضایع گردیدن فراورده‏هاى معنوى و مادى یک ملت مى‏گردد .

پیدایى استبداد راى، مطلق‏گرایى، تنگ‏نظرى، سودجویى که موجب به حساب نیاوردن صاحب‏نظران و نواندیشان و آگاهان در حل مسائل و مشکلات جامعه و مقهور کردن مردم مى‏شود .

پدیدارى زمینه رکود و ایستایى در همه ابعاد اقتصادى، علمى، فرهنگى و سیاسى جامعه که باعث مى‏شود کسى نتواند جامعه را که رویدادهاى آن در بستر زمان با تحول زمان و شرایط آن متحول مى‏شود هماهنگ کند .

4 .

شیوع تشویش و نگرانى و ناآرامى در جامعه که پیامد آن، سلب اعتماد و آسایش از مردم است .

5 .

امکان‏پذیر نبودن اجراى هرگونه برنامه و طرحى که مورد تایید همگان است .

نگرش اسلام به آزادى با پیامد منفى در اسلام آزادى اجتماعى با همه ارزشى که دارد، اگر داراى پیامدهاى منفى - که به پاره‏اى از آنها اشاره شد - باشد آزادى به شمار نمى‏آید .

آزادى توام با پیامدهاى منفى جامعه را از پیشرفت و انسان را از تکامل باز مى‏دارد و چه بسا باعث فروپاشى جامعه و نابودى انسان مى‏گردد، زیرا بقاى هر نظامى از هر نوعى که باشد، منوط و مرهون قانونمند شدن آن و اجراى قانون در تمام عرصه‏هاى زندگى است; پس تنها راه حل استوارى نظام و پایدارى و پیشرفت و تکامل جامعه آزادى مردم بر مبناى قانون است; از این رو در تحقق بخشیدن به آن باید کوشید تا با ساختار جدیدى که در جامعه از این راه پدیدار مى‏شود همه افراد جامعه از آرامش کامل در زندگى برخوردار و حق همگان از تعدى و تجاوز محفوظ و از مزایاى مادى و معنوى عادلانه برخوردار شوند .

مقید شدن آزادى به قانون اشکالى پیش نمى‏آورد بى شک تقید آزادى به قانون، باعث نفى آزادى نمى‏شود، بلکه آنچه نفى مى‏شود آزادى به معناى منفى است .

در این جا براى تکمیل بحث لازم است نکات و توضیحاتى را ارائه کنیم: 1 .

در طول تاریخ بشر، آزادى مطلق و بدون قید و شرط جز خودکامگى و خواسته‏هاى ذلت‏بار و لجام گسیختگى چیزى را به رسمیت نشناخته بلکه همه نهادهاى انسانى را ویران کرده است .

این چنین آزادى را که در واقع خودکامگى است، ادیان الهى و همه عقلا و حکما مردود شناخته‏اند .

فرار از قانون و خودکامگى و پوچ‏گرایى و بى‏بندوبارى را نمى‏توان آزادى به معناى صحیح نامید، بلکه دشمن آزادى شخصیت انسان و بزرگ‏ترین مانع از پیشرفت جامعه است، از این رو باید آن را مهار کرد تا مانع تکامل جامعه نشود .

معناى مشروط بودن آزادى به قانون این نیست که مردم نتوانند از لذت آزادى برخوردار شوند و یا آنها را از ابداع، ابتکار و خلاقیت‏هاى علمى، فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى و هنرى و نتایج آنها محروم و باز دارند، بلکه بر عکس، غرض این است که مردم از راه آن از لذایذ حقیقى و مفید و سازنده‏اى که هماهنگى با شخصیت انسان داشته و با جامعه سازگار باشد بهره‏مند شده و از لذایذ حیوانى و صورى و بى‏بندوبارى که با شخصیت او هماهنگى ندارد و باعث فساد جامعه مى‏شود رهیده شوند .

اگر نهادهایى براى بررسى نتایج عالى اندیشه‏ها و کارهاى مفید در جامعه تاسیس و مردم خود را هماهنگ با آنها کنند منافات با آزادى ندارد، زیرا پیامد این، سالم‏سازى مغزهاى متفکر و نجات دادن جوانان از انحراف و آماده ساختن مردم براى یک زندگى سالم و آرام است .

پس هر انسانى در کار و بیان راى خود آزاد و حق بهره‏بردارى از نتایج فعالیت‏هاى علمى، فرهنگى، فکرى، اجتماعى، اقتصادى و سیاسى را دارد مشروط به این که با موازین عقلى و ارزش‏هاى معنوى و دستورهاى شرعى و فضایل انسانى منافات نداشته باشد و این بدین جهت است که آزادى از همان آغاز براى انسان به گونه مطلق نیست، زیرا آزادى برایش هدف نیست‏بلکه وسیله است و مقصد نیست‏بلکه معبر است و موضوعیت ندارد بلکه طریقیت دارد، از این رو مشروط است، زیرا اگر مطلق باشد حاصلى جز بى‏بندوبارى و هرج و مرج نخواهد داشت و به تجویز ظلم مى‏انجامد .

در حقیقت آزادى برخوردارى از نیروى خلاقه حیات است که انسان به وسیله آن بتواند به زندگى‏اى که در آن آرامش براى خود و افراد جامعه باشد دست‏یابد .

از این نظر، ارزش و کمال کار آزادانه بستگى به نیکو بودن اثر و فایده آن از حیث کمیت و کیفیت دارد .

بر همین مبناست که اسلام بیان عقیده و راى را مشروط به مراعات اصول شرعى مى‏کند; از این رو نباید به وسیله کار یا بیان و قلم اخلال‏گرى انجام گیرد .

بنابراین با وجود این دو پدیده، یعنى آزادى و قانون، ساختارى در جامعه پدیدار خواهد شد که هر یک از افراد جامعه با توجه به قابلیت و استعداد و کار خود، در کمال آرامش و آسایش از مزایاى جامعه عادلانه برخوردار شود .

باید اذعان داشت که تکامل اجتماعى و پیشرفت جامعه جز از این طریق میسر نیست .

کوتاه سخن این که آزادى در اسلام به این معنا نیست که انسان هر کارى که مى‏خواهد، اگر چه از کارهاى ناشایست و فحشا و منکرات یا مخالف با مصالح ملت‏باشد انجام دهد، زیرا این‏گونه آزادى در غرب مطرح است و آنان چنین آزادى‏ها را مشروع مى‏دانند .

خاتمه در قرن حاضر شاهد جنگ‏هاى ویرانگرى بودیم که حقوق انسان‏ها را پایمال و بسیارى از مردم را نابود کرده است; از این رو سازمان ملل متحد براى رهایى بشر از تجاوز و ظلم و ستم و حفظ حقوق انسان‏ها به فکر تدوین سند جهانى در زمینه حقوق بشر شد .

در سال 1948 میلادى آن را آماده و مورد تصویب کشورهاى عضو آن سازمان قرار داد و سپس آن را منتشر کرد .

حال این سؤال پیش مى‏آید که پس از گذشت نیم‏قرن از تصویب و پخش آن، آیا در زمینه رعایت‏حقوق بشر در جهان کارى صورت گرفته است‏یا خیر؟

آیا جهانیان از مزایا و فواید آن برخوردار شده‏اند یا خیر؟

و یا این که این اعلامیه وسیله‏اى شده است‏براى اغراض سیاسى و به کارگیرى آن در مواردى که به نفع مستکبران باشد؟

با کمال تاسف باید بگویم برخى از سران کشورهاى استثمارگر و مستبد که دم از حقوق بشر زده و مى‏زنند و در مجالس قانون‏گذارى و اعلامیه‏هاى خودشان مدعى طرفدارى آن بوده و هستند، شب و روز تلاش مى‏کنند مردم کشورهایى که در برابر آنان خضوع نکرده و زیر بار زور آنان نرفته و تسلیم آنها نشده‏اند را از آزادى محروم کنند، گویى که ملت‏هاى مزبور انسان به حساب نمى‏آیند و یا این که برده آنها هستند و حقى در بهره‏ورى بدون اذن آنها ندارند .

متاسفانه قدرت‏هاى بزرگ بیشتر ملت‏ها را از کم‏ترین حقوق زندگى محروم کرده و در معرض نابودى قرار داده‏اند و چه بسا هزاران انسان را از دیار خویش آواره و همنشین گرسنگى و بیمارى کرده و مى‏کنند و نیز مى‏بینیم آنان در اعلامیه‏هاى حقوق بشر مدعى طرفدارى عدم برترى دینى و مذهبى بوده و هستند، ولى هنگام عمل گوش‏هاى آنها در برابر مسلمانان کر مى‏شود و با هر جنایتى که خودشان و یا مزدوران آنها در کشورهاى اسلامى مرتکب مى‏شوند هیچ برخوردى نمى‏شود، به این دلیل که خود را ذیحق و براى کسى جز خود حقى را به رسمیت نمى‏شناسند .

همچنین مى‏بینیم در اعلامیه حقوق بشر مدعى این بوده و هستند که سیاست‏ها باید بر اساس مصالح واقعى انسان‏ها در جامعه باشد، ولى در مقام عمل مى‏بینیم که سیاست آنها شالوده‏اش بر مصالح شخصى خود و بالا بردن قدرت سیاسى، نظامى اقتصادى خویش است‏به هر قیمتى که تمام شود، بدون این که توجهى به مصالح جوامع دیگر و سطح زندگى آنها کنند .

اى کاش، به همین بسنده مى‏کردند و در صدد از میان بردن منابع زیرزمینى و سرمایه‏هاى آنها نمى‏بودند، و نیز مى‏بینیم در اعلامیه مدعى این هستند که هر کس بدون هیچ‏گونه تمایزى از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان و .

از تمام حقوق و آزادى‏هایى که در اعلامیه ذکر شده است مى‏تواند بهره‏مند گردد، حال آن که مى‏بینیم که سرخ‏پوستان و سیاه‏پوستان را از بیشتر مزایاى اجتماعى محروم کرده و مى‏کنند، بلکه سرخ پوستان را به عنوان یک ملت از میان مى‏برند .

بى عدالتى و تبعیض نژادى در همه مراکز آنان اعم از علمى، فرهنگى، اجتماعى مشهود است و بدین جهت‏بارها سیاه‏پوستان تظاهرات به راه انداخته‏اند، ولى با این حال هیچ‏گونه توجهى به خواسته‏هاى آنها که همان رعایت عدالت و نفى تبعیض که اعلامیه حقوق بشر گویاى آن است نمى‏شود .

پى‏نوشت‏ها: 1) آنچه پیش روى شماست گزارشى از سخنرانى آیه‏الله ابراهیم جناتى است .

2) اسراء (17) آیه 70 .

3) اعراف (7) آیه 157 .

4) آمدى، فهرست غررالحکم، ص 59- 60 .

5) همان .

6) همان .

7) نهج البلاغه، نامه 31 .

8) ملامحسن فیض کاشانى، وافى، ج‏14، ص 20 .

9) محمد بن حسن حر عاملى، وسائل الشیعه، ج‏16، ص 29 .

10) همان، ج‏3، باب 76، ص‏258 11) همان، ج‏16، ص‏39 .

12) محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج‏77، ص 233، ح 1 .

13) آمدى، پیشین، ص‏59- 60 .

14) همان .