دانلود تحقیق بررسی مقایسه ای خودپنداره افراد نابینا و بینا.

فصل اول (طرح پژوهش)
مقدمه :
از بدو پیدایش بشر افرادی بوده اند که به واسطه بیماری ، تصادف و توارث از قدرت بینایی محروم شده اما به دلیل برخورداری از سایر قابلیتها مورد توجه قرار گرفته اند آثار به دست آمده از مصر قدیم نمایانگر این حقیقت است که معلولان بینایی ، مورد پذیرش جامعه بوده اند .
اما درباره آموزش منظم معلولان بینایی و همراه سازی آنان با جامعه تا قرن هجدهم اطلاعی در دست نیست بتدریج با انسجام فعالیت های پراکنده به آموزش معلولان بینایی توجه شد و در این راه کشورهایی مانند فرانسه ، امریکا ، انگلستان و ژاپن .

.

پیشگام بودند .

(نامنی 1381 )
کودک نابینای مادر زاد cinggital و نابینای مطلق تجربه از جهان اطراف خود را به وسیله کنش های سایر حواس ، چیزی که کودک بینابه ندرت از آنها استفاده می کند .

به دست می آورد کودک نابینا دانش خود را از جهان مادی و واقعی به طرقی که الزاماً با طرق کودکان بینا تفاوت دارند بنیان می گذارد .

در نتیجه به نظر می رسد که برای کودک بینا غیر ممکن است دنیای کودک نابینا از آن طوری که برای او وجود دارد تجسم و تصور کند برای انجام فعالیت های حرکتی نیز کودک نابینا سایر حواس خود را به کار می برد و کودک بینا بندرت آنها را به کار می گیرد ( حسینی - 1380 ) .
یک کودک نابینا ممکن است به دلیل طرز تلقی های منفی Negative attitude والدین که ناشی از نابینایی اوست ، احساس عدم امنیت کند – گو اینکه کودکان عادی هم به همین دلیل یا دلایل متفاوت دیگر ممکن است دچار این احساس بشوند .

بدین ترتیب واکنش های اجتماعی و عاطفی فرد نابینا گرچه ممکن است ناشی از اثرات محیطی باشند ، با وجود این مشخص نیستند ( تفضلی - 1380 )
لیکن افراد دارای آسیب های بینایی نباید به دلیل این ویژگی از صحنه فعالیت های اجتماعی کنار گذارده شوند .

واقعیت این است که آنان به خوبی قادرند با استفاده از تسهیلات و تغییراتی که در برنامه ها – شیوه ها و مواد آموزشی به وجود می آید به تحصیل بپردازد و همانند سایر همسالان بینایی خود بر غنای شناخت خویش از جهان اطراف بیفزایند و با برخورداری از فرصت های مناسب به تجربه و عمل پرداخته و با انجام فعالیت های گوناگون به یک تعامل اجتماعی فعال در محیط و جامعه خود توفیق یابند (هراتون -1380 – ترجمه رضاگاه )
شخصیت عبارت است از سازمان بندی روانی و جسمی فرد است.

سازمان بندی که ناشی از تجارب زندگی اوست و شامل عوامل ارثی و محیطی می باشد .

کودکی که نابینای مادر زاد است به روش خودش از جهان تجربه حاصل می کند او نیز باید از عهده مشکلات مخصوصی که پیش می آید برآید و می توان قبول کرد که به علت نقصی که دارد به احتمال زیاد تحت فشار عصبی قرار گیرد و احساس عدم امنیت و ناکامی را در خودش پرورش دهد .
معمولاً به نظر می رسد که مطالعات پژوهشی به تمام یافته های مسائل سازگاری شخصی ، روانی یا اجتماعی مهم دانش آموزان دارای ضایعه بینایی منتج شوند .
پارسونز در سال 1987 خاطر نشان می سازد که کودکان دارای ضایعات بینایی احساس می کنند که کودکان بینا در زندگی خود عملکرد مؤثری تری نسبت به آنها دارند با وجود این به طور کلی به مسائل خود پنداری این کودکان اساساً به عنوان عملکرد تجارب متقابل محیطی محدود آنها توجه می شود ( تونل 1384 – پاکزاد )
به طور کلی اگر جمعیت بینا با انتظارات دانش آموز نابینا به طور عادی تری برخورد کند و متعاقب آن ارتباط متقابل عادی به وجود آید این مسائل حتماً از بین خواهد رفت .
1.

بیان مسئله :
روش های مختلفی برای اندیشیدن درباره خود وجود دارد که دو اصطلاح مهم در این راستا خودپنداره و عزت نفس می باشند .

خودپنداره معرف مهمترین جنبه شخصیت افراد می باشد که به شناسایی انسان از خود اشاره دارد آنچه که ما از شخصیت خود می دانیم ناشی از مجموعه ای از اطلاعات و شناخت فرد از ویژگی های شخصی و عقاید خود می باشد که جنبه توصیفی ندارد خودپنداری در ارتباط با دو عامل دیگر قرارداد مهارت ها و توانایی های فرد و عزت نفس هر چه توانایی ها و مهارت های فرد افزایش یابد یا بر نقشه شناختی فرد از خود پیچیده تر و گسترده تر می شود .

لذا با افزایش مهارت ها و توانایی های فردی ، خودپنداره عمیق تر می شود .

عزت نفس نیز جنبه قضاوتی دارد و ارزشیابی فرد از خود می باشد .

یعنی فردی که از خودآگاهی برخوردار است ، نوعی ارزش گذاری بر روی صفات خود دارد و چنانچه این ارزش گذاری منفی باشد عزت نفس خدشه دار می شود بنابراین عزت نفس عبارت است از ارزشی که اطلاعات درون خود پنداره برای فرد دارد و از اعتقادات فرد در مورد تمام صفات و ویژگی هایی که در اوست ناشی می شود ( بیابانگرد 1373 ) از مهم ترین صفات شخصیتی خود پنداره و عزت نفس می باشد زیرا سایر صفات شدیداً تحت تأثیر این مشخصه های شخصیتی قرار دارند عزت نفس و خودپنداره مثبت در شخصیت فرد موجب رشد و موفقیت وی می گردد و بر عکس پایین بودن آن موجب بسیاری از بد بختیها و انحرافات می شود .

( بیابانگرد 1373 ، صفحه 62 )
همچنانکه نوجوانان از خود درکی پیدا می کنند و هویت خود را درمی یابند تلویحاً برای خصوصیات خودش ارزش منفی یا مثبت قایل می شوند مجموعات این ارزیابی هایی که فرد از خود می کند خودپنداره او را تشکیل می دهد که خودپنداره و عزت نفس به ارزیابی های شخص ، خصوصیاتش اطلاق می شود ( یاسایی ، 1370 ) کودکان استثنایی به عنوان گروهی از افراد همواره در تاریخ و جوامع گوناگون به طور مختلف مورد توجه قرار گرفته اند این گروه به طور اعم شامل : افراد تیز هوش – عقب مانده ذهنی – ناسازگار و نابینا بوده اند .

در این میان گروه نابینا کمتر مورد توجه بوده و تحقیقات کمتری در مورد آنها انجام گرفته است و بیشترین تحقیقات در خصوص افراد عقب مانده ذهنی و مسایل و مشکلات مربوط به آن بوده است و در ارتباط با نابینایان حتی به تعداد انگشتان دست هم تحقیقات مفید وجود ندارد.

در واقع افراد نیازمند به اعتماد به نفس می باشند تا در سایر آن بتوانند راه خوشبختی خود را هموار کنند و به هر میزان که افراد رشد کنند و بیشتر با مسایل و مشکلات زندگی مواجه می شوند نیاز آنها به اعتماد به نفس و خود پنداره بیشتر می شود ( قائمی - 1371) این تحقیق به دنبال این مسئله می باشد که آیا میزان خودپنداره افراد نابینا و عادی متفاوت است ؟

2.

اهمیت و ضرورت تحقیق : مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه حضرت علی(ع) موضوع شناخت افراد استثنایی خصوصیات افراد نابینا ، مطالعه و آشنایی با خصوصیات روانی آنها بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است .

نقص بینایی بیش از هر معلولیت دیگر ناتوانی با می آورد چون نابینایی نمایان تر از سایر معلولیت هاست نشانه هایی از قبیل عصای سفید ، عینک های سیاه و ضخیم و سگ راهنما .

مسئله خودپنداره و مقوله خود ارزشمندی از اساسی ترین عوامل رشد مطلوب در شخصیت نوجوانان است برخورداری از اراده و اعتماد به نفس قوی – قدرت و ابتکار ، خلاقیت و نوآوری ، سلامت فکر و بهداشت روانی رابطه مستقیمی با میزان و چگونگی خودپنداره و عزت نفس دارد .

فرد ادراک شده همان خودپنداره است یعنی یک دیدگاه عینی درباره مهارت ها – صفات – ویژگی هایی که در یک فرد وجود دارد با فرد فاقد آنهاست .

خود ایده آل عبارت است از تصویری که هر فرد دوست دارد از خود داشته باشد که لزوماً پنداری پوچ و بی معنی نیست بلکه یک تمایل صادقانه برای داشتن نگرش ها ، اسنادهای خاص می باشد و زمانی که فرد ادراک شده و خود را ایده ال با هم همتراز باشد فرد از عزت نفس بالایی برخوردار خواهد بود ( نوابی - 1373 ) جامعه ای که افراد آن از احساس خود پنداره بالا و عزت نفس بالایی برخوردار باشند .

در مقابل مسایل و مشکلات و انواع مسایل زندگی از جمله فشار های روانی ، تهدید ها حوادث ناگوار طبیعی مثل : سیل ، زلزله و بیماری های روانی ( اضطراب ، افسردگی ، اکلیسم، اسکزیوفرینیا و .

) مقاوم و پایدار خوهد بود که این امر شکوفایی استعدادهای نهفته ، خلاقیت و پیشرفت های فرهنگی اقتصادی ، اجتماعی و .

را به دنبال خواهد داشت ( بیابانگرد - 1374 ) خلاصه اینکه خودپنداره یک جنبه مهم در کنش کلی فرد است و با زمینه های دیگر آن از جمله : سلامت روانی ، اجتماعی در عملکرد تحصیلی در ارتباط است .

به این صورت که می تواند هم علت و هم معلول نوعی از عملکرد که در زمینه دیگر حاصل شده است باشد (بیابانگرد 1374 ) حال اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش بدین قرار است : آگاهی از میزان خودپنداره افراد بینا و نابینا توجه بیشتر جهت ارتقاء میزان خودپنداره به خانواده ها استفاده دانشجویان – محققان – پژوهشگران از یافته های تحقیق ارتقاء میزان خود پنداره افراد نابینا و بینا 3.

اهداف تحقیق : اهداف کلی : آگاه نمودن مشاورین – معلمان و مسئولین تعلیم و تربیت نسبت به خودپنداره افراد بینا و نابینا که بر اساس این آگاهی می توانند تصمیمات منطقی برای شناسایی بیشتر و ارتقاء خود پنداره در جهت مثبت اتخاذ نمایند .

اهداف جزئی یا رفتاری : مقایسه میزان خودپنداره افراد بینا و نابینا 4.

فرضیه تحقیق : بین میزان خودپنداره افراد نابینا و بینا تفاوت وجود دارد .

تعاریف واژه ها و اصطلاحات : 5.

تعاریف مؤلفه ای : خودپنداره : عبارت است از یک قضاوت شخصی در مورد با ارزش بودن یا بی ارزش بودن ، قبولی و عدم خود که نگرش او متظاهر می شود .

در حقیقت شخص ممکن است خود را آن طوری که می بیند .

ببیند .

خودپنداره : مجموعه ای از مفاهیمی است که فرد برای توصیف خویش از آنها استفاده می کند ( غلامپور - 1385 ) تعاریف عملیاتی : خودپنداره : در این پژوهش منظور از خودپنداره میزان نمره ای است که آزمودنی از آزمون خودپنداره راجرز کسب می کند .

فرد نابینا : فردی است که به دلایل ارثی و مادر زادی یا اکتسابی بینایی خود را از دست داده است فرد بینا : فردی است که از لحاظ جسمی ، ذهنی – اجتماعی مشکلی ندارد و می تواند به طور طبیعی به زندگی خود ادامه بدهد.

فصل دوم (بررسی پیشینه پژوهش) مقدمه : کشف خودپنداره تحول مهمی در روان شناسی و شخصیت خلاق به شمار می آید .

بیش از دو سال از حقانیت اهمیت تصویر ذهنی می گذرد و با این حال ما درباره آن مطلب زیاد ننوشته اتد .

اما ، نه به این دلیل که « روانشناسی خودپنداری » موفق نبوده است ، برعکس ، به این دلیل که به شکل خیره کننده ای کارش را خوب انجام داده است .

« خودپنداری » مایه اصلی شخصیت و رفتار انسان است .

با تغییر خودپنداری ، شخصیت ورفتای تغییر می کند .

« خودپنداری » سرحدات فضائل انسان را مشخص می کند .

نشان می دهد چه کاری از او ساخته است و چه کاری از او ساخته نیست .

با توسعه خودپنداری ، دامنه عمل توسعه می یابد .

پرورش خودپنداری واقع بینانه و مناسب ، با ایجاد توانائیها و استعداد های جدید در انسان ، عملاً شکست را به موفقیت تبدیل می کند : نه تنها هنر روانشناسی تصویر ذهنی به اثبات رسیده ، بلکه توانسته ، به تبیین بسیاری از پدیده های از مدت ها پیش ساخته شده و درست درک نگردیده کمک کند .

از جمله ، امروزه مدارک بالینی بی شک و شبهه ای در زمینه روانشناسی فردی ، روانپزشکی و روانشناسی دال بر وجود « شخصیت های موفقیت طلب » « شخصیت های شکست طلب » « شخصیت های مستعد خوشبختی » و« شخصیت های مستعد بدبختی » « شخصیت های مستعد سلامتی » و « شخصیت های مستعد بیماری » در اختیار داریم .

روانشناسی خودپنداری ، در این زمینه ها و بسیاری از حقایق مشهود زندگی بینش تازه ای می آفریند .

در زمینه « قدرت و تفکر مثبت » بصیرت تازه ای ایجاد می کند .

مهمتر از آن توضیح می دهد که چرا در برخی از افراد صادق است و در مورد برخی دیگر صدق نمی کند « تفکر مثبت » بخصوص وقتی که به تصویر ذهنی خود سازگار باشد .

به راستی که اعجاز می کند ، اما در صورت ناسازگاری ، مادام که تصویر ذهنی تغییر نکرده کارگر نمی افتد دیدگاه اسلام : نفس یا روح ضرورت شناخت و نفس عزت نفس حقارت نفس نفس روح : حقیقت انسان و اصل او به عبارت دیگر حقیقت اصلی روح انسانی و صورت اصلی آن مظهر و جلالی مجه الله و جلوه گاه اسماء و صفات حق است .

البته نفس( روح) از دیدگاه اسلام مراتبی دارد که هر مرتبه ادای قوا و استعداد ها ، خواص و احتمالاً محدودیت هایی است در اینجا کوشش داریم تا ببینیم نفس در کتاب مقدس آسمانی با چه معناهایی مورد توجه بوده است و سپس تفاسیر یا روایاتی از آنچه معصومین (ع) در ارتباط با نفس نقل می گردد : در قرآن کریم ابتدا از نفس به معنای جان و حیات حیوانی یاد می شود .

« و ما کان نفس ان تموت الا باذن الله » هیچ کس جز به فرمان خدا نخواهد بود ، « کل نفس ذائقه الموت » هر نفسی مرگ را خوهد چشید .

در این دو آیه نفس همه ردیف جان است که مرگ برایش پایان و غایب است .

(کریمی - 1375 ) نفس به معنای نفس یا روان انسانی آمده است .

« و ذکر به ان تبسل نفس بما کسبت » ( همین قدر به آنها تذکر بده که هر کس به عمل خود عاقبت گرفتار می شود ) ماهیت خویش را با مکاتبات می سازد .

در این مورد نفس همان مجموعه حالات روانی است که خاصیت ادراکی ، انفعالی دارد و بر مبنای این سه خصوصیت خود را می سازد و شخصیت خود را شکل می دهد .

سومین ، شامل نفس به معنای شخصیت شکل یافته و متداول است « لا یکلف نفساً الا وسعها » خدا کسی را به اندازه توانایی اش تکلیف می دهد دراین مرتبه نفس را مطرح می کند که خود را به مرتبه ای از تکامل رسانده است .

(کریمی 1375 ) 4-به معنای وجدان نفسانی یا خود آگاهی در آیه : « کل نفس ذائقه الموت و نبلوکم شر و الخیرو النیه فتنه و الینا ترجعون » هر نفسی – جانی – در عالم رنج و سختی مرگ را می چشد و در مسیر زندگی با خوبی و بدی آزمایش می شود و به سوی ما بازگشت می کند .

« علت نفس ما قدمت و آخرت » هر نفسی می آید آنچه را که از پیش فرستاده شده و آنچه را سپس خواهد آمد .

در این آیه هم نفس به معنی جان آمده و هم به معنای عامل وجدان و شعور که نتیجتاً منش انسانی را بیان می کند .

5-اصل ثابت انسانی و خود آگاهی « و نفس ملسویها فالهمها فجورها و تقویها » قسم به نفس و آنکه او را متعادل و متعادل می آفریند و در او به کاری و پرهیزکاری الهام کردن این آیه ناظر به روان انسان است که می تواند در مسیر ظهور و فعلیت حرکت کرده و الهام گیرد و متکامل شود ویا به کاری روی می آورد خلاصه حالت اکتسابی جذب خیر یا شر را دارد .

( کریمی 1375 ) 6- نفس به معنای نفس تعالی میافته .

« ما ابری نفسی عن لاماده بالسو الا ما رحمه ربی غفور رحیم » نفسم را تبرئه نمی کنم که نفس ، امری به بدی است اگر خدا بر من رحمت آورد ، بدرستی که پروردگار من آمرزنده و مهربان است در آیات قرآن کریم از مخلوقی به نام روح نیز با تغییرات مختلف و متنوع یاد شده است ( کریمی 1375 ) در بعضی از آیات به نرخ وجودی آن به عنوان موجودی امری اشاره کرده است .

« وسیئلونک عن الروح کل الرواح من امر ربی و مالوتیتم من العلم الا اقلیلا » و از تو ای پیامبر از روح سئوال می کنند در جواب آنان بگو روح از امر پروردگارم می باشد و شما از علم بهره ای ندارید مگر مقدار کمی 2.

بعضی از آیات قرآن این مخلوق را که روح نامیده شده بر قدس و طهارت از عیوب وجودی و نقائصی که در مراتب نازله موجود هست متصف نموده و به وسعه وجودی و کمالات وسیع داشتن این مخلوق را بیان می کند .

« و آتینا عیسی بن مریم النبیات و آتیناه بروح القدس » و به عیسی بن مریم بنیات عطا نمودم عیسی را به سبب روح القدس تأکید کردیم (کریمی 1375 ) .

3.

از جمله اوصاف و خصوصیات این مخلوق که به نام روح در قرآن یاد شده که این مخلوق در بین همه مخلوقات به حضرت حق نسبت داده شده و روح خدا بیان گردیده است .

« اولئیک کتب فی قلوبهم الیمان و ایدهم بروح منه » اینها کسانی هستند که خدای متعال در قلوب آنها ایمان را تثبیت فرموده و آنان را به روحی از خود تأکید نموده است .

4.در قسمتی از آیات قرآنی ، این مخلوق یعنی روح را در نزول و عروج ملائکه ، ملازم آنها و با آنها بیان فرموده است .

یعنی اینکه نزول و عروج ملائکه و ارسال آنها بدون نزول و عروج وارسال آنها بدون نزول و عروج و ارسال « روح »نخواهد بود .

یعنی ملائکه جلوه « روح » هستند .

« تنزیل الملائکه و امر روح فیها باذن ربهم من کل امر » ملائکه و روح به اذن پروردگار خود در شب قدر از جهت هر امری که حامل آن هستند فرود می آیند .

( کریمی 1375 ) .

از کمیل بن زیاد روایت شده که از حضرت امیر (ع) سئوال کرد نفس من را برایم معرفی کن .

حضرت فرمودند : کدام نفست را و کمیل عرض کرد : مولای من مگر بیش از یک نفس دارم .

حضرت فرمود : نفس بر چهار قسماست ؛ نفس نباتی ، نفس حیوانی ، نفس ناطقه قدسی ، نفس ملکوتی الهی و برای هر یک پنج توبه و دو خاصیت وجود دارد .

در نفس نباتی : نگهدارنده ، جاذبه ، هاضمه ، دافعه ، و بدیه و دو خاصیت آن کمی زیاد است نفس حیوانی : شنوایی ، بینایی ، چشایی ، پویایی ، لامسه ، و خاصیت آن شهرت و غضب است سر منشأ آن از قلب است .

نفس ناطقه قدس : فکر ، ذکر ، و توجه .

این نفس دارای تذکری نیست و بیشترین چیز به نفوس روحانی است و پاکی و حکمت از آثار اوست .

نفس ملکوتی الهی : بقا در رفتار نعیم در شفاء ، عزت در ذلت ، فقر در غنا و صبر در بلا وبرای آن دو خاصیت است در رضایت و تسلیم .

سرچشمه آن از خدا و بازگشت آن به سوی خدا و در آیه کریمه ای که فرمودند : « وتنمت فیه من روحی .

» و آیه « یا ایتها الفسه المطمئنه .

» اشاره به این مورد دارد .

موضوع فوق اشاره دارد که برای انسان مقدس متعددی است و بعضی از آن نفوس اختصاص به خواص و انسان های کامل دارد .

( کریمی - 1375 ) ضرورت شناخت نفس : قرآن کریم برای انسان در مقابل اشیا ، عالم به طور کلی حساب جداگانه و مستقلی باز کرده است چنانچه می فرماید : سیزدهم ایاتنا فی الافاق و فی انفسهم ما نشانه های خود را در آفاق عالم یعنی عالم طبیعت ارائه می دهیم و در نفوس خود مردم و نیز « من کان فی هذه اعمی فهو فی الخره اعمی واضل سبیلاً » هر کس که در این دنیا کور باشد در آخرت هم کور است و گمراه تر .

از طرفی قرآن کریم به حالتی اشاره می کند که گاهی نفس انسان ، انسان را فریب می دهد یعنی خود آرام خودش را فریب می دهد و از دیدن و پذیرفتن خویشتن واقعی اش فرار می کند .

« بل سؤلت کلم انفسکم » تسویل یک تعبیر روانشناسانه بسیار دقیقی است که در قرآن آمده است یعنی چه ؟

یعنی انسان گاهی خودش از درون خودش فریب خورده واعظ می گردد در جایی دیگر می فرماید : « یا ایها الذین آمنوا التقواالله و لتنظر نفس ما قدمت لغدو الله خبیر بما تعملون» « ولا تکونو کالذین منو الله قانسهم انفسهم اولئک هم الفاسقون » علمای اهل ایمان خدا ترس شدید در کار دنیای خود نیک بنگردد ، تا چه عملی برای قیامت خود می فرستد از پیش ، و از خدا بترسید که او به همه نیک و به کردارتان به خوبی آگاه است .

و شما مؤمنان مانند آن نباشید که بلکی خدا را فراموش کردند وخدا هم نفوس آنها را از یادشان برد .

آنان به حقیقت بدکاران عالمند .

با توجه به اینکه نفس انسانی جلوه ای از روح خدایی است در روایات اسلامی براین نکته تاکید شده که انسان همیشه برای خودش دروازه معنویت ، شناخت و آگاهی است .

یعنی در وجود انسان چیزی قرار دارد که حساب آن از حساب عالم ماده خارج است .

حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند : « من عرف نفسه فقه عرب به » هر کس خودش را بشناسد خدا را می شناسد .

عزت نفس : در اسلام بر همه این ها که آمده است : « نهی النفس عن الهوی » « قد افلح من ذکیها و قد خاب من وسیها » که در باب جهاد با نفس و تزکیه نفس است ، در عین حال روی عزت نفس کاذب نیز بیابانی دارند .

حضرت امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند در خویشتن را از خودپسندی بر کنار دارد و نسبت به نقاط قوت خویش خودبین مباش .مبادا تملق را دوست بداری .

و نیز می فرماید « آرزوها و طمع آدمی را بر سر آب می آورد بی آنکه او را سیراب کند » بازگرداند و ضامن است و بی آنکه وفا کنده و بسا که آشامنده که پیش از سیراب شدن گلوگیر شد و هر چند منزلت چیزی که به آن رغبت می شود و و افزون باشد اندوه یافتن و بدست نیاوردن آن بسیار می گردد و آرزوها دیده های بینا را کور می نماید و نصب و بهره مقدر می آید پیش کسیکه سوی آن نمی اید « مکاتب جدید روانشناسی نیز فاصله بین خود واقعی ( آنچه واقعی است ) و خود ایده ال آن ( آرزو ها ، اهداف ، .

) بعنوان عامل اصلی اظطراب تاکید کرده اند » حقارت نفس : انسان ممکن است در طی مراحل رشد خود به علت تاثیر برخی عوامل شامل آیه : « بل سؤلت کلم انفسکم » گشته و خویشتن خود را فریب می دهد که ممکن است در جهت بزرگ بینی و خودپسندی می باشد وای اینکه در جهت خود کم بینی ، حقارت و برداشت ناقص از خویشتن قرار گیرد .

که عوارض نامطلوبی برای خود و دیگران دارد .

رسول اکرم (ص) می فرماید : « لما یحمل لمومن ان یذل نفسه » برای هیچ مسلمانی روا نیست که خود باعث ذلت و خواری خویشتن شود .

امام صادق می فرماید : « خداوند اختیار مومن را در هر چیز به خود او داده است الا در یک چیز آن اینکه خوار و ذلیل باشد » و نیز بعد از تشخیص رفتار ناهنجار انسان بیابانی از ائمه معصومین داریم .

امام صادق می فرماید : هیچ انسانی دچار بیماری تکبر یا ستمگری و خشونت نمی شود مگر به علت پستی و حقارتی که در نفس خویش احساس می کند .

امام هادی می فرماید : کسیکه خود را کوچک و حقیر بشمارد ، از شر او ایمن مباش .

خودپنداره : مجموعه ای از مفاهیمی است که فرد برای توصیف خویش از آنها استفاده می کند .

انسان می تواند خود را به عنوان بازیگر خوب فوتبال یا علاقه مند به داستان های علمی در نظر بگیرد که این گونه موارد از جمله اجزای خودپنداره ولی بی شمار می روند .

تفاوت خودپنداره است و از احساسات انسان در مورد تمام ابعاد وجودش ناشی می شود .

بنابراین عزت نفس در هر فرد بر مبنای ترکیب اطلاعات عینی در مورد خود و ارزیابی ذهنی از آنها شکل می گیرد .( غلامپور 1385 ) انواع خودپنداره : خودپنداره اصلی : برداشت مشخص است از آنچه واقعاً هست ، این خودپنداره شامل درک شخصی از ظاهر خود ، شناخت ضعف ها و نقش و موقعیت خویش در زندگی ، ارزش ها ، اعتقادات و آرزوها می شود .

خودپنداره آنی و زود گذر : خودی که فرد امیدوار است باشد و خودی مکه فرد هراس دارد باشد .

این امر به این معنی است که شخص خودپنداره ای دارد که برای مدتی آن را حفظ می کند سپس آن را رها می سازد و این تا حد زیادی به موقعیت خود بستگی دارد .

این خودپنداره تحت تأثیر حالات خلقی ، عاطفی و یا تجارت فردی است .

خودپنداره اجتماعی : بر پایه اعتقادی که فرد تصور می کند دیگران بر اساس اعمال و گفتارشان وی را درک می کنند و معمولاً به آن تصویر آینه گفته می شود مثلاً اگر به کودکی دائماً گفته شود که شیطان است وی بزودی از خود تصویری به عنوان بچه ای شیطان پیدا می کند .

خودپنداره ایده ال : تصوراتی که شخص در آرزوی بودن آن است و چیزی که فکر می کند باید باشد و ممکن است به خود انگاره جسمانی یا روانی و یا هردو مربوط می شود .

خودپنداره تحصیلی : شاخص تصور دانش آموز از خودش در رابطه با پیشرفت یادگیرندگان در کلاسی است که وی به آن تعلق دارد ( رضا زاده 1376 ) اجزای خودپنداره : خودپنداره دارای سه جزء اصلی است که عبارتند از :جزء ادراکی ، جزء تصویری ، جزء نگرشی جزء ادراکی : تصویری است که فرد نسبت به اندام ظاهر خود و برداشتی که دیگران از ظاهر وی می کنند دارد .

این جزؤ خودپنداره جسمانی است .

جزء تصویری : برداشت شخص از خصوصیاتش ، زمینه ها و توانایی های وی می باشد .

این جزء خودپنداره روانی نامیده می شود و شامل آن دسته از خصوصیات انضباطی زندگی مانند صداقت ، اعتماد به نفس ، استقلال ، شجاعت و خصوصیات منفی است .

جزء نگرشی : شامل احساسات فرد درباره خود ، نگرشی درباره موقعیت کنونی و چشم انداز آینده احساساتش درباره ارزشی که دارد و نگرش های او درباره عزت نفس خود ، عیب جویی حجالت می باشد همچنین همان گونه که فرد به سن بلوغ می رسد جزء نگرشی شامل اعتقادات ارزش ها ، آرزوها ، و تعهدهایی که فلسفه زندگی خود را می سازد می شود .

( رضازاده 1376 ) فرانکن می گوید : تحقیقات بسیاری وجود دارند که نشان می دهند خودپنداره بعنوان اساس همه رفتارهای برانگیخته شده می باشد .

این خودپنداره است خودهای ممکنه در شخصیت هر فرد اشاره کرده و آنها را شناسایی می کند و این خودهای ممکنه می تواند انگیزش های لازم برای اعمال رفتارهای مورد نیاز در افراد خلق نمایند از دیدگاه فرانکن خودپنداره از این طریق به عزت نفس مرتبط می شود ( مقیمی 1383 ) .

ارزیابی خودپنداره : هر انسانی ، اعم از اینکه ارزش هایی که معیار قضاوت او از نفس خویش است آگاهانه یا ناآگاهانه ، معقول یا نامعقول ، سازگار یا متناقض ودر جهت زندگی باشد یا بر ضد آن معیارها وقف دهد و در رسیدن به آنها ناکام شود ، به همان اندازه ،حس ارزشمندی و احتراماو نسبت به خویش جریحه دار می گردد .

برای انسان ، هیچ حکمی ارزشی مهم تر از داوری در مورد نفس خویش نیست .

ارزشیابی شخص از خویشتن قطعی ترین عامل در روند روانی اوست و این ارزشیابی تماماً به شیوه قضاوت آگاهانه و صریح ، شفاهی یا کتبی ، یا برشمردن صفات و توصیف حالات نیست ، بلکه به صورت احساس است احساسی که جداکردن و شناسایی آن مشکل است زیرا پیوسته توسط انسان ، تجربه می شود و جزئی از هر احساس دیگر انسانی است و در هر واکنش احساساتی دخیل است .

انسان نیاز دارد که به خود احترام بگذارد زیرا برای نیل به ارزش ها ناگزیر از عمل است و به منظور آنکه وارد عمل شود نیاز دارد که به ثمره عمل خود ارج نهد .

برای آنکه انسان ، خواهان ارزش هایی باشد خود را مستعد لذت بردن از آنها بداند و برای آنکه نیک بختی تلاش نماید ، باید خود را شایسته آن بداند ( غلامپور 1385 ) سلسله مراتب خودپنداره ها : ساختمان خودپنداره های مختلف که از یک تنوع وسیعی از تجربیات کسب می شود ، سلسله مراتبی دارد .

همانند همه سلسله مراتب ها بنیادها ابتدا قرار می گیرند .

هر خودپنداره جدید همبسته است با آنهایی که قبلاً تشکیل شده اند و نیز انرژی را بر تعداد دیگری که بعداً تشکیل خواهند شد اعمال می کند .

به خاطر سلسله مراتب و همبسته ای آن ، خودپنداره همین که خوب رشد یافت نسبت به تغییر بسیار مقاوم است اگر یک تغییر بخواهد موفق باشد باید از خودپنداره های بنیادی در سلسله مراتب شروع شود .اگر شخص شاد و خوب و سازگاریافته باشد همه خودپنداره ها در سلسله مراتب باید وحدت یافته باشند اینکه به چه خوبی آنها یکپارچه خواهند شد تا حدودی زیادی بستگی خواهد داشت به درجه پیوستگی محیط های اجتماعی ، فرهنگی – خانواده و مردم و گروه های خارج آن که مایه های خودپنداره ها هستند .

ثبات خودپنداره ها : تنها در صورتی که خودپنداره نسبتاً ثابت است یک شخص ، یک احساس صحیحی از هدایت با رشد می دهد .

بعضی از بالا و پایین رفتن ها و تغییرات طبیعی است .

چنانکه جرسلید اشاره کرد از آنجا که خودپنداره ها ترکیبی از افکار ، احساسات شخصی است و افکار و احساسات پویا هستند تغییرات غیر قابل اجتناب هستند .

آلپورت نیز بر ماهیت پویایی خودپنداره تاکید کرد .

در حالیکه از آن به عنوان « هسته وجودمان » بحث می کند و می گوید « در عین حال که آن یک هسته ثابت نیست ، گاهی اوقات هسته وسعت یافته و به نظر می رسد بر همه رفتار و آگاهی ما تسلط دارد و گاهی به نظر می رسد کاملاً از صحنه خارج است و ما را بدون آگاهی از خود رها کرده است .

»