دانلود مقاله گام های نو در مرجعیت شیعه

آیا تا به حال برای شما پیش آمده است, به عنوان یک فرد ناشناس با یک مرجع تقلید اسلامی, در یک اتاق معمولی و در خانه او, ملاقات کنید؟

آیت الله جناتی مرجع تقلید امروز ایران که به تازگی 70 ساله شده است در خانه ای بزرگ و ساده در کوچه پس کوچه های شهر قم زندگی می کند.

این خانه علیرغم بزرگی, نمای ساده ای دارد که به نظر می رسد سیمانی است.

ده پانزده پنجره فلزی آهنی زنگ زده و یک در آهنی ضد زنگ زده با چراغی که محوطه جلو درب را روشن می کند از ویژگی های خاص منزل این عالم دینی است.

آیت الله فرد بشاش و خوش برخوردی است و در سخن گفتن بسیار پرحرارت و شاداب نشان می دهد, اما زمانی که پای گفتگوی مذهبی احکام دینی به میان کشیده می شود جوش و خروش او چند برابر است.

لحن سخن او در این هنگام بسیار محکم و قاطع و البته با کنایات و اشارات خاص و شیرین مخصوص نواحی شرق ایران توأم می شود.

چشمانی بزرگ و خسته و ریش خرمایی رنگ و مجعدی دارد اما موهایش به سپیدی گراییده است.

آیت الله جناتی دردهای زیادی داشت, این به خصوص در گفته هایش بیشتر به چشم می آمد.

او از رنج هایی می گفت که از 20, 30 سال پیش دامانش را گرفته و پس از گذر این همه سال, این روزها را همراه با آرامش می خواهد, از نام و شهرت و معروفیت نصیبی نبرده و جز معدودی دانشمندان و متفکران بسیار بزرگ اسلامی و مسیحی و دیگران, همنشین دیگری نداشته است.

بعضا دیده می شود که در جاهای خاصی به بحث و گفتگو با دیگر عالمان دینی مشغول شده و یا در زیر زمین منزل خویش به درس و بحث مذهبی می پردازد.

او مرجعی دینی است که در پس سرگذشت خود, سفرهای علمی و کنفرانس های دینی بین المللی فراوانی را به یادگار گذاشته و آشنایی عمیقی با فرهنگ و آداب اروپاییان دارد.

او نظریات جدید و جالبی را در فقه اسلامی مطرح ساخته و هم بستری اجتهاد امروزی «با احتیاط» فقهی را ناکارآمد و نادرست می داند.

این نظریه در رساله توضیح المسائل آیت الله به وضوح دیده می شود, در نتیجه, جوان امروز ایرانی با رساله ای نوین روبروست که بیش از 170 احتیاط در آن حذف شه است.

این کاری است که از 150 سال پیش بدین سو کسی به انجام آن مبادرت نکرده و یا جرأت انجام آن را نداشته است.

جامعه جوان و مرجع امروز
جامعه امروز ایران, در عصر حاضر درگیر بزرگترین چالش های فکری, عقیدتی در مبانی و اصولی است که سال های سال از نیاکان خود به میراث برده است.

از اصلی ترین و با اهمیت ترین این مبانی, اصول دینی و مذهبی این جامعه است که امروزه زیر قبای فقه شیعی و در ید فقها و عالمان و رهبران دین شناس جامعه به جامعه عرضه شده و چنانکه می بینیم تا حدی نامقبول و نامفهوم افتاده است.

به حقیقت باید گفت: نسل امروز ایران چندان نگاهی به دین ندارد و یا اگر در طلب آن روان است, جز تاریخ و اخلاق دینی, نمی طلبد و فقه اسلامی در فکر و ذهن او بسیار مهجور و متروک افتاده است.

در این میانه, نقش متولیان و راهبران فقه اسلامی در جامعه جوان امروز ایران بسیار حیاتی است, چه اینان می باید دریابند که خواسته های این نسل, جز آن است که در نوشتارها و رسالات مذهبی دیده می شود.

نسل امروز نگاه عقلانی را در تمامی جنبه های زندگی خود وارد کرده و دین را هیچ گریزی از این نگاه تند و تیزبین و شکاک نیست.

علت یابی و استدلال علمی اینک جزئی از فقه اسلامی به شمار می آید و اگر تا دیروز قرار بود که به احکام و فرامین مذهبی به سادگی و بی چون و چرا عمل شود, امروز چنین نیست و نخستین مسئله ای که به احکام و فرامین مذهبی به سادگی و بی چون و چرا عمل می شود, امروز چنین نیست و نخستین مستله ای که روح یک جوان دردمند و متردد و مسئول را در قبال دستورات مذهبی حاکمان دینی به چالش جدی وا می دارد طرح این سوال است که علت فلان حکم و بهمان مسئله فقهی چیست و چرا باید به آن عمل شود؟

نکته تلخ تر اینجاست که این دید خوشبینانه تنها بخش کوچکی از جامعه جوان ایران را در بر می گیرد و بسیاری را سودای آن نیست که به چرایی و چگونگی فرامین دینی و حتی متن مذهب خود حساس باشند و به کنکاش و جستجو در بطن و روح آن بپردازند.

حال باید بدانیم رویکرد مرجعیت شیعی نسبت به این خواست ها و افکار عمومی چیست و چه رهیافتی برای آنان به ارمغان آورده است؟

بی شک مراجع امروز ایران دو دسته اند:
1- مرجعیت سنتی:
این طبقه دارای دید سنتی و نظر و نگاه قدیمی و اسلوب یکنواخت و روش منطبق بر یکصد سال پیش و یا پیش از آن است که تا به امروز هرگز تکان نخورده است و به هیچ روی شرایط زمان و مکان و تغییرات و تعویضان آن برایش مفهوم و مهم نیست (تغییر و تحول شرایط روز در دگرگونی ویژگی های درونی یا بیرونی موضوعات احکام چنان مؤثر است که در نهایت به شکل گیری احکام و فرامین دیگری می انجامد).

این نظر از آنجا ساتع است که فرض این عالمان و فقیهان سنتی بر آسیب پذیری دین و ضربه خوردن فقه اسلامی در صورت انطباق و سازگاری به آن با شرایط روز می باشد, از این روی اصل و اساس فقه را نگاه داشته اند و به هیچ گونه تغییر و تحول در ابعاد و شکل آن نمی اندیشند.

2- مرجعیت نوین:
اصطلاحی که تحت عنوان مرجعیت نوین به کار می بریم به ساخت فکری و ذهنی آن دسته از مراجع مربوط است که تحولات و شرایط روزمره اجتماعی, سیاسی و نیازهای جدید جامعه را درک کرده اند و بی تفاوت از کنار آن عبور نکرده اند.

این طبقه از مراجع دینی شرایط روز را به طور عمیق و اساسی در احکام و نظریات فقهی خود گنجانده اند و جدای از اقبال عمومی مردم مورد توجه گروه های روشنفکر, سکولار و حتی لائیک قرار گرفته اند.

طبقه جوان جامعه نیز از این رویکرد به دور نمانده است.

این بخش عظیم جامعه ایرانی تغییرات و تکاملات فقهی و مذهبی مراجع دینی روشن بین امروز را مهم انگاشته و عاملی برای بازگشتی دوباره به سطح مذهب و رویه دین می انگارد.

امروز در جامعه ایرانی و در میان تمام طبقات آن سخن از این دسته مراجع است.

چند تن از آنان بسیار شناخته شده و معروف می باشند اما بعضا مراجع دینی ای دیده می شوند که به علت پایبندی به اصول اخلاق سنتی خود و حفظ تواضع و ایمان درونی, تلاش چندانی برای مطرح ساختن خود در جامعه انجام نمی دهند.

امروز و دراین گزارش سخن از این گونه راهبران دینی جامعه است.

مرجعی که امروز سخن ما حول محور او می گردد, آیت الله جناتی است که در خانه بزرگ اما بسیار ساده خود در شهر مذهبی قم زندگی می کند و به تازگی رساله احکام علمیه خود را منتشر ساخته است.

آغاز یک زندگی آیت الله محمد ابراهیم جناتی در سال 1311 در شاهرود متولد شد.

در 6 سالگی به فراگیری قرآن و ادبیات فارسی پرداخت و در 11 سالگی به مدرسه علمیه شاهرود رفت تا به تحصیل و یادگیری علوم دینی بپردازد.

در 18 سالگی سطوح عالیه فقه و اصول و منظومه سبزوار را در مدرسه علمیه شاهرود به پایان برد و پس از آن به مشهد و سپس به قم رفت و در دروس خارج فقه آیت الله العظمی بروجردی و اصول امام خمینی شرکت کرد.

آیت الله جناتی در 1332 شمسی برای ادامه تحصیل به نجف, شهر مذهبی بزرگ شیعیان در عراق رفت و تا انقلاب اسلامی در آنجا ماند.

این دوره 25 ساله تحصیل و تدریس در خارج از کشور, پایه های علمی و فقهی او را بسیار قوی و پرداخته نمود به طوری که پس از بازگشت به ایران در زمره اساتید و برجستگان حوزه علمیه قرار گرفت.

آیت الله جناتی در نجف از اساتید بسیاری چون آیات عظام: سید محمود شاهرودی, سید محسن حکیم, سید عبدالهادی شیرازی, شیخ حسین حلی, میرزا محمد باقر زنجانی و سید ابوالقاسم خویی بهره برد.

او در ضمن تحصیل, به تدریس کتاب رسائل و کفایه نیز می پرداخت.

پس از پایان تحصیل نیز فعالیت او منحصر به تحصیل, به تدریس کتاب رسائل و کفایه نیز می پرداخت.

پس از پایان تحصیل نیز فعالیت او منحصر به تدریس دروس سطح عالی در جامعه النجف به مدت یازده سال بود و نگاشتن کتاب هایی چون «الحج», «المساجد واحکام ها فی التشریع الاسلامی», «النفحات العلمیه فی اصول فقه الامامیه», «طهاره الکتابی», «مفاد قاعده الالزام», «الاسلام اقتصادیا و یا اجتماعیا» و «الیهود قدیما و حدیثنا» حاصل آن دوران است.

این تدریس حتی در مدرسه بزرگ مرحوم آخوند در نجف و در خصوص درس خارج اصول در سال های آخر اقامت او در نجف دنبال می شد.

تقریبا حدود 33 سال پیش بود که آیت الله جناتی به کسب درجه اجتهاد نائل آمد.

این اجازه را آیت الله العظمی شاهرودی با مضمونی جالب و بی سابقه به وی اعطا کرد که شرح آن در مقدمه جلد اول کتاب الحج آمده است.

آیت الله جناتی در شهر مذهبی قم زندگی می کند.

او تلاش کرده است در تمام مدتی که پس از انقلاب در ایران به سر برده به فعالیت های علمی و مذهبی خویش بپردازد و چنانکه پیداست لحظه ای از آن غافل نبوده است.

او پس از انقلاب و در زمان جمهوری اسلامی به مناصب حکومتی نپرداخت و هرگز وارد مسائل حکومت اسلامی نشد.

حتی امروز که رساله دینی خویش را به جامعه وارد ساخته, در پی آن نیست که مقلدانی برای خود جمع کند و یا دفتر و مرید و بر و بیایی راه بیاندازد.

در میان مردم قم مشهور است که آیت الله وجوهات شرعی مردم را قبول نمی کند و آن را به دیگران حواله می دهد.

او دارای محافل علمی و فرهنگی آشنایی است و بحث های علمی و مذهبیش با آشنایان و عالمان دیگر بسیار داغ و پرحرارت است.

چهره ای بسیار پر جوش و خروش و جذاب دارد و دارای بنیه ای قوی و نیرومند است, به طوری که شما هرگز نمی توانید حدس بزنید او یک مرد 70 ساله می باشد.

آیت الله در مورد رساله خود گفته است که آن را تنها برای تقلید و مسائل معمول دیگر منتشر نساخته و تلاش وی صرفا بر این استوار است که اشخاص آن را بخوانند و در آن تدبر کنند.

این رساله دینی مجموعه ای از احکام و قواعدی است که از 25 سال پیش در ذهن آیت الله جناتی شکل گرفته و سابقه موضوعات متعدد آن, حاکی از مجاهدات علمی و تلاش های پرسابقه مذهبی وی بوده است.

برای نمونه در سال های آغازین انقلاب اسلامی نظری از آیت الله در مورد پاکی و طهارت ذاتی مطلق کافران (بت پرستان و کمونیست ها) منتشر شد, بلافاصله برخی نهادهای پرنفوذ حوزه علمیه به سرعت و شدت تمام در مقابل آن موضع گرفتند.

دراین میان رهبر فقید انقلاب – پس از اینکه از نظریه آیت الله جناتی آگاهی یافتند – در مقابل سیل اعتراضات و انتقادات مخالفان با سخنانی کوتاه به مرتبه علمی و دانش دینی بالای وی اشاره کرده و اضافه کردند: «بحث های اجتهادی در حکومت اسلامی آزاد است و هیچ کس نباید مانعی بر سر راه انقد معقول در جامعه بوجود بیاورد تا بدین صورت بحث ها تکامل یابد.» این نظریه که در آن روزها بسیار مورد توجه قرار گرفته بود, امروز به یکی از پایه های رساله علمیه آیت الله مبدل گشت و نشان از پایمردی و تلاش فراوان وی در این گونه مسائل دارد.

مرجعی متفاوت به جرأت می توان گفت که آیت الله جناتی در زندگی علمی خویش انسانی متفاوت با دیگران بوده است.

در این بعد از زندگی وی, سفرهای بسیار به خارج از کشور و شرکت در کنفرانس ها و جلسات تحقیقی مذهبی به چشم می آید که در مورد هیچ یک از دیگر مراجع دینی شیعه سابقه نداشته است.

همچنین است زمان آغاز تدریس علوم دینی در ایران که وی نخستین استاد فقه تطبیقی و اصول آن و نیز علوم حدیث و علوم قرآن از دیدگاه مذاهب اسلامی به شمار می رود.

فعالیت و همکاری وی با مطبوعات نیز از 40 سال پیش بدین سو همواره و در هر زمان به شدت پیگیری می شده است.

جز آنکه در یکی دو سال اخیر بیشتر به درس و تحقیقات علمی مذهبی خویش پرداخته و فارغ البال به تدبر در علوم دینی مشغول است.

اینگونه است که امروز نسل جوان ایران با مرجعی متفاوت از دیگران روبروست.

مرجعی دینی که در عین حال که در اصول اخلاقی خویش پایبند سنت های پیشین بوده است اما در حیات علمی, اجتماعی وی چنین رویه ای دیده نمی شود.

به واقع می توان زندگی علمی آیت الله جناتی را پس از بازگشت به ایران در 3 بخش بررسی کرد: 1- تدریس علوم مذهبی.

2- سفرهای علمی و تحقیقاتی در داخل و خارج از کشور.

3- فعالیت مطبوعاتی و نوشتن مقالات و تحقیقات در روزنامه ها و مجلات.

آیت الله جناتی با ورود به ایران پس از انقلاب اسلامی سال 57 به تدریس خارج فقه و اصول به گونه معمول در حوزه مشغول شد.

او نخستین استاد آموزش فقه تطبیقی و اصول آن در ستاد منطقه 2 سازمان تبلیغات اسلامی و مرکز فرهنگی عراقی ها بود.

(این بحث ها در شش جلد چاپ و منتشر شده است).

وی همچنین نخستین کسی بود که به آموزش علوم حدیث و علوم قرآن از دیدگاه 22 مذهب اسلامی, در معهد الدراسات الاسلامیه می پرداخت و در کنار آن بحث های عقلانی و نوینی را درباره مراحل فقه و اجتهاد و شیوه های آن در بستر زمان و نیز مبانی اجتهادی, مطرح می کرد.

این مباحث در چندین کتاب و مجلد گردآوری شده که فهرستی از آن بدین شرح می باشد: ادوار فقه, ادوار اجتهاد, منابع اجتهاد, مناسک حج و دروس فی فقه المقارن از دیدگاه مذاهب اسلامی, علوم حدیث از دیدگاه مذاهب اسلامی و علوم قرآن از دیدگاه مذاهب اسلامی.

این گونه پایه های اصلی نگاه علمی و گسترده به مذاهب اسلامی در دید عالمی دینی شکل می گرفت که قرار بود در آینده ای نه چندان دور به عنوان یکی از راهبران فقه اسلامی شناخته شود.

نگاهی نوین که نه تنها ادیان و مذاهب آسمانی را به دیدی خشک و متصلب نمی نگریست, بلکه به تحقیق و تدبر و تعمق در ابعاد آن اهمیت بسیار می داد.

در حقیقت او نخست یک عالم و متخصص علوم دینی و مذاهب الهی و اسلامی و سپس یک مرجع تقلید دینی محسوب می شود.

این فرضی است که چندان دور از حقیقت نمی نماید و زندگی پرفراز و نشیب و همواره علمی آیت الله به خوبی آن را نمایانده است.

سفرهای خارجی علمی او که با استقبال عجیب روشنفکران و متفکرین اروپایی و عرب همراه بوده بیشتر در خصوص تقریب بین ادیان و مذاهب اسلامی بوده و مجموعه ای از سخنرانی ها, کنفرانس ها, نشست ها و جلسات علمی, تحقیقی در بررسی ادیان و مذاهب اسلامی را با حضور بزرگترین اساتید و دانشمندان سنی و عرب دیگر کشورها بوجود آورده که تقریبا همگی آنها در مجموعه ای 500 صفحه ای تحت عنوان «همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی» در قم به چاپ رسیده است.

این مباحث چنانکه آوردیم مشتمل بر اصول تقریب بین مذاهب اسلامی است که تحت عناوینی چون «یگانه بودن دین», «نقش گفتگوی بین ادیان در گفتگوی تمدن ها», «حقوق بشر از نگاه ادیان», «تئوری طهارت ذاتی مطلق انسان», «حکم ارتداد», «حکم ذبایح اهل کتاب», «مذاهب اسلامی», «پیشینه فقه تطبیقی و پیشگامان آن», «مقصود از وحدت و هماهنگی», «مقصود از تقریب بین مذاهب اسلامی» مورد بحث و گفتگو قرار گرفته و در کنفرانس های علمی شناخته شده ای – که در ذیل می آید – برگزار شده است: 1- دانشگاه بیرمنگام در انگلستان (جایگاه عقل در متون مقدس و راه های کارایی عقل در متون مقدس و شیوه های کاربردی آن) 2- دانشگاه استانبول در ترکیه (سمپوزیوم شناخت شیعه در تاریخ امروز) 3- دانشگاه دمشق در سوریه (فقه تطبیقی و شیوه های اجتهادی) 4- شهرهای مذهبی مکه و مدینه در عربستان سعودی (کنگره تقریب بین مذاهب اسلامی) و (کنگره حج) 5- قماطیه در لبنا مرکز دینی (همایش بحث های اسلامی) در حقیقت چهره حقیقی آیت الله جناتی را در این سمپوزیوم های علمی می توان به روشنی دید.

یک عالم محقق اسلامی که پایه های پژوهش خود را بر مسائلی چون طهارت ذاتی انسان (که مشمول کافران و دیگر انسان ها می شود) و همچنین چگونگی حکم ارتداد و حتی پاکی ذبایح اهل کتاب و تاریخ شناسی فقه تطبیقی اسلامی, استوار کرده و بعد نمود برجسته این اصول علمی را در احکام دینی خود منعکس ساخته است.

در بخش بعد, فعالیت های نوشتاری آیت الله را می توان در دو مرحله ارزیابی و بررسی کرد: 1- حوزه تألیفی, مطبوعاتی 2- حوزه تألیفی کتاب نکته جالب توجه سابقه مطبوعاتی مرجع تقلید امروز ایران است.

آیت الله جناتی از 40 سال پیش تا کنون با مطبوعات داخلی و خارجی ارتباط داشته و حدود 700 مقاله به زبان عربی و فارسی از او موجود است.

گونه های متنوع مطبوعات و کتب داخلی و خارجی که آیت الله جناتی با آنها در ارتباط بوده نشان دهنده وسعت دید و روشن بینی عمیق این عالم دینی ایرانی است.

ایرانیان اینک با مرجعی دینی روبرو هستند که تا سالی پیش با روزنامه های مختلفی در ارتباط بود و البته هنوز هم این ارتباط به قوت خویش باقی مانده است.

جالب تر آنکه فعالیت و همکاری او به روزنامه ها و نشریات داخلی ایران محدود نمی شود.

مطبوعات کشورهای مختلفی چون پاکستان, هند, فرانسه, انگلیس, آمریکا نیز از مقالات و تحقیقات این دانشمند روشن فکر ایرانی که اینک به بالاترین مقام مذهبی در این کشور دست یافته, استفاده می کنند.

مجلات عربی چون: العدل, صوت الاسلام, الثقافه الاسلامیه, الفکر الاسلامی, التوحید, رساله التقریب و قضایا الاسلامیه با آیت الله همکاری مطبوعاتی داشته اند.

در ایران نیز روزنامه های کثیرالانتشار, مجلات و کتاب های مختلف به چاپ و نشر مقالات و اندیشه های این مرجع تقلید شیعه پرداخته اند: مجلات: کیهان اندیشه, کیهان فرهنگی, میراث جاویدان, میقات حج, اندیشه حوزه مشهد, فرزانه, تبیان, ادبستان, کوثر, پیک یاران, نور علم, ماهان, ایران جوان, مجله سروش, ایران فردا, آیینه و دین پژوهان و علوم سیاسی و به سوی راه سوم.

کتاب ها: کتاب جلوه, هشت گفتار پیرامون موسیقی غنایی, آراء حول المرجعیه, جمهوریت انقلاب اسلامی, کنگره بین المللی پژوهش های اسلامی, همایش چیستی تمدن ها.

روزنامه ها: کیهان, کیهان هوایی, اطلاعات, رسالت, بعثت, سلام, جهان اسلام, همشهری, المبلغ الرسالی, تهران تایمز, ایران, سیر و سیاحت, صبح امروز, آزاد, حیات نو و قدس.

بعد دیگر اندیشه های آیت الله به تألیف کتب متعدد مربوط می شود که تعداد آنها به 34 عدد می رسد.

این کتاب ها همگی منعکس کننده عمق اندیشه و تفکر مذهبی و فقهی آیت الله جناتی در حوزه های مختلف علوم دینی است و شماری از آن ها در بندهای پیش آمده است.

مبانی و اصولی که آیت الله جناتی در هر کدام از کتب و مقالات فوق به کار بسته, پایه های شکل گیری و تعیین رساله علمیه او را فراهم آورده است.

به خصوص بحث هایی که او در حوزه جهانی انسان و جهانی دین و مذهب داشته است.

رسالات و مقالات او در این حوزه ها به نوعی اعلام برائت فقه شیعه از اتهاماتی است که امروز مخالفان و منتقدان آن در خصوص بیگانگی و ناکاربری فقه شیعه و بخصوص نگاه تبعیض آمیز آن به انسان جهانی و ادیان جهانی, عرضه می دارند و فقه اسلامی را به انگشت اتهام می رانند.

آیت الله به خوبی نشان داده است که نگاه فقه شیعه به ادیان و مذاهب الهی و اسلامی و همچنین مسائل خصوصی انسانی چون کفار, اهل کتاب, زن و موسیقی تا چه میزان با دید تنگ نظر و سنتی و عقب مانده بخشی از روحانیون متصلب مذهبی متغایر و حتی متضاد است.

بدین صورت, او جامعه امروز ایران را امیدورا ساخته که از این پس در حوزه علوم دینی و مرجعیت اسلامی با فقیهی نوگرا و روشنفکر روبرو هستند.

نگاه امروزین به احکام اسلامی احکام آیت الله جناتی چنانکه خود او می گوید ریشه در مطالعات 20 سال پیش دارد.

زمانی که او دقیق ترین و مستدل ترین مسائل و موارد و مبانی دینی را با نگاه جهانی می نگریست و نظریات جدید و متنوعی راجع به مسئله کافر, زن, موسیقی و تقریب بین مذاهب اسلامی ارائه می داد.

این نظریات و نگاه های علمی جامه یک دین شناس متخصص را چنان بر تن او استوار می ساخت تا امروز بتواند ردای مرجعیت و زعامت دینی مردم را به دوش بکشد.

مرجعی با این پیشینه علمی غنی و سرشار و نظریات روزمدار و روشن بین در جامعه بسیار تغییر یافته امروز ایران و در برابر یک نسل با بینش و نگاه و کردار و رفتار کاملا مغایر با گذشتگان خویش, راهکارهای بسیار متنوعی را پیش روی دارد و زمینه های متعددی را برای ارائه نظریات و دستورات نوین دینی آماده می بیند.

این وضعیت به صورتی است که بر اساس گزارش های مورد اطمینان امروز بیش از 100 مرجع تقلید دارای رساله هستند و این تا به امروز بی سابقه بوده است.

در این میان آیت الله جناتی در رساله دینی خویش بر مواردی پای فشرده که ممکن است به صورت سوالاتی در ذهن و نگاه جوانان امروز شکل گرفته باشد.

چند مساله متفاوت در مورد این رساله به چشم می آید: نخست: وجود یک پیشگفتار 60 صفحه ای است, با توضیحاتی دقیق, گسترده و تاریخی در مورد سابقه فقیهان, علم فقه و تقسیم بندی دوره های مختلف اندیشه فقهی در تاریخ اسلام, از صدر اسلام تا کنون و مسائلی در خصوص چگونگی اجتهاد و لزوم به کارگیری شرایط روز و ظروف زمان و مکان در اجتهاد: «تحول زمان و مکان و شرایط آنها در تحول ویژگی های موضوعات احکام و ملاکات آنها تأثیر بسیاری در مسائل غیر عبادی می گذارند و می توان آن را از راه عقل مورد بررسی قرار داد در صورتی که تحول آنها (ویژگی های موضوعات احکام و ملاکات آنها) در نتیجه تحول زمان احراز گردد باید حکم دیگری را بر اساس ادله شرعی بر آنها مترتب کرد و این کار موجب می شود که کار فقاهتی (اجتهاد), فقط در قالب عناصر استنباط – که مطابق شرایط زمان پیدایش آنها بود – جامد و راکد نگردد و احکام به صورت سنت های بی روح در نیاید و در برابر موضوعات تحول یافته, از نظر شرایط و پدیده های جدید از هر نوع و قسمتی که باشد از حرکت باز نایستد و در برابر «تصدی مقام قضاوت و مقام های دیگر مانند مقامات اجتماعی, سیاسی, علمی, فرهنگی, هنری, مدیریتی, ریاست ها و...

در صورتی که در انجام آنها توانایی داشته باشند و موازین شرعی از حیث پوشش و غیر آن را حفظ کنند, اشکال ندارد.» «اذن پدر در ازدواج دختری که به گونه کامل مصلحت و مفسده را درک می کند و تحت تأثیر احساسات قرار نمی گیرد, شرط نیست و اختیار با خود اوست.» «بیرون رفتن زن از منزل در صورتی که با حق شوهر منافات داشته باشد, باید از از او اذن بگیرد, وگرنه اذن او معتبر نیست.

پس در این صورت می تواند بدون اذن او از منزل برای تعلیم و تعلم و کارهای اجتماعی و وظایف سیاسی با حفظ حدود اسلامی و نیز برای دیدار پدر و مادر و فامیل بیرون رود و نیازی به این نیست که در ضمن عقد, آن را شرط کند.» «پیدایش بلوغ دختر به عادت ماهانه است و اگر بر اثر عوارض مزاجی عادت ماهانه ندارد باید به عادت ماهانه دختران بستگان و فامیل خود مراجعه کند و عادت آنها را زمان بلوغ خود قرار دهد.» «ازدواج با زنان کتابی, چه آنکه به گونه موقت و چه به گونه دائم و همیشگی, جایز است.» «رقصیدن زنان برای زنان و مردان برای مردان در مجالس عروسی و مناسبت فرح و شادی اشکال ندارد و همچنین است رقصیدن زنان برای شوهرانشان.» «شنیدن آهنگ هایی مانند موسیقی کلاسیک در انسان احساس خوشایندی را پدیدار می سازد و در رفع خستگی و آرامش اعصاب مؤثرند اشکال ندارد.» «کافران از هر نوع و قسمی که باشند از نظر جسمی و بدنی پاک, ولی از نظر روحی و معنوی, پلید و ناپاک می باشند.» «بازی کردن با آلات قمار از قبیل نرد, پاسور و شطرنج در صورتی که به عنوان ورزش فکری, تقویت بنیه ریاضی و یا سرگرمی باشد و در آن برد و باخت نباشد اشکال ندارد, حتی اگر چه عنوان آلت قماری از آنها زایل نشده باشد.» «مجسمه سازی که امروزه به عنوان فن و هنر گرانقدر و ارزشمند به شمار می آید و از انگیزه های مذموم و ناپسند و از آلودگی, شرک و قصد تشبه به خالق, مبرا است و با تحول زمان و شرایط آن, ملاک حرمت و یا کراهت آن متحول شده, اشکال ندارد.» این شیوه و اسلوب کلی و مشخص شده آیت الله جناتی است.

او بیش از 30 سال است که با چنین روش کاملا عالمانه و محققانه ای بدون هیچ حب و بغض سیاسی و تعصب و تصلب مذهبی و یا حس های ناسیونالیستی ایرانی به ارائه و تشریح نظریات خویش مشغول بوده و چنانکه پیداست هیچ عاملی نتوانسته او را از این راه پر خطر و هزینه بردار دور سازد: «اجتهاد باید بر اساس کارشناسی موضوعات و شناخت آنها چه از راه خودش و چه از راه متخصصین هر رشته صورت گیرد.

با کمال تأسف بعضی از موضوعات احکام شرعی مورد ابتلا, در طول تاریخ مورد بررسی کارشناسی قرار نگرفته و یا اگر گرفته, به شرایط زمانی و مکانی آنها توجیه نشده است...

همچنان که دشواری یا سهولت رعایت یک حکم هیچگاه نمی تواند حکم واقعی الهی را تغییر دهد, عوامل ذهنی و خارجی و اعتراض های بی جای افراد و مقدس مآب های ناآگاه نیز هیچ گاه نمی تواند اساس تغییر اصل حکم و یا کیفیت بیان آن قرار گیرد.

باید دانست که امروز شیوه اصولی احتیاطی در مقام بیان رویدادهای جامعه و مسائل مورد ابتلاء آن, ضد احتیاط است و باید سخت از آن دوری شود, مگر در مواردی که دلیل خاص در آن وجود دارد, مانند: دماء و اعراض...

لازمه فقاهت دور بودن از هر گونه ذهنیت و پیش داوری های ذهنی است, زیرا پیش داوری ها در متحول کردن دید فقیه و جهت دادن به آن در مقام استنباط نقش مهمی دارند.

در صورتی که دید فقیه بر اساس آنها جهت گیرد و با آن کار فقاهتی را به انجام برساند باید بداند که آن کار فقاهتی معتبر شرعی به حساب نمی آید برای آن که آن کار فقاهتی, فقه شرعی به حساب می آید که دید فقیه در مقام استنباط از راه ادله فقهی جهت گیرد نه از راه عوامل ذهنی و خارجی.» چه باید کرد؟

باید بگویم که انسان نمی تواند پس از دیدار و یا صحبت با این مرجع تقلید شیعه ایران علاقه خود را به او پنهان کند.

این احساس برای شخص من هم بوجود آمد چرا که انتظار نداشتم با انسانی تا این حد فروتن و خوش برخورد و البته با وقار و قدرتمند, برخورد ساده ای داشته باشم.

اما چه بخواهیم چه نخواهیم این برخورد مثل یک اتفاق بود آن هم از نوع ساده.

من (برای این کار) به دفتر و یا بیت و یا هر جای تقریبا رسمی دیگری وارد نشدم و برای ملاقات با آیت الله وقت قبلی نگرفتم و انتظار زیادی صرف نکردم.

او در تکلم و برخورد و معاشرت, انسانی بود بسیار ساده و بی آلایش و بدون تشریفات معمول.

از اینها که بگذریم سخن اصلی جای دیگر است.

باید بدانیم مرجع تقلیدی که امروز در مرز 70 سالگی است و به دهه هشتم زندگی خویش گام گذارده برای نسل جوان امروز ایران چه ارمغانی آورده است؟

آیا زنان ایرانی طعم خوش نظرات نوین و راه گشای او را خواهند چشید و یا مردم ایران با احکام و فرامین دینی بی سابقه ای روبرو خواهند شد؟