این نوشتار راهنمای اولیه پبرامون تست ایمن تجهیزات برقی را ارایه نموده و مورد استفاده افرادی قرار می گیرد که در کارگاه تست وسایل برقی کار کرده و یا فرآیند تست را مدیریت می کنند.
هدف از نگارش این راهنما چیست؟
این نوشتار راهنمای اولیه پبرامون تست ایمن تجهیزات برقی را ارایه نموده و مورد استفاده افرادی قرار می گیرد که در کارگاه تست وسایل برقی کار کرده و یا فرآیند تست را مدیریت می کنند. همچنین این راهنما برای کسانی که مستقیماً با تست تجهیزات برقی سر و کار دارند، مفید بوده و حاوی مطالب و اطلاعات تفصیلی در باره انواع خاص تست وسایل برقی نیز می باشد. تست تجهیزات برقی به دلایل متعددی انجام می شود که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تست های تضمین کیفیت قطعات به کار رفته در تجهیزات برقی
2. تست های مربوط به تشخیص عیب وسایل برقی
3. تست شناسایی خطای دستگاه های برقی
4. کنترل های روتین ایمنی
این راهنما همچنین حاوی توصیه هایی است که می توان به کمک آنها از خطرات الکتریکی جلوگیری به عمل آورده و یا میزان خطرات را کاهش داد. برخی از روش هایی که به کمک آنها می توان به این کار مبادرت نمود، عبارتند از:
1. به کار بردن سیستم های ایمنی در کار، برای مثال:
الف) اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تماس افراد با قسمت های برقدار تجهیزات به ویژه افرادی که کار تست را انجام نمی دهند.
ب) اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تماس افراده تست کننده تجهیزات با قسمت های برقدار دستگاه ها
پ) حفاظت و عایق کاری تجهیزات برقی که اپراتورها بر روی آنها کار می کنند و نیز عایق کاری و حفاظت دستگاه هایی که به کمک آنها، عملیات تست انجام می شود.
2. استفاده از تجهیزات مناسب برای انجام عملیات تست
3. حصول اطمینان از به کار گماردن افرادی که در زمینه تست تجهیزات آموزش های لازم را دیده و تجربه کافی دارند و نیز در زمینه عملیات ایمنی کار با تجهیزات دارای آگاهی های لازم هستند.
به چه نوع تست هایی در این راهنما اشاره شده است؟
این راهنما دربردارنده تست تجهیزات برقی (عمدتاً تجهیزات فشار ضعیف تا سطح ولتاژ 1000 ولت AC یا 1500 ولت DC) بوده و مربوط به مواقعی است که تجهیزاتی نظیر لوازم برقی خانگی مورد استفاده قرار می گیرند. بیشتر این تجهیزات به منابع تغذیه اصلی 230 ولت AC تکفاز و 400 ولت AC سه فاز وصل می شوند که البته می توان منابع تغذیه با ولتاژهای بالاتر و در برخی موارد ولتاژهای بیش از محدوده فشار ضعیف را نیز مورد استفاده قرار داد. در فرآیند تست تجهیزات برقی، برخی از ولتاژهای اعمال شده به تجهیزات ممکن است بیش از ولتاژهای محدوده فشار ضعیف باشد ولی در صورتی که ماکزیمم جریان خروجی دستگاه تست کننده بیش از 5 میلی آمپر نباشد، این ولتاژها خطرناک نخواهند بود (توجه داشته باشید که قبلاً جریان 5 میلی آمپر AC ملاک عمل قرار می گرفت اما از ماه می 2001، حداکثر جریان دستگاه های جدید تست کننده بایستی به 3 میلی آمپر AC محدود شود).
منظور از خطرات منجر به حوادث و صدمات چیست؟
حوادث و ضایعات زمانی رخ می دهند که قسمت های برقدار تجهیزات لخت بوده و افراد با این قسمت ها تماس برقرار کنند و یا بدنه دستگاه ها که می بایست به سیم ارت وصل شوند، با ولتاژ خطرناکی برقدار شده باشند. در خلال تست تجهیزات برقی و هنگام یافتن خطاها به ویژه موقعی که هادی های بدون روکش حامل ولتاژهای خطرناک باشند، احتمال تماس با قسمت های برقدار تجهیزات افزایش می یابد. چنانچه تست در حالی انجام پذیرد که تجهیزات برقی از هر منبع تغذیه خطرناکی ایزوله شوند، می توان خطرات منجر به حوادث و صدمات را به حداقل ممکن رساند. اگر چه ایزوله کردن تجهیزات برقی همیشه امکان پذیر نیست، ولی بایستی مراقب بود تا از تماس با هر ولتاژ تولیدی خطرناک جلوگیری به عمل آید. خطرناک ترین صدمات در نتیجه حوادث ناشی از برق گرفتگی به وجود می آید و این بدین خاطر است که اثرات برق گرفتگی عمدتاً غیرقابل پیش بینی بوده و به سادگی می تواند منجر به حوادث مرگبار شود. همچنین خطر صدمه و سوختگی ناشی از آرک زدگی که در اثر تماس هادی ها با یکدیگر و در نتیجه اتصال کوتاه پدید می آید، نیز وجود دارد. از دیگر خطرات تهدید کننده، می توان به خطر ناشی از واکنش بدن فرد در برابر حوادثی مانند سقوط یا وارد شدن شوک به بدن مصدوم در اثر برق گرفتگی اشاره کرد. برق گرفتگی زمانی رخ می دهد که تماس با هادی برقدار سبب عبور جریان کافی از طریق بدن انسان شده و منجر به آسیب و صدمه گردد. در حالت کلی، ولتاژهای بیش از 50 ولت AC یا 120 ولت DC بدون ریپل در مکان های خشک و نیز فضاهای باز و نارسانا را بایستی جزو ولتاژهای خطرناک به شمار آورد. چنانچه محل کار نمناک، محدود و یا رسانا باشد، مقادیر ولتاژهای مزبور را باید کاهش داد و بنابراین وقتی چنین محیط کار متفاوتی وجود داشته باشد، متصدیان کار و نیز افرادی که مستقیماً عملیات تست را انجام می دهند، باید از افزایش احتمالی خطرات منجر به صدمات و حوادث آگاهی کامل داشته باشند. در برخی تجهیزات از قبیل مایکروفر، ولتاژهای فشار قوی با پتانسیل چندین هزار ولت مورد استفاده قرار گرفته و چنانچه با هادی های حامل این ولتاژها تماس ایجاد شود، خطر بسیار زیادی متوجه فرد شده و ممکن است منجر به صدمات مرگبار شود. جریان های در حد 5 میلی آمپر و یا بارهای ذخیره شده در تجهیزات برقی می توانند منجر به بروز جراحت و صدمه بدنی شوند. بنابراین باید اقدامات مناسبی انجام شود تا از تماس فرد با بارهای ذخیره شده بیش از 350 میلی ژول جلوگیری به عمل آید. اگر در نقطه تماس بدن با قسمت های خطرناک تجهیزات برقی، پوست بدن سوراخ شده و یا بریدگی در آن ایجاد شود، جریان شوک وارده به بدن و در نتیجه میزان جدیت خطر بیشتر خواهد بود. البته پوست سالم هم ممکن است در زمان تماس با برق یا در اثر سوختگی ناشی از جریان و یا در نتیجه نفوذ هادی های لخت و نوک تیز به آن صدمه ببیند.
ارزیابی ریسک و خطرات
افزون بر عواملی همچون سطح ولتاژ، میزان بار ذخیره شده یا میزان جریان برق و نیز طبیعت محیط، عوامل دیگری هم وجود دارند که برای ارزیابی خطرات ناشی از جراحات و صدمات ناشی از تست تجهیزات برقی می بایست مد نظر قرار گیرند. ارزیابی خطر بایستی قبل از شروع تست انجام گیرد و این کار به شما کمک می کند تا اقدامات پیشگیرانه لازم را شناسایی نمایید. برخی از پرسش هایی که در حین انجام فرآیند ارزیابی خطرات مطرح می شوند، عبارتند از:
1. آیا می توان کار با تجهیزات بدون برق یا برقدار را در ولتاژ یا جریان ایمن انجام داد؟
2. آیا مطلقاً ضرورت دارد افراد بر روی تجهیزات برقدار و یا در نزدیکی آنها در شرایطی کار کنند که جریان ها و ولتاژهای خطرناک پیرامون تجهیزات وجود دارد؟
3. ماکزیمم ولتاژی که بر روی هادی ها در خلال فعالیت کاری دستگاه ها به وجود می آید، چقدر است؟
4. آیا افرادی که تست تجهیزات را انجام می دهند، شایستگی های لازم برای این کار را دارا هستند؟ آیا آموزش های لازم را فراگرفته و دانش کافی برای انجام کارهای خاص را دارند و آیا اطمینان حاصل شده که دیگران را در معرض خطر قرار نخواهند داد؟
5. چنانچه تست کنندگان صلاحیت کامل نداشته باشند، آیا بر کار آنها نظارت کافی صورت می گیرد؟
6. چه نوع حفاظ ایمن فیزیکی (مانند استفاده از فنس های موقت یا دائمی) می بایست برای تجهیزات تحت تست به کار رود تا از صدمه و جراحت پیشگری به عمل آید؟