اعتیاد یک بیماری روانی، اجتماعی و اقتصادی است که از مصرف غیرطبیعی و غیرمجاز برخی مواد مانند الکل، تریاک و حشیش ناشی میشود و باعث وابستگی روانی یا فیزیولوژیک فرد مبتلا (معتاد) به این مواد میشود و در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی وی تاثیرات نامطلوب بر جای میگذارد.
بررسی پدیده اعتیاد در قالب علوم پزشکی، روانشناسی و جامعهشناسی صورت میگیرد.
از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نمودهاست، اما استفاده از اصطلاح اعتیاد هنوز رایج است.
تعریف اعتیاد
اعتیاد حالتی است که ناشی از استعمال مداوم بعضی از داروها (موسوم به مواد مخدر) میباشد، بهطوری که قطع استفاده از این مواد باعث بروز اختلال در عملکرد بدن انسان میشود.
این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد میگردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن میشود.
در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا میکند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.
انواع اعتیاد
اعتیاد را میتوان به دو گروه مجاز و غیرمجاز تقسیمبندی نمود.
اعتیاد مجاز
اعتیاد مجاز، شامل مصرف مداوم موادی است که بهعنوان دارو شناخته میشوند.
این مواد دارویی ممکن است طبیعی یا مصنوعی باشند و با تجویز پزشک و یا بهصورت خودسرانه مصرف شوند.
اعتیاد به موادی مانند تنباکو و سیگار نیز که از نظر روانی وابستگی ایجاد میکند و باعث تداوم مصرف میشود، در ردیف اعتیاد مجاز طبقهبندی میشود.
اعتیاد غیرمجاز
وابستگی فرد به مصرف همیشگی مواد مخدر و بهگونهای که قوانین کشور یا بینالمللی آن را غیرقانونی بشناسد، اعتیاد غیر مجاز نامیده میشود.
مواد اعتیادآور
سازمان بهداشت جهانی مواد اعتیادآور را از جهت تاثیر آنها بر انسان به ۸ دسته کلی تقسیم میکند ،که عبارتند از:
۱.توهمزاها
۲.کانابیس یا شیره گیاه شاهدانه
۳.مواد مخدر
۴.سستیزاها (مسکنها–خواب آورها)
۵.آرامبخشها
۶.چسب و مواد فرار (مواد استنشاقی)
۷.محرکها
۸.الکل ، توتون و قهوه
مراحل اعتیاد
آشنایی: در این مرحله فرد از راههای مختلف (مثلا از طریق دوستان خود) با مواد مخدر و نحوه استعمال آن آشنا میشود.
شک و تردید: در این مرحله، فرد سعی میکند با میل خود مبارزه کند.
اعتیاد واقعی: در این مرحله فرد دچار اعتیاد میشود و برای رسیدن به حالت نشئگی، هر بار بر میزان مصرف خود میافزاید.
زیانهای جانبی
اعتیاد به مواد مخدر افزون بر زیانهایی که به طور مستقیم برای مصرفکنندهٔ آن دارد و هیچ فایده و سودی برای استفادهٔ آن تأیید نشدهاست، یکی از عوامل اصلی گسترش بیماریهایی چون ایدز و هپاتیت میباشد و همچنین زیانهای اجتماعی و اقتصادی درخوری برای جامعه دارد که از آن میان میتوان به از بین بردن بخشی از نیرو و مغز فعال جامعه اشاره کرد.
به تازگی، برخی با مدلسازی اعتیاد با به کارگیری دانش اقتصاد نشان دادهاند که درآمد و مصرف امروز مواد مخدر به چه میزان بر تقاضای مواد مخدر در آینده تأثیر خواهد گذاشت.
آزمایش اعتیاد
یکی از آزمایشهای سنتی اعتیاد آزمایش ادرار است که روشی حتمی و دقیق نبوده و فرد میتواند با استفاده از مصرف مواد شیمیایی ویژهای نتیجهٔ آزمایش را تغییر دهد هرچند که روشهای دیگری برای آزمایش اعتیاد وجود دارد که با اطمینان بسیار بالا میتوان از آنها بهره گرفت.
مواد مخدر
انواع مواد
•تریاک و مشتقات آن و نیز داروهای مخدر صناعی مانند پتیدین و بعضی چسبهای صنعتی.
•مواد محرک مانند کوکائین که محرک قشر مغز میباشد و آمفتامین.
•مواد توهمزا که فعالیت روانی را مختل و ایجاد توهم میکنند مانند: حشیش ، ال.
اس.
دی، مسکالین و پسیلوسیلین.
•خوابآورها مانند باربیتوریکها و همچنین داروهای ضداضطراب و آرامبخش مانند مپروبامات و بنزودیازپینها که با مصرف طولانی و مکرر ممکن است وابستگی جسمانی و روانی ایجاد کنند و به هنگام ترک دارو علایم ترک اعتیاد را آشکار سازند.
تریاک و مشتقات آن
تریاک شیرابه سفت شدهای است که از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته میشود.
برای تهیه تریاک کپسول نارس خشخاش را تیغ میزنند و با روشهای خاصی شیرابهها را جمعآوری و آماده مصرف میکنند.
رنگ تریاک معمولا قهوهای و بوی آن نافذ و قوی است.
هرچند تریاک در دست پزشک دارویی موثر برای درمان بیماریهاست و مشتقات آن در بسیاری داروها از جمله برخی شربتهای سرفه وجود دارد اما مصرف نادرست آن فاجعه میآفریند و تریاکیها همگی دچار عوارض متعدد میشود.
با مصرف تریاک ابتدا نوعی نشاط و خوشحالی زودگذر به شخص دست میدهد.
پس از آن مرحله منفی آغاز میشود که فرد را برای بدست آوردن آن حالت خوش اولیه به مصرف مجدد تریاک وا میدارد.
حرکات ارادی معتاد پس از مرحله اول کند میگردد و شخص نسبت به امور بیتفاوت میشود.
اراده تریاکی سست و متزلزل و گریز از دام اعتیاد برایش مشکل است.
معتاد از لحاظ اجتماعی و اخلاقی به قهقرا میرود و با زیر پا گذاشتن ضوابط اخلاقی و قوانین و مقررات همه فعالیت خود را پیرامون بدست آوردن ماده مخدر متمرکز میسازد.
در صورتی که ماده مخدر به معتاد نرسد دچار علایم خماری میشود و نشانههایی مانند خمیازه ، آبریزش از بینی، عطسه ، عرق زیاد ، تپش قلب ، لرز ، بیقراری و اضطراب در او بوجود میآید.
با ادامه محرومیت ، عوارض شدیدتر و استفراغ ، اسهال ، بیاشتهایی ، دردهای شدید پشت و شکم و عضلات دست و پا به عوارض دیگر افزوده میشود.
تریاک در انسان سبب مسمومیت حاد و مزمن میشود.
در مسمومیت حاد که خیلی سریع بروز میکند ابتدا مرحله تحریکی فرا میرسد، بیمار دچار سردرد ، سرگیجه ، سنگینی سر میشود و سپس احساس تشنگی شدید میکند.
آنگاه بیمار به خواب عمیق فرو رفته و به طرف مرگ سیر میکند.
مردمک چشم تنگ میشود و دیگر به تحریک با نور پاسخ نمیدهد.
تنفس نیز خیلی آهسته میشود و از 4 تا 5 نفس در دقیقه تجاوز نمیکند.
مرگ ممکن است در طی چند دقیقه تا چند ساعت در اثر اغما و وقفه تنفس پیش آید.
گاهی نیز مسموم با یک بهبودی زودگذر چند روز زنده مانده و سرانجام جان میسپارد.
در گذشته بسیاری از مسمومیتها و خودکشیها با تریاک انجام میگرفت.
مسمومیت و مرگ با تریاک فراوان مشاهده میشود.
مسمومیت مزمن در نزد معتادان دیده میشود.
آلکالوئیدهای مهم تریاک را که عبارتند از مرفین ، کدئین ، نارسئین، نارکوتین و پاپاورین میتوان به شرح زیر خلاصه کرد: مرفین مهمترین آلکالوئید تریاک و دارای طعمی تلخ است.
اعتیاد غیرمجاز وابستگی فرد به مصرف همیشگی مواد مخدر و بهگونهای که قوانین کشور یا بینالمللی آن را غیرقانونی بشناسد، اعتیاد غیر مجاز نامیده میشود.
مواد اعتیادآور سازمان بهداشت جهانی مواد اعتیادآور را از جهت تاثیر آنها بر انسان به ۸ دسته کلی تقسیم میکند ،که عبارتند از: ۱.توهمزاها ۲.کانابیس یا شیره گیاه شاهدانه ۳.مواد مخدر ۴.سستیزاها (مسکنها–خواب آورها) ۵.آرامبخشها ۶.چسب و مواد فرار (مواد استنشاقی) ۷.محرکها ۸.الکل ، توتون و قهوه مراحل اعتیاد آشنایی: در این مرحله فرد از راههای مختلف (مثلا از طریق دوستان خود) با مواد مخدر و نحوه استعمال آن آشنا میشود.
زیانهای جانبی اعتیاد به مواد مخدر افزون بر زیانهایی که به طور مستقیم برای مصرفکنندهٔ آن دارد و هیچ فایده و سودی برای استفادهٔ آن تأیید نشدهاست، یکی از عوامل اصلی گسترش بیماریهایی چون ایدز و هپاتیت میباشد و همچنین زیانهای اجتماعی و اقتصادی درخوری برای جامعه دارد که از آن میان میتوان به از بین بردن بخشی از نیرو و مغز فعال جامعه اشاره کرد.
به تازگی، برخی با مدلسازی اعتیاد با به کارگیری دانش اقتصاد نشان دادهاند که درآمد و مصرف امروز مواد مخدر به چه میزان بر تقاضای مواد مخدر در آینده تأثیر خواهد گذاشت.
آزمایش اعتیاد یکی از آزمایشهای سنتی اعتیاد آزمایش ادرار است که روشی حتمی و دقیق نبوده و فرد میتواند با استفاده از مصرف مواد شیمیایی ویژهای نتیجهٔ آزمایش را تغییر دهد هرچند که روشهای دیگری برای آزمایش اعتیاد وجود دارد که با اطمینان بسیار بالا میتوان از آنها بهره گرفت.
مواد مخدر انواع مواد •تریاک و مشتقات آن و نیز داروهای مخدر صناعی مانند پتیدین و بعضی چسبهای صنعتی.
•مواد محرک مانند کوکائین که محرک قشر مغز میباشد و آمفتامین.
•مواد توهمزا که فعالیت روانی را مختل و ایجاد توهم میکنند مانند: حشیش ، ال.
•خوابآورها مانند باربیتوریکها و همچنین داروهای ضداضطراب و آرامبخش مانند مپروبامات و بنزودیازپینها که با مصرف طولانی و مکرر ممکن است وابستگی جسمانی و روانی ایجاد کنند و به هنگام ترک دارو علایم ترک اعتیاد را آشکار سازند.
تریاک و مشتقات آن تریاک شیرابه سفت شدهای است که از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته میشود.
حرکات ارادی معتاد پس از مرحله اول کند میگردد و شخص نسبت به امور بیتفاوت میشود.
تریاک در انسان سبب مسمومیت حاد و مزمن میشود.
هروئین یکی از مشتقات مرفین ، هروئین است که از استیله شدن مرفین بهدست میآید.
مرفین داروی ضد درد باارزشی است که برای تسکین دردهای حاد و شدید بکار میرود.
کدئین ، پس از مرفین ، از آلکالوئیدهای مهم تریاک محسوب میشود و اثر تخدیر کننده ندارد و برای تسکین سرفه مورد استفاده قرار میگیرد.
موارد اعتیاد به کدئین بهندرت مشاهده شده است.
بنابراین در بین آلکالوئیدهای تریاک ، هروئین به عنوان خطرناکترین ماده مخدر شناخته میشود.
اعتیاد به هروئین بسیار قوی و خطرناک است و مصرف آن وابستگی شدید جسمی و روانی ایجاد میکند.
هروئین از راه استنشاق ، تزریق زیرجلدی و تزریق درون سیاهرگی استفاده میشود.
از آنجا که فروشندگان مواد مخدر ، برای سود بیشتر ، هروئین را با گنهگنه ، گچ ، لاکتوز ، نمک و مواد دیگر مخلوط میکنند، در نتیجه هروئین ناخالصی که بهدست معتاد میرسد بیش از 5 درصد هروئین خالص ندارد.
ناخالصیهای هروئین و نیز غیراستریل بودن سرنگ تزریق ، یکی از علل مرگ معتادان است که تاکنون هزاران نفر جوان را از پای درآورده است.
پس از آنکه فرد با مصرف هروئین احساس سرخوشی و لذت کرد ناگزیر به ادامه مصرف آن میشود و با احساس لزوم استعمال از لحاظ جسمی و روانی به دارو وابسته میشود.
معتاد درمییابد که اگر به دارو دسترسی نداشته باشد اضطراب ، بیقراری و عوارض دیگر در او بروز میکند.
این وابستگی سبب میشود که نه تنها مصرف دارو را ادامه دهد، بلکه هربار مقدار مصرف را نیز اندکی افزایش دهد تا به آن اثری که اولینبار با مصرف هروئین دست یافته است، برسد.
به این ترتیب معتاد مادام که از هروئین استفاده میکند خود را سرخوش و راضی میپندارد و هنگامی که به آن دسترسی ندارد دچار بیقراری ، اضطراب ، تنش ، خمیازه و افزایش تحریکپذیری میشود.
افراد معتاد بهتدریج ضعیف و پژمرده میشوند و در اثر اختلالات روحی و روانی میل به کار را از دست میدهند.
در واقع همه فعالیتهای معتاد برای بهدست آوردن دارو برای نوبت دیگر صرف میشود و در این راه از دروغ ، دزدی و پشتپا زدن به همه قیدهای اخلاقی و اجتماعی ابایی ندارد.
کوکائین کوکائین از برگ کوکا بهدست میآید.
کوکا بوتهای است از جنس اریتروکسیلوم ، که دارای برگهای ساده و همیشه سبز است.
برگ کوکا دارای دو نوع تانن است و از مدتها پیش در آمریکای جنوبی و مکزیک افراد فقیر برای رفع گرسنگی آن را میجویدهاند.
اما کوکائین که سمی و خطرناک است، نه برای رفع گرسنگی ، بلکه برای اثر محرکی که دارد مورد استفاده قرار میگیرد.
کلریدرات کوکائین دارای اثر بیحس کننده موضعی است و از این خاصیت آن برای تسکین درد و بیحس کردن موضع برای عمل جراحی استفاده میشود.
کوکائین محرک قشر مغز و دستگاه عصبی مرکزی است.
مصرف آن سبب تهییج و بیخوابی میشود و به توهم و هذیان میانجامد.
هرچند کوکائین از نظر فیزیولوژیک اعتیادآور نیست، اما از لحاظ روانی شخص را به دنبال خود میکشاند و استفاده از آن همان عواقب فردی و اجتماعی را که مواد اعتیادآور دارند، به بار میآورد.
افرادی که کوکائین مصرف میکنند ابتدا احساس سرخوشی و نشاط میکنند و خود را سعادتمند و نیرومند و توانا به انجام کارهایی که بهطور معمول قادر به انجام آنها نیستند، میپندارند.
حالت تحریکی ، بیقراری ، اضطراب ، ترس ، پرحرفی ، بیخوابی ، هیجان و توهم و گیجی پس از مرحله اول گریبانگیر فرد میشود و قدرت واهی او رو به زوال میرود.
از اینرو شخص به مصرف مجدد دارو میپردازد و دایره معیوب ادامه پیدا میکند.
فرد کوکائینی ، معمولا دچار توهمهای حسی و هذیان است و گاه حتی دوستان خود را نیز بهجا نمیآورد و اشخاص را بهجای یکدیگر عوضی میگیرد.
آمفتامینها آمفتامین دارویی است که به عنوان محرک روانی شناخته شده است و چون سبب بیاشتهایی میشود در درمان چاقی نیز از برخی از انواع آن استفاده میشود.
استفاده مداوم از آمفتامین نوعی اعتیاد با نشانههایی چون بیاشتهایی ، کاهش وزن ، تندی ضربان قلب و تنفس ، لرزش ، افزایش تحریکپذیری ، بیخوابی و روانپریشی ایجاد میکند.
حشیش شاهدانه گیاهی است که در اکثر نقاط جهان میروید و بسته به محل رویش دارای تفاوتهایی میباشد.
شاهدانه ، بهویژه شاهدانه هندی دارای یک ماده رزینی بهنام کانابیس یا حشیش است که در کشورهای غربی و آمریکا ماریجوانا نامیده میشود.
حشیش بوی قوی و طعم تند و خاصیت سکرآور دارد.
حشیش یا کانابیس بر روی دستگاه عصبی مرکزی اثر میکند و استعمال طولانی آن به لاغری ، رنگ پریدگی ، ضعف و اختلالات روانی میانجامد.
چند دقیقه پس از تدخین یا یکی دو ساعت پس از خوردن حشیش مرحله تحریکی آغاز میشود که طی آن فرد احساس خوشی و انبساط خاطر میکند.
تحت تاثیر حشیش کنترل رفتار مختل میشود و پرحرفی ، قهقهه و حس پرواز در بیمار پیش میآید.
ادراک فرد از زمان و مکان مختل میشود و اختلالهای حسی نیز پیش میآید.
شخص دچار توهم و تصورات واهی میشود، محیط خود را غیر از آنچه که هست میبیند، دستهای خود را پر و بال میبیند و حوض خانه را دریا.
از اینرو حشیش را باید ماده خطرناکی تلقی کرد که اگرچه از نظر فیزیولوژیک وابستگی ایجاد نمیکند، اما چون وابستگی روانی به آن سبب میشود که فرد به طرف استفاده مداوم سوق داده شود باید بهطور جدی با آن مبارزه کرد.
ال.اس.دی:LSD ال.
دی.
که نام کامل آن لیزرژیک اسید دیاتیلآمید است، از مواد توهمزاست که در قارچ ارگو وجود دارد.
ال.
سبب ایجاد اختلال در خلق و خوی فرد میشود، شناخت زمان و مکان را مختل ، فرد را دچار خوشی بیجا ، خودستایی ، احساس سبکی و بیوزنی ، هذیان و افسردگی میکند و ممکن است مصرف کننده را به خودکشی و آدمکشی بکشاند.
با مصرف ال.
توهمهای بینایی و شنوایی دست میدهد و اشباح خیالی جای خاصی در ذهن فرد باز میکنند.
به دلیل خاصیت توهمزایی شدید ال.اس.دی باید آن را یکی از مواد بسیار خطرناک تلقی کرد که نسل جوان را معرض تهدید قرار داده است.
انواع مواد تریاک و مشتقات آن و نیز داروهای مخدر صناعی مانند پتیدین و بعضی چسبهای صنعتی.
مواد محرک مانند کوکائین که محرک قشر مغز میباشد و آمفتامین.
مواد توهمزا که فعالیت روانی را مختل و ایجاد توهم میکنند مانند: حشیش ، ال.
خوابآورها مانند باربیتوریکها و همچنین داروهای ضداضطراب و آرامبخش مانند مپروبامات و بنزودیازپینها که با مصرف طولانی و مکرر ممکن است وابستگی جسمانی و روانی ایجاد کنند و به هنگام ترک دارو علایم ترک اعتیاد را آشکار سازند.
در زیر برخی از موارد مذکور را توصیف میکنیم.
آمفتامینها آمفتامین دارویی است که به عنوان محرک روانی شناخته شده است و چون سبب بیاشتهایی میشود در درمان چاقی نیز از برخی از انواع آن استفاده میشود.
ال.اس.دی.LSD ال.
به دلیل خاصیت توهمزایی شدید ال.اس.دی باید آن را یکی از مواد بسیار خطرناک تلقی کرد که اعتیاد چیست؟
اعتیاد یــک «بیمارى اجتماعی» است که عوارض جسمى و روانى دارد و تا زمانى که بـه علل گرایش «بیمار» توجه نشود، درمان جسمى و روانى فقط براى مدتى نتیجه بخش خواهد بود و فـــرد مـــعتاد دوباره گرفتار « مواد اعتیاد آور» می گردد.اعتیاد به موادمخدر یکى از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادى و بهداشتى است که عوارض ناشى از آن تهدیدى جدى براى جامعه بشرى محسوب شده و موجب رکود اجتماعى در زمینه هاى مختلف مىگـــــردد .همچنین ویــرانگری هاى حاصل از آن زمینه ساز سقوط بسیارى از ارزشها و هنجارهاى فرهنگى و اخلاقى شده و بدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدى به مخاطره مىاندازد.پدیده شوم قاچاق موادمخدر بیش از آنکه فعالیتى سوداگرانه، تجارى و اقتصادى در عرصه مافیاى اقتصاد بین المللى باشد، ابزارى کارآمد، مؤثر و راهبردى در گسترش نظام سلطه صاحبان قدرت جهان بر کشورهاى توسعه نیافته است.
تحلیلگران مسائل سیاسى و اجتماعى بر این باورند که در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده موادمخدر مهمترین عامل به تباهى کشیدن و انحطاط اخلاقى جوامع به شمار می رود.
متاسفانه گسترش دامنه مصرف موادمخدر در جامعه امروزى به حدى است که حتى قشر متفکر و تحصیل کرده را نیز به سمت خود کشانده است.
مبارزه با اعتیاد نیز قطعاً بیش از آنکه ماموریتى در راستاى وظایف مصرحه نیروى انتظامى باشد، اقدامى است استراتژیک در مقابله با ابزار نظام سلطه جهانى در انحطاط اخلاقى جوامع با اهداف خاص سیاسی.اعتیاد بعنوان یک آسیب اجتماعی، هیچ گاه بطور کامل ریشه کن نخواهد شد، اما با تدبیر، اندیشه و تلاشى مخلصانه حداقل میتوان آنرا به کنترل در آورد.
در این راستا تلاش ما بر این است تا با ارتقاء سطح آگاهى اقشار مختلف جامعه پیشگیرى از اعتیاد را بر درمان معتادین مقدم بداریم.
به امید روزى که جامعه اى داشته باشیم که اگر هم در آن فرد معتادى وجود دارد، درصدد نجات خویشتن باشد.
نسلاصول ترک و درمان اعتیاد به مواد مخدر در ابتدا لازم است بدانیم که از دیدگاه روان پزشکی و پزشکی ، فرد معتاد یک بیمار است و بیماری وی مانند سایر بیماری ها نیاز به درمان و مراقبت های ویژه خود دارد.
علاوه بر این باید بدانیم که در پیشگیری اولیه چگونه فرزندان خود را از همان دوران کودکی تربیت نماییم تا در نوجوانی ، جوانی و سنین دیگر گرفتار اعتیاد به مواد مخدر نگردند ؛ همان گونه که کودکان خود را در برابر بعضی بیماری های مسری واکسینه می کنیم و یا با رعایت اصول بهداشت جسمی ، خانوادگی ، محیط و ...
سعی می نماییم که فرزندان خود را از ابتلا به بعضی بیماری ها ایمن سازیم .
این پیشگیری اولیه است ؛ اما پیشگیری ثانویه به مفهوم واقعی آن یعنی انجام اقدامات لازم و پیگیری های درمانی است که وقتی بیمار کاملاً بهبود یافته ، با رعایت توصیه های پزشکی – بهداشتی از بازگشت بیماری جلوگیری نموده و دیگران نیز با رعایت همان اصول ، مراقب سلامت خود باشند تا اطرافیان و یا افراد جامعه از ابتلاء به آن بیماری مصونیت یابند.
بنابراین بیماری اعتیاد مانند بسیاری از بیماری ها نیازمند توجهات ضروری در پیشگیری اولیه و ثانویه است .
بر پایه آنچه که توضیح داده شد بیماری اعتیاد را باید از چند دیدگاه و از نظر عوامل گوناگون وعوارض آن مورد بررسی قرار داد : 1- عوامل روانی 2- عوامل جسمی 3- عوامل خانوادگی 4- عوامل اجتماعی 5- عوامل اقتصادی 6- عوامل سیاسی 1- عوامل روانیبیشتر معتادین دچار نوعی مشکل و یا اختلال روانی هستند و به دلیل همین اختلال به اعتیاد روی آورده و وابستگی روانی به مواد مخدر در آنان به وجود می آید .
چون استفاده از مواد مخدر موجب می گردد که تا حدودی و به طور موقت اختلال روانی آنان فروکش کرده و یا به قول خودشان تخدیر شده و درد روانی آنان تسکین یابد .
اما در صورت عدم دسترسی و یا عدم استفاده از ماده مخدر ، اختلال روانی آنان آشکارتر می شود.
این همان نکته مهمی است که در درمان بیماران معتاد مورد توجه و نظر روان پزشکان است .
دانستن این نکته که چه نوع اختلال روانی عامل اولیه رویکرد فرد به استفاده از مواد مخدر می گردد کار چندان مشکلی نیست .
با مروری بر روند زندگی گذشته بیمار معتاد از دوران کودکی به بعد ، چگونگی رشد روانی جسمی وی ، نوع بافت خانواده ، بررسی مشکلات روانی – شخصیتی – اجتماعی – اقتصادی افراد خانواده ، چگونگی محیط اجتماعی ، شرایط زیستی و ...
می توان نوع اختلال و یا اختلالات روانی را مشخص و درمان های لازم روان پزشکی را آغاز نمود .
در صورتی که معتاد و یا در صورت لزوم خانواده وی تحت درمان های ضروری روان پزشکی قرار نگیرند و به سفارش های روان پزشک معالج عمل نکنند ، موفق به ترک و درمان اعتیاد نخواهند شد .
2- عوامل جسمیعلاوه بر وابستگی روانی به مواد مخدر ، وابستگی جسمی نیز عامل مهم دیگری است که در ترک اعتیاد و درمان بیمار معتاد ، جایگاه خاص درمانی خود را دارد .
هنگامی که وابستگی جسمی به وجود آید و در صورت عدم دسترسی فرد معتاد به ماده مخدر، علایمی در وی بروز می نماید که او برای جلوگیری و رهایی از آن علایم با هر ترفندی سعی می نماید که ماده مخدر مورد نیاز خود را تهیه و از آن استفاده نماید .
متأسفانه در چنین حالت روانی – جسمی است که بیمار معتاد ممکن است به هر کار خلافی دست بزند تا بتواند ماده مخدر را تهیه نماید واین رفتارهای خلاف اخلاق و قانون است که بسیاری از خانواده ها و دیگر افراد جامعه را درگیر مشکلات اقتصادی ، رفتاری و اخلاقی معتادین نموده است .
تکرار چنین اعمال و رفتارهای خلاف قانون و ضد اجتماعی موجب می گردد که معتاد ، روز به روز از نظر روانی و اخلاقی ، بسیاری از خصوصیات و صفات خوب و انسانی را از دست بدهد و در نهایت به فردی خلاف کار و بی احساس مبدل گردد.
برای درمان عوارض جسمی ناشی از ترک اعتیاد ، روش های گوناگون درمانی وجود دارد که بیمار بتواند با استفاده از داروهای تجویز شده توسط روان پزشک معالج ، این مرحله ترک اعتیاد را به شکلی بگذراند که عوارض جسمی کمتری داشته و بتواند دوره بحرانی ترک را راحت تر بگذراند .
بارزترین علایم جسمی ناشی از ترک ماده مخدر ( و یا در صورتی که بیمار معتاد نتواند به ماده مخدر دسترسی یابد ) عبارت اند از : دردهای شدید عضلانی که فرد را بی قرار و پرخاشگر می نماید ، دل پیچه های شدید توأم با بیرون روی ، تهوع ، استفراغ ، عرق کردن ، بی خوابی و ....
3- عوامل خانوادگی :عوامل خانوادگی مانند : عدم توجه مادر و پدر به چگونگی تربیت فرزندان ، نبودن نظارت های لازم و ضروری از جهات رفتاری ، عدم توجه به رشد روانی و سالم فرزندان ، نبودن فضای آرام و شاد خانوادگی ، وجود رابطه های بیمارگونه بین پدر و مادر و فرزندان ، اعتیاد پدر و یا مادر ، کمبودهای عاطفی فرزندان و بسیاری از عوامل دیگر در اعتیاد فرزند یا فرزندان نقش دارند.
به همین دلایل است که در درمان اعتیاد فردی از افراد خانواده ، تمامی افراد خانواده باید مورد بررسی های لازم روان پزشکی قرار گیرند .
علاوه بر جلسات روان درمانی خواه قبل از ترک و خصوصاً بعد از ترک و درمان که برای بیمار معتاد توصیه می شود ، گاهی ضروری به نظر می رسد که جلسات روان درمانی ، برای افراد خانواده به صورت گروهی و یا انفرادی در نظر گرفته شود و اگر فردی از افراد خانواده دچار نوعی اختلال روانی باشد ، وی نیز درمان گردد.
بنابراین در ترک و درمان بیمار معتاد ، همه افراد خانواده باید همیاری و همکاری لازم را با روان پزشک معالج بنمایند .
در غیر این صورت نمی توان انتظار داشت که فرد معتاد در ترک و درمان موفق گردد.
4- عوامل اجتماعی :یعنی محیط و جامعه ای که فرد معتاد در آن زندگی می کند ، کوچه ، محله ، شهر، همسایه ها ، دوستان ، افراد فامیل و ...
در اعتیاد نقش دارند.
در بعضی محله ها مواد مخدر راحت تر و بیشتر در اختیار معتادین قرار می گیرد و نابسامانی خاصی از جهات اجتماعی ، قانونی ، رفتاری ، اخلاقی ، اقتصادی و ...
در چنین محله هایی وجود دارد .
بنابراین خانواده ها باید از وجود چنین محله هایی آگاهی داشته باشند تا اگر به هر دلیلی خانواده ناچار به زندگی در چنین محله هایی است ، بیش از حد مراقب و مواظب فرزندان و افراد خانواده خود باشند و اگر محل زندگی خارج از چنین محله هایی است فرزندان خود را از رفت و آمد به چنین محله هایی منع نماید .
فرد معتادی که با هر روش درمانی موفق به ترک اعتیاد خود شده است و مرحله درمانی خود را می گذراند باید به این نکته توجه نماید که حضور در محله های آلوده ، ادامه ارتباط با دوستان معتاد و یا افرادی که در خرید و فروش مواد مخدر دست دارند ممکن است باعث گردد که او مجدداً به دامن اعتیاد کشانده شود .