عارضه «گودی پا» یا «افزایش قوس»، به ناهنجاری اطلاق می شود که در آن قوس طولی پا از افزایش غیرطبیعی برخوردار بوده و همراه با چنگالی شدن انگشتان پا می باشد. عارضه مذکور از نظر علّت شناسی به انواع مادرزادی، اکتسابی و با علّت نامعلوم تقسیم می شود. همچنین برخی از منابع از پای گود نرم، که به وسیله حرکات و ماساژ قابل درمان است و پای گرد تغییر شکل یافته نام برده اند.
در نوع اکتسابی، این عارضه می تواند ناشی از کوتاهی نسوج نرم و کف پا، ضعف عضلات کوچک شست، عضلات بین استخوانی، ضعف عضله بازکننده دراز انگشتان باشد. همچنین ضعف عضله درشت نی قدامی و نیز فعّالیت بیش از اندازه عضلات ریز داخل کف پائی که گاه در اثر کوتاهی تاندون آشیل به وجود می آید از جمله عوامل دیگر بروز این عارضه است.
روش ارزیابی عارضه مذکور نیز ترسیم نقش پا است. هرگاه نقش داخلی کف پا از خط فرضی که از مرکز وتر آشیل و در امتداد کف به طرف انگشت دوّم می رود، فاصله زیادی داشته باشد می توان عارضه مذکور را مشاهده نمود و در مراحل شدیدتر انگشتان به صورت چنگالی درآمده و نقش لبه خارجی پا، محو می گردد. در برخی موارد شدید نیز، عارضه گودی کف پا، با چرخش داخلی پاشنه همراه است.
علائم
پائین افتادن استخوان های مچ به همراه کوتاهی وتر آشیل، محدودیّت حرکت در عمل خم شدن مچ را به همراه دارد. زاویه دار شدن قوس عرضی و وضعیّت انگشتان چنگالی نیز موجب محدودیّت در عمل خم شدن مفصل کف پائی و بند انگشتی شده که کاهش دامنه حرکتی در مفصل بند انگشتی میانی را به دنبال خواهد داشد. همچنین ممکن است در موارد شدید پاشنه مختصر چرخشی به داخل داشته باشد.
افزایش قوس طولی پا که همراه با عارضه انگشتان چنگالی مشاهده می شود، موجب کوتاهی و انقباضات اسپاستیک عضلات ریز کف پائی می شود. کوتاهی نیام کف پائی و رباط ناوی پاشنه ای (فنری) همراه با کوتاهی وتر آشیل در موارد شدیدتر ملاحظه می شود. همچنین کشیدگی و ضعف عضلات قدامی ساق، به ویژه ضعف عضلات دودی و بین استخوانی که به عنوان یک گروه عضلات کمکی در حین عمل عضلات تاکننده دراز دخالت دارند و به عنوان یک گروه عضله مخالف از خم شدن مفاصل بین انگشتی که در موقع راه رفتن توسط عضله خم کننده ایجاد می شود جلوگیری به عمل می آورد، نیز دیده می شود. ضعف عضلات دودی و بین استخوانی موجب بروی انگشتان چنگالی می شود. در این وضعیّت مفصل کف پائی بند انگشتی به حالت باز شدن بیش از حدّ و بند میانی به حالت خم در می آید. کاهش تعادل، برخورد پاها با موانع کم ارتفاع و سقوط های مکرّر، احساس درد و خستگی در عضلات جلوی ساق، وجود پینه های دردناک در روی مفاصل خم شده، کاهش استقامت و احساس خستگی در راه رفتن ها و ایستادن ها و در مراحل پیشرفته، راه رفتن سخت، دردناک و غیرموزون و پاره شدن سریع کفش ها از علائم این عارضه است.
حرکات باید بر کشش عناصر کف پائی، کشش وتر آشیل و تحرّک بخشیدن به مفاصل محدود شده مبتنی باشد. جلوگیری از خم شدن بند میانی و سوّم انگشتان و باز شدن بند اوّل انگشتان پا در اجرای حرکات ضروری است. انجام حرکات به صورت چرخش به خارج برای کشیده شدن نیام کف پائی، چرخش به خارج پاشنه و تقویت عضلات نازک نئی نیز مناسب است. تقویت عمل عضلات ریز داخل کف پائی و سایر عضلات ضعیف شده، انعطاف عضلات کوتاه شده و بهبود دامنه حرکتی مفاصل، از جمله اقدامات درمانی ممکن است که می تواند از سوی معلّمات ورزش و مربّیان اصلاحی، صورت گیرد و نتایج ثمربخشی را به همراه داشته باشد.
حرکات اصلاحی
الف) حرکات تقویتی
1) در وضعیت نشسته زانوها خم، پاشنه ها بر روی زمین پا را به حالت چرخش به خارج برده و سعی در دور کردن انگشتان از هم نمائید.
2) در وضعیّت نشسته با دست و یک حوله که از زیر کف پا گذاشته است، سعی در کشش کف پا نماید. پا مقاومتی در مورد خم شدن به پشت و چرخش خارجی نمی کند.
3) در وضعیّت نشسته مانند تمرین قبل با استفاده از دست یا حوله سعی کنید بند انتهائی و میانی انگشتان را به حالت باز شده درآورید. توجّه شود بند ابتدائی باز نشود.
4) در وضعیّت ایستاده شیئی را با ارتفاع کم زیر بندهائی ابتدائی انگشتان بگذارید. روی پای دیگر را زیر پای اوّلی قرار دهید. همزمان با فشاری که انگشتان پای اوّل به لبه شی وارد می کند، سعی در باز کردن بندها نمائید. پای دوّم را با فشار به ناحیه زیر مفصل انگشتی کف پائی مانع از باز شدن و بالا آوردن آن می شود.
5) در وضعیّت ایستاده پنجه ها را به صورت بادبزنی از یکدیگر باز نمائید.