دانلود مقاله بررسی جامعه شناسانه خشونت و پرخاشگری تماشاگران در ورزشگاهها

هدف این مطالعه بررسی علل و عوامل خشونت و پرخاشگری تماشاگران ورزش در ورزشگاه‏ها و راهکارهائی جهت کاهش این معضل اجتماعی است تا با تحلیل کارکرد اجزای‌ تشکیل دهنده‏ی ساختار رفتار تماشاگران ، مشخص شود اختلال در کدام یک از آنها سبب بروز ”سوءکارکرد“ می‏گردد.

گسترش روزافزون ورزش سبب شده است که مرزهای جغرافیایی، نژادی، قومی، سیاسی و عقیدتی را در نوردد.

تحلیل‌گران اجتماعی و فرهنگی در دهه‏های اخیر به پژوهش درباره‏ی انواع آداب، مناسک، ارزش‏ها و الگوهای اجتماعی رایج در ورزش مبادرت ورزیده‌اند.

از جمله مسائل مهمی که به ویژه در دو دهه‏ی اخیر مورد توجه اندیشمندان اجتماعی و جامعه شناسان قرار گرفته، بررسی و تبیین رویدادها و حوادث خشونت بار مربوط به مسابقات ورزشی است.

”خشونت ورزشی“ چیست و چه عامل‌هایی در بروز آن مؤثر هستند ؟

پرخاشگری به رفتار و عملکردی گفته می شود که از روی نیت و قصد قبلی همراه با یک رفتار به منظور آزردن جسمی و روحی انجام گیرد.

باید توجه داشت که نیت و هدف آزردن مهم است اگر در پیاده رو شخصی با سرعت در حال راه رفتن باشد و در این بین ، به فرد دیگری برخورد کند ، چون نیت آسیب رساندن را نداشته ، پرخاشگر نیست .

اما اگر به قصد آسیب رساندن به فرد تنه بزند ، پرخاشگر است .

از طرف دیگر اگر شخصی در حین سوار شدن در مترو بخواهد عمدا پای فرد دیگری را لگد بزند اما موفق نشود چون عملی صورت نگرفته ، پرخاشگر بحساب نمی آید.در ورزش نیز اینگونه اتفاقات زیاد روی می دهد.

بسیاری از ‌اندیشمندان با استفاده از چارچوب‏های نظری متفاوت برای ‌پاسخ دادن به این پرسش تلاش‌کرده‏اند.

تحقیق حاضر به کاوش نمونه‏ای از معضل های اجتماعی حایز اهمیّت در ورزش ، یعنی خشونت و پرخاشگری تاکید دارد.

در این پژوهش، رفتارهای پرخاشجویانه و بعضاً خشونت‏آمیز تماشاگران مسابقات ورزشی ، مورد مطالعه‏ی جامعه‏شناسانه قرار گرفته‏اند.متغیّرهای اهمیّت و حساسیت نتیجه‏ بازی از نظر کسب امتیاز و تعیین جایگاه تیم‏های مورد علاقه در رده‏بندی مسابقات قهرمانی،حرکات خشونت‏آمیز و پرخاشجویانه بازیکنان در هنگام بازی و کیفیت داوری‌، عمدتاً بر بروز پرخاشگری کلامی طرفداران فوتبال تأثیر می‏گذارند.

متغیّرهای سن، میزان کنترل و نظارت خانواده، پایگاه اقتصادی و اجتماعی تأثیر منفی برگرایش طرفداران تیم‏های ورزشی مورد مطالعه به انجام رفتارهای پرخاشجویانه و خشونت‏آمیز دارند.

متغیّرهای سابقه‏ی دعوا و نزاع، سابقه‏ی تنش و ناکامی در فعالیّت‏های تحصیلی و آموزشی، مصرف سیگار، سابقه‏ی تنش در محیط خانواده، سابقه‏ی رفتار مجرمانه، داشتن دوستان و همسالان دارای سابقه‏ جنایی، ارتباط با خویشاوندان دارای سابقه‏ی جنایی، عزیمت جمعی و گروهی به ورزشگاه‌ و ناسازگاری انتظارات ورزشی و راه‏های تحقق آنها، دارای تأثیر مستقیمی برگرایش به ارتکاب رفتارهای پرخاشجویانه و خشونت‏آمیز ورزشی طرفداران تیم‏های ورزشی دارند.

فعالیت های آموزشی از طرف خانواده ، آموزش و پرورش ، رسانه ها و مطبوعات می تواند موجب کاهش فرایندپرخاشگری در میادین ورزشی و ورزشگاهها شود.ارائه خدمات رفاهی و تفریحی در ورزشگاهها و فراهم آوردن امکانات لازم در این مکانها ، شناسائی افراد خاطی و دارای سابقه دعوا و خرابکاری از طرف نیروی انتظامی و حتی المقدور جلوگیری از ورود این افراد به ورزشگاهها و سالنهای ورزشی ، بالا بردن اطلاعات فنی ، روانشناسی و مدیریتی داوران می تواند در کاهش رفتارهای پرخاشگرایانه تماشاگران تاثیر بسزائی داشته باشد.

ورزش و تربیت بدنی یک نهاد اجتماعی است که می تواند موجب تعالی جسم و روح شود .

ورزشکاران الگوهای رفتاری مهمی برای نوجوانان و جوانان هستند.

ورزشگاهها مکانهائی مقدس و دارای احترام هستند چون در این محیط است که روح و جسم افراد و اخلاقیات در آن می بایست به حد کمال برسد.

نوجوانان و جوانان تحت تاثیر شرایط موجود در ورزشگاهها قرار می گیرند پس سالم سازی محیط ورزشی موجب تاثیر مثبت در روحیه و رفتار جوانان و بالعکس ، پرخاشگری و خشونت ، تاثیری منفی بر ابعاد وجودی فرد می گذارد.

مقدمه:
ورزش و فعالیّت‏های مربوط به آن، زمان و انرژی فراوانی از افراد هر جامعه را به خود اختصاص داده و جایگاه مهمی در فرهنگ جوامع پیدا کرده است.

رقابت‏های ورزشی، ورزشکاران و تماشاگران را در وضعیت‏هایی قرار می‏دهند که ممکن است‌ قواعد، هنجارها و تقسیم کار رایج به آسانی نقض و به رویارویی‏های پرخاشجویانه و خشونت‏آمیز منجر شود.

آشکارترین نمونه‏ی رفتار خشونت‏آمیز بین ‌طرفداران رشته های مختلف ورزشی، پدیده‏ی موسوم به”اوباشگری“است که امروزه به شکل نسبتاً سازمان یافته‏ای در کشورهایی که در زمینه ورزش پیشرفت چشمگیری داشته اند ،به ویژه در اروپا رواج دارد.

پژوهشگران و نظریه‏پردازان علوم اجتماعی دلایلی را مطرح و تفسیرهای متفاوتی در مورد رفتار اوباشگرانه ‌و خشونت تماشاگران مسابقات ارائه داده اند که گستره‏ی آن، از دگرگونی‏های کلان اجتماعی تا عامل‌های خُرد را دربر می‏گیرد.

با گسترش تدریجی ‏فرهنگ ‌طرفداری و تماشاگری در ورزش، همچنین مسایل پرخاشگرانه آن نظر محققان و پژوهشگران را در سالهای اخیر به خود معطوف داشته است.

برخی از جامعه شناسان پرخاشگری را واکنشی غریزی به ناکامی و رقابت برای دستیابی به منابع می‏دانند، که عمدتاً از طریق برخورد بدنی تجلی می‌یابد.”اریش فروم“ همه‏ی اعمالی را که سبب آسیب رساندن به شخص، شیی یا جانور دیگر می‏شود یا با چنین قصدی صورت گیرد پرخاشگری می‏نامد”اسمیت“ و ”بوند“پرخاشگری‌ را ‌هر نوع ‌رفتاری تعریف می‌کنند که ‌به دیگری آسیب وارد می‌سازد .

ارونسون خشم و پرخاشگری را عملی می‌داند که هدفش اعمال صدمه، آسیب و رنج است .

در تعریفی دیگر از پرخاشگری چنین آمده است:” هر نوع رفتاری که معطوف به آسیب رساندن یا اعمال صدمه به فرد دیگر است و علیرغم میل وی صورت می‏گیرد.

براساس نظر بارون ، پرخاشگری کنشی است که شامل هر دو شکلِ آسیب‏رسانی بدنی و روانی است، جنبه تعمدی دارد، امری تصادفی به شمار نمی‏آید، تنها شامل افراد انسانی می‏گردد، و در آن آسیب‏رسانی به اشیاء مورد نظر نیست.

”برکویتز“نیز با تعریف پرخاشگری به عنوان آسیب رساندن عمدی به دیگری، می‏افزاید این آسیب ممکن است روانی یا فیزیکی باشد.

خشونت معمولاً براساس شدت آسیب از پرخاشگری متمایز می‏شود و کنشی است که عامل آن به عمد تلاش برای آسیب‏رسانی فیزیکی به دیگری می‏نماید .

کاکلی“ در تعریفی نسبتاً جامع از پرخاشگری آن را چنین تعریف می‏کند: ”پرخاشگری ناظر به رفتاری است که با نیت تخریب اموال یا صدمه زدن به شخص دیگر انجام می‏شود و متضمن بی توجهی محض به سلامت دیگران و احتمالاً خود است؛ پیامدهای پرخاشگری ممکن است فیزیکی یا روان شناسانه باشد.

وی آنگاه در تعریف خشونت و تمایز آن از پرخاشگری به کنش فیزیکی اشاره می‏کند: ”خشونت، کنشی فیزیکی است که با بی توجهی کامل به سلامت خود و دیگران، یا به منظور آسیب رساندن به شخص دیگر یا تخریب دارایی‏ها انجام می‏شود.

بنابراین، می‏توان خشونت و پرخاشگری را از نظر مفهومی به عنوان کنش و عملی در نظر گرفت که از روی اراده و آگاهی، به منظور آسیب‏رسانی فیزیکی یا روحی– روانی به دیگری انجام می‌پذیرد.

افزون براین، در تعریف پرخاشگری و خشونت، به عامل بی‌توجهی به پیامدهای عمل که منجر به آسیب دیدگی دیگران یا خود می‏شود نیز تاکید می‏شود.

بنابراین، خشونت با رفتار، کنش و کاربرد نیروی فیزیکی آسیب‏زا مشخص می‏گردد.

همچنین، خشونت را می‌توان به مثابه‏ تجلی افراطی و شدید خشم و عصبانیت به شکل احساسی یا کلامی در نظر گرفت.

پرخاشگری و خشونت به هم مرتبط هستند، امّا وضعیت‏های متفاوتی را به وجود می‏آورند.

پرخاشگری در عرصه‏ی فعالیّت‏های ورزشی به شکل ابزاری و بازتابی یا کلامی و فیزیکی تجلی می‏یابد و از سوی افراد حاضر و شرکت‏کننده در رویدادهای ورزشی در قبال سایر بازیکنان، تماشاگران، مربیان، مقامات ورزشی، عامه‏ی مردم و اموال صورت می‏گیرد.

ادبیات و پیشینه تحقیق : ”پیترمارش“و همکارانش در دانشگاه آکسفورد به دو نوع پرخاشگری، یعنی پرخاشگری واقعی و آیینی عقیده دارند.

اولی را اعمال خشونت جسمانی علیه دیگران تعریف می‏کنند و دومی را کِنایی یا نمادین می‏نامند.

پرخاشگری آیینی محصول توافق در مورد مجموعه‌ای از قواعد است که از گفته‌های شرکت‏کنندگان در آن می‏توان استنباط کرد.

قواعد درباره زمان مناسب حمله، شکل و اهداف حمله، و ختم آن است .

برخی محققین براساس شیوه‏ی تجلی پرخاشگری و خشونت ، آن را به دو نوع کلامی و فیزیکی تقسیم‏بندی کرده‏اند.

پرخاشگری کلامی در جریان تقابل و رویاروئی دو فرد یا گروه و از طریق تهدید، جنجال، تمسخر و استهزاء و سخنان توهین‏آمیز بروز می‏کند.

دانینگ و همکارانش در دانشگاه لیسستر با اشاره به فرضی و خیالی بودن تقسیم‏بندی‏های صورت گرفته در مورد انواع خشونت و پرخاشگری، حالت‏های مختلف آن را رفتار واقع بر طیفی می‌دانند که بازتاب آمیزه‌ای از فکر و احساس است و هیچ شکلی از خشونت در آن هرگز به ‌صورت خالص یافت نمی‌شود.

به بیان این پژوهشگران ”خشونتِ ابزاری می‏تواند هیجان انگیز هم باشد، یا خشونت عاطفی ممکن است طراحی یا تدارک شده باشد.

ارونسون با تمایز بین دو نوع پرخاشگری، یعنی پرخاشگری ابزاری و بازتابی یا عاطفی، امکان وقوع هر دو را در عرصه‏ی ورزش متذکر می‏شود .پرخاشگری بازتابی با هدف آسیب فیزیکی یا روانی انجام می‏شود.

هدف از این نوع پرخاشگری که احساسی بوده، آسیب‏رسانی است پرخاشگری ابزاری شامل ضرب و جرح و ایجاد درد و رنج به عنوان ابزاری برای دستیابی به یک هدف است که شکل محسوس آن می‏تواند دستیابی به هدف‏های‌ گوناگونی مانند پاداش مادی، پیروزی، افتخار یا تحسین باشد.

این نوع پرخاشگری، خشونتی غیراحساسی و هدف از آن انجام وظیفه است .

دانینگ و همکارانش در دانشگاه لیسستر با اشاره به فرضی و خیالی بودن تقسیم‏بندی‏هایی که‌ در مورد انواع خشونت و پرخاشگری‌ صورت گرفته، حالت‏های گوناگون آنها را رفتارهایی می‏دانند که بازتاب آمیزه‏ای از فکر و احساس هستند و هرگز در آنها هیچ نوع خشونتی به صورت خالص یافت نمی‏شود .

بنابراین، هرگاه طرفداران یک تیم ورزشی با هدف تضعیف روحیه بازیکنان تیم حریف بخواهند زمینه‌ای برای پیروزی تیم خود ایجاد کنند، شعارهای تحقیرآمیز می‏دهند ‌یا به اصطلاح به پرخاشگری ابزاری مبادرت می‏ورزند.

امّا اگر طرفداران، اشیایی به سوی بازیکنان تیم حریف پرتاب، ‌‌یا نزاع فیزیکی کنند، آنگاه گفته می‏شود مرتکب خشونت فیزیکی شده‏اند.

حال اگر اتفاقی خلاف میل طرفداران یک تیم روی دهد- مانند خطای بازیکن تیم حریف روی بازیکن تیم محبوب‏ یا تصمیم‏گیری داور به زیان تیم مورد علاقه در پاسخ رفتار یا اعمال پرخاشجویانه و خشونت آمیز از خود بروز میدهند، آنگاه مرتکب پرخاشگری بازتابی شده‏اند، این نوع پرخاشگری نیز می‏تواند کلامی یا فیزیکی باشد.

از جمله نظریه‏هایی که در سال‏های اخیر ،توجه جامعه‏شناسان را در تبیین و تحلیل مسائل اجتماعی موجود در عرصه‏ی ورزش و رویدادهای مربوط به آن، از قبیل خشونت و پرخاشگری به خود معطوف کرده است، دیدگاه کارکردگرایی ساختی است .‌‌دیدگاه کارکردگرایی ساختی به نقش سیستم‏های اجتماعی یا جوامع، اجزاء، ساختارها، یا نهادهای مختلف در یکپارچگی، هماهنگی، سازگاری و سلامت کل سیستم یا جامعه توجه دارد.

براساس دیدگاه کارکردگرایی ساختی، نیروی محرکه‏ی موجود در کلیه‏ی جنبه‏های زندگی اجتماعی، تمایل هر سیستم اجتماعی به حفظ خود در وضعیتی متعادل است، به گونه‏ای که امکان استمرار عملکرد مؤثر آن را ممکن می‏سازد.

این تعادل در راستای گسترش و شکل‏گیری وفاق، ارزش‏های مشترک و عملکرد هماهنگ در عرصه‏های اصلی زندگی اجتماعی (مانند خانواده، اقتصاد، دین، آموزش و پرورش، سیاست و…) است.

داده‏های یک پژوهش نشان می‏دهد بخش عمده‏ای از تماشاگران به پرخاشگری کلامی مبادرت می‏ورزند، و برخی ، معادل 6 درصد مرتکب خشونت نیز می‏شوند.

میانگین خشونت و پرخاشگری ورزشی بین تماشاگران که مبادرت به پرتاب اشیاء به داخل زمین می‏کنند، بیش از دو و نیم برابر تماشاگرانی است که فقط به ناراحتی اکتفا کرده و واکنشی نشان نمی‏دهند.

ضرورت تحقیق : اگرچه مشخص‏ترین کارکردهای اجتماعی نهاد ورزش تفریح، سرگرمی ‌و کسب هیجان ذکر شده است، اما افزون بر این، کارکردگرایان ساختی کارکردهای دیگری مانند افزایش سازگاری روانی و اجتماعی افراد، جامعه‏پذیری با نقش‏های اجتماعی، همبستگی اعضای جامعه از طریق علایق و فعالیت‏های مشترک ورزشی، ایجاد هویت ملی و اجتماعی، و فراهم ساختن عرصه‌ای مناسب برای افزایش تحرک اجتماعی را نیز جزو کارکردهای مهم نهاد ورزش برمی‌شمارند ، که نمایش اجتماعی ورزش تماشاگران، بینندگان، و ورزشکاران را در هر سن و موقعیت اجتماعی، تشویق به پذیرش ارزش‏های فرهنگی رایج می‏کند.

برخی از این اندیشمندان با تاکید بر ورزش‏های جمعی و گروهی که بین جوانان انجام می‌شود، نتیجه می‌گیرند که مشارکت در چنین ورزش‏هایی، تجربه‏ها و درس‏های ارزشمندی در مورد زندگی به جوانان می‌آموزد.

همچنین، فعالیت‏های ورزشی از طریق بازنمایی‌های جمعی اعضای یک جامعه را با یکدیگر پیوند می‌دهند.

همچنین، فعالیت‏های ورزشی در جوامع صنعتی ساز و کاری است که افراد جامعه را از ”با هم بودن“ آگاه می‌سازد و به این ترتیب عاملی برای برقراری ارتباط اجتماعی بین آنها می‌گردد.

در جوامع پیشرفته صنعتی، ورزش یکی از عرصه‏های محدودی است که افراد کماکان می‌توانند به تقویت مهارت‏های فیزیکی خویش و بهبود سلامت و تندرستی‏شان بپردازند .

جامعه‏شناسانی که با استفاده از دیدگاه کارکردگرایی ساختی به تحقیق و مطالعه درباره مسائل اجتماعی ورزش می‌پردازند، توجه خود را معطوف به این موضوع می‌کنند که ورزش با چه کارکردهایی و از چه طریق به تحقق نیازهای سیستمی‌– همنوایی، انسجام و همبستگی، هدف یابی، و مدیریت تنشها و حفظ الگوها – کمک می‌کند.

به این ترتیب، می‌توان اذعان نمود که در تئوری کارکردگرایی ساختی ارتباط بین مشارکت ورزشی و شکل گیری شخصیت اجتماعی مناسب یکی از محورهای مهم و مطالعه پژوهش به شمار می‌آید.

در این مطالعه به بررسی این موضوع پرداخته می‌شود که آیا فعالیت‏های ورزشی می‌توانند تجربه‏هایی از جامعه‏پذیری ارائه کنند که از طریق آنها مردم ارزش‏ها و هنجارهای اجتماعی را فرا گیرند، و آیا فعالیت‏های ورزشی می‌توانند محیط‏هایی را ایجاد کنند تا مردم این امکان را بیابند با استفاده از شیوه‏های سودمند مبادرت به رهایی از تنش‏ها و ناکامی‌های خویش نمایند، به گونه‏ای که نظم و ثبات جامعه نیز حفظ شودفعالیت‏های ورزشی و عرصه‏های برگزاری آنها حیطه‏ی مناسبی برای تخلیه سودمند انرژی پرخاشجویانه و خشونت‏آمیزی است که احتمالاً در سایر عرصه‏های زندگی اجتماعی متراکم شده‏اند.

خشونت و پرخاشگری در صورتی که خارج از ضوابط و مقررات حاکم بر میادین ورزشی صورت پذیرد، به عنوان ”رفتاری کجروانه“ و دارای کارکرد نامناسب تلقی می‌شود که بر ساختار نهاد ورزش و سیستم عملکردی آن پیامدهای سوء و منفی می‌گذارند.

از این منظر، می‏توان خشونت و پرخاشگری را به عنوان رفتاری کجروانه که نتیجه‏ کاستی در ترکیب اجزای مختلف تشکیل دهنده‏ی رفتار است مورد مطالعه قرار داد.

ورزش بخشی از یک سیستم ساختاری و کلان اجتماعی است که به همراهِ، و در کنار سایر نهادهای اجتماعی کارکرد و نقش موثر و سودمندی در حفظ نظم و ثبات اجتماعی دارا می‌باشد.

در صورتی که بین اهداف فرهنگی جامعه و ابزارهای نهادی تحقق آنها شکاف ایجاد شود، ثبات اجتماعی دچار اختلال می‌شود.

مقاله‏ی حاضر به تفسیر و تبیین پدیده‏ی خشونت و پرخاشگری تماشاگران می‏پردازد.

علل و عوامل پرخاشگری در ورزشگاهها: عواملی مانند وضعیّت تجرد/ تاهل، مصرف مواد مخدر، تعداد تماشاگران، سابقه‏ی برگزاری مسابقه بین دو تیم، کیفیّت گذران اوقات فراغت، فروپاشی خانواده می تواند از علل پرخاشگری افراد باشد.

همچنین، متغیّرهای اهمیّت و حساسیّت نتیجه‏ بازی از نظر کسب امتیاز و تعیین جایگاه تیم‏های مورد علاقه در رده‏بندی مسابقات قهرمانی، حرکات و اعمال خشونت آمیز و پرخاشجویانه‏ بازیکنان در هنگام بازی، و کیفیّت داوری عمدتاً بر بروز پرخاشگری کلامی طرفداران تیم‏های مورد اشاره تأثیر می‏گذارند.

متغیّرهای سن، میزان کنترل و نظارت خانواده، پایگاه اقتصادی و اجتماعی دارای تأثیر منفی و معناداری بر گرایش طرفداران تیم‏های ورزشی دارند، و متغیّرهای سابقه‏ی دعوا و نزاع، سابقه‏ی تنش و ناکامی در فعالیّت‏های تحصیلی و آموزشی، مصرف مشروبات الکلی، مصرف سیگار، سابقه‏ی تنش در محیط خانواده، سابقه‏ی رفتار مجرمانه، داشتن دوستان و همسالان دارای سابقه‏ی جنایی، ارتباط با خویشاوندان دارای سابقه‏ی جنایی، عزیمت جمعی و گروهی به ورزشگاه، ارتباط با باشگاه و مسئولان آن، ناسازگاری انتظارات ورزشی با شیوه‏های تحقّق آنها دارای تأثیر مثبت و معنادار بر گرایش به ارتکاب رفتارهای پرخاشجویانه و خشونت‏آمیز ورزشی طرفداران تیم‏های ورزشی می‏باشند.

تجربه‏ی حاصل از مشاهدات نشان می‏دهد که افزایش تعداد تماشاگران در ورزشگاه به گونه‏ای معنادار سبب افزایش پرخاشگری کلامی می‏گردد.

در مجموع، این فرضیه که افزایش تعداد تماشاگران به تنهایی سبب افزایش خشونت و پرخاشگری ورزشی می‏گردد ، تأئید نمی‏گردد و این امر هنگامی‏که با عامل‌های دیگری مانند سوء مدیریت، برنامه‏ریزی نامناسب و...همراه شود، احتمال شکل‏گیری رویدادهای خشونت آمیز و پرخاشجویانه را به وجود می‏آورد.

مشاهدات میدانی درباره‏ رفتار تماشاگران هنگام برگزاری مسابقات و وقوع خطا از جانب بازیکنان تیم حریف روی بازیکنان تیم مورد علاقه چند نکته ذیل را نشان می‏دهد: در صورتی‏که خطاهای انجام شده از جانب بازیکنان تیم حریف روی بازیکنان تیم مورد علاقه جزئی و غیرعمدی تشخیص داده شود، هواداران واکنش خاصی از خود نشان نمی‏دهند.

اگر طرفداران، خطای بازیکنان تیم حریف را عمدی و شدید تشخیص دهند، به تناسب واکنش‏هایی مانند فریادهای اعتراض، هو کردن، فحاشی، توهین و پرتاب اشیاء به داخل زمین و به سمت بازیکن خاطی انجام می‏دهند.

در برخی موارد واکنش‏های پرخاشجویانه و خشونت‏آمیز بازیکنان هنگام بازی به تماشاگران نیز سرایت می‏کند.

در برخی موارد، بازیکنان پس از به ثمر رساندن گل به طرف تماشاگران تیم رقیب رفته و با انجام حرکات تحریک آمیز، واکنش‏های پرخاشجویانه آنان را برمی‏انگیزانند.در مجموع، می‏توان اذعان نمود که برخی حرکات و رفتارهای بازیکنان در هنگام مسابقه احتمال بروز رفتارهای نابهنجار ازسوی تماشاگران را به وجود می‏آورند، ولی شدت این رفتارها از پرخاشگری کلامی افزایش نمی‏یابد متغیّرهای میزان کنترل و نظارت خانواده، و میزان ‌تنش درمحیط منزل، دو متغیّری هستند که ضمن تعامل با یکدیگر به صورت غیرمستقیم بر تمایل به رفتار خشن و پرخاشجویانه تأثیر دارند.

متغیّر تنش‌ در محیط منزل از طریق متغیّرهای سابقه‏ی دعوا و نزاع، سابقه‏ی رفتار مجرمانه، میزان کنترل و نظارت خانواده، ناکامی و تنش در فعالیّت‏های آموزشی و رضایت از امکانات و تسهیلات بر متغیّر وابسته تأثیر می‏گذارند.

سایر متغیّرها نیز علاوه برتأثیرات مستقیمی که بر متغیّر وابسته دارند، به صورت غیرمستقیم نیز بر تمایل به ارتکاب رفتارهای خشونت‏آمیز و پرخاشجویانه تأثیر می‏گذارند.

بخش‌دیگری از یافته‌های این مطالعه به تأثیر مطبوعات بر خشونت ورزشی مربوط می‌گردد.

تحلیل‌ محتوای مطبوعات ورزشی، به ویژه مطبوعات ورزشی طرفدار تیم های ورزشی بیانگر این مطلب ‌است‌ که مطبوعات تلاش جدی و مفیدی برای آموزش رفتارهای مناسب در محیط ورزشگاه انجام نمی‏دهند.

بررسی محتوای مطالب روزنامه‏های ورزشی طرفدار تیم های خاص نشان می‏دهد که به موازات نزدیک شدن به زمان برگزاری بازی دو تیم بزرگ، حجم مطالب مربوط به تیم و بازیکنان افزایش می‏یابد و در آستانه‏ی برگزاری دیدار دو تیم پر طرفدار به بیش از نیمی از کل حجم مطالب روزنامه‏ها می‏رسد.

نتیجه‏گیری: بر اساس مواردی که ذکر شد ، شدت و میزان پرخاشگری و رفتارهای خشونت آمیز با توجه به فرهنگ و مذهب کشورمان بسیار کمتر از کشورهای صاحب نام از نظر ورزشی است.

یافته‏ها و مشاهدات مربوط به رفتارها وحرکات خشن و پرخاشجویانه‏ی طرفداران حاکی از این است که بخش عمده‏ای از این رفتارها و حرکات در مقوله‏ی پرخاشگری کلامی جای می‏گیرد و شکل مرسوم خشونت‏های فیزیکی که در سایرکشورها تحت تأثیر عامل‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مانند مذهب، قومیت، طبقه‏ی اجتماعی و غیره بین طرفداران فوتبال رایج است، در بین آنان بسیار به ندرت رخ می‏دهد.

یکی از وجوه تمایز مهم ساخت اجتماعی و فرهنگی طرفداران مسابقات ورزشی در ایران با سایر کشورها این است که طرفداران تیم های بزرگ مخصوصا تیمهای مرتبط با نهادها یا ارگانهای خصوصی را با تفاوت نه چندان قابل ملاحظه‏ای می‏توان در کلیه‏ی خانواده‏ها، محلات، طبقات و گروه‏های مختلف اجتماعی ملاحظه کرد.

همین امر را می‏توان یکی از دلایل مهم جامعه‏شناسانه‏ای تلقی کرد که سبب جلوگیری از شکل‏گیری تعارض‏های اجتماعی وفرهنگی جدی بین طرفداران فوتبال در شهر تهران و سایر شهرهای ایران شده است.

اختلال و سوء‏کارکرد در متغیّرها و عامل‌هایی که بر فرایند جامعه‏پذیری مؤثر هستند سبب افزایش میزان گرایش جمعیت مورد مطالعه به ارتکاب رفتار و حرکات پرخاشجویانه وخشونت‏آمیز ورزشی می‏گردد.

برخی از این متغیّرها مانند مکانیسم‏های کنترل و نظارت بر رفتار توسط والدین، تنش در محیط خانواده و ارتباط با بستگان و خویشاوندان دارای سابقه‏ی جرم و کجروی، ناظر بر فرایند جامعه‏پذیری اولیه می‏باشند و دلالت بر اهمیّت نهاد خانواده و کارکرد آن در شکل‏گیری رفتارهای مذکور دارند.

عامل‌ها و متغیّرهای دیگری نیز در گرایش طرفداران تیمهای ورزشی به خشونت و پرخاشگری ورزشی نقش دارند که برخی از آنها مانند مکانیسم‏های ارتباط با باشگاه مورد علاقه، ارتباط با رسانه‏های ورزشی و ارتباط اجتماعی و ورزشی خود طرفداران با یکدیگر جزو عامل‌هایی محسوب می‏شوند که علاوه بر تأثیرگذاری بر جامعه‏پذیری ورزشی طرفداران، به اتفاق عامل‌های دیگر مانند سازگاری بین اهداف ورزشی و شیوه‏های تحقق آنها، و رضایت از امکانات و تسهیلات ورزشگاه، کنش و واکنش طرفداران را شکل می‏بخشند.

عامل‌هایی مانند اهمیّت و حساسیّت نتیجه‏ی بازی، حرکات و اعمال خشونت‏آمیز و پرخاشجویانه‏ی بازیکنان در هنگام برگزاری بازی‏ها، و کیفیت داوری تنها به صورت موردی و با توجه به وضعیت و شرایط حاکم بر بازی‏ها بر میزان خشونت و پرخاشگری ورزشی طرفداران تأثیر می‏گذارند.

به طور کلی، می‏توان از دیدگاه کارکردگرایی ساختی این گونه نتیجه گرفت که نظام فرهنگی و اجتماعی، که باید به انتقال اطلاعات به سطوح پایین‏تر، یعنی نظام شخصیتی و ارگانیسم رفتاری، بپردازند دارای برخی کاستی هستند که بایستی در مطالعات و تحقیقات بعدی ، توسط پژوهشگران مورد توجه قرار گیرد.

ورزش در ایران به مثابه یک کالای فرهنگی با مسایلی مواجه بوده که زمینه‏ی شکل‏گیری و بروز سوء‏کارکردها را فراهم ساخته است.

ورزش به عنوان یک کالای فرهنگی شامل دو مجموعه عناصر مادی و غیرمادی است.

هرچند که عناصر مادی این کالای فرهنگی مانند توپ، لباس، کفش، زمین بازی و غیره درحد امکان تأمین و فراهم شده است، امّا در مورد عناصر غیرمادی آن مانند وجود یک سازمان بوروکراتیک با عملکرد عقلانی و پیروی از قواعد، مقررات و قوانین حاکم برآن کاستی‏هائی وجود دارد .

به عنوان مثال، علیرغم اینکه بخش‏های مختلفی با عناوین گوناگون در حیطه‏ فرهنگی ورزش فعال هستند و تیم‏های باشگاهی نیز تحت عنوان باشگاه فرهنگی و ورزشی فعالیت می‏کنند، امّا تاکنون در مورد نحوه‏ رفتار تماشاگران و طرفداران فوتبال در ورزشگاه‏ها هیچ حرکت جدی و قابل ملاحظه‏ای صورت نپذیرفته است و به نظر می‏رسد واژه‏ی ”فرهنگی“ تنها نقش تزئینی و شعاری پیدا کرده است.

پیشنهادات: پیشنهاد‌هائی کاربردی به منظور کاهش رفتار پرخاشجویانه وخشونت‏آمیز در میان تماشاگران ورزشگاه‏ها در این مجال ارائه می‏گردد: میانگین سنی طرفداران در کل، و افراد خشونت طلب و پرخاشگر به طور خاص نشانگر تأثیر بالقوه‏ی دو نهاد خانواده و آموزش وپرورش بر این افراد است.

تأثیر این دو نهاد را می‏توان به طور مستقیم در سه متغیّر سابقه‏ تنش و ناکامی در فعالیّت‏های آموزشی، میزان کنترل و نظارت خانواده ، و میزان تنش در محیط منزل و روابط متقابل آنها؛ و به طور غیرمستقیم در ارتباط متغیّرهای مستقل دیگر مانند داشتن دوستان، و خویشاوندان مجرم نیز مشاهده کرد.

به این ترتیب، ضمن پیشنهاد پخش برنامه‏های آموزشی مناسب برای طرفداران تیم‏های ورزشی در برنامه‏های ورزشی و اجتماعی پربیننده، پیشنهاد می شود برای افزایش میزان تأثیرگذاری پیام‏های آموزشی از چهره‏های محبوب و پرطرفدار تیم‏های ورزشی استفاده شود.

افزون براین، با توجه به تأثیر حایز اهمیّت مدارس و گروه‏های همسالان که در محیط مدارس شکل می‏گیرند، پیشنهاد می‏شود که جزوه‏های آموزشی درباره‏ی رفتارهای مناسب در محیط‏های ورزشی تنظیم و در مدارس ،به ویژه در ساعات ورزش، آموزش داده شوند.

یافته‏های این مطالعه نشانگر تأثیر معکوس پایگاه اقتصادی و اجتماعی بر رفتار خشونت‏آمیز و پرخاشجویانه‏ طرفداران تیم های ورزشی است و اینکه بیشتر طرفدارانی که برای تماشای مسابقات تیم‏های مورد علاقه خویش به ورزشگاه مراجعه می‏کنند متعلق به طبقات متوسط به پایین هستند.

وضعیت اقتصادی این افراد امکان دسترسی آنان به امکانات متنوع مربوط به گذران اوقات فراغت و بهره‏گیری مناسب از تسهیلات و امکانات آموزشی، پرورشی و تفریحی را در مقایسه با دیگران با محدودیت‏هایی مواجه می‏سازد.

با توجه به دامنه‏ی سنی طرفداران و نیز امکانات مادی و فرهنگی آنان، حضور در ورزشگاه ضمن داشتن کارکردی هویت بخش، کارکرد تفریحی و گذران اوقات فراغت نیز دارد.

پیشنهاد می شود مراسم و بازی‏های سرگرم کننده‏ی تفریحی – فرهنگی با نشاط که مشارکت تماشاگران حاضر در ورزشگاه‏ها را برای ابراز هیجان و شادی به شکلی قاعده‏مند امکان پذیر می‏سازند در ورزشگاه‏ها برگزار شود.

در این مورد می‏توان به پخش آهنگ‏های مفرح و با نشاط و در صورت امکان برگزاری بازیهای پرهیجان و پرتحرک قبل از آغاز بازی و بین دو نیمه اشاره نمود.

شواهد مربوط به تجربه‏ اجرای چنین برنامه‏هایی در دیگر کشورها، از جمله ، انگلستان، هلند، و غیره، نشانگر تأثیر سودمند آنها بر روحیه‏ی تماشاگران و طرفداران تیم ها در ورزشگاه‏ها است .

تأثیر متغیّرهایی مانند سابقه‏ی دعوا و نزاع و نیز رفتار مجرمانه، ضرورت شناسایی عامل‌های خرابکاری را که دارای سوابق کیفری و جنایی هستند مطرح می‏کند.

در این مورد پیشنهاد می‏شود مسئولان انتظامی ورزشگاه‏ها افزون بر شناسایی این قبیل افراد، متناسب با شرایط امکان برخورد قانونی با آنها را مورد توجه قرار دهند؛ یا از ورود آنان به ورزشگاه‏ها جلوگیری کند و یا اینکه مبادرت به کنترل و نظارت بر رفتار آنان در محیط ورزشگاه بکنند.

در همین مورد، پیشنهاد می‏گردد که نیروهای انتظامی حاضر در ورزشگاه‏ها از توان بالا در مدیریت و کنترل رفتارهای جمعی و بعضاً بحرانی برخوردار باشند و به وسایل و ابزارهای کنترلی ترجیحاً نامحسوس، مانند دوربین‏های مدار بسته و ماموران مخفی برای شناسایی افراد خطا کار در محیط ورزشگاه مجهز باشند.

باتوجه به تأثیر متغیّرهای ”وضعیتی“ پیشنهاد می‏شود فدراسیون ورزشی افزون برچاپ و انتشار بروشور، اعلامیه، تابلوها و پوسترهای تبلیغاتی در محدوده ورزشگاه‏ها و ترویج و تبلیغ انگاره‏های مناسب رفتاری برای طرفداران، بازیکنان باشگاه‏ها را نیز در مورد تنظیم واکنش‏های‏شان هنگام ابراز هیجان در مواقع کامیابی یا ناکامی آموزش دهد تا از بروز خشونت‏ها و پرخاشگری‏هایی که متأثر از عامل‌های وضعیتی هستند جلوگیری به عمل آید.

همچنین، فدراسیون ها در کنار آموزش‏های فنی و انجام آزمون‏های مربوط به آمادگی جسمانی برای ارزیابی عملکرد داوران، بیش از پیش باید به آموزش مسائل روان‏شناسانه و جامعه‏شناسانه به داوران توجه نماید.

در واقع، داور یک بازی در هنگام قضاوت، علاوه براینکه باید واجد شرایط فنی و فیزیکی برای داوری باشد، به دلیل تأثیر وضعیتی قضاوتش بررفتار بازیکنان وتماشاگران، ضرورت دارد از آموزش، توانایی و مهارت لازم برای نوعی مدیریت روانی و اجتماعی رفتار تماشاگران و دوستداران تیم‏های فوتبال نیز برخوردار باشد.

با توجه به نقش مؤثر رسانه‏ها در الگوسازی فرهنگی و ارتباط مؤثر آنها با مخاطبان، این امکان وجود دارد که مطبوعات ورزشی در کنار ایفای کارکرد اطلاع رسانی، مبادرت به آموزش مخاطبان خود در جنبه‏های مختلف کنند.

این امر به ویژه در مورد مطبوعات ورزشی طرفدار یا وابسته به باشگاه‏ها بیشتر صدق می‏کند، چرا که اکثر طرفداران تیم‏های ورزشی ارتباط نسبتاً مستمری با این قبیل مطبوعات دارند.

افزون براین، مطبوعات مذکور این توانمندی را دارند که برای کاهش حساسیت‏های موجود پیرامون رقابت‏های تیم‏ها به گونه‏ای مؤثر وارد عمل شوند و افزون برحساسیت زدایی، تلاش برای ایجاد ارتباط فرهنگی مناسب و آموزش رفتارهای جمعی به شکلی صحیح و متناسب با الگوهای مثبت فرهنگی و اجتماعی بنمایند.

رسانه‏های ورزشی باید با اجتناب از نگرش قطبی، از پرداختن به مسایلی که باعث ایجاد توهم و انتظارات دور از ذهن و برتری طلبی کاذب بین مخاطبان می‏گردد خودداری ورزند.

با توجه به ارتباط هواداران پرشور با باشگاه‏های مورد علاقه‏شان و نیز بالاتر بودن میزان تمایل به رفتار پرخاشجویانه و خشونت‏آمیز بین این دسته از طرفداران، پیشنهاد می‏گردد انجمن‏ها و تشکل‏های رسمی یا نیمه رسمی توسط واحدهای فرهنگی باشگاه‏ها سازماندهی و فعال شوند و به همراه مطبوعات ورزشی روابط فرهنگی مناسبی بین باشگاه‏ها و هواداران آنها رواج یابد.

از جمله مسایل مهمی که در این ارتباط باید مورد توجه مسئولان فرهنگی باشگاه‏ها قرار گیرد برگزاری برنامه‏های آموزشی، فرهنگی و تفریحی برای طرفداران و استفاده از کارشناسان علوم رفتاری و اجتماعی برای ارائه آموزش‏های لازم درباره چگونگی کنترل و هدایت رفتار در وضعیت‏های هیجانی به طرفداران می‏باشد.

فدراسیون ها با همکاری باشگاه‏های پرطرفدار مبادرت به ساماندهی برنامه‏های مناسبی برای رفت و برگشت طرفداران به ورزشگاه کند.

در چنین مواردی، با توجه به تمایل طرفداران به ابراز هیجان، واحدهای فرهنگی باشگاه‏ها می‏توانند با آموزش رهبران و سردسته‏های تماشاگران و قراردادن آنها در خودروهای حمل و نقل طرفداران، سرودهای مناسب و شاد را رواج دهند.

با توجه به تأثیر بسیار زیاد دو متغیّر رضایت از امکانات و تسهیلات و سازگاری اهداف و شیوه‌های ‌تحقق آنها برتمایل به خشونت و پرخاشگری طرفداران فوتبال در ورزشگاه‏ها، پیشنهاد می‏شود که اقدامات مناسبی برای فراهم ساختن تسهیلات و امکانات فیزیکی و خدماتی برای تماشاگران و طرفداران فوتبال انجام گردد.

محور این اقدامات باید معطوف به ایجاد امکانات مناسب برای دسترسی طرفداران به تسهیلات گوناگونی مانند سرویس‏های بهداشتی، محل‏های غذاخوری، مکان‏های نشیمن، بلیط مسابقات و دسترسی به وسایل ایاب و ذهاب به ورزشگاه باشد.

با توجه به تأثیر متغیّرهای مستقلی مانند ارتباط با باشگاه، روابط با دوستان و همسالان، رضایت از امکانات و تسهیلات و رسانه‏های ورزشی، پیشنهاد می‏شود سازمان‏ها و نهادهایی که امکان تأثیرگذاری بر رفتار تماشاگران را دارند، یعنی باشگاه‏های ورزشی، فدراسیون ها، نیروی انتظامی، وزارت آموزش و پرورش، رسانه‏ها و مطبوعات ورزشی، در چارچوب ارتباطی متقابل با یکدیگر مبادرت به ارائه الگوهای رفتاری مناسب به نوجوانان و جوانان طرفدار نمایند.

سخن آخر اینکه، علیرغم عدم وجود معضل اجتماعی ناشی از رفتار طرفداران ، ضرورت دارد قبل از تبدیل حرکات و رفتارهای خشونت‏آمیز و پرخاشجویانه‏ گاه و بیگاه برخی از طرفداران به معضلی اجتماعی، که شواهد چند ساله‏ اخیر بر نشانه هایی از آن هنگام برگزاری برخی مسابقات ملّی دلالت دارد، برای ارتقای ظرفیت‏ها و امکانات فیزیکی و فرهنگی و با در نظر گرفتن اجزای کارکردی و ساختی مؤثر بر رفتار اجتماع طرفداران ، برنامه‏ریزی‏های مناسب طراحی و اجرا گردد.

منابع و مآخذ فارسی: 1- ارونسون، الیوت (1369) ”روانشناسی اجتماعی“، ترجمه‏ی حسین شکرکن، تهران، رشد.

2- رحمتی ، محمد مهدی(1380).

عوامل جامعه شناسانه خشونت و پرخاشگری در فوتبال.

دانشگاه گیلان.

3- ریتزر، جورج (1374) ”نظریه‏ی جامعه‏شناسی در دوران معاصر“، ترجمه‏ی محسن ثلاثی، چاپ دوم، انتشارات علمی.

4- ژانورن، پاتریس (1367) “وندالیسم، بیماری جهانی خرابکاری “، ترجمه‏ی فرخ ماهان، مجله دانشمند.

5- فتحی، هوشنگ (1363) ” فوتبال، خشونت، سیاست“، تهران ، انتشارات مجرد.

6- فروم، اریش (1361) ”هنر عشق ورزیدن“،ترجمه پوری سلطانی،انتشارات مروارید.

7- محسنی تبریزی، علیرضا (1379) ”مبانی نظری و تجربی وندالیسم:مروری بر یافته های یک تحقیق“، نامه‏ علوم اجتماعی ، دانشکده‏ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران .

8- ویلیامز، جان؛دانینگ، اریک؛و مورفی، پاتریک (1379) ”کندوکاوی در اوباشیگری در فوتبال“، ترجمه و تلخیص حسن افشار، تهران ، نشر مرکز.

منابع و مآخذ لاتین: 9- Alderman R.B.(1974)" psychological Behavior in Sport", Philadelphia :W.B.Saundres.

10- Argyle Michael(1993)" Bodily Communication" , Routledge.

11- Aronson Elliot(1995)" The Social Animal" ,W.H.Freeman and Company.

12 Baron Robert and Byren Donn(1994)" Social Psychology :Understanding Human Interaction", Allyn and Bacon.

13- Berkowitz Leonard (1986)" A Survey of Social Psychology" ,CBS College Publishing.

14- Blanchard Kendall(1985)" The Anthropology of Sport", Bergin and Garvey Publishers, inc.

15- Cashmore Ellis(1998)"Making Sense of Sports" , Routledge.

16- Cashmore Ellis(2000)"Sports Culture :An A-Z Guide" ,Routledge.

17- Clarke R.V.G.(1991)"Tackling Vandalism" ,A Home Office , Research Unit Report ,London.

18- Coakley Jay J.(1998)"Sport in Society : Issues and Controversies" McGraw-Hill Inc.

19- Jarvie Grant and Maguire Joseph(1994)"Sport and Leisure in Social Thought" , Routledge.

20- Leonard Willbert Marcllus(1988)"A Sociological Perspective of Sport" ,New York , MacMillan Publishing Company.

21- Nixon Howard L.

and Frey James H.(1996)"A Sociology of Sport" , Wadsworth Publishing Company.

22- Russel Gordon W.(1993)"The Social Psychology of Sport" , New York : Springer – Verlag.