تربیت بدنی و فعالیتهای تفریحی از اجزای اصلی زندگی و ساختار جوامع نوین هستند, به همین دلیل آسیبهای ورزشی که در حین تمرینهای آماده‌سازی یا مسابقه واقعی پدید می‌آیند، اجتناب‌ناپذیر و فراوان می‌باشند.
مطالعه، تشخیص و درمان آسیبها و جراحات مذکور باعث پیدایش رشته چند گرایشی و جامع پزشکی ورزشی شده است، که پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها و سایر شاغلان حِرف وابسته را دربر می‌گیرد.
بروز آسیبهای ورزشی در ورزشکاران حرفه‌ای رو به افزایش است و در میان ورزشکاران غیر حرفه‌ای نیز به علت اصرار و تاکید مداوم بر زیبایی و تناسب اندام و پیشگیری از بیماریهای قبلی عروقی، که به تمرینات سنگین و تحمل فشارهای سخت و اغلب ناصحیح می‌انجامد، رو به ازدیاد میباشد.
علاوه بر سن، جنس و وضعیت جسمانی فرد،نوع رشته ورزشی نیز می‌تواند در بروز و شدت جراحات سهیم باشد.
به عبارت‌کلی, آسیب ورزشی، به آسیبی اطلاق می شود که در اثر ورزش یا فعالیتهای بدنی مشابه ایجاد می‌گردد و شخص را از کار فعالیت تمرینی یا شرکت در مسابقه در روز بعد از جراحت باز می‌دارد و یا هر‌گونه آسیبی که نیازمند مراقبت پزشکی باشد.
آسیبهای ورزشی ممکن است حاد یا مزمن باشند.
آسیب ورزشی حاد ناشی از ماکروتراما و آسیب ورزشی مزمن ناشی از میکروتراما می‌باشند(5).
آسیبهای ماکروترامایی، آنهایی هستند که در اثر ترومای ناگهانی مستقیم و یا غیر مستقیم موجب جراحات آنی شدیدی، از جمله پیچ‌خوردگی، کشیدگی، دررفتگی و شکستگی ساختمانهای‌مختلف می‌شوند.
دسته آسیبهای میکروترامایی در مجموع به سندرم‌های فعالیت مفرط و نادرست اطلاق می‌گردد و امروزه در کودکان نیز به اندازه بزرگسالان شایع است.
این آسیبها، مشکلات درازمدت و دیرپا یا عود کننده عضلانی اسکلتی هستند که در پی ضربه یا جراحت حاد به وجود نیامده‌اند.
آسیبهای ورزشی, دستگاه عضلانی اسکلتی را بیش از سایر دستگاههای بدن گرفتار می‌کنند.
به طور کلی دستگاه عضلانی اسکلتی را به دو قسمت اندامهای تحتانی و فوقانی تقسیم می‌نمایند.
آسیبهای اندامهای تحتانی، در مجموع بیشتر هستند و در افراد بالغ، مفصل زانو شایعترین نقطه آناتومیکی است که گرفتار می‌شود.
در ورزشهایی که با اندام فوقانی سر و کار دارند، شانه به علت دامنه حرکتی گسترده و پایداری ذاتی بسیار کم، کانون اصلی آسیبهای ورزشی میباشد.
ورزش عامل 12% از کل آسیبهای فک و صورت میباشد.
شکستگیهای فک و گونه در ورزشهای تماسی (نظیر مشت‌زنی، کشتی و ...) شایعتر هستند.
با وجود استفاده گسترده از وسایل پیشرفته محافظ مثل کلاه‌خود، ماسک صورت, سپر چشم و محافظ دهان که بروز آسیب در ناحیه سر و صورت را کاهش میدهند، وقوع شایع آسیبهای بزرگ و کوچک در ساختمانهای حساس این ناحیه آناتومیکی به هیچ وجه از بین نرفته است.
در حقیقت مشکل آنجاست که بهبود وسایل و شیوه‌های حفاظتی سر و صورت در برخی از ورزشها به ورزشکاران احساس کاذب آسیب‌ناپذیری بخشیده است و موجب بازی بی‌پروا و خطرناکتر و انتقال محل آسیب از صورت به دستگاه اعصاب مرکزی و نخاع شده است. با این حال بسیاری از ورزشکاران به ورزشهایی می‌پردازند که محافظت صورت در آنها متداول نبوده و یا دست کم کامل نیست (مثل کشتی که در ایران جایگاه ویژه‌ای دارد) و به همین دلیل، احتمال آسیبهای فک و صورت وجود دارد.
آسیبها و نحوه برخورد باآنها در ژیمناستیک
ژیمناست ها اغلب نوجوان هستند و نسبت به سایر ورزشکاران از بلوغ اسکلتی کمتری برخوردارند .
آنها باید اندام متناسب داشته باشند و توجه وافر به این امر می تواند زمینه ساز اختلالات تغذیه ای گردد .
به دنبال تغذیه ناکافی و تمرینات زیاد ممکن است در دختران ژیمناست عادت ماهانه قطع شود و عواقب جدی به دنبال داشته باشد .
ژیمناستیک با شیوع بالای صدمات حاد و مزمن همراه است .
طبق گزارشات حدود ۱۳٪ ژیمناست ها طی یک دوره رقابت دچار آسیب بارز می شوند .
آسیب ها اغلب در حرکات مرتبط با زمین حادث می شوند و ناشی از نیروی زیاد ایجاد شده در مانورهای هوایی هستند .
ضربه حاد معمولاً ساختارهای غضروفی ، لیگامانی یا استخوانی را درگیر می سازد .
فشارمزمن در ابتدا واحد عضلانی و تاندونی را متأثر می نماید .
الگوی حرکات به تشخیص علت اخلال کمک می کند .
برای مثال صدمات حاد ، فرد را از انجام مطلوب حرکات بازداشته و همواره با درد است .
آسیب های مزمن اجازه انجام حرکت را می دهند اما حرکت کافی و کامل نیست .
بروز آسیب مجدد در ژیمناست ها به طور قابل توجهی بالاست .
علت آن می تواند نادیده گرفتن شدت آسیب اولیه ، فیزیوتراپی ناکافی و بازگشت پیش از موعد به فعالیت کامل ورزشی باشد .
همچون دیگر ورزش ها ، زانو و مچ پا شایع ترین نواحی آسیب هستند .
میزان بروز صدمات اندام فوقانی ، تنه و ستون مهره ها نیز در ژیمناست ها بالاست .
به طوری که آسیب اندام فوقانی و ستون مهره ها تقریباً ۲۷٪ و ۲۰-۱۵٪ آسیب ها را تشکیل می دهند .
در این نوشتار مروری بر صدمات شایع در ژیمناستیک داریم و تا حدودی با تدابیر درمانی آنها آشنا می شویم .
ستون مهره ها
در طی ژیمناستیک ستون فقرات کمری دستخوش انحنای مکرر و قوی در طی پرش ها می گردد : حرکات وسیع ستون مهره ها در ژیمناستیک کشش و فشارزیادی برساختارهای استخوانی ، لیگامانی و عضلاتی پشت وارد می سازد .
به دنبال شکستگی ناشی از فشار ، درد موضعی در ستون فقرات کمری که با انحنای آن بدتر می شود وجود خواهد داشت .
در ابتدا ، درد با استراحت تخفیف می یابد .
ادامه فعالیت باعث پیشرفت شکستگی و تداوم درد می شود .
درمان شامل بی حرکت کردن با کرست کمری به مدت ۳ ماه و پس از ان حرکت دادن پیشرونده است .
اگر ورزشکار مایل به ادامه رشته خود در سطح بالا باشد .
جراحی به عنوانآخرین راه در نظر گرفته می شود .
اگر چه بی حرکت ساختن توسط جراحی ، فشار و تغییرات در ژنراتیور در بالای ناحیه دستکاری شده افزایش می دهد .
در مواردی که شکل به وجود آمده در ستون مهره ها درد و اختلال بیشتری را برانگیزاند ممکن است ورزشکار به تغییر رشته ورزشی خود تشویق گردد .
شانه
آسیب های شانه که بیشتر به صورت کشیدگی عضلات است در مردان ژیمناست بیش از زنان رخ می دهد .
این صدمات در حرکاتی که سرعت بالا و شدت زیاد دارند و فشار زیادی به مفصل شانه اعمال می کنند دیده می شوند .
مچ دست
شکستگی ناشی از فشار و استرسهای انتهای زنداسفل ( رادیوس ) یا صفحه رشد آن ، نیمه دررفتگی و آسیب های لیگامانی در ناحیه مچ دست گزارش شده است .
در این حالات حرکات مچ دردناک است .
آسیب های لیگامانی خفیف با استفاده از آرتز پشت مچ که بازشدن مچ را محدود می سازد درمان می شوند .
آسیب های شدیدتر ممکن است به مدتی بی حرکتی نیاز پیدا کنند .
آرنج
در حرکاتی که دست با زمین برخورد دارد ، زمین نیز نیروی متقابلی به دست وارد می سازد .
ژیمناست ها که این حرکات را بدون حرکت قابل ملاحظه سایر مفاصل انجام میدهند ، نیروی زیاد با سرعت زیاد به دست وارد می نمایند .
ژیمناست های مبتدی آرنج را بیشتر تا می کنند بنابراین نیروی برخورد دست با زمین پراکنده می شود .
ژیمناست های حرفه ای تر آرنج را راست نگه می دارند و لذا در تماس با زمین نیرو افزایش می یابد .
یک آرنج محکم و کمی تا شده نیروی فشاری حدود ۳/۲ ۴/۲ برابر وزن بدن اعمال می کند .
آسیب های آرنج در ژیمناست ها ناتوان کننده است .
برخی از این آسیب ها فعالیت حرفه ای ژیمناست را خاتمه می دهند .
صدمات ناشی از تمرین زیاد باعث درد مبهم و منتشر آرنج همراه با سفتی و تورم آن می شوند .
صدمات مکرر یا مزمن به ویژه در ورزشکاران نوجوان در حال رشد باعث شکستگی ناشی از فشار و استرس می گردند .
صدمات زانو در ژیمناستیک صدمات زانو شیوع بسیار دارد اما ماهیت و نوع آنها از دیگر ورزش ها متفاوت است .
لیگامان طرفی زانو آسیب های لیگامان طرفی - داخلی زانو در سه درجه می تواند رخ دهد : کشیدگی لیگامان بدون پارگی ( درج ۱ ) پارگی ناکامل ( درجه ۲ ) قطع کامل لیگامان ( درجه ۳ ) ورزشکاری که دچار آسیب حاد یا مزمن لیگامان طرفی - داخلی زانو شده است می تواند با زانوی مبتلا در وضعیت خم شده بیشتر نسبت به زانوی سالم راه برود و بدود .
این شیوه راه رفتن یک تطابق اولیه در جهت کاهش فشار نیروهای لیگامانی در زمان باز شدن کامل زانو می باشد .
لیگامان طرفی - داخلی زانو از تغذیه خونی خوبی برخوردار می باشد و توان بالایی برای بهبود دارد .
درمان فوری در درجه ۱ شامل استراحت ، یخ وداروهای ضدالتهاب است .
درجه ۲ به قالب های گچی مخصوص که اجازه حرکت زانو را در خم شدن ۳۰ تا ۹۰ درجه بدهد نیاز دارد .
بازکردن کامل زانو به لحاظ اعمال فشار بر لیگامان در حال بهبود ممنوع است .
تحول قسمتی از وزن بدن با استفاده از چوب زیربغل به کنترل تورم و بهبودی کمک می کند .
درجه ۲ و ۳ نیاز به بی حرکتی نسبی در گچ لولای به مدت ۲ تا ۳ هفته دارند .
از آنجا که ژیمناست ها نیازمند استحکام کامل سخت داخلی مفصل زانو هستند روند بازگشت به تمرینات نباید آن قدر سریع باشد که موجب آسیب مجدد گردد .
در زمان نقاهت تمرینات اندام سالم صورت می گیرد .
تمرینات ایزومتریک در زمان بازکردن گچ انجام می شود .
مفصل رانی - کشککی التهاب تاندون های کشکک و عضله چهارسر رانی از شایع ترین صدمات درژیمناستیک است .
علت شایع آن فشار ناشی از کاهش سریع سرعت در حرکات است .
درد اغلب در زمان فرودآمدن به زمین پس از پرش یا پس از مدتی بی حرکتی ( مثل زمان منتظر بودن برای اجرا ) گزارش می شود .
مچ پا نیمه دررفتگی استخوان مکعبی مچ پا ، اغلب تشخیص داده نمی شود یا اشتباه تشخیص داده می شود .
درد در وسط کنار خارچی پا وجود دارد و خم کردن مچ به سمت کف پا بدون ایجاد درد ممکن نیست .
این علایم ممکن است اشتباهاً به تاندونیت عضلات مجاور نسبت داده شود .
اما در نیمه دررفتگی درد موضعی تر است .
تورم ندارد و در لمس حساس تر است .
راه رفتن محدودیت دارد .
درمان آنی جا انداختن استخوان است .
بانداژ حمایتی پا ، محافظت بیشتری از پا به عمل می آورد .
نیمه در رفتگی مکرر یا مزمن ممکن است نیاز به استفاده از وسائل کمکی در کفش برای جلوگیری از چرخش پا داشته باشد .
ندرتاً جراحی ضرورت می یابد .
فاسیای کف پا در ژیمناستیک هنگام فرود به زمین پس از پرش ، فاسیای کف پا مکرراً تحت فشار قرار می گیرد .
در صورت درد شدید استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و یک بالشتک پاشنه ۵/۱ سانیتمتری مفید است .
این بالشتک فشار روی فاسیا را کم می کند .
به بیمار توصیه می شود از تکرار این فشارها نظیر آنچه در ژیمناستیک رخ می دهد برای یکی دو هفته خودداری کند .
بانداژ در کاهش علایم مفید است .
توان بخشی شامل کشش عضلات داخلی پا و عضلات ساق خواهد بود .
قبل از بازگشت ورزشکار به فعالیت کامل ورزشی ارزیابی نهایی و مشاوره با تیم توان بخشی لازم است .
شست پا گاهی تاندون خم کننده شست پا دچار التهاب می شود .
درد معمولاً درست پشت قوزک داخلی احساس می شود و با تاندونیت عضله خلفی ساق قابل اشتباه است .
درمان ، استفاده از یخ اولتراسوند و تمرین در محدوده بدون درد حرکات است .
استفاده از بالشتک علائم حاد را تخفیف می دهد .
تمرینات کششی و انعطاف پذیری در حد تحمل داده می شود .
تاندون آشیل درد پشت مچ پا ممکن است ناشی از تاندونیت یا پارگی تاندون آشیل باشد .
فرود آمدن به زمین با کنترل ضعیف پا زمینه ساز این آسیب است .
تاندونیت با استراحت نسبی یخ و واولتراسوند مداوا می شود .
استفاده از بالشتک زیرپاشنه در کفش یک وسیله کوتاه مدت مناسب برای کاهش فشار روی تاندون است .
اما استفاده طولانی از آن موجب کوتاهی تاندون می شود .
ندرتاً جراحی لازم می شود .
پارگی آشیل نیاز به ترمیم جراحی دارد ، یک آسیب ناتوان کننده است و ممکن است نیازمند فیزیوتراپی طولانی پس از ترمیم باشد .
ورزشکار در حال دویدن یا پریدن احساس دردی شدید و ناگهانی در پشت مچ پا می کند .
قادر به راه رفتن است ولی می لنگد .
برای تشخیص پارگی تاندون از مصدوم بخواهید در حالی که تنها روی پای صدمه دیده ایستاده است پاشنه پا را از زمین بلند کند .
در صورتی که تاندون پاره شده باشد انجام این کار ممکن نیست .
فوری صدمات شامل تدابیر درمانی استاندارد می باشد .
پس از فروکش کردن مرحله حاد ، توانبخشی صورت می گیرد و تحمل و قدرت عضلانی موضعی برای پیشیگری از خستگی یا آسیب مجدد تمرین می شود .
ورزشکار تدریجاً به شرکت فعال در ژیمناستیک هدایت می شود .
ضمن آن که به طور منظم مورد ارزیابی قرار می گیرد .
در این مرحله به منظور تشخیص و اصلاح تکنیک و اشتباهات حرکات دقیقاً توسط مربی نظارت می شود .
حرکت اول - برروی صندلی خود بشینید - پاها برروی زمین به حالت راحت و شل قرار دهید - دست راست خود را تا کرده و کف دست را پشت گردن قرار دهید - دست چپ خود را به سمت پای چپ بکشید - سپس دست چپتان را تا نزدیکی کف پای خود به سمت زمین بکشید - سعی کنید تا احساس کشیدگی در بدنتان (از کمر تا گردن) حس شود - سپس دستها را عوض کنید - برای هر دست می توانید 10 تا 50 بار حرکت را تکرار کنید - توجه کنید که خود را فقط به سمت کناره ها بکشید نه به عقب یا جلو حرکت دوم - به پشت صندلیتان بروید - دستهایتان را برروی تکیه گاه صندلی قرار دهید - همینطور که صندلی را گرفته اید برروی زانوهایتان بشینید - سعی کنید تا کشیدگی را برروی زانوها و کمر خود احساس کنید - سپس به حالت اول برگردید و حرکت را تکرار کنید - هنگام اجرا ی حرکات منظم نفس بکشید و بعد از انجام چند حرکت استراحت کنید حرکت سوم - برروی صندلی خود به صورت قائم (90 درجه) بنشینید - پاها را به حالت راحت و شل برروی زمین قرار دهید - دستهایتان را برروی زانوها قرار دهید - در همین حالت آرام بلند شوید - سعی کنید با تکیه برروی زانوها بدنتان را به جلو ببرید - توجه کنید که دستهایتان برروی زانوها باقی بماند - احساس کشش می بایست در پشت، کمر و پاها احساس شود - در ضمن دقت کنید که کمر خم نشود