مقدمه
از حدود پنج قرن قبل، در نیمه سده دهم هجری، که شاه طهماسب اول صفوی (۹۸۴ - ۹۳۰ هجری قمری) حصاری به دور تهران کشید و حدود و ثغورش را نیز به دقت معلوم کرد، و عملاً تهران به عنوان یک شهر مطرح شد، اولویت های شهروندی متناسب با توسعه علمی و امکانات زمان متفاوت بوده است.
در آن زمان هم تعیین مرز یک موضوع مهم بود، و هم دیوار کشیدن به دور شهر یک نیاز ضروری تلقی می شد. امروز در جهان، بحث جامعه اطلاعاتی و دهکده جهانی مطرح است، یعنی مرزها در حال حذف شدن و دیوارها در حال برداشت هستند. همواره تغییر وجود داشته و هر چه تمدن بشری سمت و سوی علمی بیشتری پیدا می کند سرعت تغییرات در جامعه بشری نیز بیشتر می شود.
در صد سال گذشته تهران تغییرات اساسی را به خود دیده و همواره رو به تغییر است. تا دو دهه قبل تقریباً تمام تغییرات فیزیکی بوده اند، اما از ده سال قبل که توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات حضور خود را با توسعه تلفن و رایانه و بعدها اینترنت به نمایش گذاشت بخشی از تغییرات شکل نرم افزاری پیدا کرده است. امروز یکی از دغدغه های اصلی شهرداری تهران مکانیزه کردن ارتباط خود با شهروندان است و به دنبال شهر الکترونیکی است.
انسان در طول حیات خود بر روی کره زمین چند دوره مختلف را تجربه کرده است. زمانی که نخستین جوامع بشری شکل گرفت، مهمترین کار انسان ها شکار بود. دوره شکار اولین دوره ای بود که انسان ها تجربه کردند. فناوری در این دوران در خدمت تولید ابزارهای شکار بود. به مرور با افزایش اکتشافات بشری، انسان توانایی کشاورزی را کسب کرد.
جوامع شهری در کنار رودخانه های بزرگ شکل گرفتند. نخستین شهرها و تمدن های بشری در عصر کشاورزی و در کنار رودخانه های بزرگ پدید آمدند. در این دوران زمین و نیروی انسانی به عنوان عامل قدرت محسوب می شد. با توسعه مسیرهای ارتباطی، گسترش سفرهای دریایی و ارتباط بین ملل مختلف، انسان ها با دوره ای جدید از حیات بشری روبه رو شدند. این دوران جدید، عصر تجارت بود. استفاده از مسیرهای آبی و خاکی برای عرضه محصولات و تولیدات و تهیه مایحتاج از مشخصات عمده عصر تجارت است. در دوران تجارت شهرهای بزرگی در مسیر راه های ارتباطی و در کنار رودخانه ها و دریاها به وجود آمدند. با فرا رسیدن عصر صنعت و همزمان با شکل گیری انقلاب های صنعتی در غرب، اختراعات بشری یکی پس از دیگری شکل گرفتند. نظریه های آدام اسمیت در اقتصاد و تیلور در مدیریت به شکل گیری مراکز صنعتی جدید با رویکرد تولید انبوه کمک کرد.
در حاشیه شهرها، مراکز صنعتی بزرگی پدید آمد. بسیاری از نیروهای کار از مزارع به سوی کارخانجات سرازیر شدند. ظهور عصر صنعتی تاثیر عمده ای بر توسعه شهرها و افزایش جمعیت شهرنشین بر جای نهاد.
دوران صنعتی نیز پس از چند صد سال سیطره بر زندگی بشر جای خود را به عصر اطلاعاتی داد. عصری که در آخرین دهه های قرن بیستم شکل گرفت و مظاهر نوین آن زندگی بشر را رنگ و رویی جدید بخشیده است. به زودی عصر مجازی سه بعدی که ادامه توسعه عصر فناوری اطلاعات است فرا می رسد، و بشر با موج جدیدی از تحول و تغییر مواجه خواهد شد، باید منتظر فرا رسیدن آن پدیده پیچیده نیز باشیم.
تعریف شهر الکترونیک
شهر الکترونیک عبارت از شهری است که اداره امور شهروندان شامل خدمات و سرویس های دولتی و سازمان های بخش خصوصی بصورت برخط (online) و بطور شبانه‌روزی، در هفت روز هفته با کیفیت و ضریب ایمنی بالا با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن انجام می‌شود. شهر الکترونیک ما را از دنیای یک بعدی که شهرهای سنتی و امروزی ما هستند، به دنیای دو بعدی می‌برد که دستاورد فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات دنیای اینترنتی می‌باشند. توجه کنیم که فناوری‌ها همچنان به سرعت توسعه می‌یابند و بزودی دنیای سه بعدی را عرضه می‌کنند که در آن‌صورت، ما شاهد شهرهای مجازی سه بعدی خواهیم بود که حتی تصور آن برایمان سخت است. " ارائه دسترسی الکترونیکی شهروندان به شهرداری و اماکن مختلف شهری به صورت شبانه روزی و هفت روز هفته، به شیوه ای باثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه شهر الکترونیک نام دارد. شهر الکترونیک یک شهر بیست و چهار ساعته است و امور شهری در تمام شبانه روز در جریان است. شهروندان می توانند از طریق اینترنت، هر زمان و در هر مکان به اطلاعات و خدمات آموزشی، تفریحی، تجاری، اداری، بهداشتی و غیره دسترسی پیدا کنند.
در شهر الکترونیک پلیس همیشه در دسترس است شهروندان می توانند ناامنی های بوجود آمده را گزارش دهند تا در اسرع وقت مورد بررسی قرار گیرد. به علاوه از طریق وب سایت های پلیس افراد نکات ایمنی را برای مواقع ضروری می آموزند. در مواقع آتش سوزی نیز امکان دسترسی به ایستگاه های آتش نشانی در حداقل زمان ممکن وجود دارد . بنابراین وقتی اکثر کارهای روزمره را بتوان از طریق اینترنت و در منزل انجام داد زندگی بسیار راحت تر خواهد شد. از آنجا که زمان تلف شده برای انجام کارهای روزمره در این حالت تا حد زیادی کاهش می یابد، می توان از این زمان به نحو بهتری استفاده کنید. از آنجا که رفت و آمدهای شهری در شهر الکترونیک به حداقل می رسد تأثیرات مخرب وسایل نقلیه بر محیط زیست نیز کاهش می یابد و محیطی زیباتر و طبیعی تر برای زندگی شهروندان به وجود خواهد آمد.