وضعیت عمومی زندگی شهری در کشورهای روبه توسعه اوضاع نگرن کننده ای را طی دهه های گذشته بوجود آورده است مسائلی چون افزایش شتابان جمعیت، رشد فقر، کاهش شاخص های کیفیت زندگی، ازدیاد بیکاری، رشد سکونتگاه های غیر رسمی و آلودگی های زیست محیطی شهرهای این کشورها را با بحرن های متعددی رو به رو ساخته است اسکان غیر رسمی به واقع یکی از بارزترین چهره های فقر شهر در بیشتر شهرهای مهاجر پذیر کشور ما است که به عناوینی هم چون حاشیه نشینی، سکونتگاه های خودرو، مساکن نابهنجار، و اجتماعات آلونکی و مانند اینها نیز شناخته می شوند که به طور کلی تعداد حاشیه نشینان در 7 شهر اهواز، بندر عباس، بوشهر، شیراز ، کرمان، کرمانشاه و همدان در سال 1350 نسبت به سال 1320 بیش از 11 برابر شده است وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی نقش مهمی در افزایش جمعیت شهرها و توسعه شهر نشینی داشته است به طور کلی اسکان غیر رسمی در ایران به دلایل نهادی با کاستی های برنامه ریزی شهری و ناکارآمدی بازار رسمی زمین و مسکن رخ داده است . پیدایش و گسترش محلات حاشیه ای و اسکان غیر رسمی از مهمترین چالشهای توسعه پایدار شهر یزد به شمار می رود .
ب) اهمیت و ضرورت تحقیق
جریان و توسعه شهری در ایران طی 20 سال گذشته باعث گردید که جمعیت شهر نشین بالغ بر دو برابر گردید و پیش بینی ها حکایت از ادامه سریع این رشد را دارند. در حال حاضر سرعت توسعه شهری از ظر فیت و توانایی دولت و شهرداری ها در گسترش زیر ساختها و ارائه خدمات و ایجاد اشتغال پیش گرفته است. در نتیجه این پدیده اسکان غیر رسمی که به سرعت و به صورت بی قاعده گسترش یافته است تراکم جمعیت در مناطق حاشیه نشین به طور متوسط حدود 200 نفر در هکتار است. که نسبت به متوسط تراکم شهری در 28 شهر کشور 5 برابر شده است با توجه به مسائل خدمات شهری می توان ادعا کرد که مسکن نابهنجار یکی از مهمترین مسائل برنامه ریزی شهری جهان سوم را تشکیل می دهد مسکن نابهنجار منعکس کننده رشد غیر منطقی شهری خاصه به صورت تک قطبی در جهان سوم است ساماندهی اسکان غیر رسمی عدالت توزیعی را در فضا محقق می کند که خود تأمین کننده عدالت اجتماعی، حقوق شهروندی و جوهربرنامه ریزی شهری و مسکن و مبنای ضروری ایجاد جامه مدنی و توسعه پایدار است ضرورت پرداختن به مسائل بحرانی سکونتگاه های غیر رسمی شهر یزد ، آشنایی مقامات دولتی با الگوی توانمند سازی و سازماندهی این گونه بافتها و بهبود نگرش مدیران شهری و در نهایت رسیدن به توسعه پایدار و عدالت اجتماعی در شهر می باشد .
ج) پیشینه تحقیق (درجهان و ایران)
- در جهان :
آبرامز (1960) مراحل ایجاد سکونتگاه های غیر قانونی را در مناطق شهری برای ایجاد سرپناه و مسکن قلمداد می کند و آن را به وسیله قانون اجبار و اجبار قانونی تعریف می کند.
تورنرد2 (1969) در مورد چنین سکونتگاه هایی نظر مثبت دارد و آن را به عنوان راه حل موفقیت آمیز برای مسکن مناطق شهری در کشورهای در حال توسعه می داند.
مارشال کلینارد1(1966) نیز به این مسأله پرداخته است و معتقد است که حاشیه نشینی منبع اصلی بزهکاری و جرم می باشد و دارای الگوی مشخص جهانی می باشد.
- در ایران :
کجوری کمانرودی (77-1376) در خصوص دستیابی به فضاهای شهری و راه حل مناسب جهت اصلاح و رسمیت بخشیدن به وجوه کالبدی و حقوقی اجتماعات اسکان غیر رسمی منطقه 6 تهران کوشیده است تا ضمن شناسایی مشکلات و محدودیت ها و قابلیت ها گزینه مناسب را جهت کمک به تصمیم گیری آگاهانه مدیران ارائه دهد. 2
منصوریان و آیت اللهی (1356) تحقیقی را در شیراز انجام داده اند و تأکید بیشتری روی سکونتگاه های غیر متعارف ساکنین و عامل دافعه روستاها مثل فقرو بیکاری و تأثیر کمتر جاذبه های شهری داشته اند.3
پیران (1366)در سلسله مقالات شهر نشینی شتابان و ناهمگون در چهارمین قسمت مقاله خویش به جمع بندی نظری مبادرت ورزیده و تلاش کرده مشکلات این مسأله را بررسی کند4.
د) سؤالات تحقیق
1- وضعیت مؤلفه های اجتماعی در محله خضرآباد چگونه است؟
2- وضعیت مؤلفه های اقتصادی در محله خضرآباد چگونه است؟
3- وضعیت مؤلفه های خدماتی در محله خضرآباد چگونه است؟
4- وضعیت مؤلفه های مدیریتی در محله خضرآباد چگونه است؟
5- وضعیت مؤلفه های کالبدی در محله خضرآباد چگونه است؟
6- بر مبنای شناخت مؤلفه های چندگانه مذکور راهکارهای توانمندسازی محله خضرآباد چیست؟
فرضیات تحقیق
1- بهبود و ارتقاء مؤلفه های اجتماعی در توانمندسازی اسکان غیررسمی محله خضرآباد تأثیر دارد.
2- بهبود و ارتقاء مؤلفه های اقتصادی در توانمندسازی اسکان غیررسمی محله خضرآباد تأثیر دارد.
3- بهبود و ارتقاء مؤلفه های خدماتی در توانمندسازی اسکان غیررسمی محله خضرآباد تأثیر دارد.
4- بهبود و ارتقاء مؤلفه های مدیریتی در توانمندسازی اسکان غیررسمی محله خضرآباد تأثیر دارد.
5- بهبود و ارتقاء مؤلفه های کالبدی در توانمندسازی اسکان غیررسمی محله خضرآباد تأثیر دارد.
ه) روش تحقیق
نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری مورد مطالعه محلات غیررسمی حاشیه شهر یزد (محله خضرآباد) می باشد. برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز و پاسخگویی به سؤالات تحقیق از روش کتابخانه ای، ابزار پرسشنامه ، مصاحبه و مشاهده بهره گرفته شده است. نوع نمونه گیری تصادفی می باشد و در تجزیه و تحلیل و پردازش داده از نرم افزار SPSS و Excel استفاده شده است.