دانلود مقاله بهداشت فردی در سیره نبوی

بهداشت فردی
مطالعه و تحقیق دربارهٔ بهداشت فردی، اطلاعاتى به‌دست مى‌دهد که براى حال و آیندهٔ شخص بسیار مفید و مؤثر مى‌باشد.

وقوف به مسائل بهداشتی، انسان را در استفادهٔ کامل از زندگى سراسر آمیخته با نشاط و شادابی، چه به‌صورت یک فرد و چه به‌عنوان یک عضو جامعه، کمک و یارى مى‌نماید.

در این هنگام است که انسان به وسعت و ارزش سلامت و بهداشت پى برده و به نیازمندى‌هاى بهداشتى خود و نیز به اهمیت سلامت خانواده و جامعه با دیدهٔ بیناترى مى‌نگرد.

هرکس با مراعات بهداشت قادر است از لحاظ جسمانی، روانى و اجتماعى در وضع مناسبى قرار گرفته و وظیفه‌اى را که نسبت به خود و افراد خانواده و جامعهٔ خود دارد به‌ خوبى اداء کند.

سلامت هرگز به عنوان هدیه به دست انسان نمى‌رسد مگر آنکه براى تحصیل آن کوشش کند تا بتواند تغییرات مثبتى در رفتار خود ایجاد نماید.

ما معمولاً بهداشت فردى را از بهداشت اجتماعى جدا مى‌کنیم حال آنکه سر حد واضحى بین این دو وجود ندارد زیرا افرادند که جامعه را مى‌سازند و همواره بین افراد و جامعه و بین جامعه و واحدهاى مختلف سیاسی، فرهنگى و غیره که هر یک قسمتى از قاطع، صحیح و عقلانى دربارهٔ بهداشت و سلامت فردى و اجتماعى هنگامى عملى مى‌گردد که اطلاعات ما در این زمینه کامل بوده باشد و به عبارت دیگر سلامت ما بستگى به میزان مهارت و دانایى در به‌کار بردن نکات و حقایق بهداشتى که تجربه و علم متفقاً به ما ارزانى داشته است دارد.

ارزشیابی بهداشت در انسان
چون همیشه این امکان براى ما وجود ندارد که با همهٔ افراد محیط خود مدت طولانى معاشر باشیم و خوى ذاتى خود را آن‌طور که هست به آنان نشان دهیم، لذا قضاوت‌هاى این افراد دربارهٔ ما اغلب از روى ظاهرمان صورت مى‌گیرد.

بدین‌ ترتیب چه غلط و چه درست، ظاهر هر کس در نحوهٔ قضاوت مردم دربارهٔ او مؤثر مى‌افتد پس چه بهتر که به آراستگى ظاهرى توجه شود.

ظاهر آراسته به درست ایستادن، درست را‌ه‌رفتن، تمیز بودن لباس و متناسب بودن آن بستگى دارد.

در عین حال پاکیزگى پوست، موها، دندان‌ها و سایر اعضاى بدن نیز در این میان اهمیتى به‌سزا دارد چون بى‌توجهى به آنها سبب بروز بیمارى‌هاى مختلفى مى‌شود که اگر هم واگیر نباشند، لااقل سبب دور شدن مردم از ما خواهند بود.

دقت و توجهى که هر شخصى در نگهدارى سلامت و بهداشت خود مصروف مى‌دارد بستگى به میزان ارجى دارد که براى این موضوع قائل است.

انسان اغلب تا هنگامى که از سلامت کامل برخوردار است معمولاً کمتر به موضوع سلامتى توجه داشته و نسبت به اهمیت آن بى‌تفاوت مى‌باشد و چشمان او بیشتر متوجه سایر مسائل و مقاصد زندگى است.

فقط هنگامى فرصت پیدا مى‌کند به ارزش واقعى آن پى ببرد که در چنگال بیمارى اسیر گردد.

در این موقع است که براى اعادهٔ سلامت خود تقلا و تلاش نموده و با خود مى‌گوید 'راستى سلامتى مهم‌ترین نعمتى است که در زندگى نصیب بشر شده است' و این همان کسى است که تا قبل از ابتلاء به بیمارى کمترین توجهى به سلامت و بهداشت خود نداشت.

آرى انسان تا چیزى را از دست ندهد به ارزش واقعى آن پى نخواهد برد به عبارت ساده‌تر از دست دادن آن چیز سبب مى‌شود که چشم انسان نسبت به اهمیت و ارزش آن بازتر شود.

عده‌اى از مردم تصور مى‌کنند که وقتى در شخص علائم بیمارى خاصى پیدا نباشد سالم بوده و بهداشت وى رعایت شده است.

بدین لحاظ مبناى ارزشیابى بهداشتى را تنها در سالم بودن مى‌دانند.

البته سلامت متضمن بیمار نبودن هست ولى سلام بودن چیزى بیشتر از بیمار نبودن است.

یک لحظه به جوابى که به احوال‌پرسى دیگران مى‌دهید فکر کنید وقتى کسى از شما مى‌پرسد 'حال شما چطور است' قبل از جواب دادن چه فکرى مى‌کنید؟

آیا گفتن کلمهٔ 'خوبم' به این معنى است که در بدن خود دردى احساس نمى‌کنید و بیمار نیستید؟

یا آن که منظور شما این است که یک 'شمای' دیگر هم علاوه بر بدنتان وجود دارد که خوشحال، راضى و خوب است، اگر چنین است پس وجود شما ترکیبى از تن و روان شما است که به هم وابستگى دارند و سلامت یکى در سلامت دیگرى مؤثر است.

به‌عبارت ساده‌تر تأمین بهداشت با حفظ سلامت و بهداشت تن و روان تواماً عاید مى‌گردد و عدم ابتلاء به بیمارى یا ناتوانى و نقص عضو دلیل بر سلامت و بهداشت نیست بلکه سلامت روانى نیز همراه با سلامت جسمى در تکمیل بهداشت باید منظور گردد.

در مقابل کسانى که نسبت به مسائل بهداشت بیگانه بوده و یا توجه کمترى به آن دارند، افرادى نیز وجود دارند که نهایت دقت در بهداشت خود به‌عمل مى‌آورند.

این افراد داراى قدرت و کارآئى بیشترى بوده، خوب مى‌اندیشند و با حوصله زیاد و رفتار پسندیده با دیگران معاشرت مى‌نمایند.

شما علائم سلامت کامل را در چهره و رفتار آنها به‌خوبى تشخیص مى‌دهید.

تمامى اعضاى بدن آنان داراى شرایطى است که لازمه یک فرد سالم مى‌باشد و سلامتى را در گفتار و کردار این افراد که با قدرت، پرحوصله، خوش‌رو و شاد هستند مى‌توان تشخیص داد.

براى داشتن بهداشت خوب هر کس بایستى به مقیاسات زیر توجه نموده و در مورد هر یک رعایت اصول مربوطه را بنماید:
۱.

نظافت و بهداشت اعضاى بدن
۲.

تغذیه و بهداشت مواد غذایی
۳.

خواب و استراحت
۴.

ورزش و تفریح
۵.

عدم اعتیاد به مخدرات و محرکات
۶.

مراقبت‌هاى پزشکی
۷.

توجه کافى به مسائل بهداشت روانی
علاوه بر معیارهاى فوق، یک سرى مسائل بهداشتى نیز وجود دارند که باید در محیط زیست انسان تأمین گردد تا موجبات بهزیستى جسمى و روانى و اجتماعى براى او فراهم شود.

به‌عبارت ساده‌تر کنترل و مهار آن دسته از عوامل محیط که بر رشد، تکامل، تندرستى و بقاى انسان‌ها اثر سوء دارند در این دسته از خدمات بهداشتى جاى گرفته‌اند.

از اهم این خدمات مى‌توان به بهداشت آب و هوا، دفع بهداشتى فاضلاب، اقدامات بهداشتى مربوط به جمع‌آورى و دفع زباله، آموزش بهداشت و رفتار بهداشتی، پیشگیرى و کنترل بیمارى‌هاى واگیر و مزمن، ارائه خدمات درمانى مطلوب و بهداشت مسکن اشاره نمود.

مسؤولیت انجام این دسته از خدمات در اکثر موارد با دولت مى‌باشد که با بهره‌گیرى از نیروى انسانی، خدمات مذکور را طرح‌ریزى و پیاده مى‌نماید.

چون اجراى این خدمات بستگى کامل به وضع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگى و غیره دارد، لذا نحوهٔ اجراى آن در تمام ممالک یکسان نبوده و اغلب کشورهاى عقب افتاده و در حال توسعه، به‌دلایلى نظیر مشکلات مالى و فقدان نیروى متخصص، هنوز در سرویس‌دهى آنها توفیق کاملى نیافته‌اند.

امروزه مسئله بهداشت از موضوعات مهم جوامع انسانی است؛ اگرچه در گذشته نیز زندگی انسان بی بهره از بهداشت و پاکیزگی نبوده؛ پیامبر رحمت (ص) در نقطه ای از جهان به رسالت الهی مامور شد که در باره مظاهر تمدنی و مسائل بهداشتی و علم سابقه نداشت؛ کتاب و دینی که پیامبر برای جهانیان از سوی خداوند آورد، برخوردار از محتوای غنی در فرهنگ و مسائل مربوط به هدایت انسان و نجات او از جهالت بود.

آن حضرت به فرهنگ سازی در تمام زمینه های حیات معقول جهت ترقی به سعادت مطلوب پرداخت، اگر گفته شود بخش قابل توجه از فرامین الهی در کتاب او (قرآن) مربوط به اصلاح زندگی و امور حیات مادی انسان هست، سخنی دور از حقیقت نیست.

اساساً قرآن کتاب هدایت و اصلاح انسان درحیات دنیا است، از این روی تعالی و سعادت مطلوب در آخرت به شرط اکتساب شایستگی در دنیاست.

طهارت و پاکیزگی در اسلام شرط مقدمی در تمام جنبه های عبادی می باشد.

می توان ادعا کرد که عنوان یکی از ماموریت های پیامبر(ص) بهداشت و پاکیزگی و نظافت لباس، بدن، خوراک و سایر ابعاد زندگی انسان بوده، که در قرآن و سنت او منعکس شده و در ترویج و مقبولیت دین او تاثیر شایسته داشته است.

پیامبراکرم در توجه به بهداشت و رعایت آن الگو است و سیره نمایان و قابل تاسی دارد.

در این مقاله به گوشه هایی از این بعد از زندگی پاکیزه آن حضرت جهت اقتباس و پیروی اشاره می شود.

بهداشت فردی درسیره ی نبوی بهداشت به معنای نیکو داشتن، نگهداری تندرستی، حفظ صحت است.(بهشتی، 1367،19) و در اصطلاح به مجموعه فعالیت ها و اقداماتی که برای بهبود و ارتقای تندرستی و توانایی یک فرد یا جامعه انجام می شود، بهداشت می گویند؛ که شامل همه دانش ها و روش هایی است که به حفظ سلامت فرد و جامعه کمک کند.

اهمیت بهداشت در اسلام: با نگاه به وضع بهداشت در زندگی عربِ عصر جاهلی و مقایسه آن با پس از بعثت می توان دریافت که تاکیدهای قرآن و دیدگاه و سیره نبوی در تغییر فرهنگِ زندگی اثرگذاری عمیق و چشمگیر داشته است.

عرب قبل از اسلام، از نظر بهداشت و کیفیت تغذیه و خوراک که از نمادهای تمدنی است، وضع اسف‌باری داشت.

خوردن خون و گوشت درندگان و خزندگان، و حیوانات وحشی و حتی گوشت انسان نیز در بین آنان رواج داشت.( جاحظ،1419، 299) آنان در اشعار خود به هجو قبایل با خوراکی‌های پست، پرداخته و نمایی از فرهنگ تغذیه عرب را به تصویر کشیده‌اند.(همان، ص300) این گزاره‌های ادبی بیان‌گر وضع معیشتی عرب و فقدان هرگونه بهداشت و توجه به این مسائل، قبل از اسلام است.

آنان از خوردن گوشت سگ نیز ابایی نداشتند؛ عرب با این خوراکی ها که فاقد بهداشت بود، تنها به فکر تأمین خوراک به حسب ضرورت بود.

برخی از آثار ادبی سروده‌هایی دارند که حاکی از این مسئله است که برخی از قبایل عرب از خوردن گوشت سگ چاق خود پرهیز نداشند.(همان، ص301) همه اینها علاوه بر فقدان بهداشت در امر تغذیه و پست بودن خوراک آنان، بیان گر درنده‌ خویی و نهایت قساوت و گمراهی برخی از قبایل عرب قبل از اسلام است.

دین اسلام آداب رسوم آنان و فرهنگ‌شان را دگرگون و تعالی بخشید.

امیرمؤمنان(ع) وضع فرهنگی و معیشتی عرب را قبل و بعد از اسلام مقایسه و تأثیر نبوت و کتاب آسمانی را در تمام ابعاد زندگی عرب تبیین نموده و می فرماید: «عرب قبل از اسلام در پست‌ترین معیشت و زندگی قرار داشت و فاقد معرفت و تشخیص بود؛ بهترین غذای آنان خرما بود که به آسانی تحصیل نمی‌شد، فاقد زراعت و کشاورزی، به ویژه در مکه شرایط سخت‌تری نسبت به یثرب حاکم بود؛ و آغاز دعوت پیامبر اکرم(ص) در مکه و دعوتش از مکیان بود که با مقاومت سرسخت قریش و قبایل دیگر مواجه گردید.» (ابن ابی الحدید، 1378ق ج2، ص20 و ص185 و ج7، ص114؛ نهج البلاغه خطبه 104) احمد امین مصری که خود عرب است، درباره‌ وضعیت معیشتی اعراب قبل از اسلام چنین می‌نویسد: «...

گوشت آنها را با یک مختصر طبخی ساده می‌خورند ...

و نیز سوسمار و موش صحرایی و پشم شتر را هنگام تنگ‌دستی می‌خوردند ...

و هنگام اضطرار، آب و عصاره موادی را که در شکم حیوانات است می‌خورند.

از خوردن هیچ جانوری هر چه باشد، خودداری نمی‌کردند».

(احمد امین، 1377، 23) اما پس از ابلاغ آئین اسلام به تدریج فرهنگ قرآنی و فرامین الهی و نوع رفتار پیامبر هنجارها و آداب و رسوم را دگرگون کرد.

وضع عمومی معیشت نیز مشمول این دگرگونی بود.

(جاحظ، 1419ق، 273ـ310) بهداشت در قرآن: در قرآن کریم به مسئله بهداشت توجه ویژه شده و برای آن آثار معنوی فراوانی ذکر گردیده است.

واژه ها و مفاهیمی که در قرآن برای اهمیت بهداشت می توان یافت؛ واژه هایی مانند: طیب، طهر و غسل است.

واژه ای چون غسل، به شستشوی ظاهری توجه ویژه و حکمی داشته و برخی مانند: طیب و طهر مفهومی فراگیر از ظاهر و باطن دارد.

(جرجانی، ج1، ص 535) بنابر این می توان گفت، در قرآن مقصود از این مفاهیم بهداشت ظاهری و باطنی است.

بسیاری از مفسرین معاصر یا همه آنها آیاتی که این واژه ها در آنها وجود دارد (.زین العابدین رهنما،1346، ج‏1، 199) و گاهی فراتر از آنها را مانند: دوری از زنا و مقاربت با همسران، در ایام حیض) معادل بهداشت فردی و خانوادگی، تفسیرکرده اند؛ (مکارم شیرازی 1368، ج1، 588) «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ» به نظر «یُحِب التّوّابین» براى آن آمده که اگر تا به حال با زنان در حال حیض آمیزش مى‏کردید، از هم اکنون توبه کنید که خدا توبه‏کاران را دوست دارد.

تطهیر و پاک شدن خواه به وسیله شستشو باشد یا غسل، موجب نظافت و مورد رضاى خداست.

لفظ «یُحبُّ المتطَهرِّین» ارزش بهداشت و پاکیزگى را روشن مى‏کند، اسلام طرفدار پاکى و پاکیزگى است و به آن فرمان مى‏دهد.

(قرشی، ج‏1، ص411) رعایت بهداشت در قرآن برای جلب دوستی خداوند و رسیدن به ترقی معرفی شده است.

«خداوند پاکیزگی را دوست دارد»؛ (توبه، 108) چون پاکیزگی نمایانگر جلوه ای از زیبایی هاست؛ به همین جهت پیامبر(ص)، نظافت و پاکیزگی را نمایی از ایمان برشمرده است.

(ابن حمدون، 1417، ج9، ص85) خداوند در قرآن پاکیزگی را این گونه وصف نموده و پاکیزگان را دوست خود بر شمرده است.

(بقره، 222) رستگاری یکی از فواید بهداشت و پاکیزگی است؛ دوری از خبائث و پلیدی ها در قرآن از علائم رستگاری است.(مائده،90) بهداشت و پاکیزگی در قرآن ملاک و معیار ارزش گذاری اشیاء شمرده شده و چیزهای پاکیزه نماد خوبی ها دانسته شده است، که پلیدی ها در مقایسه با آنها بی ارزش هستند.

(مائده،100 ) بهداشت شرط اساسی استفاده از نعمت های زمینی و مواهب است.

از نگاه قرآن، هر نعمتی که به وصف پاکیزگی متصف است؛ قابل بهره وری است.

چیزهای کثیف و غیر بهداشتی ممنوع از بهره مندی هستند.

با توجه به تعریفی که از بهداشت شده و مقبولیت همگانی دارد، اشیاء و مواد غذائی غیر پاکیزه برای انسان زیان آور و برای سلامتی زیان بار به شمار آمده اند؛ از این روی قرآن شرط بهره مندی از خوراکی ها و ...

را پاکیزگی و بهداشتی بودن آنها برمی شمارد؛ (بقره،166) خوردن چیزهای پاکیزه بر شما مجاز شد.(مائده، 87) وصف طیب به معنای پاکیزگی و برخورداری از بهداشت است که قیدی برای حلال ذکر شده است.

در این وصف، نکته بسیار ظریف نهفته است که هر طیبی را حلال و قابل خوردن نمی شمارد؛ بلکه غذای گوارا و پاکیزه ای که حلال است، از بهداشت کامل نیز برخوردار است و خوردن آن مجاز است.

(مائده، 4 و5) ای پیامبر وقتی از تو می پرسند چه چیزی حلال شده؟

بگو برای شما چیزهای پاکیزه حلال شده است.

قرآن کریم به ظرایف هر دستوری توجه می دهد؛ اگر در امر بهداشت توصیه و سفارش دارد، سخن جامعتر و پرفایده را بیان می کند.

از نظر ظاهری نیز به نظافت و بهداشت رویکرد عمیقی در قرآن وجود دارد.

(مائده، 6) و خوراکی که دارای بهداشت ظاهری است وگوارا می نماید، بهداشتی را مد نظر قرار داده که مرتبهای بالاتر و جامعتر از بهداشت ظاهری است و برای سلامتی روحی و جسمی مفید و لازم است، بیان قرآن عمیقتر و فراتر از ظاهر است.

لذا کامل ترین وجه را معرفی و مناسب با طبع و فطرت سالم انسان برمی شمارد.

بهداشت ظاهر و لباس آیاتی نیز در قرآن وجود دارد که درباره‌ بهداشت و پاکیزگی جامه و لباس، سخن گفته و به اهمیت آن پرداخته است؛ «جامه و لباست را پاکیزه دار» (مدثر، 41) این خطاب وقتی به پیامبر نازل شد که او را به عبادت ترغیب می‌فرمود.

مفسرین بر این باورند که خداوند در این آیه پیامبر(ص) بر را کوتاه کردن لباس از پایین و آستین دستور می‌دهد؛ چرا که، که رسم عرب بر پوشیدن لباس بلند بود.

خداوند این فرهنگ را اصلاح می‌کند، که لباس‌هایشان بر زمین کشیده شده و کثیف می‌شد و با همین حال در خانه و در اجتماع حاضر می‌شدند.

برخی دیگر بر این گمان هستند که منظور شستن لباس با آب است که خداوند صریحاً از پیامبر می‌خواهد که با لباس‌های پاکیزه در عبادت حاضر شود؛ این مسئله بیانگر اهمیت و نقش پاکیزگی و بهداشت پوشش در قبولی عبادت، که موضوع دستور خداوند بر پیامبر قرار گرفته است.(علامه طباطبایی، ج 6، ص171؛ همان، ج20، ص127) علامه طباطبائی بر این باور است که خداوند در این آیه ضمن تشریع نماز به تشریع طهارت در لباس برای نماز پرداخته است.

در هر صورت توجه به پوشش در آیات مختلف بیان گر اهتمام قرآن، به مسئله بهداشت در پوشش می‌باشد.(راوندی، 1405، ج1، ص 68) برخی از تفاسیر معنای «طهر» را عام گرفته و برای هر حال مؤمن (نماز و غیر نماز) لازم دانسته‌اند.

از این آیه استفاده می‌شود که، پاکیزگی و نظافت و آراستگی ظاهری و مراقبت از بهداشت لباس در قرآن موضوعیت داشته که خداوند به آن اهمیت داده است و در آغازین روزهای وحی به پیامبر که مخاطب اول قرآن است، دستور داده تا ضمن ابلاغ توحید به این مساله نیز عطف توجه کند.

در آیات دیگر نیز به صراحت اهمیت بهداشت عمومی برای مؤمنین تبیین شده و خداوند پاکیزگان و زیباگرایان مؤمن آراسته را دوست می‌دارد.(توبه، 108) امر به نظافت و غسل (مائده، 6) در هنگام عبادت یا پس از تلاقی به نجس‌ها و پرهیز از پوشیدن لباس‌های پوستی که از حیوانات نجس تهیه شده(مائده،3؛ بقره،173؛ نحل، 115) نیز به مراتب، بیانگر اهمیت بهداشت در دین اسلام می‌باشد.

بهترین مبنای رسول گرامی برای اهتمام امر بهداشت در تمام امور، براساس آنچه که درباره بهداشت در قرآن تاکید شده است، می باشد.

در سیره ایشان نکاتی نیز بسیار دقیق و موشکافانه درباره توجه به بهداشت فردی و اهتمام به آراستگی و پاکیزگی ظاهری و دوری از پلیدی دیده می شود.

به اختصار در این مقاله به برخی از آنها پرداخته می شود: 1- توجه به بهداشت در تغذیه: بر اساس نص قرآن پیامبر اکرم (ص) در رفتار از امور شخصی و فردی تا آداب و امور اجتماعی (شیخ طوسی، ج‏8، ص328؛ [سوره الأحزاب، الآیات 21 الى 25]) سرآمد و اسوه است.

(احزاب، 21) از جمله این امور توجه به بهداشت بود که ابتدا خودشان عمل می‌نمود و پس از آن نزدیکان و خانواده را دستور و سفارش می‌کردند.

در مرحله بعدی مردم و عموم مسلمانان مدینه و مسلمان آینده و انسانها را به رعایت بهداشت و عمل به دستورات اسلام سفارش می‌کرد.

پیامبراکرم به اهمیت بهداشت و نظافت در اسلام به حدی تاکید داشت که گاهی علت توقف وحی از طرف خداوند را کوتاهی مسلمانان در رعایت بهداشت و پاکیزگی می دانست.

از این رویکرد الهی به امر بهداشت بر می آید که ممکن است آلوده بودن محیط زندگی و جامه و بدن سبب نزول بلا و گرفتاری و بسته شدن درهای رحمت برای یک امت باشد و انواع بیماری ها در جامعه شیوع یابد و مرگ و میر و قحطی فراگیر شود.

از این روی بهداشت اجتماعی در اسلام و سیره نبوی و دیگر پیشوایان بسیار مهم نمایان شده و با سرنوشت انسان پیوند خورده است.

براین اساس انواع غسل ها در اسلام و سیره نبوی وجود دارد که برای آنها پاداش و وعده های معنوی و ظاهری در نظر گرفته شده است، (شیخ طوسی، 1390ق، ج1، ص 98) که مسلمانان بدین وسیله تشویق به حفظ بهداشت و پاکیزگی فردی و اجتماعی گردیده اند.

روش پیامبراکرم(ص) از آغاز رسالت در تمام امور از ترتیب عقلانی بسیار منظم و نتیجه بخش برخوردار بوده؛ به نحوی که سیره اش در تمام امور قابل الگو برداری و ضابطه مند است.

پیامبراکرم (ص) در هنگام خوردن، این دستورات خاص بهداشتی را، رعایت می‌کرد: 1.

قبل از هر چیز با گرسنگی کامل بر سر سفره حاضر می‌شد و قبل از سیر شدن دست می‌کشید و پرخوری نمی‌کرد.

اصحاب خود را نیز به این روش دعوت و از پرخوری وآروغ زدن بر سر سفره و در جمع نهی می کرد.

(شیخ حرالعاملی، 1409، ج2، ص81) اولین آسیب پرخوری و مصرف بی رویه غذا، استهلاک دستگاه گوارش و کاهش عمر آن هاست.

بیماری ها وقتی در بدن، زمینه رشد پیدا می کنند که نظام دفاعی بدن نتواند در مقابل ویروس ها و میکروب ها مقاومت نماید.

علت کاهش توان دفاعی، پیری سلول های بدن و استهلاک آنها است که حاصل فرایند کار و تلاش فراوان بدن جهت هضم و جذب غذاها و دفع سموم و اضافات آنهاست.

2.

پیامبر برای اجرای دستورات بهداشتی برای آنها تضمین و پشتوانه عملی و پایبندی در نظر می گرفت.

علاوه براینکه در وهله اول، خود پایبندی پایدار و مداوم نشان می داد؛ برای آنها پادش اخروی پایدار و مستمر که نشانگر نتیجه باطن اعمال و رفتارهای بهداشتی بود مقرر می کرد.

آن حضرت پس از شستن کامل دست و صورت و انجام وضوء و مسواک بر سر سفره می نشست و می فرمود، هرکس علاقه مند است در خانه اش، برکت باشد با وضوء بر سر سفره بشیند.

این شیوه فرهنگ سازی با اصول بهداشتی تنها در مکتب او صورت گرفته که در جوامع اسلامی نمایی از دین محسوب می گردد.

3.

نمک و سرکه دو مواد غذایی افزودنی هستند که خاصیت ضد انگلی و ویروسی دارند؛ نمک در جذب اکسیژن برای سلول ها از ریه ها و تقویت گلبول ها برای مبارزه با میکروب ها و مواد خارجی (رضا پاک نژاد، 1349، ج4، ص128) موثر است.

پیشرفت علوم تجربی این خواص را برای این دو ادویه اثبات کرده؛ چهارده قرن پیش در جامعه عربستان و جوامع دیگر درباره خواص مواد چون نمک و سرکه و ...

کسی فکر و اندیشه ای نداشت.

اگرچه استفاده از آنها در غذا رواج داشته اما پیش از غذا چشیدن نمک و سرکه روش معمول نبوده؛ اما پیامبر اکرم(ص) با نمک آغاز به خوردن می‌نمود و به دیگران سفارش می‌کرد و آنرا به عنوان عمل استحبابی (دارای پاداش) مطرح می کرد.

بدین روش فرهنگِ بی توجه به بهداشت و پاکیزگی عربستان را به تدریج تغییر داد و بهداشت و اهتمام به سلامتی را همگانی می کرد.

4.

بر سر سفره طولانی می‌نشست، و به آن اهمیت می‌داد و غذا را بسیار می‌جوید.

5.

از ظرف مقابل خودش غذا می‌خورد.

ظاهراً ظرف شخصی داشت و هنگام خوردن به صورت دیگران، خیره نمی‌شد و از مقابل کسی غذا بر نمی‌داشت مگر سبزی، نمک و ...

.

6.

در غذا نمی‌ دمید.

شاید دمیدن در غذا عمل غیر بهداشتی تلقی شود؛ از آن جهت که میکروب و یا ذرات معلق در هوا که آلوده هستند، با دمیدن روی غذا نشسته و آن را آلوده می کنند.

7.

پرهیز از خوردن غذای داغ؛ به جهت آسیب رسانی به بافت های مخاط دهان و دندان ها کاملا امر بهداشتی است، که در سلامتی دهان و دندان موثر است.

از این روی پیامبر توصیه فراوان می کرد که از خوردن غذای داغ پرهیز کنید.

هرگز غذای داغ نمی‌خورد و آنرا منع می‌کرد و برای سلامتی زیان بار می دانست.(طبرسی، همان، ص71) 8.

آب را یکباره به سر نمی‌کشید، بلکه با مکث و سه بار می نوشید و آرام می‌خورد و با غذای چرب آب کمتر می‌خورد.

(همان، ص77 و ص31) دوست داشت در ظرف های تمیز و بهداشتی بلورین که از شام برایش می آودند، آب بخورد که آنها را تمیز ترین ظروف می دانست.

(کلینی، همان، ص77) گاهی نیز با دستهایش و یا ظروفی که از چوب می ساختند؛ آب می خورد.

(طبرسی، همان، 76 و32) 9.

لقمه‌ها را بسیار کوچک بر می‌داشت.

10.

نان خورده و ریزه‌های بر سر سفره را جمع می‌کرد و می‌خورد.

11.

وجود نمک یا سرکه و سبزی بر سر سفره جهت بهداشتی دارد؛ چون نمک و سرکه هر دو ضد عفونی کننده هستند و قبل از شروع غذا استفاده از یکی آنها مستحب شمرده شده است؛ پیامبر (ص) اغلب نمک و سرکه و سبزی بر سر سفره‌اش بود.(عبدالله بن بهرام دارمی، ج2، ص102ـ95) امروزه با استفاده از علوم تجربی اثبات شده که سبزی ها حاوی موادی بنام فیبرها هستند که مهمترین عامل پیشگیری از سرطان می باشند؛ از این روی پیامبر و معصومان دیگر بر سر سفره به لحاظ خواص ضد ویروسی آن، سبزی مصرف می کردند.

2- توجه به بهداشت بدن و لباس: پیامبر اکرم در جامعه ای به پیامبری برانگیخته شد که از نظر تمدنی و بهداشتی دارای وجه برجسته ای نبوده و به آن توجه عمومی و انگیزه کافی وجود نداشت.

براین اساس به اصلاح امور زندگی و بهبود معیشت آنان نیز توجه نمود و خداوند نیز در این راستا از وی پشتیبانی کرد.

لذا علاوه بر سیره پسندیده، در امور زندگی خصوصاً بهداشت دستورات بهداشتی نیز از آن حضرت خطاب به امتش رسیده که هر زمان به آنها نیازمند هستند.

به برخی از این توصیه ها اشاره می شود: 1.

شستن لباس: در میان عرب و محیط عربستان توجه به بهداشت و پاکیزگی کمتر بود، به ویژه اینکه بعضی با لباس های کثیف در انظار حاضر می شدند.

پیامبر(ص) رحمت با تلاش فروان و با بیان احکام و نصایح ویژه و با لطافت و نرمش خاص که مورد ستایش قرآن است (آل عمران، 159) تمام رفتارهای ناپسند را از زندگی عرب محو کرد یا با نوعی کنش ناپسندی آنها را برای آنان بیان کرد؛ تا به تدریج به سوی زندگی پاکیزه رغبت داشته باشند.

درباره رعایت پاکیزگی سعی کرد بدون تنش، عیوب آنها را یاد آوری و نظافت را به عنوان عبادت و همراه پاداش اخروی و آسایش زندگی مطرح کرد و در غالب احکام دینی به آن ها تبیین کرد و آنان را به شستشو و بهداشت ترغیب نمود و بارها فرمود: لباس‌های خود را بشویید و از ژولیدگی و کثافات دوری کنید.

(سیوطی، 1401، ج1، ص184) 2.

پرهیز ازآلودگی و ژولیدگی: خداوند چروک و ناپاک بودن لباس و ژولیدگی را دشمن می‌دارد (ابن عساکر، 1415، ج36، 124)؛ در سایه این رهنمودهای بهداشتی و فرهنگی که پیامبر(ص) برای مردم و تازه مسلمانان می فرمود، به تدریج سبک زندگی آنان را به سوی تعالی تغییر داد.

سفارش به نزدیکان: اصلاح هر فرهنگ و بنای روش نو، نیازمند بستر مناسب برای تجربه نمودن است.

پیرامون نزدیک؛ در امر فرهنگ سازی می تواند در صورت موفقیت، برای دیگران الگو و سرمشق باشد؛ از این روی پیامبر هر دستوری را از خویشان و نزدیکان شروع می کرد از دعوت(شعراء، 214) تا اعلام حجاب (احزاب، 59) و نماز (طه، 132) و...

همه از خویشان و نزدیکان آغاز شده است.

درامر بهداشت اجتماعی و فرهنگ سازی بهداشتی، علاوه بر اینکه خود پایبندی استوار داشت، به أنس، خادم خود، توصیه می‌کند: «به پاکیزگی لباس و نظافت شخصی زیاد اهمیت بده و به بهداشت خود مراقب باش تا خداوند عمرت را زیاد کند...».

(شیخ مفید، 1413،ص 60) پیامبر اکرم با این نگرش و روش، اسلام را به مسلمانان معرفی و بنای اسلام را با بهداشت و پاکیزگی آغاز کرد و ریشه ژولیدگی و خمودی را از دین اسلام می‌زداید و هیچ جایگاهی به این گونه رفتارها که ظاهراً در بین برخی از صحابه وجود داشت باقی نمی‌گذارد و آن را با اساس ایمان بیگانه دانسته و پاکی را با ایمان پیوند می‌دهد.

پاکیزگی نماد مسلمانی: مردم یثرب به خاطر نداشتن فرهنگ مستقل، مجاورت و داشتن زندگی مشترک با یهود در برخی از مظاهر فرهنگی از سبک زندگی یهود پیروی و تاثیر پذیر بودند؛ (احمد امین، 1337، ص42) از این روی آن حضرت رفتار قوم یهود را که با هیئت و لباس مندرس و کریه در جامعه حاضر شده و به نظافت اهمیت نمی‌دادند، نادرست شمرد و مسلمانان را به رعایت دستورات شرع مقدس و متمایز شدن با یهود دستور داده و فرهنگ اسلام را فرهنگی اصیل و برگرفته از توحید نشان می‌دهد.

(ابن عساکر، پیشین، ج36، ص 124) و هنجارهای غیر بهداشتی که یهود گرفتار آن شده بودند را از علل و اسباب، مفاسد و پیامدهای اخلاقی و اجتماعی آن می داند و به مسلمانان در این باره هشدار می‌دهد.(همانجا) 5.

اهتمام به آرایش مو و لباس: وقتی پیامبر اکرم(ص) خودش را پیرایش می‌کرد و آینه نداشت، به ظرف آب زلال می‌نگریست.

روزی، به این سبک و با نگاه بر کاسه آب خود را می آراست و موهای خود را تمیز کرده و شانه می زد.

وقتی مؤمن دوست خود و برادر دینی را با لباس ژولیده و مندرس و غیر نظیف ببیند، افسرده و دلگیر و نگران می‌شود.

پیامبر اکرم(ص) این قدر به مؤمنین و خوشحالی و نشاط آنها اهمیت می‌دهد که دوست نداشت آن ها با دیدن ظاهری غیر آراسته از دوستان رنجیده خاطرشوند.

نشاط جامعه اسلامی برای پیامبر مهربان اسلام، اینگونه دارای اهمیت و جایگاه است که حاضر نیست به خاطر ژولیدگی ظاهری همدیگر، دلگیر شوند.

این فرهنگ اسلام است که دارای چنین پیشوایی است.

اما معاندان اسلام از این پیامبر چهره ای دگرگونه و خشن به جهان معرفی می کنند که از کم کاری دانشمندان اسلامی است که کتابهای سیره خود را اختصاص به امور نظامی و دفاعی پیامبر دادند و این زیبایی ها را برجسته و آن گونه که شایسته است، مطرح نکردند.

شاید مهمترین چیزی که پیامبر درباره‌ لباس و پوشش به آن توجه داشته، بهداشت لباس بوده که گمان می‌رود بدان جهت باشد که خداوند در اولین فرامین آسمانیش این مساله را آغازین راه دیانت اسلام قرار داد.

(مدثر، 4) پاکیزگی لباس و ظاهر و اینکه بهداشت و طهارت در اسلام قبل از همه فرائض، فرض شده و در کتب فقهی سرآمد مباحث است، این رویکردها و رویکردهای خاص دیگر که در رهنمودهای نبوی وجود دارد، بیانگر نکات زیبا در توجه پیامبر (ص) به بهداشت و نظافت پوشش می‌باشد.

در نگره‌ نبوی گزاره‌های فراوانی درباره رعایت بهداشت لباس وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود: پیامبر اکرم با این نگرش و روش اسلام را به مسلمانان معرفی کرد و بنای اسلام را با بهداشت و پاکیزگی آغاز کرد و ریشه ژولیدگی و خمودی را از دین اسلام می‌زداید و هیچ جایگاهی به این گونه رفتارها، که ظاهراً در بین برخی از صحابه وجود داشت باقی نمی‌گذارد و آن را با اساس ایمان بیگانه دانسته و پاکی را با ایمان پیوند می‌دهد.

پوشیدن لباس پاکیزه و تمیز: لباس تمیز و نو را عامل سلامتی و عمر طولانی معرفی کرد و فرمود: لباس پاکیزه و نو بپوشید تا زندگی خوب و عمر طولانی داشته باشی(احمد بن یحیی، بلاذری، 1417، ج10، ص344 ) از آن رو که انتخاب رنگ مناسب برای لباس در سلامتی روحی و جسمی تأثیر دارد و این تأثیر از نظر علمی نیز ثابت شده (عشرت ساطعی، 1383، ص32ـ33.) تأثیر لباس تمیز در سلامتی پوست و شادابی روح، عاملی است که سلامتی و حیات سلول‌ها را بالا می‌برد.

(ابی داود،1410ق، ج2، ص267) نتیجه‌ این فرایند استمرار حیات تمام اعضای بدن که به عبارت دیگر عمر طولانی است.

حکمت کلام نورانی پیامبر(ص) را می‌توان چنین دریافت که پوشش نو و پاکیزه تأثیر مستقیم در استمرار حیات انسان دارد.

زیبایی لباس با رعایت بهداشت: زیبایی لباس تنها به تازه بودن آن نیست بلکه لباس پاکیزه و نظیف زیباتر از لباس نو دیده می شود.

پیامبر(ص)اکرم به بهداشت لباس و دوری از پوشیدن لباس های چرکین تاکید داشت و هرگاه فردی ازیاران خود را دراین هیئت می دید، به سختی او را از این پوشش نهی و او را با مهربانی به پوشیدن لباس های پاکیزه ترغیب می کرد و بارها در جمع اصحاب خود می فرمود: «حسنّو لباسکم و اصلحوا رحالکم حتی تکونوا کانکم شامه فی الناس» (ابن حجرعسقلانی، 1415، ج7، ص15)لباس‌های زیبا و پاکیزه بپوشید و اسباب زندگی پاکیزه داشته باشید؛ به شکلی که در بین مردم مانند خال نمایان باشید.

یعنی زیبا و خوش پوش در جمع مؤمنین حاضر شوید؛ زیبایی نماد است که پیامبر آراستگی ظاهری را به زیبایی خال تشبیه می‌کند.