-6 بررسی آثار و علائم رویداد ENSO در ایران
در این بررسی وضعیت اقلیمی ایران در طی سال وقوع رویداد مورد مطالعه قرار گرفته است و بطور کلی 6 رویداد النینو از سال 1960 الی 1989 بررسی شده است.
قبل از هرگونه توضیحی در ذیل سالهای وقوع رویداد النینو که از مرجع 2 اقتباس شده، آورده می شود.
همانطور که در جدول 2 دیده می شود در طی یک پریود 1960 الی 1989، 8 رویداد ضعیف، متوسط و قوی در سالهای زیر اتفاق افتاده است:
1987 – 1986 – 1983 – 1982 – 1976 – 1972 – 1969 – 1965
در بررسی انجام شده فعلی به استثناء دو رویداد بزرگ 83-1982، در سایر رویدادها کار بررسی دنبال شده، جدا کردن ایندو رویداد بدان علت است که اساساً شکل گیری ایندو رویداد در مقایسه با سایر رویدادها وضعیتی غیرکلاسیک داشته و در واقع یک نابهنجاری درون نابهنجاری اصلی بوده، بدین معنا که اصولاً نابهنجاری های دما در رویدادهای کلاسیک در سواحل شرقی آمریکای جنوبی (سواحل پرو و اکوادر) شکل می گیرد و سپس به سمت غرب توسعه می یابد ولی رویداد بزرگ 83-1982 در فرم مختلفی ظاهر شده در این رویداد در طی سال 1982، نخست آب گرم بطور غیرمعمول در غرب و مرکز اقیانوس آرام توسعه یافته و سپس این گرمایش به سمت شرق منتشر شده است.
به همین دلیل در بررسی انجام شده فعلی رویداد 83-1982 درنظر گرفته نشده است.
1-1-6 مراحل انجام کار
بعنوان نخستین قدم اقدام به جمع آوری داده های دما، بارندگی و فشار QFF، تعدادی از ایستگاههای سینوپتیک به شکل میانگین های ماهیانه در طی پریود 1960-1989 شد.
پس از دریافت این داده ها از مرکز کامپیوتر سازمان هواشناسی کشور، برای انجام کار نخست توسط یک کار کامپیوتری.
برنامه ای به زبان C نوشته شد و بدنبال آن نمودارهای فصلی از پارامترهای دما، بارندگی و فشار در طی پریود مذکور و برای 15 ایستگاه سینوپتیک کشور بدست آمد.
ایستگاههای انتخابی به شرح ذیل می باشند:
تبریز از منطقه شمالغرب
بابلسر از منطقه شمال
مشهد از منطقه شمال شرق
کرمانشاه از منطقه غرب
اهواز و بوشهر از منطقه جنوب غرب
بندر عباس از منطقه جنوب
ایرانشهر از منطقه جنوب غرب
زاهدان و زابل و بیرجند از منطقه شرق
اصفهان – یزد – کرمان از مرکز
و تهران
علاوه بر نمودارهای فصلی بدست آمده برای دما، بارندگی و فشار QFF، یک نمودار چهارم که مربوط به شاخص نوسان جنوبی (SO) می باشد، با استفاده از داده های SO که از کشور استرالیا، ارسال شد، بدست آمد این نمودار نیز برای چهار فصل مشخص شد.
شاخص نوسان جنوبی همانطور که قبلاً نیز ذکر شد، توسط اختلاف فشار استاندارد شده سطح دریا میان هائیتی و داروین بدست می آید.
همانطور که از نمودارها پیداست این شاخص در سالهای 1965، 1969، 1972، 1976، 1982، 1983، 1986 و 1987 منفی می باشد و منفی بودن شاخص SO به همراه نابهنجاری های مثبت دماهای سطح دریا در شرق اقیانوس آرام جنوبی به معنای وقوع رویداد ENSO می باشد همانطور که در نمودارها مشخص است بغیر از سالهای نامبرده در بالا، سالهای دیگری نیز دیده می شود که شاخص SO منفی می باشد ولی این به تنهایی به معنای وقوع رویداد ENOS نمی باشد چرا که برای وقوع رویداد ENOS بایستی شاخص SO منفی همراه با نابهنجاری های مثبت دماهای سطح دریا در اقیانوس آرام جنوبی باشد.
و اما با بدست آمدن چهار نمودار برای نابهنجاری های دما – بارندگی – فشار QFF و شاخص SO مشخص شد که فشار (QFF) در بسیاری از سالها، دارای خلاء آماری می باشد.
بنابراین بدلیل مشخص نبودن چگونگی نابهنجاری فشار QFF در بسیاری از سالها و در اکثر ایستگاههای درنظر گرفته شده، بنابراین از بررسی فشار صرفنظر گردید.
فصل های مورد بررسی عبارتند از:
فصل مونسون: می – جون – جولای – اگست (MJJA) در سال وقوع رویداد و سال بعد از رویداد
فصل پائیز: سپتامبر – اکتبر – نوامبر (SON) در سال وقوع رویداد
فصل زمستان: دسامبر – ژانویه – فوریه (DJF) در سال وقوع رویداد
فصل بهار: مارچ – اپریل – می (MAM) در سال بعد از رویداد
برای فصل زمستان چون زمان میلادی درنظر گرفته شده و ماه دسامبر از سال قبل و ژانویه و فوریه در سال بعد مورد نظر می باشد بنابراین برروی نمودار مربوط به فصل زمستان سالهای 1996، 1970، 1973، 1977، 1986، 1987 که هماهنگ با شاخص SO منفی می باشد، درنظر گرفته شده است.
نمودارهای دما، فشار و SO از طریق اختلاف میانگین فصلی و میانگین 30 ساله و نمودارهای بارندگی از طریق اختلاف مجموع بارندگی های فصلی و مجموع میانگین بارندگی فصلی 30 ساله بدست آمده است.
نمودار A معرف انحرافات میانگین های فصلی دما از میانگین فصلی 30 ساله دما می باشد.
نمودار B معرف انحرافات مجموع بارندگی های فصلی از مجموع میانگین بارندگی فصلی 30 ساله می باشد.
نمودار C معرف انحرافات میانگین های فصلی فشار QFF از میانگین فصلی 30 ساله فشار QFF می باشد.
نمودار D معرف انحرافات میانگین های فصلی شاخص SO از میانگین فصلی 30 ساله شاخص SO می باشد.
توضیح آنکه: میانگین های فصلی 30 ساله به عنوان میانگین نرمال درنظر گرفته شده است.
2-1-6 بررسی و تنظیم نتایج: 1- فصل مونسون در سال وقوع رویداد و سال بعد از رویداد در این فصل نابهنجاری های دما در سالهای وقوع رویداد یعنی سالهای 1965، 1969، 1972، 1976، 1986 و در سالهای بعد از رویداد یعنی سالهای 1966، 1970، 1973، 1977، 1988 بررسی شده است.
همانطوریکه در نمودارهای صفحات 71 الی 85 مشخص می باشد: از 15 شهر مورد مطالعه: شهرهای اصفهان – مشهد – بیرجند – زابل – کرمان – یزد و زاهدان در کلیه رویدادها در طی فصل مونسون در سال وقوع رویداد دارای میانگین دمائی پائین تر از فصل مونسون بعد از رویداد می باشند.
از 15 شهر مورد مطالعه: شهرهای تهران – ایرانشهر به استثناء 1 رویداد، در سایر رویدادها در طی فصل مونسون در سال وقوع دارای میانگین دمائی پائین تر از فصل مونسون بعد از رویداد می باشند.
از 15 شهر مورد مطالعه: شهرهای بندرعباس – اهواز – کرمانشاه و بابلسر به اسثتثناء دو رویداد در سایر رویدادها در طی فصل مونسون در سال وقوع رویداد دارای میانگین دمائی پائین تر از فصل مونسون بعد از رویداد می باشند.
از 15 شهر مورد مطالعه: شهرهای تبریز و بوشهر به استثناء 3 رویداد، در سایر رویدادها در طی فصل مونسون در سال وقوع رویداد دارای میانگین دمائی پائین تر از فصل مونسون بعد از رویداد می باشند.
الگوی مربوط به فصل مونسون در سال وقوع رویداد ENSO کلاسیک: بطوریکه در نقشه مربوط به ماههای مونسون در سال وقوع رویداد (نقشه شماره 1) دیده می شود، میانگین دما در طی فصل مونسون در سال وقوع رویداد در اکثر نقاط کشور (به استثناء نواحی شمال، جنوب و بخشی از جنوب غرب) در اکثر رویدادها زیر میانگین 30 ساله می باشد.
مناطق مذکور با هاشور مشخص شده است.
الگوی مربوط به فصل مونسون در سال بعد از رویداد ENSO کلاسیک: بطوریکه در نقشه مربوط به ماههای مونسون در سال بعد از وقوع رویداد (نقشه شماره 2) دیده می شود، به استثناء مناطق شمالغرب و جنوب، دما در طی فصل مونسون در سال بعد از رویداد در اکثر نقاط کشور بالای میانگین 30 ساله می باشد.
مناطقی که دارای میانگین دمائی بالای میانگین 30 ساله می باشند در نقشه با هاشور مشخص شده است.
2- فصل پائیز در سال وقوع رویداد در این فصل در سالهای 1965، 1969، 1972، 1976، 1986 نابهنجاری های دما و بارندگی بررسی شده است.
بطوریکه در نمودارهای صفحات 90 الی 104 دیده می شود: از 15 شهر مورد مطالعه، شهرهای تهران، بندرعباس، زابل، کرمان، یزد، ایرانشهر، بابلسر و تبریز در حداقل 3 رویداد، در فصل پائیز دارای میانگین دمائی زیر میانگین 30 ساله بوده اند و شهرهای اهواز، بوشهر، مشهد، بیرجند، اصفهان و زاهدان در فصل پائیز در 3 رویداد میانگین دمائی بالاتر از میانگین 30 ساله داشته اند.
شهر کرمانشاه وضعیت دمائی مشخصی را نشان نمی دهد.
از 15 شهر مورد مطالعه، شهرهای اهواز، بوشهر، بندرعباس، مشهد، کرمان، اصفهان، یزد و ایرانشهر در حداقل 3 رویداد در فصل پائیز بارندگی زیر میانگین 30 ساله داشته اند و شهرهای تبریز، کرمانشاه، بابلسر، زاهدان، تهران، بیرجند و زابل در فصل پائیز در حداقل 3 رویداد، بارندگی بالای میانگین 30 ساله داشته اند.
الگوی دما مربوط به فصل پائیز در سال وقوع رویداد ENSO کلاسیک: بطوریکه در نقشه مربوط به فصل پائیز در سال وقوع رویداد دیده می شود (نقشه شماره 3) مناطق شمال غرب، شمال، تهران، جنوب شرق و بخشی از مرکز کشور در این فصل در سال های وقوع رویداد میانگین دمائی زیر میانگین 30 ساله داشته اند و مناطق شمال شرق، بخشی از شرق، جنوب غربی و بخشی از مرکز میانگین دمای بالای میانگین 30 ساله داشته اند (مناطق مذکور با هاشور مشخص شده است) و تنها غرب کشور تغییرات قابل ملاحظه ای را نشان نمی دهد.
الگوی بارندگی مربوط به فصل پائیز در سال وقوع رویداد ENSO کلاسیک: بطوریکه در نقشه مربوط به فصل پائیز در سال وقوع رویداد دیده می شود (نقشه شماره 4) مناطق شمال غرب، بخشی از غرب، شمال و تهران دارای بارندگی بالای میانگین 30 سال بوده و در مقابل آن مناطق شمال شرق، جنوب غرب، جنوب، جنوب شرق و بخشی از مرکز کشور دارای بارندگی زیر میانگین 30 ساله بوده اند که مناطق مذکور با هاشور مشخص شده است.
با انطباق نقشه های دما و بارندگی این مهم استنباط می شود که سیستم های جوی در مناطق شمال غرب، بخشی از غرب، شمال و تهران تواتر بیشتری داشته در صورتیکه تواتر سیستم های عبوری در مناطق جنوب غرب، جنوب شرق و شمال شرق به مراتب کمتر بوده است.
3- فصل زمستان در سال وقوع رویداد: در این فصل در سالهای 66-65، 70-69، 73-72، 77-76، 87-86، 88-87 نابهنجاری های دما و بارندگی بررسی شده است.
مجدداً متذکر می شود که این فصل شامل ماه دسامبر از سال وقوع رویداد و ماههای ژانویه و فوریه از سال بعد می باشد.
بطوریکه در نمودارهای صفحات 109 الی 123 دیده می شود: از 15 شهر مورد مطالعه، شهرهای یزد، کرمان، زاهدان، بوشهر، بابلسر، مشهد، بیرجند، تبریز، کرمانشاه، اهواز، اصفهان و تهران در حداقل 4 رویداد در فصل زمستان دارای میانگین دمائی بالاتر از میانگین دمای 30 ساله بوده اند.
از 15 شهر مورد مطالعه، شهرهای زاهدان – کرمانشاه – مشهد – بیرجند، بندرعباس، زابل، ایرانشهر و اصفهان در حداقل 4 رویداد در فصل زمستان، بارندگی زیر میانگین 30 ساله داشته اند.
الگوی دما مربوط به فصل زمستان در سال وقوع رویداد ENSO کلاسیک: بطوریکه در نقشه مربوط به فصل زمستان در سال وقوع رویداد دیده می شود (نقشه شماره 5) به استثناء مناطق جنوب شرق و جنوب، میانگین دما در فصل زمستان در سالهای وقوع رویداد، بالای میانگین 30 ساله بوده است (مناطق با میانگین دمای بالا با هاشور مشخص شده) بنابراین می توان نتیجه گرفت که توده های هوای سرد عرضهای معتدله در فصل زمستان و در سالهای وقوع رویداد کمتر به نواحی عرضهای جغرافیائی پائین نفوذ داشته اند.
الگوی بارندگی مربوط به فصل زمستان در سال وقوع رویداد ENSO کلاسیک: بایستی توجه داشت دکه در فصل زمستان سیستم های جوی که همراه با جبه ها هستند بر روی منطقه ایران اکثراً در حال فعالیت می باشند با نتایجی که بدست آمده مشخص می شود که در فصل زمستان و در سالهای وقوع رویداد سیستم های جوی کمتر در مناطق غرب، شمال شرق، جنوب شرق، جنوب و شرق فعالیت داشته در صورتیکه در همین زمان سیستم های فعال بیشتر از منطقه جنوب غرب وارد شده و مرکز ایران را تحت تأثیر قرار داده اند.
بنابراین می توان گفت یکی از مناطق عبور سیستم های جوی مناطق شمالغرب و شمال و دیگری مناطق جنوب غرب و بخش هایی از مرکز و شرق کشور می باشد.
مناطقی که در سالهای وقوع رویداد کمتر تحت تأثیر سیستم های جوی واقع شده اند در نقشه شماره 6 با هاشور مشخص شده است.
4- فصل بهار در سال بعد از وقوع رویداد در این فصل در سالهای 1966، 1970، 1973، 1977، 1988 نابهنجاری های دما و بارندگی بررسی شده است.
بطوریکه در نمودارهای صفحات 128 الی 142 دیده می شود.
از 15 شهر مورد مطالعه، شهرهای بیرجند، زاهدان، زابل، ایرانشهر، بندرعباس، بوشهر، اهواز، یزد، کرمان، کرمانشاه، اصفهان، تبریز، مشهد، بابلسر در حداقل 4 فصل بهار بعد از رویدادها دارای میانگین دمائی بالاتر از میانگین 30 ساله بوده اند برای تهران در 3 فصل میانگین دما، بالای میانگین 30 ساله و در 2 فصل با روند صعودی نسبت به سال قبل زیر میانگین 30 ساله بوده است.
از 15 شهر مورد مطالعه، شهر زاهدان، بوشهر، بندرعباس، ایرانشهر، کرمان، یزد، اهواز، کرمانشاه، اصفهان و تهران در حداقل 4 فصل بهار بعد از رویدادها دارای بارندگی زیر میانگین 30 ساله بوده اند.
شهرهای مشهد، تبریز، بابلسر، بیرجند و زابل در 3 فصل بهار بعد از رویدادها بارندگی زیر میانگین 30 ساله داشته اند.
الگوی دما مربوط به فصل بهار در سال بعد از رویداد ENSO کلاسیک: بطوریکه در نقشه مربوط به فصل بهار در سال بعد از رویداد مشخص شده (نقشه شماره 7) منطقه هاشور خورده نمایانگر مناطقی است که در فصل بهار بعد از رویداد دارای میانگین دمائی بالاتر از میانگین 30 ساله بوده اند که این در واقع کل ایران را در بر می گیرد.
الگوی بارندگی مربوط به فصل بهار در سال بعد از رویداد ENSO کلاسیک: همانطوریکه در نقشه مربوط به فصل بهار در سال بعد از رویداد مشخص شده (نقشه شماره 8) منطقه هاشور خورده نمایانگر مناطقی است که در فصل بهار بعد از رویداد دارای بارندگی کمتر از میانگین 30 ساله بوده اند، که این نیز در واقع کل ایران را در بر می گیرد.