دانلود مقاله بهبود تغذیه کودکان زیر پنج سال

خلاصه: آخرین بررسی کشوری که توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت در سال 1377 انجام شده است (ANIS) نشان می دهد که 4/15، 9/10 و 9/4 درصد کودکان زیر 5 سال کشورمان به ترتیب دچار کوتاه قدی، کم وزنی و لاغری متوسط و شدید می باشند.

در جهان براساس آخرین گزارش ها 183 میلیون کودک زیر 5 سال دچار کم وزنی متوسط و شدید، 226 میلیون کودک دچار کوتاه قدی متوسط و شدید و 67 میلیون کودک دچار لاغری متوسط و شدید می باشند.

از 4/10 میلیون مرگ کودکان زیر 5 سال که در سال 1995 در کشورهای در حال توسعه رخ داده حدود نیمی از آنها با سوء تغذیه ارتباط داشته است.

برخی از پیامدهای سوء تغذیه عبارتند از کاهش بهره هوشی کودکان، کاهش توانمندی جسمی و کاهش قدرت تولید، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی، افزایش مرگ و میر کودکان بدلیل ابتلا به بیماریهای مختلف و ........

بنابراین سوء تغذیه توانمندی و کارآئی کشورها را کاهش می دهد و موجب فقر و تشدید سوء تغذیه می گردد.

از عوامل ایجاد کننده سوء تغذیه می توان بیسوادی والدین، ناآگاهی های تغذیه ای، اعمال روشهای نادرست در تغذیه کودکان، افزایش بعد خانوار و .......

را نام برد.

بنابراین سوء تغذیه فرآیند چند بخشی است و تدوین راهکارهایی که سایر بخشهای توسعه را در امرتغذیه درگیر کند می تواند در کاهش آن اثرگذار باشد.

تجربه مداخلات انجام شده در پروژه سیبک در ایران و سایر کشورها از جمله اندونزی و هندوستان نیز نشان می دهد که بکارگیری روشهای مداخله ای چند بخشی و درگیر نمودن سایر بخشهای توسعه در امر غذا و تغذیه می تواند در کاهش سوء تغذیه موثر باشد.

طرح مشارکتی کاهش سوء تغذیه کودکان از سال 1375 تا 1378 با همکاری دفتر بهبود تغذیه جامعه، انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور، دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، یونیسف، وزارت کشاورزی، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزی و .......

در مناطق روستایی سه شهرستان ایلام، بردسیر و برازجان به اجرا گذاشته شد.

این طرح شامل سه مرحله تعیین بررسی وضع موجود، تعیین و اجرای راهکارهای مداخله ای بین بخشی و ارزشیابی پس از سه سال مداخله بود.

یافته های این طرح نشان داد که شیوع سوء تغذیه بمیزان 50% کاهش یافته است و ارتقاء قابل توجهی در برخی از شاخصهای اقتصادی، اجتماعی مشاهده شده است (ارتقاء سطح سواد زنان و افزایش میزان اشتغال آنان) این طرح در حال حاضر در قالب یک برنامه کشوری در 28 شهرستان از 28 دانشگاه اجرا می شود.

طرح مشارکتی کاهش سوء تغذیه کودکان که با همکاری بخشهای مختلف توسعه بمدت سه سال اجرا گردید همانند مطالعات مشابه که در سایر کشورها انجام شده است نشان داد که همکاری های بین بخشی و مشارکت کلیه بخشهای توسعه در کاهش سوء تغذیه کودکان بدلیل ماهیت چند بعدی مشکل، سودمند است و با درگیر نمودن مسئولین و کارشناسان کلیه بخشهای ذیربط می توان سوء تغذیه را کاهش و شاخصهای اقتصادی، اجتماعی را ارتقاء بخشید و تعیین الگوی مداخله ای کاهش سوء تغذیه کودکان بر مبنای مشارکتهای بین بخشی بعنوان یک راهکار اساسی جهت بهبود وضع تغذیه کودکان مورد تاکید قرار گرفته است.

مقدمه: با وجود اینکه تلاشهای زیادی در سطح جهان در جهت بالا بردن سطح سلامت جامعه صورت گرفته و این اقدامات موجب کاهش مرگ و میر خصوصا" در اطفال و افزایش طول عمر در اغلب کشورهای جهان شده است.

اما سوء تغذیه انرژی – پروتئین همچنان مهم ترین مشکل تغذیه ای در اغلب کشورهای در حال توسعه و از جمله کشور ما می باشد.

اشکال مختلف سوء تغذیه از جمله سوء تغذیه انرژی – پروتئین و کمبود ریزمغذیها ناشی از تداخل عواملی نظیر دسترسی خانوار به غذای کافی، مراقبتهای مادر و کودک، درآمد خانواده، دسترسی به آب آشامیدنی سالم، تسهیلات و خدمات بهداشتی است.

بنابراین بهبود تغذیه زنان و کودکان همراه با غلبه بر مشکلات بهداشتی کلید ارتقاء سطح سلامت آنان می باشد.

علیرغم نقش رفاه اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی خانواده در بهبود رشد و سلامت کودکان، متاسفانه 82 درصد کودکان زیر 5 سال جهان که متعلق به کشورهای در حال توسعه می باشند در محیطی به سر می برند که مشخصه آنها دسترسی ناکافی به غذا، ابتلاء به عفونت، مسکن نامناسب، فقدان آب آشامیدنی سالم، بهسازی محیط و مراقبتهای بهداشتی ناکافی است.

اغلب این کودکان وقتی زندگی را با چنین ناکامیهای جدی شروع می کنند شانس ناچیزی برای درک شایستگیهای بالقوه اقتصادی – اجتماعی خود خواهند داشت.

آنها نیز به نوبه خود نسل های ناسالم دیگری را به جامعه تحویل می دهند و بدین ترتیب این حلقه معیوب استمرار می یابد.

بدیهی است با وجود چنین مشکلات بهداشتی و تغذیه ای در کشورهای در حال توسعه سوء تغذیه زنان در دوران بارداری یکی از عمده ترین دلایل کوتاه قدی 177 میلیون کودک در جهان است و سوء تغذیه در 50 درصد مرگ و میرهای کودکان این کشورها دخالت دارد.

در این شرایط کودکان با هوش را به افرادی بیمار و یک گروه مولد را به گروه وابسته به دیگران تبدیل نموده و بالاخره در یک چرخه معیوب موجب افزایش فقر می گردد.اما سوء تغذیه فقط منحصر به کشورهای در حال توسعه نیست بلکه در برخی از کشورهای توسعه یافته نیز به دلیل نابرابری در درآمدها و کاهش حمایتهای اجتماعی، کودکان از وضع تغذیه مناسبی برخوردار نیستند.

بعنوان مثال در ایالات متحده بیش از 20% کودکان در فقر زندگی می کنند و بیش از 13 میلیون کودک زیر 12 سال غذای کافی دریافت نمی کنند.

نتایج بررسی رشد کودکان در سال 1377 وضعیت تغذیه کودکان کشورمان را به تصویر کشید و نشان داد 4/15 درصد کودکان زیر 5 سال کشور (800 هزار نفر) دچار کوتاه قدی متوسط و شدید، 9/10 درصد دچار کم وزنی متوسط و شدید (540 هزار نفر) و 9/4 درصد کودکان زیر 5 سال کشور (170 هزار نفر) دچار لاغری متوسط و شدید می باشند.

میزان کم وزنی در کودکان زیر 6 ماه کشور مانند جامعه خوب تغذیه شده است (3%) و با بالا رفتن سن، میزان شیوع کم وزنی افزایش می یابد بطوری که در طول 2 سالگی (24 تا 35 ماهگی) به اوج خود یعنی 8/13% می رسد.

بنابراین برای پیشگیری از کم وزنی، اقدامات مداخله ای باید در سنینی که کودک هنوز دچارکم وزنی نشده یعنی بیش از 2 سالگی که هنوز بسیاری از کودکان در عمل، نشانه های هشدار دهنده کم وزنی را نشان نداده اند، متمرکز شود.

برای برنامه ریزان کشور درک علل پیچیده و ظریف سوء تغذیه برای شناخت میزان و عمق مشکل بسیار مهم است.

گرچه سوء تغذیه در ابتدایی ترین سطح خود، یکی از پیامدهای بیماری و مصرف ناکافی غذای روزانه است اما عوامل دیگری مانند شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی علاوه بر وضعیت فیزیولوژیک در آن دخیلند که بازتاب آن بصورت افزایش موارد مرگ و میر و ابتلاء به بیماری منعکس می گردد.

بنابراین بهزیستی و سلامت کودکان نه تنها بستگی به خدمات بنیادی بهداشتی دارد بلکه بستگی به مسکن مناسب، درآمد کافی (بصورت نقدینه یا تولید) برای رفع نیازهای روزانه، وجود مواد غذایی مورد نیاز، دسترسی به آموزش و سایر خدمات عمومی دارد که بطور قطع نظام مراقبتهای بهداشتی به تنهایی قادر به تامین تمام این نیازها نیست و تامین اغلب این خدمات در حقیقت در حیطه مسئولیت سایر بخشهای توسعه می باشد، هماهنگی و تمرکز فعالیتهای بسیاری از این بخشها برای توسعه بهداشت و حفظ سلامت جامعه ضروری است.

در حقیقت گرچه مراقبین اصلی کودکان، زنان یا مادران هستند ولی این بدان معنی نیست که مسئولین، سازمانها و سایر ارگانها از مسئولیت مراقبت و حفظ سلامت کودکان معافند، حمایتهای سیاسی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی در سطح ملی و منطقه ای، تلاشهای کوچک خانواده را در راه تامین تغذیه مناسب و سلامت بصورت تساعدی می افزاید و دستیابی به توسعه پایدار را تسهیل خواهد کرد.

بیان مسئله: در سال 1370، برای اولین بار شیوع کم وزنی برای کودکان زیر 5 سال مناطق شهری و روستایی کشور با استفاده از روش صدکها تعیین گردید.

نتایج بررسی فوق نشان داده است که به ترتیب 15 و 23 درصد پسران و دختران روستایی دارای وزن کمتر از مینیمم استاندارد (صدک سوم دختران) بوده اند.

یافته های بررسی نشانگرهای سلامت در جمهوری اسلامی ایران در سال 1374 نیز نشان داده است که به ترتیب 7/18، 8/24 و 6 درصد کودکان مناطق روستایی کشورمان از کم وزنی، کوتاه قدی و لاغری رنج می برند.

آخرین بررسی کشوری که توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت در سال 1377 انجام شده است (ANIS) نشان می دهد که 4/15، 9/10 و 9/4 درصد کودکان زیر 5 سال کشورمان به ترتیب دچار کوتاه قدی، کم وزنی و لاغری متوسط و شدید می باشند.

بر اساس یافته های آخرین بررسی کشوری، کوتاه قدی تغذیه ای متوسط و شدید در 15 درصد کودکان زیر 5 سال کشور وجود داشت.

احتمالا" 3/2 درصد از کودکان این سن، بر اساس مشخصات سرشتی خود کوتاه قد هستند و 7/12 درصد آنان بدلایل مختلف از جمله محدودیت دسترسی به غذا، عفونت های حاد تنفسی، بیماری انگلی و .......

از قد مناسب برای سن خود برخوردار نیستند.

شیوع کوتاه قدی تغذیه ای در سیستان و بلوچستان بیشتر (38%) و در گیلان کمتر (8/6%) از استانهای دیگر بود.

شیوع کوتاه قدی تغذیه ای در روستاها بطور معنی داری بیش از شهرهاست (دو برابر).

از لحاظ کم وزنی، 7/8 درصد کودکان بعلت سوء تغذیه کم وزن هستند و 3/2 درصد براساس مشخصات سرشتی خود کم وزن می باشند.

کم وزنی ممکن است ناشی از انجام نشدن مراقتبهای بهداشتی، تداوم بیماریهای ضعیف کننده و مزمن و .....

باشد.

شیوع کم وزنی در استان سیستان و بلوچستان بیشتر از همه استانهاست (26 درصد).

از نظر لاغری در حدود 5 درصد کودکان زیر 5 سال به لاغری متوسط و شدید مبتلا بودند ولی احتمالا" علت لاغری متوسط یا شدید در 3/2 درصد کودکان مشخصات سرشتی آنان و در 7/2 درصد قرار گرفتن در محرومیت حاد، بحران حاد کم غذایی یا ابتلا به بیماریهای حاد یا مزمن است.

شیوع لاغری در استان هرمزگان بیشتر و در گلستان کمتر از استانهای دیگر بود.

در یک جامعه خوب تغذیه شده تقریبا" حدود 3/2% از جامعه (کودکان) به علت مشخصات سرشتی و یا عوامل دیگری که ارتباطی با تغذیه ندارند دچار کم وزنی، کوتاه قدی یا لاغری متوسط و شدید می باشند.

با توجه به عوامل موثر بر وضع تغذیه کودکان، میزان مورد انتظار کاهش شیوع سوء تغذیه کودکان در حدود پنجاه درصد وضع موجود می باشد.

بعبارت دیگر شیوع کوتاه قدی، کم وزنی، لاغری و متوسط و شدید در شرایط مطلوب باید از 9/15، 9/10، 9/4% در سطح کشور به ترتیب به 58/5 و 5/2% کاهش یابد.

سوء تغذیه انرژی – پروتئین در آفریقا و جنوب آسیا از شیوع بالایی برخوردار است، به طوری که بیش از نیمی از کودکان مبتلا به سوء تغذیه در جهان در جنوب آسیا هستند و صحرای جنوب آفریقا و جنوب آسیا 70 درصد کودکان مبتلا به سوء تغذیه در جهان را در خود دارند.

در جهان بر اساس آخرین گزارش ها 183 میلیون کودک زیر 5 سال دچار کم وزنی متوسط و شدید، 226 میلیون کودک دچار کوتاه قدی متوسط و شدید و 67 میلیون کودک دچار لاغری متوسط و شدید می باشند.

از 4/10 میلیون مرگ کودکان زیر 5 سال که در سال 1995 در کشورهای در حال توسعه رخ داده حدود نیمی از آنها با سوء تغذیه ارتباط داشته است.سوء تغذیه کودکان هزینه هایی را بطور مستقیم و غیر مستقیم به دولتها تحمیل می کند که عبارتند از: هزینه های مستقیم: درمــان عفونت هایی که بدلیل کاهش مقاومت بدن در اثر سوء تغذیه و کمبود ریزمغذیها ایجاد می شود.

افزایش موارد سقط و مرده زایی افزایش مرگ و میر کودکان بدلایل ابتلاء به بیماریهای مختلف (بر اساس آخرین آمارهای سازمان جهانی بهداشت در 49 درصد موارد مرگ و میر کودکان بدلیل بیماریهای مختلف سوء تغذیه یک علت همراه مرگ است) درمان بیماریهای تغذیه ای و نقاهت متعاقب آن هزینه های غیر مستقیم: کاهش بهره هوشی کودکان کاهش توانمندی جسمی و کاهش قدرت تولید بدنبال آن کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی تغییرات رفتاری (بی حسی، بی تفاوتی، تحریک پذیری و .......) بطور کلی انواع سوء تغذیه توانمندی و کارآئی کشورها را کاهش می دهد و موجب فقر و تشدید سوء تغذیه می گردد.

در صورتی که چرخه شوم سوء تغذیه شکسته نشود انسانها بدلیل کاهش توانمندیهای جسمی و ذهنی قدرت تولید ندارد فقر پایدار می ماند و زنجیره معیوب سوء تغذیه و فقر روند توسعه کشورها را به مخاطره می اندازد.

با در نظر گرفتن هزینه های مستقیم و غیر مستقیم سوء تغذیه کودکان براساس شیوع 15 درصدی سوء تغذیه کودکان در سال 1374، سوء تغذیه سالانه 5652 میلیون دلار به کشور ضرر و زیان زده است.

از عوامل ایجاد کننده سوء تغذیه می توان، بیسوادی والدین، ناآگاهی های تغذیه ای، اعمال روشهای نادرست در تغذیه کودکان (زود یا دیر شروع کردن غذای کمکی، استفاده از غذای کمکی نامناسب و ....)، دسترسی ناکافی به خدمات بهداشتی و آب آشامدینی سالم، کمبود مواد غذایی، پایین بودن درآمد خانوار، افزایش بعد خانوار، رعایت ننمودن اصول بهداشتی و درگیر شدن کودک در زنجیره عفونت و سوء تغذیه را نام برد.

نمودار صفحه بعد شبکه علیت سوء تغذیه و مجموعه عوامل موثر بر بروز مشکل را نشان می دهد دسترسی نداشتن به خدمات بهداشتی یکی از علل زیربنایی سوء تغذیه می باشد بطوری که شواهد موجود نشان می دهد در برخی از کشورها که دسترسی مردم به خدمات بهداشتی افزایش یافته، مرگ و میر نوزادان و کودکان بطور قابل توجهی کاهش یافته است و وضع تغذیه آنان بهبود حاصل نموده است.

نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است که کودکان خانواده های پرجمعیت دارای مشکلات بهداشتی، تغذیه ای بیشتری نسبت به کودکان خانواده های مرفه و کم جمعیت می باشند.

این کودکان در هنگام تولد کم وزن بوده و اکثرا" در سنین 2-1 سالگی از کم خونی ناشی از فقر آهن رنج می برند.

کودکان خانواده های پرجمعیت به دلیل دریافت ناکافی غذا، رشدشان کند می گردد، قدرت یادگیری و ظرفیت کاری آنان کاهش می یابد.

مطالعات مختلف نشان داده است که فقر به ویژه در اوایل زندگی تاثیر منفی و واضحی بر روی رشد و تکامل کودک می گذارد.

کودکان مناطق فقیر بیشتر در معرض مسائلی قرار دارند که علاوه بر سلامت، قدرت درک مفاهیم آموزش، توانایی در کسب اشتغال و سایر موفقیتهای آنان را در دوران بزرگسالی به مخاطره می اندازد.

یافته های بررسی های مختلف نشان داده است افزایش دفعات مراقبت از کودک موجب بهبود وضع تغذیه او می گردد و حتی بهره هوشی کودکانی که از سوء تغذیه شدید رنج می برده اند بعد از اینکه تحت مراقبتهای بهداشتی کافی قرار گرفته اند بطور قابل توجهی بیشتر شده است.

نتایج بررسی کشوری DHS در سال 1379 نشان داده است که نزدیک به یک میلیون خانوار به دلیل در اختیار نداشتن رادیو و تلویزیون از امکان دریافت پیامهای بهداشتی و اجتماعی محرومند.

این وضعیت در استانهای با شاخصهای بهداشتی نامناسب به مراتب حادتر است و در مناطق گرمسیر کشور بیش از 5 میلیون نفر از داشتن یخچال محروم می باشند که این مسئله منجر به افزایش ابتلاء به بیماریهای منتقله بوسیله غذا و در نهایت سوء تغذیه کودکان می گردد.

بنابراین سوء تغذیه یک فرآیند چند بخشی است که برای کاهش موارد آن نیاز به همکاری تنگاتنگ و معاضدت کلیه بخشهای توسعه و رفاه اجتماعی از جمله بهداشت، آموزش و پرورش، جهاد کشاورزی، نهضت سواد آموزی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، بهزیستی، بازرگانی، وسایل ارتباط جمعی و ......

می باشد.

روش کار: بر اساس چارچوب نظری یونیسف در زمینه رشد و بقای کودکان که در سال 1990 پیشنهاد گردید، عوامل ثانویه در بروز سوء تغذیه شامل دسترسی ناکافی به غذا، محیط ناسالم و خدمات بهداشتی ناکافی، مراقبت ناکافی از زنان و کودکان می باشد که بر عوامل اصلی یعنی بیماری و دریافت ناکافی غذا اثرگذار است و خود تحت تاثیر ساختار سیاسی و اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع قرار دارد.

در دهه گذشته استراتژی کاهش مرگ و میر کودکان با استفاده از تکنولوژی ارزان و ساده مانند ایمن سازی، مایع درمانی خوراکی در اسهال و پایش رشد کودک مورد توجه قرار گرفت زیرا مشخص شد که استراتژی مطلوب باید ترکیبی از مداخلات تغذیه ای و بهداشتی را در برگیرد.

در کشور مـــا اغلب تحقیقاتی که در زمینه سوء تغذیه انجام شده تنها به ارزیابی وضعیت تغذیه ای پرداخته و ندرتا" طرحی جهت بکارگیری روشهای مداخله ای به منظور فائق آمدن بر مشکل طراحی و اجرا گردیده است.

موارد معدودی از مطالعات اثر آموزش تغذیه بر آگاهی مادران، ارائه کمک غذایی و اثر آن بر رشد کودک را مورد بررسی قرار داده اند.

با توجه به این موضوع و لزوم اجرای مداخله های چند بخشی تغذیه ای، پروژه تغذیه سیبک در قالب طرح سلامت برای همه تا سال 2000 در شبکه بروجن از استان چهار محال و بختیاری از اوایل سال 1373 به اجرا در آمد.

ارزیابی سالانه پروژه سیبک در تیر ماه 1374 نشان داد که بالا بردن آگاهی جامعه، درگیر نمودن آن و تدوین راهکارهایی که سایر بخشهای توسعه را در امر تغذیه درگیر کند می تواند در کاهش سوء تغذیه انرژی پروتئین اثرگذار باشد.

مداخلات انجام شده در پروژه سیبک سبب کاهش سوء تغذیه بر اساس شاخص وزن برای قد از 5/6 درصد به 8/1 درصد گردید که از نظر آماری معنی دار بود موفقیت در کسب مشارکت جامعه بویژه مادران و همکاری های بین بخشی در جریان پروژه سیبک انگیزه ای شد تا این تجربه در سایر نقاط کشور نیز به اجرا در آید.

بدین منظور دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت وزارت بهداشت از سال 1375 تا 1378 با همکاری انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور، دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، یونیسف، وزارت کشــاورزی، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزی، کمیته امداد امام خمینی و بهزیستی طرح مداخله ای کاهش سوء تغذیه در کودکان مناطق روستایی سه شهرستان ایلام (استان ایلام)، بردسیر (استان کرمان) و برازجان (استان بوشهر) را به مورد اجرا گذاشت تا بر مبنای آن الگوی اجرایی مناسبی که قابل تعمیم به کل کشور باشد بدست آید.

ارزشیابی این طرح پس از سه سال اجرا حاکی از آن است که میزان شیوع سوء تغذیه کودکان در مناطق مورد مداخله تا حدود 50 درصد یافته است.

تجربیات سایر کشورها از جمله اندونزی و هندوستان نیز نشان می دهد که بکارگیری روشهای مداخله ای چند بخشی و درگیر نمودن سایر بخشهای توسعه در امر غذا و تغذیه می تواند در کاهش سوء تغذیه انرژی – پروتئین موثر باشد.

روش اجرا و جمع آوری اطلاعات طرح مداخله ای به شرح ذیل می باشد: بررسی وضعیت موجود در مناطق مورد مداخله به منظور تعیین وسعت مشکل سوء تغذیه کودکان و عوامل موثر بر بروز آن.

در این مرحله داده های پایه شامل اطلاعات عمومی و ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی خانوار، تکرر مصرف مواد غذایی خانوار و کودک و اطلاعات کشاورزی منطقه با استفاده از سه پرسشنامه جمع آوری گردید و وزن و قد کودکان نیز اندازه گیری شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

تعیین و اجرای راهکارهای مداخله ای بین بخشی.

دراین مرحله پس از تعیین عوامل موثر بر بروز سوء تغذیه کودکان راهکارهای اجرایی مناسب از جمله: آموزش مادران در زمینه تغذیه کودک با شیرمادر، تغذیه تکمیلی بصورت عملی، تقویت برنامه پایش رشد کودک، بهسازی محیط، تقویت برنامه های سواد آموزی زنان، افزایش دسترسی مردم به مواد غذایی از طریق فروشگاههای تعاونی روستایی، اجرای طرحهای افزایش اشتغال و درآمدزایی و .......

با همکاری بخش های مختلف از جمله جهاد کشاورزی، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزی، بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی (ره) و .........

به اجرا گذاشته شد.

ارزشیابی پس از 3 سال مداخله.

بدین منظور داده هایی که در مرحله اول جمع آوری شده بود مجددا" از طریق پرسشگری، تکمیل پرسشـــنامــه و اندازه گیری وزن و قد کودکان جمع آوری گردید و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

ایـــن طـــرح در حال حاضر در قالب یک برنامه کشوری در 28 شهرستان از 28 دانشگاه اجرا می شود.

روش کار همانند روش پایلوت است با این تفاوت که در برخی از شهرستانها انجام بررسی به منظور تعیین وضع موجود انجام نگردیده بلکه از اطلاعات پایه از جمله بررسی ANIS و سایر بررسی ها جهت شناسایی وضع موجود استفاده شده است.

یافته ها: گرچه وضعیت رشد کودکان در سالهای 1374 و 1377 حاکی از کاهش روند سوء تغذیه در کودکان ایرانی است اما متاسفانه سوء تغذیه همچنان بعنوان یک مشکل عمده تغذیه ای در کودکان زیر 5 سال کشور مطرح است.

- بررسی کشوری ANIS در سال 1377: یافته های حاصل از این بررسی در زمینه شاخصهای تن سنجی، آگاهی و عملکرد مادران درباره تغذیه کودکان و الگوی مصرف مواد غذایی عبارتند از: شاخصهای تن سنجی تقریبا" 540000 نفر از کودکان زیر 5 سال ایرانی (7/8%) بعلت سوء تغذیه کم وزن هستند.

از هر 7 کودک زیر 5 سال ایرانی، یک نفر به کوتاه قدی شدید یا متوسط مبتلا می باشد و 7/2% کودکان زیر 5 سال بدلیل بحران حاد کم غذایی یا ابتلاء به بیماریهای حاد یا مزمن دچار لاغری متوسط و شدید هستند.

آگاهی و عملکرد مادران درباره تغذیه و رشد کودکان 37% مادران در مورد هدف پایش رشد آگاهی نداشتند.

47% مادران کارت رشد را نمی شناسند.

31% کودکان کارت رشد ندارند.

80% مادران تفسیر درستی از منحنی وزن کودک خود ندارند.

82% کودکان در فواصل مناسب وزن ثبت شده ای بر روی کارت ندارند.

65% کودکان 1 تا 23 ماهه بطور مرتب قطره مولتی ویتامین یا A+D را نخورده اند.

73% کودکان 6 تا 23 ماه بطور مرتب قطره آهن نخورده اند.

الگوی غذایی کودک 47% کودکان 11-6 ماهه شهری و 51% از کودکان همین سن در روستا طی هفته قبل از پرسشگری هله هوله (انواع پفک ها، آب میوه صنعتی، نوشابه های گازدار، آب نباتها و شکلاتها) خورده اند.

32% کودکان 11-6 ماهه شهری و 35% از کودکان همین سن در روستا طی هفته قبل پرسشگری از تخم مرغ یا گوشت استفاده نکرده اند.

طرح تعیین الگوی مداخله ای مناسب برای کاهش سوء تغذیه انرژی – پروتئین با تاکید بر مشارکت بین بخشی برخی از یافته های حاصل از ارزشیابی طرح مداخله ای در سال 1378 به شرح ذیل می باشند: شیوع سوء تغذیه به میزان 50% کاهش یافته است.

وضعیت ابتلای کودکان به سوء تغذیه وزن برای سن در برازجان و بردســـیر نـــه تنها در مجموعه کودکان بلکه به تفکیک گروه های سنی بطور معنی داری بهبود یافته است.

از این مهم تر اینکه وضعیت ابتلاء به سوء تغذیه قد برای سن که نشان دهنده سوء تغذیه مزمن است در هر سه شهرستان بهبود پیدا کرده است.

میزان بی سوادی زنان در سال 1378 نسبت به سال 1375 حدود 10% کاهش یافته است.

پس از اجرای مداخله، درصد زنان شاغل خارج از منزل افزایش یافته است.

وضعیت آب آشامیدنی و توالتهای بهداشتی پس از مداخله بهبود پیدا کرده است.

درصد کودکانی که تغذیه تکمیلی آنها به موقع انجام شده است افزایش یافته است و نحوه شروع آن نیز از وضع مطلوب تری برخوردار است.

آشنایی مادران با تفسیر منحنی رشد کودکانشان بطور معنی داری افزایش یافته است.

درصد کودکان دارای کارت رشد با منحنی رشد رسم شده است افزایش یافته است.

وضعیت مصرف گروه های غذایی بویژه در زمینه مصرف لبنیات، میوه و سبزی افزایش قابل ملاحظه ای داشته است.

بحث و نتیجه گیری: یافته های حاصل از بررسی کشوری ANIS در سال 1377 نشان داد که 7/12 درصد کودکان زیر 5 سال بعلت محدودیت دسترسی به مواد غذایی، ابتلاء به بیماریهایی مانند اسهال، عفونت های حاد تنــفــسی دچـــار کوتاه قدی تغذیه ای می باشند.

دسترسی محدود مواد غذایی در روستاها، الگوی نامنـــاسب تغذیـــه ای کودک بدلیل ناآگاهی های تغذیه ای مادر از علل عمده کوتاه قدی می باشند.

مهم تر از همه اینکه نقش ریزمغذیها در سفره غذایی کودکان شهر و روستا که در تامین رشد طولی کودک موثر است اغلب فراموش می شود.

مهمترین مقطع مداخله برای تامین رشد قدی مناسب سن کودکان تا 2 سالگی می باشد.

برای پیشگیری از کم وزنی نیز اقدامات مداخله ای باید در سنینی که کودک هنوز دچار کم وزنی نشده است یعنی قبل از 2 سالگی که هنوز بسیاری از کودکان در عمل نشانه های هشدار دهنده کم وزنی را نشان نداده اند متمرکز شود.

با توجه به اینکه براساس نتایج بررسی فوق حدود 7/8 درصد کودکان زیر 5 سال بدلیل سوء تغذیه کم وزن هستند اجرای اقدامات مداخله ای بویژه قبل از 2 سالگی ضروری می باشد.

مقایسه وضعیت رشد کودکان در سالهای 1374 و 1377 از طریق دو بررسی کشوری انجام شده نشانگر کاهش شیوع سوء تغذیه می باشد.

به کارگیری راهکارهایی نظیر ترویج تغذیه با شیر مادر، بهبود بهداشت محیط، ایمن سازی و پایش رشد کودکان از عوامل اثرگذار بوده است اما برای رفع مشکل سوء تغذیه کودکان با توجه به تجارب سایر کشورها، طراحی و اجرای برنامه های مداخله ای با مشارکت کامل مردم و توانمندسازی افراد جامعه برای شناسایی مشکل و حل آن را باید دنبال کرد.

طرح مداخله ای کاهش سوء تغذیه کودکان که با همکاری بخش های مختلف توسعه بمدت سه سال در مناطق روستایی شهرستانهای ایلام، بردسیر و برازجان اجرا گردید و منجر به کاهش میزان سوء تغذیه در کودکان زیر 3 سال گردید همانند مطالعات مشابه که در سایر کشورها انجام شده است نشان داد که همکاری های بین بخشی و مشارکت کلیه بخش های توسعه در کاهش سوء تغذیه کودکان بدلیل ماهیت چند بعدی مشکل، سودمند است.

دراین طرح بر اساس مدل Triple-A Approach که در سال 1989 توسط یونیسف پیشنهاد شد، راهکارها با توجه به عوامل موثر در بروز مشکل تعیین شد و اقدامات مناسب بمدت 3 سال به اجرا در آمد و در مرحله ارزیابی اثربخشی مداخلات انجام شده تعیین گردید.

یافته های طرح مداخله ای نشانگر ارتقاء برخی از شاخصهای اقتصادی – اجتماعی از جمله سواد زنان و وضعیت اشتغال آنان می باشد.

بطوری که میزان بی سوادی پس از 3 سال مداخله حدود 10 درصد کاهش یافت و درصد زنان شاغل خارج از منزل نیز افزایش پیدا نمود که ارتقاء این شاخصها بدلیل اقدامات و فعالیتهای چشمگیر نهضــت ســواد آموزی، بهزیستی، جهاد کشاورزی و کمیته امدادامام خمینی(ره) می باشد.

از سوی دیگر فعالیتهایی که در زمینه بهداشت محیط با مشارکت بخش های مرتبط از جمله مرکز بهداشت استان و شهرستان، کمیته امداد امام خمینی، بهزیستی و جهاد کشاورزی انجام گردید موجب بهبود وضعیت آب آشامیدنی و توالتهای بهداشتی شده است.

در طرح فوق، تقویت برنامه پایش رشد و حساس نمودن مادران نسبت به کارت رشد کودک بعنوان یک راهکار عمده که می تواند در کنار سایر اقدامات اثرات مثبتی بر بهبود رشد کودک داشته باشد در نظر گرفته شد.

با توجه به اینکه وضعیت مصرف برخی از گروه های غذایی از جمله میوه ها، سبزیها و لبنیات قبل از آغاز مطالعه رضایت بخش نبود، آموزش تغذیه و تشویق مردم برای تولید و مصرف این مواد غذایی از جمله اقدامات مثبتی بود که انجام گرفت بطور کلی نتایج ارزشیابی مداخله نشان دهنده افزایش قابل توجهی در مصرف لبنیات، میوه و سبزی می باشد.

بطور کلی نتایج این مطالعه نشان می دهد که برای کاهش مشکل سوء تغذیه با توجه به ماهیت چند بعدی آن، اقدامات هماهنگ و همزمان سایر بخشهای توسعه حائز اهمیت است و موفقیت مداخلات تغذیه ای در گرو همکاری های بین بخشی و درون بخشی است.

با درگیر نمودن مسئولین و کارشناسان کلیه بخشهای ذیربط می توان سوء تغذیه را به میزان 50% کاهش داد.

سایر شاخصهای اقتصادی – اجتماعی را تا حدود 20% ارتقاء بخشید.

نگاهی به روند سوء تغذیه در جهان نشان دهنده بهبود سریع در وضعیت تغذیه کودکان است.

در آسیای جنوب شرقی به خصوص در کشورهای اندونزی و تایلند کاهش سوء تغذیه کودکان به دنبال رشد اقتصادی و اجرای برنامه های مداخله ای مبتنی بر جامعه دیده می شود.

بطوری که سوء تغذیه شدید طی سالهای 86 تا 90 حذف گردیده و سوء تغذیه متوسط به کمتر از 1 درصد کاهش یافته است.

در کشور تایلند ادغام برنامه های غذا و تغذیه در برنامه های توسعه کشور طی سال های 1981 الی 1983 و برنامه های فقر زدایی دولت از عوامل موفقیت برنامه های تغذیه ای در آن کشور بوده است.

در این کشور اجرای برنامه های مداخله ای تغذیه با مشارکت کامل مردم، ارائه کمک های غذایی به کودکان دچار سوء تغذیه متوسط و شدید بطور رایگان، تهیه غذاهای کمکی محلی ارزان قیمت برای کودکان توسط زنان داوطلب روستایی از عوامل موفقیت برنامه و کاهش سوء تغذیه در کشور است.

در آمریکای لاتین طی سالهای 1997-1970 سوء تغذیه کودکان از 21 درصد به 2/7 درصد رسیده است که این کاهش سوء تغذیه در ارتباط با الگوی مراقبت، دسترسی به خدمات بهداشتی اولیه و توانــمندسازی زنان از جمله آموزش و درآمدزایی آنان بوده است.

یافته های بررسی ها نشان داده است افزایش دفعات مراقبت از کودک موجب بهبود وضع تغذیه او می گردد و حتی بهره هوشی کودکانی که از سوء تغذیه شدید رنج می برده اند بعد از مراقبت بطور قابل توجهی بیشتر شده است.

مطالعاتی که در دیگر کشورها از جمله تایلند، هندوستان و فیلیپین انجام شده است نیز، شواهد قابل ملاحظه ای از سودمندی اجرای چنین مداخلاتی را نشان می دهد.

در کشور تایلند با اجرای پروژه بهبود تغذیه خانواده، اقدامات چند بخشی شامل پایش رشد کودکان زیــر 5 سال، آموزش عملی تغذیه، ایجاد باغچه های سبزیکاری، مکمل یاری آهن و ویتامین A با مشارکت جامعه و افراد داوطلب دوره دیده انجام شد.

ارزشیابی برنامه مداخله ای در تایلند نشانگر تغییرات مثبتی در آگاهی و عملکرد خانواده ها در زمینه رشد و تغذیه کودک بود.

مشابه مطالعه فعلی در ایران، در سال 1997 در آفریقای جنوبی در نظام خدمات بهداشتی درمانی در 4 استان بصورت پایلوت اجرا شد.

در این مطالعه، با جلب همکاری های بین بخشی، آموزش معلمین، کارکنان کشاورزی و گروههای داوطلب مردم در زمینه خودکفایی غذایی، ارتقاء سطح سلامت زنان و کودکان، ایجاد مراکز توان بخشی تغذیه ای انجام شد.

در برنامه بهبود تغذیه خانواده کشور اندونزی نیز، پایش رشد کودک بعنوان یک ابزار آموزشی برای تشخیص بموقع و کنترل اختلال رشد کودک اثرات مفید خود را بخوبی نشان داده است.

مسلما"‌بدون درگیر نمودن سایر بخشهای توسعه مداخلات تغذیه ای با شکست روبرو خواهد شد زیرا همانطور که گفته شد سوء تغذیه فرآیند چند بخشی است که نیاز به همکاری کلیه بخشهای توسعه جهت بهبود و ارتقاء وضع آن امری ضروری است و پیامدهای آن علاوه بر عواقب ناشی از سوء تغذیه، منجر به افزایش هزینه های اثربخشی و کاهش کارآیی برنامه خواهد شد.

طرح مداخله ای کاهش سوء تغذیه کودکان که در حال حاضر در قالب برنامه کشوری تحت عنوان "برنامه مشارکتی کاهش سوء تغذیه کودکان" در 28 شهرستان در حال اجرا می باشد، در برخی از شهرستانها با موفقیت چشمگیری، مشارکت سایر بخشهای توسعه را نیز به دنبال داشته است ولی در برخی از مناطق به دلایل زیر همکاریهای بین بخشی بسیار کمرنگ بوده است که عبارتند از: