چکیده
یکی از مهمترین مشکلات مطالعات فرسایش و رسوب ، کمبود اطلاعات و آمارهای مورد نیاز می باشد. این مسئله در کشورهای در حال توسعه حادتر بوده و کشور ما ایران ، نیز از جمله کشورهایی است که با این معضل روبروست.
ایستگاههای اندازه گیری رسوب در کشور ما به تعداد کافی موجود نبوده و یا اغلب در خروجی خروجی حوزه های آبخیز بزرگ قرار دارند. بنابراین نبود اطلاعات و آمار موجب استفاده از مدلهای تجربی شما شده است.(7)
بدلیل اینکه اغلب این مدلها در کشورهای دیگر ، با شرایط اقلیمی متفاوت از ایران ابداع گردیده اند ، لازمست کارایی آنها در شرایط محیطی کشور مورد ارزیابی قرار گیرد و پس از حصول نتیجه منطبق با شرایط حوزه های آبخیز کشور مورد استفاده قرار گیرند.(7)
در این تحقیق که در حوزه آبخیز طالقان رود و در منطقه زیر حوزه جوستان انجام گردیده دو مدل EPM (ای پی ام)و فورینه که هر دو کمی هستند مورد بررسی قرار گرفته اندو در مدل ای.پی.ام شدت فرسایش با استفاده از چهار فاکتور شامل نوع استفاده از زمین ، ضریب حساسیت سنگ و خاک به فرسایش و شیب برآورد شده و سپس مقدار تولید رسوب مشخص گردیده در مدل فورنیه مقدار تولید رسوب بر اساس میزان بارندگی ، میزان بارندگی پر باران ترین ماه سال ، پارامترهای فیزیوگرافی منطقه مورد مطالعه (ارتفاع ، شیب ، سطح) و در نهایت با توجه به اقلیم منطقه مورد مطالعه برآورد گردیده. در نهایت با توجه به اعداد بدست آمده از تولید رسوب در منطقه مورد مطالعه ، دو روش فوق مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته اند.
نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که میزان رسوب تولید شده از دو روش فورنیه و ای .پی .ام دارای 53% اختلاف می باشد. ولی نتایج حاکی از این است که بین نسبت مجذور بارندگی پرباران ترین ماه سال به میانگین بارندگی سالیانه و رسوب تولید شده در روش فورنیه ارتباط نزدیکی وجود دارد و مدل ای.پی.ام با توجه به فاکتورهای زیاد مورد استفاده در آن نتایج قابل قبولی را ارائه می دهد.
واژه های کلیدی: مدل فورنیه ، مدل ای.پی.ام ، فرسایش ، رسوب ، سیستم اطلاعات جغرافیایی یا جی.ای.اس ، واحد ژئومرفولوژی
مقدمه
- خاک بعنوان بستر اصلی غالب رویشهای گیاهی یکی از با ارزش ترین ثروتهای ملی هر کشور بوده و تامین کننده اصلی احتیاجات خوراکی و پوشاکی انسان است. بعلت افزایش جمعیت و نیاز بیشتر به تولید مواد غذایی و پوشاک در بیشتر نقاط جهان و همچنین در کشورمان موازنه استفاده از منابع طبیعی بهم خورده و خاکها بشدت فرسوده گردیده اند
- شکل 1-1 وضعیت افزایش جمعیت و کاهش منابع در سه قرن اخیر نشان می دهد(5).
- فرسایش خاک از جمله مسائل عمده زیست محیطی در قرن حاضر می باشد
- طبق برآوردهای انجام شده ، سالانه سه میلیون هکتار از اراضی کشاورزی جهان ، در اثر فرسایش خاک از بین می رود.
- آگاهی از وضعیت فرسایش و رسوبدهی در حوزه های آبخیز نیاز به مطالعه ، بررسی و شناخت عوامل موثر در فرآیند پیچیده دارد. بدلیل پیچیدگی این فرآیندها و کمبود آمار مناسب و فقدان ایستگاههای اندازه گیری رسوب ، و به منظور سهولت کار ، اغلب مطالعات فرسایش رسوب در کشور ، با استفاده از روشهای تجربی و فرمول های سایر کشورها انجام می گردد. لذا بررسی کارآیی این مدلها قبل از استفاده گسترده آنها ضروری است. (7)
یکی از مدلهای موجود در زمینه بر آورد فرسایش و رسوب ، مدل ای.پی.ام می باشد که در سال 1988 توسط زوران گاوربلویک محقق یوگوسلاوی در کنفرانس بین المللی رژیم رودخانه در انگلستان ارائه گردید. این روش از سال 1370 در پاره ای از مطالعات آبخیزداری مورد استفاده قرار گرفت ، مدل فورنیه نیز برای برآورد رسوب پیشنهاد شده است. مدل فورنیه در سال 1960 به وسیله فورنیه در 78 حوزه آبخیز مناطق خشک و نیمه خشک کشورهای تونس و الجزایر آزمایش شده است.